porady prawne obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka

§
PORADY PRAWNE
OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY RODZICÓW WOBEC DZIECKA
Obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa albo z więzów prawnych, z którymi ustawodawca
wiąże jego istnienie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987r., III CZP 91/86). W ustawie
z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy [k.r.o.] (Dz.U. z 1964r. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.), w art. 96
podkreślono, iż rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka. Przywołany powyżej
przepis znajduje swoje rozwinięcie w art. 133 § 1 k.r.o., w którym zaakcentowano, że rodzice obowiązani są do
świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba
że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Powyższe uzupełnia m.in. uregulowanie zawarte w art. 135 k.r.o. wskazujące, iż zakres świadczeń
alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych
możliwości zobowiązanego, natomiast wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest
jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej, może polegać w całości lub w
części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie
alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub
wychowania uprawnionego.
W tym miejscu podnieść należy, iż na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:
1)
świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia
7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2007r. Nr 192, poz. 1378,
z późn. zm.), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
2)
świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej,
o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
3)
świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2016r. poz. 195);
4)
świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych
(Dz.U. z 2003r. Nr 228, poz. 2255, z późn. zm.).
Należy przy tym stwierdzić, odnosząc się do art. 135 k.r.o., że pojęcie usprawiedliwionych potrzeb
uprawnionego oraz pojęcie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego pozostają we wzajemnej
zależności i obie te przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, w szczególności przy ustalaniu wysokości alimentów
przez sąd. Odmienny pogląd pozostawałby w sprzeczności z zasadą równej stopy życiowej dzieci i rodziców,
obowiązującej także w sprawach alimentacyjnych (wyrok Sądu Najwyższego z 25 marca 1985r., III CRN 341/84).
W nawiązaniu do powyższego wyjaśnić należy, iż zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Sądu
Najwyższego przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie
zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości
zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym
wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody. Dzieci mają
prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie czy też oddzielnie
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987r., III CZP 91/86).
Wobec powyższego należy także zauważyć, iż jak podniósł Sąd Najwyższy (uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 9 czerwca 1976r., III CZP 46/75; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1997r, III CKN 217/97;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999r., III CKN 199/99) obowiązek alimentacyjny rodziców wobec
dziecka stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka
i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej (art. 96 k.r.o.). Obowiązek
ten nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności – przez termin dojścia przez
uprawnionego do pełnoletności. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje
z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia.
Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko
może utrzymać się samodzielnie, przy czym przyjmuje się, że nie można tego oczekiwać od dziecka
małoletniego. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy pod uwagę to,
czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste
kontynuowanie nauki. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do zahamowywania, a co najmniej znacznego
utrudniania dalszego rozwoju dziecka, a to przez pozbawianie go środków materialnych niezbędnych
do kontynuowania nauki po osiągnięciu pełnoletności, pozostawałoby zatem w sprzeczności ze wspomnianym
wyżej podstawowym obowiązkiem rodzicielskim.
W tym miejscu, przechodząc na grunt postępowania przed sądem, należy przytoczyć uregulowanie
zawarte w ustawie z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego [k.p.c.] (Dz.U. z 1964r. Nr 43,
poz. 296, z późn. zm.), w którym wskazano, że powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego
okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27) lub jak stanowi art. 32 powództwo o roszczenie alimentacyjne
oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca
zamieszkania osoby uprawnionej – powyższa możliwość wynika wprost z art. 31.
Nadto należy przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2015r. (I ACa
671/15), w którym podniesiono, iż osoba uprawniona do żądania imieniem małoletnich należnych na ich rzecz
alimentów, nie jest zobligowana wskazaną w pozwie czy też piśmie procesowym ich wysokością. Z reguły
dokładna możliwość określenia ich wysokości powstaje dopiero po przeprowadzeniu postępowania dowodowego,
na etapie wyrokowania. Wskazanie tej kwoty nie jest również wezwaniem zobowiązanego do zapłaty. Sąd
w powyższej materii nie jest związany żądaniem i spoczywa na nim z urzędu obowiązek ustalenia potrzeb
małoletnich oraz możliwości majątkowych zobowiązanego, a w konsekwencji wysokość należnych alimentów.
To szczególne uregulowanie stanowi wyjątek od przewidzianej w art. 321 § 1 k.p.c. zasady wyrokowania jedynie
co do przedmiotu, który był objęty żądaniem. Dotyczy to również postępowania odwoławczego – sąd drugiej
instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego
i orzec na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym (art. 382 k.p.c.). W szczególności w sytuacji, gdy uzna, że zasądzone alimenty ustalone zostały
w wysokości zaniżonej, nie ma przeszkód prawnych ku ich podwyższeniu.
Poza powyższym należy mieć na uwadze, iż roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się
z upływem lat trzech (art. 137 k.r.o.), a ponadto nadmienić, że w ustawie z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych [u.k.s.c.] (Dz.U. z 2005r. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.), w art. 96 ust. 1 pkt 2
wskazano, iż nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych.
ADWOKAT MARCIN SYSIAK