Stowarzyszenie Autorów ZAiKS - Zagadnienia omawiane podczas

Zagadnienia omawiane podczas spotkania Poniedziałki pod Królami w dniu 5.11.2012r. Ostatnie
spotkanie z cyklu ,,Poniedziałki pod Królami'' zostało poświęcone przybliżeniu poczatkującym twórcom
istoty prawa autorskiego oraz zwróceniu uwagi na postanowienia umów autorskich, które mogą być dla nich
niekorzystne. W spotkaniu, jak zwykle, wzięli udział również autorzy związani z ZAiKS-em.
W Polsce uprawnienia autorów i artystów wykonawców normuje ustawa z 4 lutego 1994 roku o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (prawo autorskie). Ustawa ta wprowadza wiele pojęć, których zrozumienie
ma kapitalne znaczenie zarówno dla twórców, jak i użytkowników twórczości.
Kluczowym pojęciem normowanym przez prawo autorskie jest utwór. Zgodnie z definicją prawa autorskiego
utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, odróżniający się od innych
utworów. Utwór istnieje od momentu jego ustalenia, to znaczy od momentu, w którym może zapoznać się z
nim inna osoba niż sam autor. Prawo autorskie nie ocenia walorów estetycznych czy intelektualnych utworu,
nie ingeruje również w sposób wyrażania utworu pozostawiając w tym zakresie pełną wolność twórcy.
Prawo autorskie wymienia przykładowy katalog utworów, stanowiąc że utworami są między innymi dzieła
literackie, publicystyczne, plastyczne fotograficzne, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne oraz
audiowizualne. Orzecznictwo sądowe traktuje pojęcie utworu bardzo szeroko, uznając za utwory również
takie wytwory działalności ludzkiej jak np. dekorację kwiatową czy graficzny układ książki.
Korzystanie z ochrony przewidzianej prawem autorskim nie wymaga rejestracji utworu przez żaden organ
państwowy czy instytucję prywatną. Utwór jest chroniony od momentu jego ustalenia, a rejestracja utworu w
ZAiKS-ie jest wyłącznie czynnością, pozwalającą ZAiKS-owi prawidłowo zarządzać utworem.
Podmiotem prawa autorskiego jest twórca. Zgodnie z omawianą ustawą, twórcą może być wyłącznie
człowiek, nie jest możliwe przypisanie przymiotu twórcy komputerom, maszynom czy zwierzętom.
Prawo autorskie przyznaje twórcom dwa rodzaje uprawnień: osobiste prawa autorskie i majątkowe prawa
autorskie.
Autorskie prawa osobiste chronią, zgodnie z art. 16 prawa autorskiego, nieograniczoną w czasie i
niezbywalną więź twórcy z utworem. Ustawa o prawie autorskim przykładowo wymienia następujące
uprawnienia osobiste autora: prawo do autorstwa utworu, prawo do integralności utworu, prawo do
oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem, prawo do nadzoru nad korzystaniem z utworu
oraz prawo o decydowaniu o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Tłumacząc istotę praw
osobistych można powiedzieć, iż chronią one niemajątkowe prawa twórcy do utworu. To autor decyduje kiedy
jego utwór pierwszy raz zostanie udostępniony publicznie oraz czy podpisze się pod dziełem imieniem i
nazwiskiem czy udostępni je pod pseudonimem. To autor ma on możliwość kontrolowania eksploatacji
swojego utworu oraz wyłączne prawo do decydowania o wprowadzeniu do utworu jakichkolwiek zmian.
Prawa osobiste przysługują dopóki istnieje utwór, innymi słowy dopóki zachowany jest jakikolwiek przejaw
utworu, jego autor jest chroniony autorskimi prawami osobistymi. Dzieje się tak nawet po śmierci autora.
Przykładowo mimo, iż Adam Mickiewicz zmarł już wiele lat temu, to on na zawsze pozostanie autorem ,,Pana
Tadeusza'', żadna inna osoba nie może przypisać sobie autorstwa tej epopei. Autorskie prawa osobiste nie
mogą być zbyte, to znaczy nie mogą zostać przeniesione na inną osobę czy to w drodze sprzedaży,
darowizny czy spadkobrania (zarówno testamentowego jak i ustawowego). Należy zaznaczyć, iż
1/4
przeniesienie majątkowych praw autorskich na inną osobę nie łączy się z wyzbyciem przez twórcę jego
autorskich praw osobistych. Mimo, iż autor nie będzie dysponował już autorskimi prawami majątkowymi,
nadal przysługiwać mu będą autorskie prawa osobiste do utworu.
Autorskie prawa majątkowe zostały unormowane w art. 17 prawa autorskiego i obejmują wyłączne prawo
twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do
wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Inaczej niż autorskie prawa osobiste, prawa majątkowe są
ograniczone w czasie i trwają 70 od śmierci twórcy. Autorskie prawa majątkowe to zbiór ekonomicznych
uprawnień autora.
Możliwość korzystania z utworu to prawo autora do decydowania o jego upubliczniania w wybrany sposób.
Korzystaniem z utworu jest na przykład nadawanie muzyki w radiu, wystawianie obrazu w galerii czy
wyświetlanie filmu w kinie.
Bardzo ważną instytucją prawa autorskiego jest pole eksploatacji. Pole eksploatacji to inaczej sposób
wykorzystania utworu. Prawo autorskie wymienia przykładowe pola eksploatacji, którymi są m.in. nadawanie,
publiczne odtwarzanie, zwielokrotnianie czy wykorzystywanie za pomocą nowoczesnych technik komunikacji
(przede wszystkim Internetu). Autor jest uprawniony do szerokiego dysponowania swoim utworem. Może np.
rozporządzić nim tylko na jednym polu eksploatacji (np. przenieść prawa do utworu na polu eksploatacji
zwielokrotnianie), a ,,zatrzymać'' dla siebie inne sposoby (pola eksploatacji) korzystania z dzieła.
Przeniesienie majątkowych praw autorskich powoduje, że twórca traci możliwość korzystania z dzieła na polu
eksploatacji określonym w umowie. Jeżeli twórca zawrze umowę o przeniesienie autorskich praw
majątkowych na wszystkich polach eksploatacji, nie będzie miał do dzieła żadnych praw majątkowych
(jednakże, prawa osobiste nadal pozostają przy twórcy ponieważ są niezbywalne). Umowa o przeniesienie
autorskich praw majątkowych musi zostać zawarta pod rygorem nieważności w formie pisemnej. Nie jest
możliwe skuteczne przeniesienie majątkowych praw autorskich w drodze ustnego porozumienia.
Innym sposobem rozporządzenia dziełem jest udzielenie licencji. Licencja jest umową, w której twórca
zezwala na korzystanie ze swojego dzieła konkretnemu podmiotowi, przez oznaczony czas i na oznaczonym
terytorium i w oznaczony sposób. Udzielając licencji twórca nie wyzbywa się swoich praw majątkowych.
Licencję można porównać do umowy najmu mieszkania. Właściciel mieszkania wynajmując swoje
mieszkanie nie przenosi własności mieszkania na najemcę. Zawierając umowę najmu zezwala jedynie
konkretnej osobie na korzystanie ze swojego mieszkania za wynagrodzeniem.
Licencje dzielą się na wyłączne i niewyłączne. Licencja wyłączna to taki rodzaj zezwolenia, w którym autor
upoważnia do korzystania ze swojego utworu wyłącznie jedną osobę/podmiot. Licencja wyłączna może
obejmować wiele pól eksploatacji albo tylko jedno. W trakcie obowiązywania licencji wyłącznej nikt inny, poza
posiadaczem licencji, nie jest uprawniony do korzystania z dzieła (na danym polu eksploatacji). Licencja
wyłączna, tak samo jak przeniesienie autorskich praw majątkowych, musi zostać udzielona na piśmie pod
rygorem nieważności.
Licencja niewyłączna to upoważnienie do korzystania z utworu udzielone przez autora albo jego
przedstawiciela, które w przeciwieństwie do licencji wyłącznej, może zostać udzielone wielu korzystającym.
Sposób udzielenia licencji niewyłącznej nie jest sformalizowany ? licencja niewyłączna może zostać
udzielona nawet ustnie.
W przypadku obu rodzajów licencji, jeżeli nie postanowiono inaczej, uprawniony z licencji nie może
upoważnić innych podmiotów do korzystania z dzieła. Jest to tak zwany zakaz udzielania sublicencji.
Zarówno umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz licencja nie mogą dotyczyć wszystkich
utworów lub utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości.
2/4
Z punktu widzenia autora, który często jest słabszą stroną umowy, bardzo ważne jest domniemanie
ustanowione w art. 65 prawa autorskiego. Przepis ten stanowi, że w braku wyraźnego przeniesienia
autorskich praw majątkowych uważa się, że twórca udzielił licencji.
Jeżeli wysokość wynagrodzenia autora, czy to w związku z udzieleniem licencji czy z przeniesieniem praw
majątkowych, zależy od wpływów (np. ze sprzedaży egzemplarzy dzieła), autor może żądać informacji o
wysokości wpływów oraz przeglądać odpowiednią dokumentację, aby sprawdzić czy jego wynagrodzenie
zostało prawidłowo określone.
Kolejnym uprawnieniem autora jest możliwość przeprowadzenia nadzoru autorskiego. Korzystający z
utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru
autorskiego, czyli sprawdzenia sposobu jego rozpowszechniania lub zachowania jego formy. Jeżeli twórca
nie przeprowadził nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się że wyraził zgodę na
wprowadzone zmiany. Jeżeli umowa pomiędzy autorem a korzystającym nie stanowi inaczej, za wykonanie
nadzoru autorskiego twórcy nie przysługuje wynagrodzenie. Jednakże, w przypadku utworów plastycznych
wynagrodzenie za wykonanie nadzoru artystycznego przysługuje twórcy z mocy prawa.
Innym uprawnieniem autora jest prawo do otrzymania egzemplarzy autorskich. Zgodnie z art. 63 prawa
autorskiego jeżeli umowa zawarta pomiędzy autorem a korzystającym obejmuje sporządzenie egzemplarzy
przeznaczonych do udostępnienia publiczności, twórcy należą się egzemplarze autorskie w liczbie określonej
w tej umowie.
Na spotkaniu mówiono także o postanowieniach umów autorskich, które mogą być niekorzystne dla twórcy.
Poniżej podajemy przykładowe omówione zapisy umów (przytoczone fragmenty umów są autentyczne).
,,Kompozytor oświadcza, że posiada autorskie prawa majątkowe do muzyki utworu słowno-muzycznego.
Kompozytor przenosi nieodpłatnie niewyłączne autorskie prawa majątkowe do eksploatacji utworu
słowno-muzycznego.''
Zapis ten jest nieprawidłowy. Twórca, który skomponował muzykę nie może przenieść praw do słów, które
nie są jego autorstwa i których praw nie jest właścicielem. Innymi słowy, nikt nie jest uprawniony do
przeniesienia praw, których sam nie posiada na inną osobę. Prawa zostały przeniesione nieodpłatnie ? co
oznacza, że autor nie tylko już nie dysponuje swoimi prawami do muzyki, ale także nie uzyskał z tego tytułu
żadnego wynagrodzenia.
,,Artysta podpisując niniejszą umowę udziela Agencji pełnomocnictwa do zawierania umów i reprezentacji, a
także przenosi na Agencję prawa do artystycznego wykonania na wszystkich polach eksploatacji.''
Takie sformułowanie jest prawidłowe, ale należy zwrócić uwagę na jego zakres. Jednym postanowieniem
artysta wykonawca udziela pełnomocnictwa i jednocześnie przenosi na drugą stronę umowy przysługujące
mu prawa. Zapis o przeniesieniu praw jest ,,wtopiony'' w część umowy mówiącej o udzieleniu
pełnomocnictwa, a to może sprawić, że artysta podpisując umowę nie zwróci na ten zapis uwagi. Należy
bardzo ostrożnie czytać umowy, aby uniknąć ,,pułapek'' podobnych do tej przedstawionej powyżej.
,,Zamawiający będzie uprawniony do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji, w
szczególności do:
tworzenia i rozpowszechniania utworów zależnych,
modyfikowania Utworu, w tym prawo do korekty dokonywania przeróbek, zmian i adaptacji
dokonywania w przyszłości zmian mających na celu wykorzystania utworu dla potrzeb zarządzania.''
3/4
Zapis ten jest nieprawidłowy. Tworzenie i rozpowszechnianie utworów zależnych nie jest polem eksploatacji.
Również modyfikowanie utworu nie jest jednym z pól eksploatacji. Autor przytaczanego zapisu umowy
pomylił autorskie prawa osobiste z autorskimi prawami majątkowymi. Udzielenie zezwolenia na modyfikację
utworu wynika z prawa autora do decydowania o integralności utworu, a nie jest sposobem korzystania z
dzieła. Zapisy te są skomplikowane, niejednoznaczne (np. nie wiadomo co strony miały na myśli pisząc o
,,wykorzystaniu utworu dla potrzeb zarzadzania''?), co może powodować spory w ich interpretacji.
Ostatnie spotkanie z cyklu ,,Poniedziałki pod Królami'' cieszyło się dużym zainteresowaniem. Uczestnicy
zadawali wiele pytań ale także dyskutowali, opisując problemy z którymi się spotkali, przestrzegając innych
przed podobnymi sytuacjami.
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 07.03.2017 08:07:26
PDF ze strony:
http://www.zaiks.org.pl/526,111,zagadnienia_omawiane_podczas_spotkania_poniedzialki_pod_krolami_w_dniu_511
4/4