1 prof. dr hab. inż. Czesław, Kazimierz Sadowski Bydgoszcz, 25. 10

prof. dr hab. inż. Czesław, Kazimierz Sadowski
Bydgoszcz, 25. 10. 20015r
Ocena dorobku naukowego oraz rozprawy habilitacyjnej dr inż. Ewy Mirzwy-Mróz
z Wydziału Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Ocenę wykonałem na podstawie dokumentów otrzymanych z Wydziału Ogrodnictwa,
Biotechnologii i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie.
Praca naukowa dr inż. Ewy Mierzwy-Mróz od początku związana była
z chorobami roślin. Już w czasie studiów wykazywała szczególne zainteresowania tą
dyscypliną nauki, czego dowodem jest praca magisterska z zakresu fitopatologii
„Przyspieszona ocena odporności drzew pestkowych na mączniaka prawdziwego” wykonana
w Katedrze Fitopatologii Wydziału Rolniczego im. K.A. Timiriazewa (obecnie Rosyjski
Państwowy Rolniczy –MSHA) na podstawie której uzyskała w 1992 roku stopień mgr inż.
rolnictwa, specjalność-ochrona roślin. Od 1993 r związana jest z Katedrą Fitopatologii
SGGW w Warszawie, gdzie do 1997 roku wykonując prace na samodzielnym etacie
inżynieryjno- technicznym, uczestniczyła także w badaniach naukowych. W roku 1997
podjęła stacjonarne studia doktoranckie, ukończone w 2000r rozprawą ”Występowanie w
Polsce septoriozy paskowanej liści pszenicy powodowanej przez Mycosphaerella graminicola
(Fuckel) Schroeter” pod kierunkiem prof. dr hab. Czesława Zamorskiego. Od 2000 r jest
adiunktem w tejże jednostce, obecnie funkcjonującej, jako Zakład Fitopatologii Wydział
Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu, SGGW w Warszawie.
Ocena osiągnięcia naukowego
Dr inż. Ewa Mierzwa-Mróz, jako osiągnięcie naukowe do uzyskania stopnia doktora
habilitowanego przedstawiła monografię „Identyfikacja i biologia sprawców brudnej
plamistości jabłek” wydaną drukiem przez SGGW, Wydział Ogrodnictwa, Biotechnologii
i Architektury Krajobrazu. Pomimo wyraźnego postępu fitopatologii, ciągle pojawiają się
nowe zagrożenia, wynikające z rozprzestrzeniania się nowych patogenów roślin, bądź
zwiększonego nasilenia występujących dotychczas. Przedstawione opracowanie dotyczy
nabierającego coraz większego znaczenia problemu jakości owoców, głównie jabłek.
Konsumenci, aczkolwiek oczekują owoców pochodzących z sadów o obniżonym stosowaniu
środków ochrony roślin bądź całkowicie ich wykluczeniu, to jednocześnie zwracają dużą
uwagę na ich jakość. Tematyka Monografii, dotycząca choroby obniżającej jakość jabłek,
całkowicie wpisuje się w tendencje technologiczne w sadownictwie. Obejmuje identyfikację
i biologię grzybów powodujących brudną plamistość jabłek. Choroba obecnie stanowi
poważny problem w sadach USA, nawet w tych, w których wykonuje się standardową
ochronę fungicydami. Nierzadko konieczne jest wprowadzenie do programy ochrony jabłoni
1
dodatkowego zabiegu przeciwko grzybom powodujących brudną plamistość jabłek. W Polsce
dotąd objawy choroby obserwowano w uprawie amatorskiej. Jednak jej znaczenie w kraju
wzrasta. Wcześniejsze doniesienia innych autorów podają o zagrożeniu brudną plamistością
owoców odmian parchoodpornych, gdzie stosuje się mniej zabiegów chemicznych.
Przewiduje się, że może zagrażać uprawom towarowym, stosującym ograniczony program
ochrony roślin przeciwko chorobom. Stwierdzono także ujemny wpływ na przechowywanie
owoców. W literaturze krajowej są publikacje dotyczące występowania choroby w regionach
południowych kraju. Przedstawione w Monografii wyniki obejmują materiał badawczy
z południowo -wschodniej, wschodniej i centralnej Polsk oraz Pomorza Gdańskiego. Potrzeba
wykonania badań na owocach pochodzących z różnych regionów kraju wynika z konieczności
określenia wpływu warunków pogodowych, które są zróżnicowane w rejonach, na nasilenie
poszczególnych czynników sprawczych choroby, których w tym przypadku może być kilka.
Stosowano odpowiednie metody, dostosowane do poszczególnych analizowanych
zagadnień, w tym szeroko wykorzystane techniki molekularne. Badania obejmowały
identyfikację gatunków grzybów powodujących brudną plamistość jabłek. Zebrano owoce
różnych odmian jabłoni, grusz i śliw z widocznymi objawami chorobowymi z sadów
i ogrodów działkowych, gdzie nie stosowano chemicznej ochrony z 24 lokalizacji, w tym
także owoce jabłoni i linii hodowlanych Vf – odpornych na parcha jabłoni. Objawy
chorobowe na owocach były bardzo zróżnicowane, występowały w postaci różnego typu plam
gałęzistych, punktowych, plastra miodu, okopconych, gęsto cętkowanych. Zróżnicowane
także były struktury grzyba: zbita grzybnia w postaci drobnych, kulistych tworów podobnych
do mikrosklerocjów; brunatno – czarne piknotyria z licznymi zarodnikami konidialnymi;
drobnych i ułożonych w prążki „grudek” przypominających plaster miodu, powstałych
z miejscowego zagęszczania się grzybni; jasnooliwkowa do prawie czarnej gęsto ułożona
grzybnia; nieregularne, w kształcie, twory podobne do sklerocjów z gęsto ułożonych struktur
oraz utworzone z dość rzadko ułożonych struktur. Najczęściej na owocach obserwowano
gałęziste plamy (87%), w mniejszym stopniu okopcone (6%) i w postaci plastra miodu
(5%).Pozostałe typy plam stwierdzano sporadycznie. Takie zróżnicowanie symptomów
chorobowych znacznie utrudnia ocenę zagrożenia tą chorobą bezpośrednio w sadzie.
Z owoców pochodzących z w/w rejonów Habilitantka uzyskała ponad 1500 izolatów
grzybów z różnych jednostek taksonomicznych, a wśród nich 228 izolatów powodujących
brudną plamistość jabłek, z czego 189 wyizolowano z jabłek, 29 z gruszek i 10 ze śliwek.
Stosując metody standardowe i techniki molekularne (amplifikacja wybranych fragmentów
rDNA izolatów (ITS1, ITS2) przy użyciu starterów ITS1F i ITS4, lub ITS1F i ITS4A,
zidentyfikowano pięć gatunków; Peltaster sessilis, Peltaster fructicola (w tym jeden izolat
oznaczony do rodzaju Peltaster, Phialophora sessilis, Microcyclospora malicola,
Microcyclospora pomicola, Microcystosporella mali. Ten ostatni gatunek występował
najczęściej (171 wyizolowano z jabłek, 25 z gruszek, 10 ze śliwek i 2 z jabłek z USA) .
2
Autorka wykorzystując mikroskopy świetlne, a przede wszystkim elektronowy mikroskop
skaningowy, przebadała i opisała morfologię i konidiogenezę. Należy szczególnie podkreślić,
że gatunki Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola, Microcystospora mali
zidentyfikowane zostały w Polsce po raz pierwszy. Habilitantka przedstawiła charakterystykę
dynamiki wzrostu kolonii wybranych izolatów grzybów powodujących brudną plamistość
jabłek na różnych pożywkach. Badania te należy uznać za pionierskie. Wykazała, że bardzo
często na tej samej pożywce występowały różnice w wyglądzie kolonii izolatów tego samego
gatunku, zarówno pochodzącego z tego samego gospodarza jak i różnych gospodarzy.
Pionierskie w skali światowej są także badania wzrostu kolonii izolatów pochodzących
z gruszek i śliwek.
Habilitantka badała także rozwój sprawców choroby na pędach i owocach jabłoni.’ Po
raz pierwszy w świecie wykazała, że Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola,
Microcystosporella mali, Phialophora sessilis zimowały na pędach jabłoni w warunkach
naszego kraju w postaci grzybni, na której były licznie struktury przypominające
mikrosklerocja, a u Peltaster fructicola i Peltaster sp. na grzybni także pojedyncze piknotyria.
Należy wyraźnie podkreślić, że zimowanie Microcyclospora malicola, Microcyclospora
pomicola,
Microcystosporella
mali
opisane
zostały
po
raz
pierwszy
w świecie. Na podkreślenie zasługuje także cykl pionierskich na skalę krajową badań nad
rozwojem Phialophora sessilis na powierzchni owoców,a na skalę światową nad rozwojem
Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola, Microcystosporella mali na
powierzchni epikutykularnych wosków.
Osiągnięcie naukowe wieńczą badania nad zakresem żywicieli powodujących brudną
plamistość jabłek. I tutaj także autorka może się wykazać osiągnięciem na skalę światową,
jakim była identyfikacja sprawców tej choroby na gruszkach i śliwkach. Jest to niezwykle
istotne dla epidemiologii choroby z uwagi na dodatkowe źródło infekcji dla jabłoni.
Identyfikacja sprawców objawów na pędach borówki wysokiej wymaga dalszych badań. Nie
znaleziono dotychczas objawów chorobowych na malinach, antypce, ałyczy, brzoskwiniach
i czereśniach.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że przedstawiona praca dr inż. Ewy MirzwyMróz jest wartościowym opracowaniem, zawierającym istotne i ważne z punktu widzenia,
zarówno fitopatologii jak i praktyki sadowniczej elementy poznawcze, w tym także na skalę
światową, jak identyfikacja czynników chorobotwórczych na gruszkach, ich rozwój na
powierzchni kutikuli, sposób zimowania, dynamika wzrostu na różnych pożywkach.
Umiejętność wykorzystania technik molekularnych umożliwiło ustalenie 20 sekwencji
nukleotydowych sześciu grzybów powodujących brunatną plamistość jabłek i zdeponowanie
ich w Bazie NCBI. Opracowanie „Identyfikacja i biologia sprawców brudnej plamistości
jabłek” uzupełnia lukę w polskim piśmiennictwie fitopatologicznym i całkowicie spełnia
3
wymogi osiągnięcia naukowego wymaganego do ubiegania się o stopień doktora
habilitowanego.
Ocena „istotnej aktywności naukowej”
Od początku swojej pracy zawodowej dr E. Mirzwa-Mróz związana jest z chorobami
roślin. Bezpośrednio po studiach włączona została do zespołu prof. Czesława Zamorskiego
współuczestnicząc w badaniach nad porażeniem odmian chryzantem przez Puccinia horiana organizm kwarantannowy, a następnie w badaniach obejmujących etiologię, patogenezę
i epidemiologię grzybowych chorób zbóż. W trakcie studiów doktoranckich realizowała
badania nad mało znanym wówczas grzybem Mycosphaerella graminicola, na które uzyskała
grant promotorski. Po doktoracie kontynuując badania nad chorobami zbóż była głównym
wykonawcą projektu „Kompleks septorioz pszenicy (Septoria, Stagonospora .) w Czechach
i Polsce, ich znaczenie i metody zwalczania na tle standardów europejskich” w ramach
umowy Polska – Czechy. Habilitantka testowała reakcje odmian, poszukując źródeł
odporności. Ponadto wykorzystując transmisyjny mikroskop elektronowy wykonała pełną
dokumentację fotograficzną, obrazującą etapy rozwoju pseudotecjów Mycosphaerella
graminicola.
Kontynuując zakres obranej tematyki nad patogenami zbóż i współpracę z Instytutem
Nauk Rolniczych (INR Czechy) Habilitantka wraz z zespołem w ramach grantu
„Mycosphaerella graminicola na tle innych patogenów powodujących plamistości liści
pszenicy” określiła strukturę populacji patogenicznych grzybów powodujących plamistości
liści w Polsce i Czechach oraz reakcję odmian na porażenie przez M. graminicola. Kierowała
także nowatorskim w skali kraju zadaniem badawczym w ramach grantu wewnętrznego
Wydziału, w którym wykazano, że objawy septoriozy gwiazdnicy pospolitej (Stellaria media)
powoduje w naszych warunkach Septoria stellariae, który nie jest patogeniczny dla pszenicy,
a nie M. graminicola, jak to ma miejsce w USA. Z punktu widzenia epidemiologii ma to
istotne znaczenie z uwagi na powszechne występowanie tego chwastu.
Wyróżnić należy umiejętność dr E. Mirzwy-Mróz w nawiązywania kontaktów
z innymi zespołami badawczymi, zarówno krajowymi jak i zagranicznymi. Poza wymienioną
współpracą z INR w Czechach, w ramach Umowy Międzynarodowej Polski i Węgier
kierowała projektem „Mycosphaerella graminicola i Pyrenophora triticii-repentis, jako
patogeny pszenicy. Na podkreślenie zasługuje doskonalenie własnego warsztatu badawczego.
Począwszy od 2005 r wykorzystuje techniki molekularne, które umożliwiły wykonanie cyklu
badań nad kompleksem grzybów wywołujących brudną plamistość jabłek. Pomocne było
nawiązanie kontaktu ze znanym specjalistą z tego zakresu prof. Mark L. Gleason z Iova State
University w USA, kraju, gdzie choroba ta stwarza znaczne problemy. Współpraca
zaowocowała nie tylko wymianą doświadczeń, izolatów grzybów, ale także wspólnymi
badaniami i co najważniejsze- opublikowaniem wyników w czasopiśmie zasięgu światowym
Plant Disease o IF= 2,449. Współpracując z Katedrą Sadownictwa macierzystego Wydziału
4
badała wpływ kompleksu brudnej plamistości jabłek na jakość przechowanych owoców.
Owoce z silnymi objawami chorobowymi wykazywały spadek masy o 15 – 28%. Ponadto
silniej porażone owoce szybciej ulegały więdnięciu i marszczeniu się skórki.
Na uwagę zasługują także kolejne wyniki, uzyskane wraz z zespołem nad często
izolowanym z jabłek i gruszek z objawami brudnej plamistości grzybem Aureobasidium
pullulans. Wykazano, że w wyniku inokulacji widoczne objawy obserwowano bardzo rzadko
i były one typowe dla sadzaków a nie dla brudnej plamistości jabłek. Autorzy sugerują, aby
Aureobasidium pullulans, z uwagi na odmienny rodzaj nalotu na owocach, nie zaliczać do
kompleksu sprawców brudnej plamistości. Sześć sekwencji nukleotydów zdeponowano
w Banku Genów i były to pierwsze sekwencje A. pullulans w tej Bazie. Habilitantka jest także
współautorką publikacji nad wpływem nawożenia dolistnego roztworami Wuxal r Zn, Wuksal
r
Cu, Wuksal r oraz solami technicznymi na występowanie Phytopthora infestans na
pomidorach i wybrane parametry gospodarki wodnej pomidora.
Na podkreślenie zasługuje śledzenie aktualnych zagrożeń dla roślin sadowniczych,
które nabierają coraz większego znaczenia. Zwiększanie areału uprawy borówki wysokiej
skłoniło Habilitantkę do podjęcia wraz z zespołem badań nad jej zdrowotnością.
Wykorzystując tradycyjne metody identyfikacji i techniki PCR stwierdzono po raz pierwszy
w Polsce grzyba Valdensinia heterodoxa, groźnego patogena tej rośliny, powodującego
plamistość liści borówki. Celem rozpoznania ewentualnie innych źródeł infekcji dla plantacji
towarowych, badaniami objęto także rosnącą pospolicie w lasach borówkę czarną (Vaccinium
myrtillus L), na której patogen występuje powszechnie, ale dotąd w Polsce brak
dokładniejszego opracowania jego rozprzestrzenienia. Dotychczasowe wyniki przedstawiono
na konferencjach krajowych i międzynarodowych a sekwencję nukleotydów zdeponowano
Banku Genów. Zakres badań nad Valdensinia heterodoxa obejmuje realizowaną rozprawę
doktorską, w której dr inż. E. Mirzwa-Mróz jest pomocniczym opiekunem naukowym.
O śledzeniu aktualnych zagrożeń ze strony patogenicznych grzybów oraz
o umiejętności współpracy i organizowania zespołów badawczych świadczą podjęte w 2013 r
badania z Katedrą Roślin Warzywnych i Leczniczych macierzystej uczelni nad Colletotrichum
graminicola, sprawcą antraknozy turówki leśnej, określanej trawą żubrową. Sekwencje
nukleotydowe patogena zdeponowano w Banku Genów. Problematyka ta jest nowatorska w
skali krajowej a dotychczasowe wyniki prezentowano na konferencjach krajowych
i zagranicznych. Od 2014 r Habilitantka prowadzi także badania nad patogenami drzew
w parkach i lasach.
Oceniając całościowy dorobek naukowy dr E. Mirzwy – Mróz należy podkreślić, że
należy ona do nielicznej jeszcze w Polsce grupy badaczy zajmujących się fitopatologią na
poziomie molekularnym. Jest to nowoczesny i przyszłościowy nurt w fitopatologii światowej,
wymagający doskonałego opanowania jak i nieustannego śledzenia coraz to nowych technik
badawczych. Dorobek publikacyjny dr E. Mirzwy-Mróz obejmuje 27 oryginalnych prac,
5
w tym 20 po doktoracie, z czego 7 w czasopismach z „LF” o sumarycznym Impact Factor
7,86. Łączny dorobek, z doniesieniami i komunikatami naukowymi, pracami popularnonaukowymi obejmuje 75 prac, w tym 41 po doktoracie. Suma punktów wg punktacji MNiSW
zgodnie z rokiem opublikowania wynosi 233 (w tym 20 za monografię „osiągniecie
naukowe”), a 273 p. wg listy czasopism za 2014 r. W 5 pracach z „LF” była pierwszym
autorem. Index Hirsza wg bazy Web of Science wynosi 1, wg Publish of Perish 4.
Wiele prac współautorskich świadczy o tak przydatnej w pracy naukowej umiejętności
pracy zespołowej. Rozprawy naukowe publikowała w: Plant Disease, Journal of Plant
Pathology, Acta Scientarum Polonorum - Hortorum Cultus,, Sylwan oraz Phytopathologia
Polonica, Acta Agrobotanica,Acta Agrophysica, Progress in Plant Protection. Jest także
współautorką skryptów z zakresu fitopatologii, 35 doniesień naukowych w formie abstraktów
z konferencji i sympozjów, w tym 13 zagranicznych.
Na podkreślenie zasługuje umiejętność Habilitantki organizowania zespołów
badawczych, zarówno z Katedrami macierzystej uczelni, innych uczelni w kraju jak
i placówkami zagranicznymi. Kierowała projektem badawczym MNiSW, w kolejnym była
wykonawcą. Była także kierownikiem w projekcie zagranicznym w ramach umowy
międzynarodowej, a w dwóch była głównym wykonawcą. Aktualnie uczestniczy w projekcie
unijnym FP7 REGPOT Warsow Plant Health Initiative w pakietach WP1 i WP5, w którym
jest kierownikiem zespołu chorób roślin powodowanych przez grzyby. Brała udział w 35
konferencjach naukowych, w tym 13 międzynarodowych organizowanych w kraju i za granicą
(Włochy, Czechy, Łotwa, Belgia, Grecja), przedstawiając wyniki w formie referatów
i posterów (27). Recenzowała 5 prace do druku, w tym 2 z listy JCR. Jest recenzentką
(Associate Editor) w renomowanym czasopiśmie z listy JCR-Plant Disease, pierwszym
autorem 31 sekwencji nukleotydowych opublikowanych grzybów w Banku Genów NCBI.
Pod Jej kierunkiem zrealizowanych zostało 10 prac magisterskich, 8 inżynierskich
a także jest pomocniczym opiekunem naukowym pracy doktorskiej realizowanej na
macierzystym Wydziale. Za działalność naukowo – badawczą, dydaktyczną i organizacyjną
otrzymała nagrody IM Rektora SGGW. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa
Fitopatologicznego, Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Polskiego Towarzystwa
Mykologicznego. Dr E. Mirzwa – Mróz odbyła trzymiesięczny staż zawodowy na
Uniwersytecie w Leuven (Belgia) oraz krótkoterminowe staże w Instytucie Rolniczym
w Kromeriz (Czechy), Cereal Research Non-profit Company w Szeged, Uniwersytecie
w Gỏdỏlỏ (Węgry).
Działalność dydaktyczna Habilitantki wskazuje na duże zaangażowanie w proces
nauczania. Na podkreślenie zasługuje prowadzenie na studiach stacjonarnych
i niestacjonarnych wykładów i ćwiczeń z zakresu fitopatologii dla macierzystego kierunku,
opracowanie programu przedmiotów „Ochrona roślin ozdobnych, Etiologia grzybowych
chorób roślin, części przedmiotów „Chemiczne metody ochrony roślin”, Pestycydy”,
6
7