Ochrona środowiska w prawie pierwotnym

STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Dr hab. Barbara Iwańska
Prawo ochrony środowiska –
zagadnienia wprowadzające
cz II - Ochrona środowiska
w prawie pierwotnym
Podstawowa Literatura:. M. Kenig-Witkowska, Prawo środowiska Unii
Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2011; Jans J.H., Vedder
H.H.B., European Environmental Law, Groningen 2008; Krämer L., EU
Environmental Law, London 2011
13 lutego 2016 r.
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
2
1. Cele: wysoki poziom ochrony środowiska i zrównoważony rozwój
Wyrażając mocną wolę popierania postępu gospodarczego i
społecznego swych narodów poprzez urzeczywistnienie rynku wewnętrznego
oraz umacnianie spójności i ochrony środowiska, przy uwzględnieniu zasady
zrównoważonego rozwoju, oraz prowadzenia polityk, które zapewnią, że
integracji gospodarczej towarzyszyć będzie równoczesny postęp w innych
dziedzinach (Preambuła do TUE_
I. Cele i kompetencje Unii
art. 3 ust. 3 TUE
Unia działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest
zrównoważony wzrost gospodarczy oraz wysoki poziom ochrony i poprawy
jakości środowiska naturalnego
3
4
3. Kompetencje dzielone
2. Kompetencje Unii
 zasada przyznania (art. 3 ust. 6 TUE, art. 13 ust. 1 i 2 TUE, art. 4 ust. 1
TUE, art. 1 ust. 1 TFUE; art. 2 ust. 6 TFUE),
• „Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi. Każda z instytucji Unii działa w
granicach zasady przyznania oraz z jak największym poszanowaniem zasady
otwartości”
• „Unia dąży do osiągnięcia jej celów przy wykorzystaniu właściwych
środków i odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy
traktatów, określonych prawem traktatowym granic i warunków
wykonywania tych kompetencji oraz w sposób zapewniający spójność,
skuteczność i ciągłość polityk oraz działań UE. Kompetencje nieprzyznane
Unii w traktatach należą do państw członkowskich”
Art. 4. 1. TFUE:
Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty
przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w
artykułach 3 i
Art. 4 ust. 2 TFUE:
Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się
do następujących głównych dziedzin:
a) (…)
e) środowisko
5
6
1
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Art. 2 ust. 2 TFUE:
Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty
prawnie wiążące w dziedzinie objętej kompetencją dzieloną
Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia
nie wykonała swojej kompetencji
Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w
jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.
4. Ogólne zasady wykonywania kompetencji (dzielonej) w dziedzinie
środowiska
– równowagi instytucjonalnej
- Pomocniczości
- Proporcjonalności
- Integracji
- dalsze (np. demokracji, lojalnej współpracy, poszanowania godności osoby
ludzkiej, wolności, tożsamości narodowej, czy równości państw)
Art. 2 ust. 6. TFUE:
Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia
Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny.
7
4.1 Zasada równowagi instytucjonalnej
Artykuł 13 TUE
• Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi (…)
• Instytucjami Unii są: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja
Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Bank
Centralny, Trybunał Obrachunkowy.
• Każda instytucja działa ● w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy
Traktatów, ●● zgodnie z procedurami, ●●● na warunkach i w celach w nich
określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują.
8
4.2. Zasada pomocniczości (art. 5 ust. 3 TUE)
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej
wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w
takim zakresie, w jakim
 cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób
wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie
centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym,
 i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe
jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii (…).
Przykład: Artykuł 192 (dawny artykuł 175 TWE)
1. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą
ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym oraz
Komitetem Regionów, decydują o działaniu służącym osiągnięciu celów
określonych w artykule 191, które ma być podjęte przez Unię.
9
 ochrona wspólnego dziedzictwa (gatunki wędrowne, siedliska przyrodnicze)
 problemy transgraniczne (powietrze, woda, gatunki wędrowne)
 istniejące lub mogące się jeszcze powiększyć różnice między
uregulowaniami krajowymi, minimalny standard ochrony ( produkty GMO,
ooś, dostęp do informacji)
 wspieranie i uzupełnianie działań PC (naturalne oraz społecznoekonomiczne różnice między regionami Unii) - jakość wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi
 zapewnienie realizacji zobowiązań Wspólnoty jako strony umowy
międzynarodowej (udział społeczeństwa, ochrona klimatu)
10
Orzecznictwo dotyczące zastosowania zasady pomocniczości w sprawach
ochrony środowiska jest skromne, niemniej zarówno w doktrynie prawa
ochrony środowiska, jak i prawa UE zgodnie twierdzi się, że stwierdzenie
nieważności aktu z powodu naruszenia zasady subsydiarności jest „mało
prawdopodobne”, a wyrazem tego jest fakt, że dotychczas nie doszło do
stwierdzenia nieważności aktu unijnego z tego powodu
11
12
2
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Z orzeczeń tych wynika, że Trybunał po pierwsze identyfikuje cel badanego
środka harmonizującego lub jego skutki, w zależności od stawianych
zarzutów, a następnie konfrontuje je z kryteriami zasady pomocniczości
dotyczącymi braku możliwości jego osiągnięcia przez działania państw
członkowskich i lepszego jego zrealizowania na poziomie Unii
• W sprawie C-377/98, Królestwo Niderlandów przeciwko Parlamentowi
Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej: zapewnienie właściwego
funkcjonowania rynku wewnętrznego w dziedzinie ochrony wynalazków
biotechnologicznych;
• w sprawie T-526/10, Inuit Tapiriit Kanatami - celem rozporządzenia jest
poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego przy uwzględnieniu
ochrony dobrostanu zwierząt;
• w sprawie C- 247/85, Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu
Belgii: efektywna ochrona wszystkich gatunków ptactwa występujących
naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium Państw
Członkowskich, do którego stosuje się Traktat
4.3. Zasada proporcjonalności
(art. 5 ust. 3 TUE)
(…) Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim
cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób
wystarczający przez Państwa Członkowskie (…) i jeśli ze względu na rozmiary
lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na
poziomie Unii.
(art. 5 ust. 4 TUE)
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie
wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (…).
13
14
Przykład
Dyrektywa 2011/92 w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre
przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko
• standardy minimalne,
- forma działania Unii (dyrektywa)
• akty niewiążące,
- treść preambuły: (3) Zasady oceny skutków środowiskowych powinny być
zharmonizowane, szczególnie w odniesieniu do przedsięwzięć, które
powinny podlegać ocenie, podstawowych obowiązków wykonawców oraz
do zawartości oceny. Państwa członkowskie mogą ustanowić bardziej
rygorystyczne przepisy dotyczące ochrony środowiska; Zgodnie z zasadą
proporcjonalności, określoną w tym artykule, niniejsza dyrektywa nie
wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów
• forma działania (dyrektywa ramowa, dyrektywa, rozporządzenie)
• przesłankę niezbędności stosunkowo łatwo wykazać w przypadku
nałożenia na prawodawcę unijnego obowiązku zapewnienia wysokiego
poziomu określonej wartości składającej się na pojęcie wspólnotowego
interesu ogólnego (tak: D. Miąsik, (w:) Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską, op.cit.)
- Pozostawienie PC swobody co do wyboru środków (art. 4 ust. 2 dyr. OOŚ)
- Uzupełnienie postanowień dyrektywy OOŚ unijnym soft law (art. 2 ust. 3
dyr. OOŚ : Komisja zapewnia wytyczne dotyczące wprowadzania
skoordynowanych lub wspólnych procedur w odniesieniu do przedsięwzięć
podlegających jednocześnie ocenie na mocy niniejszej dyrektywy oraz
dyrektyw 92/43/EWG, 2000/60/WE, 2009/147/WE oraz 2010/75/UE.
• taką wartością jest ochrona środowiska
15
16
 Ocenę unijnych środków o zasięgu ogólnym z punktu widzenia zasady
proporcjonalności implikuje zakres uznania przysługujący instytucjom
Unii
Jeśli chodzi o sądową kontrolę przesłanek proporcjonalności, ustawodawca
Unii posiada szeroki zakres uznania w dziedzinie, która wymaga od niego
dokonywania rozstrzygnięć o charakterze politycznym, gospodarczym
i społecznym oraz przeprowadzania złożonych ocen.
W związku z tym, dokonując kontroli sądowej sposobu wykonania tego rodzaju
kompetencji, Trybunał nie może zastępować własną oceną rozstrzygnięć
dokonanych przez ustawodawcę Unii. Może on zakwestionować przyjęte przez
ustawodawcę rozwiązania normatywne tylko w sytuacji, gdy okażą się one
oczywiście błędne lub gdy wynikające z nich dla niektórych podmiotów
gospodarczych niedogodności są niewspółmierne do osiągniętych
korzyści”(sprawa C-203/12, Billerud Karlsborg AB)
Orzecznictwo dot. zasady proporcjonalności
 środki odpowiednie, konieczne i współmierne
- ochrona środowiska jako jeden „z podstawowych celów Wspólnoty" i
jako „interes publiczny”, jako cel Unii służący dobru ogólnemu lub jego
kwalifikowana postać,
- cel ten jest konfrontowany z interesami państwa członkowskiego lub
jednostki, najczęściej z określonymi negatywnymi skutkami o
charakterze gospodarczym, swobodami rynkowymi, prawami
podstawowymi
17
18
3
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
 „zasada ta nie zobowiązuje do stałego przyznawania priorytetu ochronie
środowiska”
 przesądza natomiast o obowiązku prawnym uwzględniania i wyważania przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Wspólnoty - interesów ‘ochrony
środowiska naturalnego’ w sposób równorzędny z innymi interesami
Wspólnoty, przyznając, w razie kolizji, pierwszeństwo jednemu z nich
(opinia RG YVESA BOTA do spraw połączonych od C-204/12 do C-208/12,
pkt 97; sprawa C-240/83, pkt 13)
4.4. Zasada integracji (klauzula przekrojowa) w TFUE
Artykuł 11 TFUE
Przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu
wspierania zrównoważonego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi
ochrony środowiska
19
20
 Zasada integracji w Karcie Praw Podstawowych
art. 37 KPP
Wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być
zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju.
 podkreśla horyzontalny i przekrojowy charakter ochrony środowiska jako
jednego celu Unii (aktualnie po TL także inne cele mają taki charakter)
 charakter programowy czy normatywny ?
 brak bezpośredniej skuteczności
 wymóg procesowy: integrowanie wymagań ochrony środowiska do
wszystkich działań Unii
 te wymagania wynikają z celów i zasad Unii w dziedzinie środowiska
Art. 52 ust. 5 KPP
Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w
życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i
jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy
wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień.
21
22
 Przykład odniesienia do zasady integracji w prawie wtórnym (pozaśrodowiskowym)
Motyw 91 Dyrektywy 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień
publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE
Art. 11 TFUE wymaga, by wymogi ochrony środowiska były uwzględniane przy
ustalaniu i realizacji unijnych polityk i działań, w szczególności w celu wspierania
zrównoważonego rozwoju. Niniejsza dyrektywa precyzuje, w jaki sposób instytucje
zamawiające mogą przyczynić się do ochrony środowiska i wspierania zrównoważonego
rozwoju, zapewniając jednocześnie możliwość uzyskania przez te instytucje najlepszej
jakości za daną cenę dla ich zamówień.
 Przykład realizacji zasady integracji w prawie wtórnym z zakresu ochrony
środowiska – dyr. 2001/42 dot. SOOŚ
Motyw 2 dyrektywy 2006/38/WE zmieniającej dyrektywę 1999/62/WE w sprawie
pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe
Niezbędnym elementem wspierania zrównoważonego rozwoju transportu we
Wspólnocie jest sprawiedliwszy system pobierania opłat za korzystanie z infrastruktury
drogowej oparty na zasadzie „użytkownik płaci” oraz możliwość stosowania zasady
„zanieczyszczający płaci”, na przykład poprzez wprowadzenie zróżnicowanych opłat za
przejazd w zależności od wpływu pojazdu na środowisko.
23
24
4
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
 Zasada integracji w orzecznictwie TSUE
– Ze względu na jej bardzo ogólne sformułowanie kontrola jej przestrzegania
jest ograniczona.
– naruszenie zasady integracji mogłoby stanowić podstawę do
wyeliminowania aktu z obrotu prawnego ale gdyby doszło do oczywistego
błędu w ocenie okoliczności zastosowania tej zasady (ale mało
prawdopodobne)
II. Polityka Unii w dziedzinie środowiska
 Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia
Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny (instytucje, cele, procedura,
ew. forma prawna działania)
 W dziedzinie środowiska są to art. 191-193 TFUE i dalsze
– Może na także stanowić kryterium dla interpretacji prawa UE (sprawa C513/99 Concordia Bus Finladia)
– lub wzmocni argumentację TS i (zob. np. C-260/11)
25
26
2. Wysoki poziom ochrony środowiska - art. 192 ust. 2 i 3 TFUE
– art.. 191 ust. 2 TFUE , art. 3 ust. TUE, art. 114 ust. 3 TFUE
– determinowany kryteriami : • różnorodnością sytuacji w różnych
regionach Unii, • • dostępnymi danymi naukowo-technicznymi; • • •
warunkami środowiska w różnych regionach Unii, • • • • potencjalnymi
korzyściami i koszty, które mogą wynikać z działania lub z zaniechania
działania, • • • • • gospodarczym i społecznym rozwojem Unii jako całości i
zrównoważony rozwój jej regionów
1. Cele polityki Unii w dziedzinie środowiska
Art. 191 ust. 1 TFUE
– zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska,
– ochrona zdrowia ludzkiego,
– ostrożne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych,
– promowanie na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do
rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów w dziedzinie
środowiska, w szczególności zwalczania zmian klimatu.
-
Wysoki nie oznacza "najwyższy stopień ochrony",
Wzorem nie są najsurowsze rozwiązania, jakie obowiązują w którymś z
państw członkowskich, czy najwyższy poziomu nauki (C- 284/95 Safety HiTech, pkt 49, C-233/94 Niemcy p. Parlamentowi i Radzie)
27
28
Dyrektywa ramowa wodna 2000/60
Art. 9
Państwa Członkowskie mogą uwzględniać skutki społeczne, ekologiczne i
ekonomiczne zwrotu kosztów za usługi wodne, jak również warunki
geograficzne i klimatyczne określonego regionu lub regionów.
Przykłady
Art.. 192 ust. 4 TFUE
Bez uszczerbku dla niektórych środków przyjętych przez Unię, Państwa
Członkowskie finansują i wykonują politykę w zakresie środowiska.
Art. 192 ust 5 TFUE
Bez uszczerbku dla zasady "zanieczyszczający płaci", gdy środek oparty na
ustępie 1 niesie ze sobą koszty uznane za nieproporcjonalne dla władz
publicznych Państwa Członkowskiego, środek ten przewiduje właściwe
przepisy w formie:
Dyrektywa 92/43 (dyrektywa siedliskowa)
Art. 2 ust.2
Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą mają na celu zachowanie
lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania
Wspólnoty.
Art. 2 ust. 3
Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą
uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy
regionalne i lokalne.
- tymczasowych derogacji, lub
- wsparcia finansowego z Funduszu Spójności
29
30
5
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Dyrektywa 2010/75 (IPPC)
„najlepsze dostępne techniki” oznaczają najbardziej efektywny i zaawansowany etap
rozwoju i metod prowadzenia danej działalności, który wskazuje możliwe wykorzystanie
poszczególnych technik jako podstawy przy ustalaniu dopuszczalnych wielkości emisji
i innych warunków pozwolenia mających na celu zapobieganie powstawaniu, a jeżeli nie jest
to możliwe, ograniczenie emisji i oddziaływania na środowisko jako całość:
•
a) „techniki” obejmują zarówno stosowane technologie, jak i sposób, w jaki dana
instalacja jest projektowana, budowana i utrzymywana, eksploatowana i wycofywana
z eksploatacji;
•
b) „dostępne techniki” oznaczają techniki o takim stopniu rozwoju, który pozwala na
ich wdrożenie w danym sektorze przemysłu, zgodnie z istniejącymi warunkami
ekonomicznymi i technicznymi, z uwzględnieniem kosztów i korzyści, nawet jeżeli
techniki te nie są wykorzystywane lub nie zostały opracowane w danym państwie
członkowskim, o ile są one dostępne dla operatora;
•
3. Zasady polityki Unii w dziedzinie środowiska – art. 191 ust. 2 TFUE
Polityka Unii w dziedzinie środowiska opiera się na zasadach:
• ostrożności
• działania zapobiegawczego,
• naprawiania szkody w pierwszym rzędzie u źródła
• "zanieczyszczający płaci„
Z aktów prawa wtórnego wywodzi się kolejną zasadę - zasadę kooperacji
c) „najlepsze” oznacza najbardziej efektywne w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu
ochrony środowiska jako całości;
31
 Charakter zasad
– I pogląd: nie mają charakteru wiążącego – odnoszą się bowiem do
polityki Unii w dziedzinie środowiska
- II pogląd: mają charakter wiążący, choć pozostawiają organom Unii duży
margines swobody decydowania z uwagi na posłużenie się w
omawianych przepisami szeregiem zwrotów niedookreślonych
32
 Przykłady odniesienia do zasad polityki ochrony środowiska w prawie
wtórnym
Określone w art. 191 ust. 1 TFUE w sposób generalny cele oraz zasady polityki Unii w dziedzinie
ochrony środowiska stanowią „prawnie wiążące kryteria realizowanych przez WE celów i zadań
w zakresie ochrony środowiska, przy stosowaniu których organom wspólnotowym przysługuje
wprawdzie odpowiedni zakres «uznania» («swobody decydowania»), jednakże podlega ono
kontroli prawnej sprawowanej przez ETS”. (A. Wasilewski, Prawna problematyka ochrony
środowiska…, s. 188–189)
33
34
Motyw 2 dyrektywy 2004/35 (szkody w środowisku)
Zapobieganie i zaradzanie szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu
powinno być realizowane poprzez popieranie reguły „zanieczyszczający płaci”,
wskazanej w Traktacie, oraz zgodnie z zasadą stałego rozwoju.
Motyw 2 dyrektywy 2011/02 (OOŚ)
• Na podstawie art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej polityka
Unii w dziedzinie środowiska oparta jest na zasadzie ostrożności oraz na
zasadach działania zapobiegawczego, naprawiania szkody w pierwszym
rzędzie u źródła i na zasadzie „zanieczyszczający płaci
Niniejsza dyrektywa powinna zatem opierać się na naczelnej zasadzie, w myśl
której podmiot gospodarczy wyrządzający przez swoją działalność szkody
w środowisku naturalnym lub powodujący bezpośrednie zagrożenie wystąpieniem
takich szkód pozostaje finansowo za nie odpowiedzialny, w celu nakłonienia
podmiotów gospodarczych do przyjęcia środków i opracowywania praktyk
minimalizujących ryzyko wyrządzenia szkód środowisku naturalnemu oraz
ograniczenia w ten sposób możliwości poniesienia finansowej odpowiedzialności
za nie.
• Skutki w środowisku powinny być uwzględniane w możliwie
najwcześniejszej fazie we wszystkich procesach planowania technicznego i
podejmowania decyzji.
Art. 1 dyrektywy 2004/35 (szkody w środowisku)
Celem niniejszej dyrektywy jest ustalenie ram odpowiedzialności za środowisko
w oparciu o zasadę „zanieczyszczający płaci” w celu zapobiegania i zaradzenia
szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu.
35
36
6
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Motyw 8 dyrektywy 2001/18 (GMO)
Zasadę ostrożności uwzględniono podczas przygotowywania niniejszej dyrektywy i
należy ją także uwzględnić podczas jej wdrażania.
 Znaczenie zasad prawnych polityki UE w orzecznictwie TSUE
Art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/18/WE (GMO)
Państwa Członkowskie, zgodnie z zasadą ostrożności, zapewniają podjęcie
wszelkich właściwych działań w celu uniknięcia niekorzystnego wpływu na zdrowie
ludzkie i środowisko naturalne, które mogłyby być wynikiem zamierzonego
uwolnienia lub wprowadzenia do obrotu GMO (…).
-
jako prawnie wiążące kryterium legalności działań UE? C-284/95 . Hi-Tech
Srl v S. & T. Srl.
TSUE bada czy ustawodawca unijny nie przekroczył granic zakresu uznania i
nie popełnił „oczywistego błędu w ocenie” zasad czy kryteriów
kształtujących politykę Unii w dziedzinie środowisko
Artykuł 23 ust 1 dyrektywy 2001/18/WE (GMO)
Jeżeli Państwo Członkowskie, w wyniku uzyskania po wydaniu zezwolenia nowych
lub dodatkowych informacji mających wpływ na ocenę ryzyka dla środowiska lub w
wyniku ponownej oceny posiadanych wcześniej informacji na podstawie nowych
lub dodatkowych danych naukowych, ma uzasadnione podstawy, aby uważać, że
GMO w charakterze lub w składzie produktu, który prawidłowo zgłoszono i dla
którego uzyskano zezwolenie na piśmie na mocy niniejszej dyrektywy, stanowi
ryzyko dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego, to dane Państwo
Członkowskie może tymczasowo ograniczyć lub zakazać stosowania i/lub sprzedaży
tego GMO w charakterze lub w składzie produktu na swoim terytorium.
-
Przede wszystkim jako kryterium interpretacji prawa pochodnego a
pośrednio także jako kryterium interpretacji prawa krajowego
37
Sprawa C-6/04 Komisja p. Wielkiej Brytanii
• Artykuł 6 ust. 3 dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory ustanawia wymóg dokonania odpowiedniej oceny
skutków planu lub przedsięwzięcia (…) na specjalnym obszarze ochrony,
pod warunkiem że istnieje prawdopodobieństwo lub ryzyko, iż plan lub
przedsięwzięcie będzie oddziaływało na dany teren w istotny sposób.
• Mając na uwadze w szczególności zasadę ostrożności, ryzyko takie ma
miejsce, gdy na podstawie obiektywnych danych nie można wykluczyć, że
plan lub przedsięwzięcie będzie oddziaływać na dany teren w istotny
sposób (pkt 54)
38
Sprawa C-186/06 Komisja p. Hiszpanii (Bagna Santoña)
Obowiązek podejmowania właściwych działań w celu uniknięcia zakazanego
negatywnego oddziaływania na obszary, na których występują gatunki ptaków
wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, a także gatunki wędrowne
niewymienionym w tym załączniku,
Obowiązek ten istnieje zanim zostanie stwierdzone zmniejszenie liczby
ptaków lub zanim zmaterializuje się zagrożenie wyginięcia danego gatunku
chronionego (pkt 36 )
39
40
4. Środki realizacji celów polityki Unii w dziedzinie środowiska
W celu wykonania kompetencji w dziedzinie środowiska Unia Europejska
- uchwala ogólne programy działania określające cele priorytetowe (art.
192 ust. 3 TFUE)
- podejmuje działania zewnętrzne
- przyjmuje akty prawa wtórnego (art. 192 ust. 1-2 TFUE w zw. z art. 288
TFUE) : rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, oraz akty soft law
4.1. Ogólne programy działania
41
42
7
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
•
•
•
Od 1973 r. Komisja ogłasza wieloletnie programy działań w zakresie środowiska
W 2013 r. Rada i Parlament przyjęły siódmy program działania w zakresie środowiska
na okres do 2020 r. „Dobry poziom życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety”.
dziewięć celów priorytetowych :
– ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii,
– przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę
niskoemisyjną,
– ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem problemami i
zagrożeniami dla ich zdrowia i dobrostanu,
– maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska
poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa,
– doskonalenie wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska,
– zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz
uwzględnienie kosztów ekologicznych wszelkich rodzajów działalności społecznej,
– lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki,
– wspieranie zrównoważonego charakteru miast w Unii,
– zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań
związanych ze środowiskiem i klimatem.
4.2 Działania zewnętrzne Unii
43
44
 Podstawy
Art. 216 TFUE
1. Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji
międzynarodowych, jeżeli przewidują to Traktaty (…).
2. Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie.
 Postanowienia umowy międzynarodowej:
● stanowią integralną części unijnego porządku prawnego;
●● mają pierwszeństwo przed odpowiednimi aktami prawa wtórnego;
●●● „Postanowienie umowy zawartej przez Wspólnotę z państwem trzecim
musi być uważane za bezpośrednio skuteczne, kiedy uwzględniając jego
brzmienie oraz przedmiot i cel umowy, zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne
zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga przyjmowania dodatkowych
środków prawnych” (87/75 Bresciani, np. C-240/09 Lesoochranárske
zoskupenie VLK 0 brak skutku bezpośr. Art.. 9 ust. 3 KA)
●●●● mogą być poddane wykładni w trybie art. 267 TFUE (w trybie
prejudycjalnym np. C-279/12 Fish Legal i in.: )
art. 191 ust. 4 TFUE: Unia i Państwa Członkowskie współpracują z państwami trzecimi i
kompetentnymi organizacjami międzynarodowymi. Warunki współpracy Unii mogą stanowić
przedmiot umów między Unią i zainteresowanymi stronami trzecimi
art. 21 ust. 3 TUE: Unia określa i prowadzi wspólne polityki i działania oraz dąży do zapewnienia
wysokiego stopnia współpracy we wszelkich dziedzinach stosunków międzynarodowych, w celu:
-
d) wspierania trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz w
dziedzinie środowiska naturalnego krajów rozwijających się, przyjmując za
nadrzędny cel likwidację ubóstwa
- f) przyczyniania się do opracowywania międzynarodowych środków
służących ochronie i poprawie stanu środowiska naturalnego oraz
zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, w celu
zapewnienia trwałego rozwoju;
45
●●●●● „obowiązek wykonania umów zawartych przez Unię spoczywa na
instytucjach Wspólnoty oraz na państwach członkowskich UE”;
●●●●●● ”jeżeli z umowy wynikają zobowiązania dla państw członkowskich
należy podjąć wszelkie środki krajowe niezbędne do wykonania umowy”
(zob. Wytyczne polityki legislacyjnej i techniki prawodawczej, s.57)
46
4.3. Akty prawa wtórnego
- unifikacja
- zbliżanie ustawodawstw (harmonizacja legislacyjna a orzecznicza)
Przykłady z orzecznictwa : sprawa C- 128/09 Boxus, C-279/12 Fish Legal i in.:
Sprawa C-240/09 Lesoochranárske zoskupenie VLK
47
48
8
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Niektóre aspekty:
• prawna ochrony zwierząt (np. rozporządzenie Nr 338/97/WE z 9.12.1996 r. w sprawie
ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi)
 Rozporządzenia
Mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we
wszystkich Państwach Członkowskich (art. 288 akapit drugi TFUE)
Unifikacja prawa krajowego w drodze unijnych rozporządzeń ma charakter
wyjątku, nie reguły
•
gospodarka odpadami (rozporządzenie Nr 1013/2006/WE z 14.6.2006 r. w sprawie
przemieszczania odpadów)
•
Kontrola lub nadzór nad niektórymi produktami (np. rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady Nr 1829/2003/WE z 22.12.2003 r. w sprawie genetycznie
zmodyfikowanej żywności i paszy )
•
zarządzania środowiskiem (np. rozporządzenie Nr 1221/2009 z 25.11.2009 r. w sprawie
dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie
(EMAS)
•
pozycji prawnej jednostek w sprawach dotyczących ochrony środowiska (np.
rozporządzenie 1367/2006/WE z 6.9.2006 r. w sprawie zastosowania postanowień
Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu
decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska do
instytucji i organów Wspólnoty)
49
50
 Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest
kierowana w odniesieniu do rezultatu
 Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko
tych adresatów.
Harmonizacja prawa w drodze dyrektyw:
• horyzontalna - wpływa na wydzielone i ogólne zagadnienia prawa ochrony
środowiska kształtując elementy „ogólnej części prawa środowiskowego w
porządkach prawnych państw członkowskich” (E. Schmidt-Aβmann, Ogólne
prawo s. 45–46)
• sektorowa - wpływa na szczególne części krajowego prawa
środowiskowego: np. w sektorze ochrony przyrody, ochrony przed
immisjami, ochrony wód
Decyzja, która nie wskazuje adresata, wywołuje skutki w stosunku do
wszystkich których może dotyczyć
Adresatem może być instytucje Unii, PC czy jednostka
51
 Zalecenia i opinie (art. 288 TFUE akapit trzeci) i inne określane zbiorczo
jako tzw. akty nienazwane
• instrumenty „przygotowawcze” o charakterze planistycznym i
informacyjnym
• instrumenty służące poprawie stosowania prawa unijnego, w tym
instrumenty wykładni prawa UE
• instrumenty uzupełniające harmonizację
• „zalecenia nie mają wiążącego charakteru i nie powodują powstania praw,
na które osoby prywatne mogą powołać się przed sądem krajowym, nie są
jednak całkowicie pozbawione skutków prawnych. Sądy krajowe są bowiem
zobowiązane wziąć pod uwagę zalecenia w celu rozwiązania wniesionych
przed nie sporów, w szczególności kiedy ułatwiają one wykładnię przepisów
krajowych wydanych w celu zapewnienia ich wdrożenia lub kiedy mają na
celu uzupełnienie wiążących przepisów Unii Europejskiej” (C-410/13
„Baltlanta” UAB )
52
4.4. Wybór podstawy aktu prawa wtórnego
53
54
9
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
 Z utrwalonej linii orzeczniczej, zapoczątkowanej sprawą C-300/89,
Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Radzie Wspólnot Europejskich
wynika, że :
- wybór podstawy prawnej aktu nie jest wynikiem wyłącznie subiektywnego
przekonania jego autora, lecz musi opierać się na obiektywnych
okolicznościach, które mogą być poddane kontroli sądowej, do których należą
w szczególności cel i treść danego aktu;
- przy wyborze podstawy prawnej danego aktu nie można kierować się tym,
jaką podstawę prawną przyjęto przy stanowieniu innych aktów unijnych, które
w danym przypadku mają podobne cechy, ale każdorazowa należy opierać się
na ww. obiektywnych czynnikach;
 Powołanie niewłaściwej podstawy prawnej stanowi przesłankę
stwierdzenia nieważności aktu prawa wtórnego (Skarga o unieważnienie z
art. 263 TFUE lub wniosek w ramach art. 267 TFUE)
 Wybór podstawy prawnej aktu prawa wtórego wpływa na zakres
stosowania danego aktu w państwach członkowskich i na możliwość
wprowadzenia bardziej rygorystycznych środków ochronnych ( art. 193
TFUE i art. 114 ust. 4-6 TFUE)
55
-
w przypadku, „gdy analiza aktu prawnego wykaże, że omawiany akt ma
dwa cele lub dwa elementy składowe” kryterium wyboru właściwej
podstawy prawnej oparte jest, po pierwsze, na ocenie ich wzajemnych
relacji (cel główny v. pomocniczy lub cele równorzędne), w efekcie której
wydanie aktu wymaga oparcia na jednej podstawie (właściwej dla celu
głównego) lub „na różnych odpowiednich podstawach prawnych” (cele
„nierozerwalnie ze sobą związane, przy czym żaden z tych celów lub
elementów nie jest drugorzędny lub pośredni w stosunku do drugiego”), a
po drugie, na wymogach proceduralnych jego przyjęcia.
56
 Przykłady sporów dotyczących wyboru podstawy prawnej aktu unijnego
– C- T-526/10, C-300/89 (polityka ochrony środowiska i rynek wewnętrzny)
– C- 178/03, C-411/06 (polityka ochrony środowiska i wspólna polityka
handlowa)
57
58
1. Jeżeli zastosowania nie mają żadne regulacje prawa wtórnego Unii
odnoszące się konkretnie do rozpatrywanej sytuacji, stosuje się prawo
krajowe z poszanowaniem postanowień traktatów i bez uszczerbku dla innych
aktów prawa wtórnego, które mogą mieć znaczenie dla danej sytuacji
III. Zakres związania PC unijnym prawem ochrony środowiska i możliwość
wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów krajowych
C-206/13 Cruciano Siragusa (kwestia legalizacji samowoli budowlanej na
obszarze ochrony krajobrazu)
Postanowienia traktatów (TUE i TFUE), na które powoływał się sąd krajowy, ani
uregulowania dotyczące Konwencji z Aarhus, ani dyrektywy 2003/4 i 2011/92
nie nakładają na państwa członkowskie szczególnych zobowiązań w celu
ochrony krajobrazu, stąd TSUE uznał się za niewłaściwy do dokonania w trybie
art., 267 TFUE interpretacji Karty Praw Podstawowych
59
60
10
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
 Harmonizacja wyczerpująca (brak swobody działania dla PC)
ew. klauzule ochronne art. 192 ust. 2 akapit2 TFUE, art. 114 ust. 10 TFUE:
Środki harmonizujące odpowiadające wymogom w dziedzinie ochrony środowiska
obejmują, w odpowiednich przypadkach, klauzulę zabezpieczającą, która pozwala
Państwom Członkowskim na podejmowanie, z pozagospodarczych względów
związanych ze środowiskiem naturalnym, środków tymczasowych, podlegających
unijnej procedurze kontrolnej
2. Jeśli mają zastosowania regulacje prawa wtórnego Unii odnoszące się
konkretnie do rozpatrywanej sytuacji, stosuje się prawo unijne bezpośrednio
(rozporządzenia) lub pośrednio przez prawo krajowe (w przypadku
dyrektyw) a zakres związania PC prawem UE zależy od :
 metody integracji (unifikacja, harmonizacja)
 rodzaju i intensywności harmonizacji
 podstawy prawnej aktu unijnego (od niej zależy czy i po spełnieniu jakich
przesłanek PC może wprowadzić bardziej rygorystyczne środki ochronne)
 Przykłady:
Np. art. 22 dyrektywy 2001/18 (GMO) zawierający klauzulę swobodnego obrotu
Bez uszczerbku dla przepisów art. 23 Państwa Członkowskie nie mogą
zakazywać, ograniczać ani utrudniać wprowadzenia do obrotu GMO w
charakterze lub w składzie produktów, które są zgodne do wymagań
ustanowionych w niniejszej dyrektywie.
Wyjątki
- art. 23 Klauzula ochronna (zezwala na tymczasowe ograniczenie w obrocie
produktem GMO na terytorium PC jeśli pojawią się nowe dowody dot.
Zagrożenia dla życia, zdrowia lub środowiska )
61
 Harmonizacja częściowa, przykłady:
Akt o charakterze fakultatywnym
– np. Rozporządzenie nr 66/2010 w sprawie oznakowania ekologicznego UE,
które określa zasady ustanawiania i stosowania dobrowolnego programu
oznakowania ekologicznego UE
Alternatywne opcje
- Dyrektywa 2011/92 (OOŚ) - art. 4 ust. 2 (alternatywne procedury kwalifikacji
planowanego przedsięwzięcia do oceny oddziaływania na środowisko)
Zakres (np. przedmiotowy, podmiotowy, czasowy) regulacji unijnej
62
Stosowania rationea temporis
„Co do zasady nowy przepis stosuje się od momentu wejścia w życie aktu,
który go wprowadza.
Choć nie stosuje się go do sytuacji prawnych powstałych i ostatecznie
zakończonych pod rządami dawnej ustawy, stosuje się go do przyszłych
skutków tych sytuacji oraz do nowych sytuacji prawnych.
Inaczej jest tylko – i to z zastrzeżeniem zasady niedziałania wstecz aktów
prawnych – jeżeli wraz z nowym przepisem zostają wydane przepisy
szczególne, które określają konkretnie jego warunki stosowania w czasie” (C266/09, pkt 32)
- np. dyrektywa 2004/35 dot. odpowiedzialności za szkody w środowisku,
która ma zastosowanie do szkód lub bezpośredniego zagrożenia szkód w
niektórych komponentach środowiska wyrządzonych przez określoną
działalność
Prawo dostępu do informacji o środowisku może ulec konkretyzacji dopiero
w dniu, w którym właściwe organy wypowiadają się na temat wniosku, który
do nich wpłynął. Dopiero bowiem w tym momencie do organów tych należy
dokonanie oceny, w świetle wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych
sprawy, czy należy wydać, czy też nie, informacje objęte wnioskiem.
- sprawie C-82/09 (pojęcie las)
- Katalog możliwych wyjątków od zakazów (np. sprawa C-)
- aspekty czasowe
63
64
Art. 193 TFUE
Środki ochronne przyjęte na podstawie artykułu 192 nie stanowią przeszkody
dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej
rygorystycznych środków ochronnych. Środki te muszą być zgodne z
Traktatami. Są one notyfikowane Komisji.
- Przykład I : implementacja dyr. szkodowej (2004/35)
- Przykład sprawa C- 2/10 Azienda Agro-Zootecnica Franchini Sarl
3. Klauzule wzmocnionej ochrony
65
66
11
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Art. 114 ust. 5-6 TFUE
Art. 114 Ust. 1 TFUE - podstawa do przyjmowania środków dotyczące
zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw
Członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku
wewnętrznego
• Dyrektywę Rady 92/43/EWG (…) w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywę Rady 79/409/WE (…) w sprawie
ochrony dzikiego ptactwa, dyrektywę 2001/77/WE (…) w sprawie
wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej
wytwarzanej ze źródeł odnawialnych i dyrektywę (…) 2009/28/WE (…) w
sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (…) należy
interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie istnieniu
uregulowań, które zakazują lokalizacji turbin wiatrowych
nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach należących do sieci
Natura 2000 bez jakiejkolwiek uprzedniej oceny skutków przedsięwzięcia
dla środowiska na obszarze, na którym ma być ono realizowane, o ile
przestrzegane są zasady niedyskryminacji i proporcjonalności
Art. 114 ust. 3 TFUE – obowiązek uwzględniania wysokiego poziom ochrony
środowiska w przyjmowanych środkach
Art. 114 ust. 4-6 TFUE - Klauzula tzw. wzmocnionej ochrony
ust. 4- przesłanki utrzymania przepisów krajowych
Ust. 5 przesłanki wprowadzenia przepisów krajowych
Ust.6 dodatkowe przesłanki utrzymania i wprowadzenia przepisów
krajowych
67
Art.114 Ust. 4. Jeżeli po przyjęciu środka harmonizującego przez Parlament
Europejski i Radę, przez Radę lub przez Komisję, Państwo Członkowskie uzna
za niezbędne utrzymanie przepisów krajowych uzasadnionych ważnymi
względami określonymi w artykule 36 lub dotyczącymi ochrony środowiska
Naturalnego (…) notyfikuje je Komisji, wskazując powody ich utrzymania.
68
6. W terminie 6 miesięcy od notyfikacji określonych w ustępach 4 i 5 Komisja
zatwierdza lub odrzuca przepisy krajowe, o których mowa, po sprawdzeniu,
czy są one środkiem arbitralnej dyskryminacji lub ukrytym ograniczeniem w
handlu między Państwami Członkowskimi i czy stanowią one przeszkodę w
funkcjonowaniu rynku wewnętrznego.
W przypadku braku decyzji Komisji w tym terminie przepisy krajowe określone
w ustępach 4 i 5 są uważane za zatwierdzone.
W przypadku gdy jest to uzasadnione złożonością sprawy i nie ma
niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego, Komisja może notyfikować danemu
Państwu Członkowskiemu, że okres, o którym mowa w niniejszym ustępie
może być przedłużony na kolejny okres trwający do 6 miesięcy.
Art. 114 Ust. 5. Ponadto, bez uszczerbku dla ustępu 4, jeżeli po przyjęciu
środka harmonizującego przez Parlament Europejski i Radę, przez Radę lub
przez Komisję, Państwo Członkowskie uzna za niezbędne wprowadzenie
przepisów krajowych opartych na nowych dowodach naukowych
dotyczących ochrony środowiska naturalnego (…) ze względu na specyficzny
problem tego Państwa, który pojawił się po przyjęciu środka
harmonizującego, notyfikuje ono Komisji projektowane środki oraz powody
ich wprowadzenia.
69
• Przykład I: sprawy połączone C-439/05 P oraz C-454/05 P Land
Oberösterreich i Republika Austrii p. Komisji Wspólnot Europejskich
(bezwzględny zakaz upraw GMO)
• Przykład II : Sprawa T-69/08 Rzeczpospolita Polska p. Komisji (uprawy
GMO – strefy wolne od GMO)
• Przykład III: C-405/07 P Niderlandy p. Komisji
70
IV. Implementacja unijnego prawa ochrony środowiska
71
72
12
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
• Zasada lojalności
Art. 4 ust. 3 TUE
Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie
się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań
wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne
właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów
lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i
powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby
zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
 Podstawa prawna obowiązku implementacji unijnego prawa ochrony
środowiska
– Zasada lojalności - art. 4 ust. 3 TUE
– Zasada dzielonego wykonywania prawa UE (Art. 19 TUE , art. 291 ust. 1
TFUE,
– Artykuł 197 TFUE
– Art. 192 ust. 4 TFUE
– Orzecznictwo TSUE
– Konstytucja RP
73
74
Artykuł 197 TFUE
• 1. Skuteczne wdrażanie prawa Unii przez Państwa Członkowskie, mające
istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania Unii, jest uznawane za
sprawę będącą przedmiotem wspólnego zainteresowania.
• 2. Unia może wspierać wysiłki Państw Członkowskich zmierzające do
poprawy ich zdolności administracyjnej w zakresie wdrażania prawa Unii.
Działanie to może polegać w szczególności na ułatwianiu wymiany
informacji i urzędników oraz wspieraniu programów szkolenia (…).
• 3. Niniejszy artykuł nie narusza zobowiązań Państw Członkowskich do
wdrażania prawa Unii ani prerogatyw i obowiązków Komisji. Nie narusza
również pozostałych postanowień Traktatów przewidujących współpracę
administracyjną między Państwami Członkowskimi oraz między nimi a
Unią.
• Zasada dzielonego wykonywania prawa UE
Art. 19 TUE
„Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia
skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii”
art. 291 ust. 1 TFUE:
Państwa członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne
do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii
75
76
 Wdrażanie unijnego prawa – w ujęciu Prof. A. Wróbla
Wdrażanie unijnego prawa ochrony środowiska do krajowych porządków
prawnych rozumiane, jako złożony proces osiągania w danym państwie „stanu
prawnego i faktycznego wymaganego przez normy prawa unijnego”,
zasadniczo realizuje w czterech etapach
Etapy: transpozycja, operacjonalizacja, stosowanie, egzekwowanie
Art. 192 ust. 4 TFUE
Bez uszczerbku dla niektórych środków przyjętych przez Unię, Państwa
Członkowskie finansują i wykonują politykę w zakresie środowiska.
77
78
13
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
• a) transpozycji, która „polega na ustanowieniu przez krajowego
prawodawcę przepisów prawnych realizujących cel aktów prawnych
pochodnego prawa unijnego, z zastrzeżeniem, że transpozycja
rozporządzenia jest zasadniczo zakazana, a transpozycja dyrektywy –
nakazana”
• (b) operacjonalizacji, która polega na „określeniu organów lub instytucji
krajowych, które będą wykonywały kompetencje w dziedzinach
określonych w przepisach transponujących i transponowanych oraz
ewentualnych sankcji za naruszenie tych przepisów lub przepisów
niepodlegających transpozycji, na przykład rozporządzeń”;
79
• (c) stosowania, które polega na „określaniu konsekwencji prawnych
stosowanych norm prawnych w ustalonym stanie faktycznym do
konkretnych adresatów, inaczej na określaniu sytuacji prawnej adresatów
norm ogólnych i abstrakcyjnych w indywidualnych decyzjach”
80
• (d) egzekwowania, które obejmuje kontrolę “przestrzegania prawa
europejskiego i prawa krajowego transformującego prawo europejskie
oraz stosowanie sankcji za nieprzestrzeganie tego prawa” sprawowaną
przez sądy I organy pozasądowe
81
82
Transpozycja legislacyjna rozporządzeń
– Rozporządzenie co do zasady nie podlega transpozycji normatywnej
– Istniejące przepisy krajowe powinny zostać uchylone
– dopuszczalna implementacja legislacyjna
(a) jeśli zobowiązanie takie wynika bezpośrednio lub pośrednio z
przepisów rozporządzenia
(b) Jeśli jest niezbędne dla zapewnienia stosowania i skuteczności
rozporządzenia (np. określenie kompetencji organów krajowych,
wprowadzenia sankcji za naruszenie przepisów rozporządzenia)
(c) Jeśli rozporządzenie upoważnia państwa członkowskie do modyfikacji
jego postanowień w pewnych przypadkach
 Etap transpozycji
83
84
14
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Transpozycja dyrektyw:
– Implementacja z punktu widzenia terminów: wejścia w życie
dyrektywy, termin transpozycji)
– Obowiązek sporządzania odsyłaczy do dyrektyw w prawie krajowym
– wybór form i metod (Kryteria: zapewnienie pewności prawa,
kompletność, jasność, klarowność, precyzyjność, bezspornej mocy
wiążącej, efektywności prawa UE)
– Instrumenty implementacyjn
Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika, że:
(1) Obowiązek państw członkowskich podjęcia wszelkich działań niezbędnych
do osiągnięcia rezultatu wyznaczonego przez dyrektywę w terminie w niej
określonym jest wiążącym zobowiązaniem wynikającym z art. 288 akapit
trzeci TFUE, z samej dyrektywy oraz zasady lojalności.
85
(2) W okresie wyznaczonym na dokonanie transpozycji dyrektywy, państwa
członkowskie są zobowiązane:
-
podejmować działania, które zapewnią osiągnięcie rezultatu
przewidzianego w dyrektywie z końcem tego okresu
-
powstrzymać od podejmowania jakichkolwiek działań, które byłby
sprzeczne lub mogłyby poważnie zagrozić jego osiągnięciu.
86
(3) O ile wyjątkowo możliwa jest „implementacja retroaktywna”, o tyle
niedopuszczalna jest modyfikacja obowiązku implementacji dyrektywy w
określonym w niej terminie przez krajowe przepisy przejściowe, z powołaniem
się na obowiązującą w danym porządku prawnym zasadę nieretroakcji.
87
88
(5) Zapewnienie pełnej skuteczności dyrektywy nie oznacza, że każdy przepis
dyrektywy wymaga przeniesienia do prawa krajowego lub do wyraźnego
i szczególnego przepisu ustawowego lub wykonawczego; ogólny kontekst
prawny może być wystarczjący
(4) Sprzeczne z prawem UE jest także uzależnienie wejścia w życie
uregulowania krajowego od przyjęcia późniejszego aktu krajowego, jeżeli to
wejście w życie następuje po upływie terminu transpozycji ustalonego w tej
dyrektywie. Transpozycja dyrektywy w terminie późniejszym niż w niej
określony jest możliwa jedynie na podstawie ogólnej lub szczególnej derogacji.
(6) Ale, gdy przepis dyrektywy ma na celu przyznanie praw jednostkom albo
ochronę szczególnych wartości, aby uczynić zadość pewności prawa i aby
zainteresowani mieli możliwość poznania zakresu swych praw i obowiązków
terminowa transpozycja odnośnych przepisów dyrektywy powinna cechować
niekwestionowana moc wiążąca, a stan prawny wynikający z krajowych
środków dokonujących transpozycji musi być dostatecznie szczegółowy,
precyzyjny i jasny.
89
90
15
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
(7) Gwarantem jasności i dokładności wymaganej dla spełnienia wymogu
pewności prawa nie są:
-
ani zwykłe praktyki administracyjne „które ze swej natury podlegają
zmianie z woli administracji i nie są odpowiednio znane”,
-
ani zgodna z przepisami dyrektywy wykładnia przepisów prawa krajowego.
-
właściwa transpozycja wymaga przyjęcia przepisów prawnych powszechnie
obowiązujących.

–
–
–
Implementacja – etap stosowania unijnego prawa ochrony
Dynamiczny charakter implementacji
Rodzaje stosowania unijnego prawa ochrony środowiska
Zasady stosowania unijnego prawa ochrony środowiska
91
Dynamiczny charakter implementacji
C-209/ (zobowiązanie w zakresie klasyfikacji OSO nie ogranicza się do
momentu daty transpozycji czy odpowiednio przystąpienia państwa do UE)
92
Rodzaje stosowania unijnego prawa ochrony środowiska
„Z siódmego motywu dyrektywy siedliskowej można mianowicie
wywnioskować, że do programu Natura 2000 należy włączyć nie tylko SOO już
sklasyfikowane w tamtym okresie, lecz również kolejne – które zostaną
sklasyfikowane „w przyszłości”. W konsekwencji ustawodawca przyjął przy
ogłaszaniu dyrektywy siedliskowej, że ten obowiązek sklasyfikowania nie
ogranicza się do daty transpozycji dyrektywy.
Zdecentralizowanie stosowanie unijnego prawa ochrony środowiska
– krajowe bezpośrednie stosowanych norm prawa UE
– krajowe pośrednie stosowanie norm prawa UE
Scentralizowane stosowanie unijnego prawa ochrony środowiska
– unijne bezpośrednie stosowanie prawa UE
Kooperacyjne stosowanie prawa UE
Poza tym treść art. 4 dyrektywy ptasiej nie wskazuje na takie ograniczenie.
Nieobjęcie ochroną obszarów wyjątkowych dla zachowania gatunków
chronionych wyłącznie ze względu na fakt, że zyskały taki charakter dopiero po
dokonaniu transpozycji dyrektywy ptasiej, pozostawałoby również
w sprzeczności z celem skutecznej ochrony ptactwa”. (pkt 38-39)
Zob: S. Biernat, Europejskie prawo administracyjne i europeizacja krajowego
prawa administracyjnego (zarys problematyki), w: Studia Prawno-Europejskie,
t. VI. Stan i perspektywy rozwoju prawa europejskiego. Materiały
konferencyjne (pod red. M. Seweryńskiego, Z. Hajna), Łódź 2002, s. 70-111
93
94
– Zasada pierwszeństwa służy rozstrzyganiu kolizji między normami prawa
krajowego i prawa unijnego.
Zasady stosowania unijnego prawa ochrony środowiska
– zasada pierwszeństwa stosowania prawa unijnego (i wiążącego się z tą
zasadą odmową zastosowania przepisu krajowego
– obowiązek prounijnej wykładni prawa krajowego (wykładni zgodnej),
– zasada bezpośredniego skutku przepisów unijnych (i wiążące się z tą zasadą
prawo powołania)
– Ocena zgodności przepisów prawa krajowego z prawem UE dokonywana
jest samodzielnie przez sądy krajowe i organy administracji.
Mechanizm odpowiedzialności odszkodowawczej PC za naruszenie prawa UE
– a jeśli nie doprowadzi to do usunięcia sprzeczności, to poprzez odmowę
zastosowania przepisu krajowego i ewentualne zastosowanie w jego
miejsce bezpośrednio skutecznego przepisu unijnego.
– W przypadku ustalenia, że występuje niezgodność między wymogami
prawa unijnego a treścią przepisów krajowych obowiązkiem organu
stosującego prawo jest usunięcie tej sprzeczności (reguła Simmenthal).
– W pierwszej kolejności poprzez wykładnię prawa krajowego zgodną z
prawa unijnym (obowiązek wykładni zgodnej),
95
96
16
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Stosowanie bezpośrednio skutecznych norm unijnego prawa ochrony
środowiska (dyrektywy) , jako podstaw prawnych orzeczenia
wyrok NSA z 25.9.2012 r II OSK 444/11 (organizacje ekologiczne –
prawo odwołania - wymóg zastosowanie art. 10a dyrektywy
85/337/EWG po jej nowelizacji z 2003 r. z uwagi na sprzeczność prawa
krajowego z normą dyrektywy)
V. System ochrony prawnej w UE- skargi kierowane do TSUE w sprawach
ochrony środowiska
Prounijna wykładnia przepisów prawa krajowego i jej granice
np. Wyrok NSA z 2.10.2012 r IV SA/Wa 2652/12 (brak możliwości
nałożenia obowiązku na jednostkę, który wynikałby bezpośrednio z norm
niewdrożonej dyrektywy, a nie z norm prawa krajowego)
Powoływanie orzecznictwa TSUE w celu wskazania wiążącej wykładni normy
prawa UE mającej zastosowanie w sprawie
np. wyrok WSA w Poznaniu z 13.7.2011 r IV SA/Po 257/11 (odwołanie
do orzecznictwa TSUE dot. pojęcia odpadów)
97
98
 Postępowania w sprawach ochrony środowiska przed TSUE
 Art. 19 ust. 1 TUE
1. Skarga przeciwko państwu członkowskiemu o naruszenie zobowiązań (art. 258-260
TFUE) – np. C-478/13; C-538/09; C-304/05; C-239/04; C-281/11; C- 192/11; C-46/11;
C-121/07; C- 576/11; C- 533/11
2. Skarga o stwierdzenie nieważności (art. 263 TFUE) – np. T-69/08
3. Skarga na bezczynność (art. 265 TFUE) – np. T-164/10 T-125/07
4. Odesłanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
5. Opinia i zgodności umowy międzynarodowej z traktatami (art. 218 TFUE) – opinia 2/00
6. Kontrola legalności aktów o zasięgu ogólnym na podstawie art. 277 TFUE
7. Skarga odszkodowawcza (art. 268 i 349 TFUE)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał
Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie
prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.
Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia
skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.
Państwa członkowskie przystępując do Unii Europejskiej, zaaprobowały
podział funkcji w ramach systemu organów Unii Europejskiej, którego
elementem pozostaje przypisanie TSUE „kompetencji do ostatecznej
interpretacji prawa unijnego i zapewnienia jednolitości jego stosowania we
wszystkich państwach członkowskich, jak również wyłączność ostatecznego
decydowania o zgodności aktów prawa pochodnego z traktatami i ogólnymi
zasadami prawa unijnego” (Wyrok TK z dnia 16 listopada 2011 r., SK 45/09)
Funkcje: wymuszenie przestrzegania prawa przez PC, wymuszenie przestrzegania prawa
przez Unię, zapewnienie jednolitego stosowania prawa Unii
Podział przyjęty za: A. Wyrozumska, System ochrony prawnej Unii Europejskiej , w: J. Barcz,
M. Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2012, (szerzej na
temat systemu ochrony prawnej UE zob. s. 353 – 431)
99
100
 Sankcje finansowe – art. 260 TFUE
Artykuł 260
1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że
Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim
ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki,
które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.
2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło
środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona
wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po
umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona
wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez
dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie
zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub
okresową karę pieniężną.
Procedura ta nie narusza artykułu 259.
Ad 1. Skargi wymuszające Komisji
 Możliwe naruszenie zobowiązań - działanie lub zaniechanie
• Brak transpozycji (np. sprawa C- 121/07)
• Zaniechanie wykonania obowiązku informacyjnego dotyczącego przepisów
transponujących (np. C-32/05 Komisja przeciwko Wielkiemu Księstwu
Luksemburga),
• Naruszenie obowiązku pełnej i prawidłowej transpozycji unijnego prawa
ochrony środowiska (np. sprawa C-478/13; C-538/09)
• Niestosowanie unijnego prawa ochrony środowiska (np. sprawa C304/05;C-239/04)
101
102
17
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem
258, uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło
obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu
transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą
ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać
kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez
dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może
nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę
pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez
Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie
określonym w wyroku Trybunału.
Kiedy mogą być nałożone okresowa kara pieniężna lub ryczałt :
• Zaniechanie podjęcia środków zapewniających wykonanie
wyroku Trybunału -260 ust. 1 i 2 TFUE
• uchybienie obowiązkowi poinformowania o środkach
podjętych w celu transpozycji dyrektywy – art. 260 ust. 3 TFUE
103
Sprawa C-121/07 (cel, wysokość, rodzaj kar)
 „procedura ustanowiona w art. 228 ust. 2 WE (obecnie art.260
TFUE)ma na celu skłonienie państwa członkowskiego winnego
uchybieniu do wykonania wyroku stwierdzającego uchybienie
i co za tym idzie zapewnienie skuteczności prawa
wspólnotowego”
• TSUE nie jest związany propozycja Komisji (wyj. 260 ust. 3
TFUE górna granica)
• może nałożyć na PC okresową karę pieniężną, ryczałt lub obie
kary jednocześnie
104
 nałożenie okresowej kary pieniężnej, ma zasadniczo charakter
przymusowy w odniesieniu do trwającego uchybienia
zobowiązaniom,
 nałożenie ryczałtu opiera się przede wszystkim na ocenie
skutków niewykonania zobowiązań danego państwa
członkowskiego dla interesów prywatnych i interesu
publicznego, w szczególności gdy uchybienie trwało przez długi
czas od chwili wydania stwierdzającego je wyroku
105
• Zadaniem TSUE jest w każdej zawisłej przed nim sprawie
i na podstawie okoliczności danego przypadku, jak i stopnia
perswazji i odstraszania, który uzna za wymagany,
określenie kar pieniężnych właściwych w celu zapewnienia
w najszybszym możliwym czasie wykonania wyroku
stwierdzającego uchybienie i zapobieżenia powtarzaniu się
analogicznych naruszeń prawa wspólnotowego
106
Okoliczności jakie TSUE bierze pod uwagę
– Czas naruszenie
– Powaga naruszenia
– Zdolność do płacenia kary
– Dodatkowe okoliczności obciążające lub łagodzące
107
108
18
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Wyr. Trybunału w sprawie C-121/07 Komisja v. Francja
Niewykonanie wyroku Trybunału stwierdzającego zaniechanie transpozycji do
prawa krajowego przepisów dyrektywy 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w
sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów
zmodyfikowanych genetycznie (…)
- ryczałt w kwocie 10 000 000 EUR.
 Kary finansowe – przykłady
Wyr. Trybunału w sprawie C- 387/97 Komisja v. Grecja;
Niewykonanie wyroku Trybunału stwierdzającego naruszenie przepisów
wspólnotowych z zakresu gospodarowania odpadami (składowisko odpadów na
Krecie)
- okresowa kara pieniężna w kwocie 20.000 EURO za każdy dzień zwłoki we
wdrażaniu środków koniecznych do zastosowania się do wyroku Trybunału
Wyr. Trybunału w sprawie C- 576/11 Komisja v. Luksemburg
Niewykonanie wyroku Trybunału stwierdzającego naruszenie wymogów
unijnych dotyczących oczyszczania ścieków komunalnych (dyr. 91/271)
- ryczałt w wysokości 2 000 000 EUR.
- okresowa kara pieniężna w wysokości 2800 EUR za każdy dzień zwłoki we
wdrażaniu środków koniecznych do zastosowania się do wyroku Trybunału,
jeżeli stwierdzone uchybienie będzie trwało w dniu ogłoszenia wyroku,
licząc od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku aż do chwili pełnego
wykonania ww. wyroku w sprawie Komisja przeciwko Luksemburgowi.
Wyr. Trybunału w sprawie C - 278/01 Komisja v. Hiszpania;
Niewykonanie wyroku Trybunału stwierdzającego naruszenie przepisów
wspólnotowych dotyczących jakości wody w kąpieliskach (dyr. 76/160):
- okresowa kara pieniężna w kwocie 624.150 EURO za każdy rok i za 1%
kąpielisk na hiszpańskich wodach wewnętrznych, dla których brak zgodności
z wartościami dopuszczalnymi określonymi zgodnie z dyrektywą 76/160
zostanie stwierdzony dla danego roku, począwszy od dnia ustalenia jakości
wód w kąpieliskach osiągniętej w pierwszym sezonie kąpielowym
następującym po ogłoszeniu niniejszego wyroku do roku, w którym ww. wyrok
w sprawie Komisja przeciwko Hiszpanii zostanie w pełni wykonany.
109
110
Ad 2 Skarga o stwierdzenie nieważności (art. 263 TFUE) – przykład
Ad 3 . Skarga na bezczynność (art. 265 TFUE) – przykład
Sprawa T-69/08 Rzeczpospolita Polska v. Komisja
Sprawa T-164/10 Pioneer Hi-Bred International przeciwko Komisji
Komisja Europejska uchybiła zobowiązaniom, jakie ciążą na niej na mocy art. 18
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE w sprawie
zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie (…) nie przedkładając Radzie projektu działań dotyczących
wprowadzenia na rynek zmodyfikowanej genetycznie odpornej na owady
kukurydzy
Skarga o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2008/62/WE dotyczącej
art. 111 i 172 polskiego projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych, zgłoszonego przez Rzeczpospolitą Polską zgodnie z art. 95
ust. 5 WE jako odstępstwo od przepisów dyrektywy 2001/18/WE w sprawie
zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie
Sprawa T-125/07 Scientific and Technological Committee of AGH i in. przeciwko
Komisji
Trybunał stwierdził nieważność decyzji Komisji z uwagi na fakt jej
notyfikacji władzom polskim po terminie 6 miesięcy przewidzianym
w art. 95 ust. 6 akapit pierwszy WE (obecnie art. 114 ust. 6 TFUE).
Z chwilą upływu tego terminu projekt ustawy został więc uznany za
zatwierdzony i w konsekwencji nie mógł zostać odrzucony przez Komisję
w drodze zaskarżonej decyzji.
Skarga na bezczynność zmierzająca do stwierdzenia bezczynności Komisji ze
względu na to, że zaniechała ona z jednej strony zajęcia stanowiska w przedmiocie
problematyki zagrożeń ciążących na ludności Unii Europejskiej związanych
z podziemnym składowaniem dwutlenku węgla i jego migracją ze złóż
geologicznych na powierzchnię ziemi, a z drugiej strony przyjęcia rzeczywistych
środków dla ochrony życia ludności i środowiska – skarga odrzucona – brak
legitymacji i brak obowiązku działania
111
112
Literatura
Wykorzystana literatura:
•
M. M. Kenig-Witkowska, Prawo środowiska Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2011
•
Jans J.H., Vedder H.H.B., European Environmental Law, Europa Law PublishingGroningen 2008
•
Krämer L., EU Environmental Law, London 2011
•
J. Barcz, M. Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2012
•
S. Biernat, Europejskie prawo administracyjne i europeizacja krajowego prawa administracyjnego (zarys
problematyki), w: Studia Prawno-Europejskie, t. VI. Stan i perspektywy rozwoju prawa europejskiego.
Materiały konferencyjne (pod red. M. Seweryńskiego, Z. Hajna), Łódź 2002, s. 70-111;
•
J. Boć, E. Samborska-Boć, w: J. Boć, K. Nowacki, E. Samborska-Boć, Ochrona środowiska, Wrocław 2004;
•
M. Górski (red.) Prawo ochrony środowiska, Warszawa 2009;
•
B. Kurcz, Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa krajowego, Kraków 2004;
•
C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2000;
•
E. Schmidt-Aβmann, Ogólne prawo administracyjne jako idea porządku. Założenia i zadania tworzenia
systemu prawnoadministracyjnego, Warszawa 2011;
•
A. Wasilewski, Wprowadzenie, w: P. Czepiel, B. Iwańska, A. Wasilewski, Ustawa o ochronie środowiska i
inne akty prawne ze skorowidzem, Kraków 1996;
•
A. Wasilewski, Prawna problematyka ochrony środowiska w związku z przystąpieniem Polski do Unii
Europejskiej (kwestia granic związania Państw Członkowskich prawem WE), KPPubl. 2007, Nr 2, s. 183-208;
•
A. Wasilewski, Dynamika zmian i kontynuacja we współczesnym prawie administracyjnym wyzwaniem dla
doktryny prawa (na przykładzie prawa o ochronie środowiska), w: Między tradycją a przyszłością w nauce
prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi (pod red. J.
Supernata), Wrocław 2009, s. 768-775;
•
G. Winter, Matching Tasks and Competences in the EC Multi-level Environmental Administration, w:
Reflections on 30 Years of EU Environmental Law. A High Level of protection? (pod red. R. Macrory’ego),
Groningen 2006, s. 399-414.
113
19