Beata .ilipiak* Rola kadr sektora publicznego w kreowaniu

Dwumiesięcznik "Zarządzanie Zasobami Ludzkimi" 3-4/2006.
Powielanie, przedrukowywanie oraz rozpowszechnianie wiedzy i zgody Redakcji ZZL zabronione.
Beata Filipiak*
Rola kadr sektora publicznego w kreowaniu
spo³eczeñstwa informacyjnego
„Kraje, które wejd¹ w erê spo³eczeñstwa informacyjnego, zbior¹ najwiêksze ¿niwo. To one wyznacz¹ drogê
dla innych. Natomiast te kraje, które bêd¹ zwlekaæ,
lub podejm¹ dzia³ania po³owiczne, mog¹ w czasie krótszym od dziesiêciolecia stan¹æ w obliczu za³amania inwestycji i kryzysu na rynku pracy."
(fragment Raportu Komisji Bangemanna)
Podstaw¹ funkcjonowania nowoczesnego spo³eczeñstwa jest wiedza i informacja.
Celem artyku³u jest wskazanie na znacz¹c¹ rolê kadr administracji publicznej
w budowaniu spo³eczeñstwa informacyjnego. W artykule omówiono zagadnienia
dotycz¹ce po¿¹danych kierunków zmian zwi¹zanych z wprowadzaniem koncepcji
spo³eczeñstwa informacyjnego, rolê i zadania kadr administracji sektora publicznego we wprowadzaniu koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego, bariery i wyzwania
stoj¹ce przed administracj¹ sektora publicznego zwi¹zane z wprowadzeniem omawianej koncepcji.
Beatakadr
Rola
Filipiak
sektora publicznego...
Wprowadzenie
Ka¿de spo³eczeñstwo powinno kierowaæ siê w swoim rozwoju pewnymi zasadami. Wraz
z rozwojem spo³eczeñstwa te zasady ewoluuj¹. W obecnej sytuacji, gdy mamy do czynienia z wysoko rozwiniêtymi spo³eczeñstwami, obserwuje siê siln¹ tendencjê do przechodzenia od gospodarki opartej na pracy i kapitale do gospodarki opartej na wiedzy i infor-
* prof. dr hab. Beata Filipiak pracuje na Wydziale Zarz¹dzania i Ekonomiki Us³ug
Uniwersytetu Szczeciñskiego
76
Beata Filipiak
macji. W tej gospodarce podstawow¹ rolê pe³ni informacja oraz technologie informacyjne. Wiedza i informacja staj¹ siê podstawowym zasobem. Konsekwencj¹ tych zmian jest
fakt powi¹zania materialnych instytucji oraz obiektów z obiektami i instytucjami wirtualnymi realizuj¹cymi podobne funkcje. Efektem tego s¹ zmiany w charakterze powi¹zañ
gospodarczych i spo³ecznych. Na tym tle rysuje siê nowy system funkcjonowania spo³eczeñstwa, oparty na nowych zasadach. System ten nosi nazwê spo³eczeñstwa informacyjnego.
Obecnie nie ma jednoznacznych definicji tego pojêcia, ale dla celów niniejszego
opracowania nale¿y przyj¹æ, ¿e: „spo³eczeñstwo, w którym informacja jest intensywnie
wykorzystywana w ¿yciu ekonomicznym, spo³ecznym, kulturalnym i politycznym, to spo³eczeñstwo, które posiada bogate œrodki komunikacji i przetwarzania informacji, bêd¹ce
podstaw¹ tworzenia wiêkszoœci dochodu narodowego oraz zapewniaj¹ce Ÿród³o utrzymania wiêkszoœci ludzi” [Krzysztofek, Szczepañski, 2002, s. 170].
Aby sprostaæ wyzwaniom gospodarki globalnej, nad¹¿yæ za œwiatowymi trendami,
a zw³aszcza stworzyæ warunki rozwoju spo³eczeñstwa, trzeba umo¿liwiæ powszechny dostêp do informacji. Polska musi dostosowaæ siê do zachodz¹cych zmian, st¹d te¿ konieczne jest wprowadzenie obywateli, szkó³, przedsiêbiorstw oraz administracji publicznej w wiek cywilizacji informacyjnej oraz wspieranie nowych technologii informatycznych
i w zakresie komunikowania siê.
Na tym tle mo¿na wskazaæ, ¿e podstawow¹ rolê w kreowaniu idei spo³eczeñstwa informacyjnego pe³ni administracja publiczna szczebla rz¹dowego i samorz¹dowego. Wiadomo, ¿e aby pe³na i szczegó³owa informacja by³a dostêpna, ktoœ musi w³o¿yæ niema³o
pracy w jej przygotowanie. Ktoœ musi wskazaæ, ¿e jest to potrzebne, przydatne i u³atwia
kontakty z otoczeniem. Ktoœ musi pe³niæ rolê porz¹dkuj¹c¹ przestrzeñ informacyjn¹, formu³uj¹c pewne strategie, regu³y i zasady korzystania z niej. S¹ to zadania najczêœciej spoczywaj¹ce na administracji publicznej.
Oczywiœcie sektor prywatny przoduje w wykorzystaniu informacji, ale spo³eczeñstwo
oczekuje równie¿ konkretnych zachowañ w tym zakresie od administracji publicznej,
które bêd¹ zmierza³y do wykorzystania e-informacji w funkcjonowaniu urzêdu. Administracja publiczna z jednej strony jest kreatorem spo³eczeñstwa informacyjnego, z drugiej
zaœ musi nad¹¿aæ za technologiami wprowadzanymi przez sektor prywatny. Celem artyku³u jest wskazanie na bardzo wa¿n¹ rolê kadr administracji publicznej w budowaniu
spo³eczeñstwa informacyjnego.
Rola kadr sektora publicznego...
77
Po¿¹dane kierunki zmian zwi¹zane z wprowadzeniem koncepcji
spo³eczeñstwa informacyjnego
Ogó³ czynników determinuj¹cych zmiany w dotychczasowym postrzeganiu funkcjonowania urzêdu administracji publicznej mo¿na podzieliæ na czynniki zewnêtrzne i wewnêtrzne. Ogó³ czynników zewnêtrznych jest zwi¹zany z cz³onkostwem Polski w strukturach
Unii Europejskiej. W szczególnoœci nale¿y wskazaæ na nastêpuj¹ce determinanty rozwoju
spo³eczeñstwa informacyjnego wynikaj¹ce z naszego uczestnictwa w strukturach Unii
Europejskiej [MNiI, 2005a]:
c
nowe mo¿liwoœci i wymagania dostosowawcze zwi¹zane z cz³onkostwem
c
zwiêkszenie komunikatywnoœci spo³ecznej, organizacyjnej i biznesowej
c
potrzeba akceptacji spo³ecznej
c
realizacja podstawowych swobód: przep³ywu osób, towarów, kapita³u i us³ug
c
przyjêcie, a nastêpnie modyfikacja strategii lizboñskiej, podkreœlaj¹cej rolê spo³eczeñstwa informacyjnego dla zwiêkszenia konkurencyjnoœci i dobrobytu Europy
c
przeznaczenie z bud¿etu Unii Europejskiej œrodków finansowych na skuteczne
stosowanie i przyswajanie produktów teleinformatyki
c
wprowadzenie inicjatywy i2010 – Europejskie spo³eczeñstwo informacyjne na
rzecz wzrostu i zatrudnienia
c
powo³anie programów wspieraj¹cych rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego,
m.in. eTEN, IDA BC, e Content, eSafe
c
rozwój e-technologii.
Ogó³ czynników wewnêtrznych wynika z potrzeb gospodarczych, spo³ecznych i administracyjnych, odczuwanych przez spo³eczeñstwo. W szczególnoœci nale¿y wskazaæ na
nastêpuj¹ce determinanty rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego wynikaj¹ce z wskazanego zespo³u czynników [MNiI, 2005a]:
c
dostosowanie do szybkiego postêpu technicznego, a w szczególnoœci wdra¿anie
nowych technologii, zw³aszcza teleinformatycznych
c
potrzeba szybkiego rozwoju spo³ecznego i ekonomicznego Polski oraz stworzenia warunków dla zwiêkszenia konkurencyjnoœci w skali europejskiej i œwiatowej gospodarki polskiej
c
kryzys zaufania do pañstwa, wymuszaj¹cy zwiêkszenie efektywnoœci i przejrzystoœci administracji przy pomocy szeroko wykorzystywanych technik informacyjnych,
które mog¹ ³agodziæ negatywne nastroje
c
wzrost œwiadomoœci swoich praw wœród obywateli, jak równie¿ wzrost zainteresowania sprawami pañstwa wynikaj¹cy z faktu partycypowania obywateli w daninach
publicznych
78
Beata Filipiak
c
potrzeba usprawnienia zarz¹dzania oraz obni¿enia kosztów funkcjonowania administracji publicznej
c
likwidacja (choæby czêœciowa) barier administracyjnych, wspieraj¹ca wzrost gospodarczy.
Na tym tle mo¿na wskazaæ na dzia³ania administracji publicznej zmierzaj¹ce do budowy spo³eczeñstwa informacyjnego. Dzia³ania te zosta³y opisane w przez Ministerstwo
Gospodarki w „Planie na rzecz rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego w Polsce na lata
2001–2006”. W szczególnoœci przyjête cele dotycz¹ [MG, 2001]:
c
dostosowania regulacji prawnych do wymagañ szybkiego postêpu technologicznego i ery spo³eczeñstwa informacyjnego
c
przygotowania spo³eczeñstwa polskiego do wyzwañ nowego rynku pracy i nowych metod pracy
c
dostosowania gospodarki narodowej do wymagañ globalnej gospodarki elektronicznej poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych
c
stworzenia przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji publicznej na miarê otwartego spo³eczeñstwa informacyjnego za pomoc¹ narzêdzi wykorzystuj¹cych technologie informacyjne i komunikacyjne
c
stworzenia warunków do trwa³ego i zrównowa¿onego rozwoju regionalnego
z uwzglêdnieniem nowoczesnych technik spo³eczeñstwa informacyjnego
c
wzrostu innowacyjnoœci gospodarki (z wykorzystaniem technologii bazuj¹cych
na wiedzy i informacji) w celu poprawy jej konkurencyjnoœci.
Realizacja wyznaczonych dzia³añ dla administracji publicznej w zakresie budowy
spo³eczeñstwa informacyjnego powinna odbywaæ siê poprzez [MG, 2001]:
c
odpowiednie dostosowanie regulacji prawnych i doprowadzenie do ich szybkiego wdro¿enia
c
koordynowanie dzia³añ podmiotów wszystkich szczebli sektora publicznego
c
stymulowanie dzia³añ sektora prywatnego i organizacji pozarz¹dowych zgodnie
z zasad¹ subsydiarnoœci
c
okreœlenie wskaŸników s³u¿¹cych do rozliczania i weryfikacji realizowanych
dzia³añ
c
inicjowanie dzia³añ wymagaj¹cych u¿ycia œrodków publicznych.
Ponadto koniecznoœci¹, a wrêcz epokowym wyzwaniem jest ukszta³towanie wizerunku administracji publicznej, zapewniaj¹cej sprawne funkcjonowanie pañstwa przyjaznego obywatelom, opartego na nowoczesnym urzêdzie wykorzystuj¹cym e-technologie do
komunikowania siê z e-spo³eczeñstwem. Oczekuje siê, by e-urz¹d przyczyni³ siê do wykreowania administracji taniej, przyjaznej obywatelowi, kompetentnej, sprawnej, przejrzystej i uczciwej. Przede wszystkim e-urz¹d to nowe umiejêtnoœci e-administracji.
Osi¹gn¹æ te cele mo¿na poprzez informatyzacjê i wprowadzenie e-technologii komuni-
Rola kadr sektora publicznego...
79
kowania siê z otoczeniem. Zastosowanie e-technologii zmniejsza liczbê procedur, ale
przede wszystkim upraszcza je. Dodatkowo umo¿liwia sta³y kontakt ze œrodowiskiem
i otoczeniem, wymusza zmiany mentalnoœciowe i kadrowe. Kadry administracji publicznej musz¹ byæ kreatywne, stale podwy¿szaæ swoje kwalifikacje oraz ustawicznie siê
kszta³ciæ. To nowe podejœcie daje obywatelowi now¹ us³ugê. Jest to e-us³uga bazuj¹ca na
znanych obywatelowi i otoczeniu biznesowemu treœciach i sytuacjach opisuj¹cych zdarzenia ¿yciowe i biznesowe. E-us³uga musi byæ dostêpna online. Dziêki takiemu podejœciu
uzyskuje siê wiêksz¹ przejrzystoœæ procedur dzia³ania e-administracji, otwartoœæ, zwiêksza siê te¿ dostêpnoœæ administracji. Podejœcie to wymusza now¹ organizacjê procesów
wewn¹trz urzêdu, wdro¿enie systemu zarz¹dzania wiedz¹, wymian¹ i przep³ywem informacji, opartymi na zarz¹dzaniu procesami. W szczególnoœci nastêpuje algorytmizacja
procedur oraz zmiana miejsca urzêdnika w procesie decyzyjnym (uzyskuje siê wiêcej czasu na kreatywne myœlenie o funkcjonowaniu urzêdu, o potrzebie zmian w dotychczasowej ofercie us³ug, o nowych procesach racjonalizacji dzia³añ, które nale¿y zmieniæ, dostosowuj¹c siê do nowych wyzwañ). Konsekwencj¹ zmian staj¹ siê nowe rozwi¹zania w zakresie technologii, organizacji i zarz¹dzania, procesów i zasobów.
Koncepcja e-urzêdu umo¿liwi efektywne zharmonizowanie dzia³alnoœci ró¿nych
urzêdów i organów administracji publicznej. Szybszy przep³yw informacji to szybsze decyzje. Decyzje opisane za pomoc¹ algorytmów to szybszy czas reakcji na zapotrzebowanie
na us³ugi e-administracji ze strony e-spo³eczeñstwa i biznesu.
Dla spo³eczeñstwa i biznesu e-urz¹d powinien charakteryzowaæ siê takimi rozwi¹zaniami, jak [Kulisiewicz, Kuligowski]:
c
³atwoœæ w u¿yciu
c
dostêpnoœæ z dowolnego miejsca za pomoc¹ maksymalnie szerokiego zestawu
urz¹dzeñ
c
bezpieczeñstwo, a przede wszystkim ochrona prywatnoœci obywateli
c
efektywnoϾ
c
oszczêdnoœæ finansowa
c
umo¿liwienie wspó³pracy instytucji administracji publicznej i organizacji pozarz¹dowych.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e wskazane determinanty oraz koniecznoœæ realizacji gospodarki
opartej na wiedzy wymagaj¹ znacznego udzia³u w PKB nak³adów na finansowanie badañ
i rozwoju, infrastruktury oraz us³ug informatycznych. Niezbêdne jest tak¿e zapewnienie
wysokiego poziomu innowacyjnoœci poprzez m.in. rozwój wysoko zaawansowanych, konkurencyjnych technologii, zw³aszcza teleinformatycznych.
80
Beata Filipiak
Rola i zadania administracji sektora publicznego w wprowadzeniu
koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego
Administracja publiczna jest kreatorem aktów prawnych i procedur administracyjnych
tworz¹cych podstawy wprowadzenia koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego. W³aœnie
administracja publiczna jest wykonawc¹ dyrektyw Unii Europejskiej1 w zakresie wprowadzania spo³eczeñstwa informacyjnego. Nie tylko s³u¿y informacj¹, ale równie¿ jest instytucj¹ wdra¿aj¹c¹, kontroln¹ oraz decyzyjn¹ w zakresie finansowania projektów zwi¹zanych z realizacj¹ koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego.
Do szczegó³owych zadañ administracji rz¹dowej, jako spójnej czêœci administracji
publicznej, nale¿¹:
c
stworzenie odpowiednich mechanizmów ekonomicznych, prawnych i administracyjnych s³u¿¹cych zagwarantowaniu powszechnego dostêpu do informacji, a w
szczególnoœci dzia³ania zmierzaj¹ce do zapewnienie uczciwej konkurencji, umo¿liwienia zainteresowanym podmiotom i obywatelom korzystania z istniej¹cych i
przysz³ych mo¿liwoœci zastosowañ teleinformatyki
c
kreowanie nowych rozwi¹zañ tak w sferze techniki, jak i organizacji pracy urzêdów administracji publicznej przyjaznych obywatelowi i podmiotom
c
stymulowanie lepszego wykorzystania technologii informacyjnych s³u¿¹cych
zwiêkszeniu efektywnoœci pracy, ale i dostêpu do przejrzystego i przyjaznego urzêdu,
który wykorzystywa³by koncepcjê e-urzêdu i administracji online
c
wprowadzenie gospodarki elektronicznej, a w tym zakresie opracowanie i
wdro¿enie niezbêdnych regulacji prawnych oraz stworzenie mechanizmów i struktur
rozwoju
c
wprowadzenie koncepcji e-administracji w tradycyjnych resortach typu: s¹downictwo, prokuratura, policja, ochrona zdrowia i profilaktyka zdrowotna, opieka
spo³eczna, transport.
Jednostki samorz¹du terytorialnego, jako sk³adowe administracji publicznej, staj¹ siê
kreatorami szybkiego postêpu w zakresie informatyzacji pracy urzêdu i komunikacji elektronicznej z obywatelami i podmiotami. W coraz wiêkszym stopniu internet oraz techno-
1 Te potrzeby widziano w³aœnie na szczycie w Lizbonie, gdzie wprowadzono nowy cel
strategiczny dzia³alnoœci administracji publicznej, zawieraj¹cy w sobie komponent rozwoju
spo³eczeñstwa informacyjnego. Przejawem podjêtej inicjatywy by³ „Plan dzia³añ eEurope 2002”.
W Sewilli przyjêto dokument. „Plan dzia³añ eEurope 2005 – spo³eczeñstwo informacyjne dla
wszystkich”, którego realizacja przypad³a na lata 2003–2005. Równolegle z inicjatywy Komisji
Europejskiej na szczycie w Göteborgu zosta³ powo³any „Plan dzia³añ eEurope 2003+”, który
zdefiniowa³ kluczowe za³o¿enia rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego, uwzglêdniaj¹c specyfikê
krajów oraz ni¿szy od œredniej w Unii Europejskiej poziom rozwoju.
Rola kadr sektora publicznego...
81
logie informacyjne i komunikacyjne (ang. ICT) s¹ wykorzystywane w codziennej pracy samorz¹dów, tworz¹c podstawy do szybkiego dostêpu do informacji oraz zapewniaj¹c
szybk¹ obs³ugê mieszkañców i podmiotów.
Podstawowym zadaniem samorz¹du terytorialnego (wszystkich szczebli) jest:
c
realizacja postanowieñ ustawy z 6 wrzeœnia 2001 r. o powszechnym dostêpie do
informacji publicznej, która obliguje samorz¹d terytorialny do publikacji prawa miejscowego
c
wprowadzanie za³o¿eñ ustawy z 18 wrzeœnia 2001 r. o podpisie elektronicznym
do pracy urzêdów
c
wdra¿anie rz¹dowego programu tworzenia wiejskich telecentrów bazuj¹cych na
dostêpie do e-urzêdu, e-administracji (w ramach e-Government) oraz wprowadzenia
gospodarki elektronicznej
c
tworzenie e-commerce na poziomie samorz¹dowym
c
sprzyjanie realizacji inicjatyw Komisji Europejskiej w zakresie smart government
i innym projektom IST (Information Society Technologies)
c
stworzenie warunków do interaktywnego komunikowania siê ze spo³eczeñstwem, podmiotami gospodarczymi, instytucjami oraz organizacjami pozarz¹dowymi.
Jak ju¿ podkreœlano, zadania w zakresie tworzenia spo³eczeñstwa informacyjnego
wynikaj¹ z opinii Komisji Europejskiej, ¿e nowe technologie mog¹ pomóc administracji
publicznej sprostaæ nowym wyzwaniom. Kluczem do sukcesu jest po³¹czenie efektywnej
implementacji ICT ze zmian¹ organizacyjn¹ i nowymi umiejêtnoœciami s³u¿b i administracji publicznych po to, aby poprawiæ jakoœæ œwiadczonych us³ug oraz uczyniæ bardziej
efektywnym proces rz¹dzenia, co przejawia siê w prezentowanych zadaniach administracji publicznej w Polsce. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e e-administracja zmierza w kierunku administracji opartej na wiedzy i inteligentnym œwiadczeniu us³ug. Administracja oparta na wiedzy to inteligentny sektor publiczny, dostêpny dla mobilnych u¿ytkowników zawsze
i wszêdzie, w której u¿ytkownik mo¿e dopasowaæ us³ugê do swoich potrzeb. W zwi¹zku
z powy¿szym Polska przyjê³a cel dzia³ania, jakim jest tworzenie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy oraz poprawa jakoœci ¿ycia mieszkañców poprzez skuteczn¹ informatyzacjê. Proces informatyzacji prowadzony jest w trzech obszarach: powszechnoœæ
dostêpu do us³ug i treœci udostêpnianych elektronicznie, tworzenie wartoœciowej oferty
us³ug i treœci dostêpnych w internecie, zdolnoœci ich wykorzystania [MNiI, 2004a].
Realizacja tego celu, a przede wszystkim sprawny rozwój elektronicznej administracji
wymaga[MNiI, 2004a]:
c
konsolidacji i zapewnienia kooperacji pomiêdzy ministerstwami i innymi instytucjami administracji publicznej w³aœciwymi dla rozwoju elektronicznej administracji
w Polsce
82
Beata Filipiak
c
stworzenia standardów, zaleceñ dla systemów administracji publicznej, w szczególnoœci w aspekcie cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej
c
wzmocnienia zarz¹dzania i koordynacji systemów informacyjnych
c
wspó³pracy pomiêdzy centralnymi, regionalnymi oraz lokalnymi instytucjami administracji publicznej w celu stworzenia synergii dzia³ania, u³atwienia przep³ywu informacji, unikania powielania b³êdów oraz nierównomiernego rozwoju elektronicznej administracji
c
efektywnego wykorzystania funduszy strukturalnych w celu zapewnienia budowy i rozwoju elektronicznej administracji
c
integracji prac sektora publicznego, prywatnego oraz œrodowiska akademickiego
w celu stworzenia narodowego programu badañ i rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego.
Wskazywane zadania wymagaj¹ du¿ych œrodków finansowych, które w znacznym
stopniu udzielane s¹ z bud¿etu Unii Europejskiej. Tabela 1 prezentuje œrodki finansowe
przekazywane dla Polski na rzecz rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego z bud¿etu Unii
Europejskiej.
Wk³ad wspólnotowy
[%]
Wk³ad wspólnotowy
Wk³ad wspólnoty
+ wk³ad krajowy
Tabela 1. Œrodki przeznaczone na budowê infrastruktury spo³eczeñstwa
informacyjnego w ramach priorytetu 1.5 ZPORR na lata 2004–2006 w 124 259 544 93 194 658 75%
Wk³ad krajowy
Bud¿et
Bud¿et
pañstwa
pañstwa
[%]
JST
JST [%] Bud¿et
+ JST
9 411 354
21 653 532
17,43%
7,574%
Bud¿et
+ JST
[%]
31 064 886 25%
ród³o: dane udostêpnione przez Zachodniopomorski Urz¹d Marsza³kowski w Szczecinie
Wykazane œrodki, jako instrument finansowy, nie s¹ wystarczaj¹ce. Dodatkowych nak³adów wymaga finansowanie badañ, gdy¿ bez rekonstrukcji dotychczasowego podejœcia
w tym zakresie Europa, a tym bardziej Polska, nie bêdzie w stanie budowaæ swojej konkurencyjnoœci i spo³eczeñstwa opartego na wiedzy. Dlatego te¿ planuje siê wzrost bezpoœredniego finansowania na poziomie europejskim jako wsparcia dzia³añ na poziomie krajowym do 1% PKB w 2011 roku [ MNiI, 2004b].
Rola kadr sektora publicznego...
83
Bariery i wyzwania stoj¹ce przed kadrami sektora administracji
publicznej zwi¹zane z wprowadzaniem koncepcji spo³eczeñstwa
informacyjnego
Do wyzwañ stoj¹cych przed ca³¹ administracj¹ publiczn¹ zwi¹zanych z wprowadzeniem spo³eczeñstwa informacyjnego mo¿na zaliczyæ [MG, 2001; MNiI, 2005b]:
c
budowê systemowych powi¹zañ jednostek naukowych z gospodark¹ oraz zwiêkszenie zakresu wykorzystania technik informacyjnych i komunikacyjnych
c
konsolidacjê i koncentracjê sektora B+R wokó³ priorytetowych projektów i programów, najwa¿niejszych dla przyspieszenia rozwoju gospodarczego i spo³ecznego
kraju
c
stworzenie systemu wspierania innowacyjnoœci, przyswajanie ICT oraz zrównowa¿one korzystanie z zasobów
c
przygotowanie spo³eczeñstwa polskiego do szybkich przemian technologicznych, spo³ecznych i gospodarczych zwi¹zanych z tworzeniem siê spo³eczeñstwa informacyjnego
c
szybk¹ reakcjê w zakresie dostosowywania regulacji aktów prawnych do wymagañ postêpu technologicznego i ery spo³eczeñstwa informacyjnego
c
przygotowanie spo³eczeñstwa polskiego do wyzwañ nowego rynku pracy i nowych metod pracy, typowych dla spo³eczeñstwa informacyjnego
c
wspieranie dostosowania gospodarki narodowej do wymagañ globalnej gospodarki elektronicznej
c
stworzenie i rozwijanie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi i podmiotom
struktur administracji publicznej za pomoc¹ narzêdzi wykorzystuj¹cych technologie
ICT
c
stworzenie warunków do trwa³ego i zrównowa¿onego rozwoju regionalnego
z uwzglêdnieniem nowoczesnych technik spo³eczeñstwa informacyjnego.
Niew¹tpliw¹ barier¹ w rozwoju koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego s¹ œrodki finansowe i ich wykorzystanie. Nale¿y przede wszystkim wytyczyæ spójne kierunki wykorzystania B+R i ICT przez podmioty i administracjê publiczn¹ oraz wysokich nak³adów
finansowych. Czêsto B+R oraz ICT s¹ mylnie postrzegane, a ich rola niedoceniana w wyœcigu o wzrost konkurencyjnoœci. Czêsto barier¹ skorzystania ze œrodków przeznaczonych na budowê spo³eczeñstwa informacyjnego jest brak mo¿liwoœci wniesienia w³asnego
wk³adu, innym razem brak pomys³u na solidn¹, a wrêcz sensown¹ i przynosz¹c¹ korzyœci
aplikacjê. Bardzo czêsto rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego jest postrzegany przez samorz¹d terytorialny (jak równie¿ ca³¹ administracjê publiczn¹) jako wymiana starych
komputerów na nowe. Jest to b³êdne myœlenie wœród administracji publicznej. Wa¿nym
elementem rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego jest przygotowanie go do szybkiej re-
84
Beata Filipiak
akcji na zmiany technologiczne, ale przede wszystkim jest to umiejêtnoœæ korzystania
z zasobów wiedzy i innowacyjnoœci. Komputeryzacja jest tylko narzêdziem, maj¹cym
zwiêkszyæ dostêp do nowej wiedzy, oszczêdzaæ czas komunikowania z urzêdem oraz
podnosiæ jakoœæ us³ug oferowanych przez administracjê publiczn¹. Trzeba poprzez komputeryzacjê zapewniæ pokonanie bariery zwi¹zanej z wykorzystaniem technologii ICT
przez osoby doros³e i ludzi starszych. Chodzi tu o zmiany mentalnoœciowe, zw³aszcza dotycz¹ce faktu, ¿e najlepsza jest osobista komunikacja miêdzy obywatelem a urzêdem.
Stopieñ wykorzystania dostêpu do internetu przez obywateli to ok. 26%, podczas gdy
przeciêtna wykorzystania w krajach Unii Europejskiej wynosi 43% [GUS, 2005]. Zmiany
mentalnoœciowe to kreatywne uczenie siê kadr, ale równie¿ inwestowanie w ludzi.
Kolejn¹ barier¹ jest niski poziom (jak do tej pory) inwestycji w rozwój technologii
ICT. Jak wskazuj¹ badania, dotychczasowy postêp w tym zakresie jest ma³o satysfakcjonuj¹cy w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, które tak samo jak Polska niedawno wesz³y w struktury Unii Europejskiej. Niestety równie¿ nak³ady na B+R s¹ na niskim poziomie. Ten czynnik ujemnie wp³ywa nie tylko na budowê spo³eczeñstwa informacyjnego, ale i kreowanie nowych rozwi¹zañ w zakresie technologii informacyjnych wykorzystywanych przez administracjê publiczn¹.
Równie¿ œrodki Unii Europejskiej, które pochodz¹ ze wsparcia w ramach ZPORR, s¹
niewystarczaj¹ce. Ponadto nie nabrano jeszcze doœwiadczenia w dobrym i celowym wykorzystaniu tych œrodków. To twierdzenie mo¿na oprzeæ na fakcie, ¿e potrzeby technologiczne s¹ znacz¹ce, ale wykorzystanie œrodków nie przebiega³o w pocz¹tkowym etapie zadowalaj¹co. Administracja publiczna, jak i przedsiêbiorcy widzieli inne priorytety i zadania, natomiast aplikowanie o œrodki na priorytet 1.5. ZPORR kszta³towa³o siê na bardzo
niskim poziomie w stosunku do innych priorytetów 2.
Kreatorem zmian jest administracja publiczna, mo¿na zatem wskazaæ, ¿e od jej aktywnoœci i inicjatyw bêdzie zale¿a³o szybkie wdro¿enie i umacnianie koncepcji spo³eczeñstwa informacyjnego. Tak jak wskazywano, Polska nie jest tu najlepszym przyk³adem,
3
a opóŸnienia w tym zakresie s¹ znaczne .
Równie niepokoj¹cy wydaje siê brak proporcji miêdzy rozwojem e-us³ug dla spo³eczeñstwa i podmiotów. Proces dostêpnoœci e-us³ug oferowanych przez podmioty admi-
2 Przyk³adem jest województwo zachodniopomorskie, gdzie wykorzystanie w 2004 roku
œrodków przeznaczonych na priorytet 1.5. w ramach ZPORR kszta³towa³o siê na poziomie 47%.
Dane Zachodniopomorskiego Urzêdu Marsza³kowskiego w Szczecinie.
3 Poziom zaawansowania rozwoju us³ug publicznych wœród krajów EU-25 wynosi 68%,w tym
w Polsce 35%. Poziom pe³nej interaktywnoœci us³ug publicznych online kszta³tuje siê na
poziomie 40%, w tym w Polsce – 9% (3. pozycja od koñca). Dane na podstawie badañ
Web-based survey on electronic public services przeprowadzone na zlecenie KE przez CapGemini,
lipiec 2004 r.
Rola kadr sektora publicznego...
85
nistracji publicznej dla przedsiêbiorstw i instytucji jest szeroki i roœnie, natomiast e-us³ugi
oferowane dla obywatela s¹ znikome. Przyk³adem mo¿e byæ pe³na obs³uga ZUS dla p³atnika. Przyk³adem negatywnym potwierdzaj¹cym fakt niskich us³ug dla obywatela jest wykorzystanie analogowych odbiorników telewizyjnych, czy du¿y wspó³czynnik (jeszcze)
wykorzystania analogowych centrali telefonicznych. Powoduje to ograniczone mo¿liwoœci transferu danych przez obywateli.
Oczywiœcie wskazane bariery mo¿na mno¿yæ. Przedstawione, zdaniem autora, stanowi¹ kluczowe problemy, które nale¿y rozwi¹zaæ.
Podsumowanie
Zakres i liczba zadañ realizowanych przez podmioty sektora publicznego permanentnie
rosn¹. Administracja publiczna musi podejmowaæ stale nowe wyzwania, przy okreœlonych
œrodkach publicznych przeznaczanych na te cele. Koniecznoœci¹ obiektywn¹ staje siê
odejœcie od tradycyjnie rozumianego urzêdu. Wynika to nie tylko z wskazywanych powy¿ej przes³anek budowy spo³eczeñstwa informacyjnego, ale równie¿ z obiektywnej koniecznoœci racjonalizacji pracy urzêdów publicznych, szybkoœci dzia³ania, budowy nowego wizerunku urzêdu dostosowanego do wymogów Unii Europejskiej, ale równie¿ z ograniczonoœci zasobów finansowych.
Obywatel czy przedsiêbiorca ceni sobie oszczêdnoœæ czasu, chce komunikowaæ siê
inaczej, chce korzystaæ z nowoczesnych zasobów wiedzy, wykorzystuj¹c do tych celów
najnowoczeœniejsze technologie. Dlatego te¿, administracja publiczna, a zw³aszcza jej kadry musz¹ d¹¿yæ do ci¹g³ego doskonalenia, wdra¿ania nowych technologii informacyjnych, szkoliæ siê w przedmiotowym zakresie. Nowoczesne technologie oparte na wiedzy
nie tylko pozwol¹ na usprawnienie i reorganizacjê pracy powoduj¹c¹ obni¿enie kosztów
pracy, ale przede wszystkim stworz¹ dostêp do nowej wiedzy s³u¿¹cej rozwojowi i samokszta³ceniu administracji publicznej.
Mo¿na wiêc mówiæ, ¿e buduj¹c spo³eczeñstwo informacyjne, zmienia siê oblicze
kadr administracji publicznej, gdy¿ wymusza ono nowe podejœcie nie tylko do wykorzystania informacji i nowych technologii informacyjnych, ale zmienia mentalnoœæ i dzia³anie. Jest to wyzwanie, które musi byæ konsekwentnie i z uporem realizowane, aby kadry
administracji publicznej sta³y siê lepiej dostosowane do zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci
i aby mog³y j¹ zmieniaæ, bazuj¹c na informacji i nowych technologiach informacyjnych.
86
Beata Filipiak
Literatura
GUS (2005), Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych
w przedsiêbiorstwach i gospodarstwach domowych w 2004 r., GUS, Warszawa.
Krzysztofek K., Szczepañski M.S. (2002), Zrozumieæ rozwój. Od spo³eczeñstw
tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego, Katowice.
Kulisiewicz T., Kuligowski S. (2005), Administracja w sieci. Raport, eGov.pl, Warszawa,
s. 2.
MG (2001), ePolska. Plan na rzecz rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego w Polsce na lata
2001–2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, s. 6.
MNiI (2004a), Plan dzia³añ na rzecz rozwoju elektronicznej administracji (eGovernment)
na lata 2005–2006, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa.
MNiI (2004b), Proponowane kierunki rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego w Polsce do
2020 r., Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa.
MNiI (2005a), Za³o¿enia kierunkowe do planu informatyzacji pañstwa, Ministerstwo
Nauki i Informatyzacji, Warszawa, s. 3, 4–6.
MNiI (2005b), Program Operacyjny „Nauka, nowoczesne technologie i spo³eczeñstwo
informacyjne, 2007–201”, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa, s. 5.