pobierz - gmina stara kiszewa

Transkrypt

UCHWAŁA NR XII/79/2015
RADY GMINY STARA KISZEWA
z dnia 30 grudnia 2015 r.
w sprawie: przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata
2016-2019.
Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 9 i art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
( tekst jednolity Dz.U. z 2015 r poz. 1515) oraz art. 87 ust. 3, 4 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami ( tekst jednolity Dz.U. z 2014 r. poz. 1446 ze zm.) po uzyskaniu pozytywnej
opinii Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków 1.dz. RD.5120.18.2015.DH z dnia 19 listopada
2015 r. Rada Gminy uchwala , co następuje:
§ 1.
Przyjmuje się „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 2016-2019” –
stanowiący załącznik nr 1 do niniejszej uchwały.
§ 2.
Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Stara Kiszewa.
§ 3.
Uchwała podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego i wchodzi w życie po
upływie 14 dni od ogłoszenia.
Przewodniczacy Rady Gminy
Stara Kiszewa
Maria Moritz
Id: 843EDEC7-1334-4363-81DD-CFBB4030E48F. Podpisany
Strona 1
Załącznik do Uchwały Nr XII/79/2015
Rady Gminy Stara Kiszewa
z dnia 30.12.2015r.
GMINNY PROGRAM
OPIEKI NAD ZABYTKAMI
DLA GMINY STARA KISZEWA
na lata 2016-2019
Stara Kiszewa, wrzesień 2015 r.
Strona 1
Spis treści
1. Wstęp ................................................................................................................................................... 3
2. Podstawa prawna opracowania i cele programu ochrony zabytków w świetle ustawy o ochronie
zabytków ................................................................................................................................................. 4
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami .................................................................. 4
3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków .............................................................................. 4
3.2. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami ............................................................................................................................................ 4
3.3. Zadania samorządu z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego ................................................ 5
3.4. Inne uregulowania prawne ........................................................................................................... 6
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ........................................................ 6
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ......... 6
4.1.1. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury w latach 2004 - 2020 .................................................... 6
4.1.2. Krajowy Program Opieki nad Zabytkami na lata 2014 – 2017 ................................................. 7
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie
województwa i powiatu ....................................................................................................................... 8
4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2005-2020 ..................................................... 8
4.2.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 .................. 9
4.2.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego ..................................... 10
4.2.4. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego ................................................ 12
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ..................................................... 13
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie
gminy ................................................................................................................................................. 13
5.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa 14
5.3. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Stara
Kiszewa ............................................................................................................................................. 14
5.3.1. Charakterystyka gminy............................................................................................................ 14
5.3.2. Zarys historii gminy ................................................................................................................ 15
5.3.3. Krajobraz kulturowy................................................................................................................ 16
5.3.4. Układy ruralistyczne................................................................................................................ 17
5.3.5. Zabytki nieruchome ................................................................................................................. 29
5.3.6. Zabytki ruchome...................................................................................................................... 29
5.3.7. Zabytki archeologiczne ........................................................................................................... 30
1
Strona 2
5.3.8. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ................................................................................ 30
5.3.9. Dziedzictwo niematerialne ...................................................................................................... 30
5.4. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ............................................................................... 30
5.4.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków ......................................... 30
5.4.2. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków .............................................. 31
5.4.3. Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków.................................... 31
5.5. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków..................................................................................... 31
5.5.1. Obiekty nieruchome ............................................................................................................ 31
5.5.2. Obiekty archeologiczne ....................................................................................................... 43
5.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy .............................................................................. 44
5.6.2. Obiekty nieruchome ............................................................................................................ 44
5.6.3. Obiekty proponowane do wpisu do rejestru zabytków ....................................................... 45
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń. .................................... 46
7. Założenia programowe .................................................................................................................. 46
8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami ......................................................... 49
8.1. Instrumenty prawne .................................................................................................................... 49
8.2. Instrumenty koordynacji............................................................................................................. 49
8.3. Instrumenty finansowe ............................................................................................................... 49
8.4. Instrumenty społeczne ................................................................................................................ 50
8.5. Instrumenty kontrolne ................................................................................................................ 50
9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami ............................................................. 50
10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami .................................................................... 50
10.1. Publiczne źródła finansowania ................................................................................................. 50
10.2. Fundusze strukturalne............................................................................................................... 56
11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków ................................... 66
2
Strona 3
1. Wstęp
Gmina Stara Kiszewa znajduje się na obszarze, który łączy dwie odrębne pod względem
etnicznym kultury: kaszubską i kociewską. Kultury te w sposób harmonijny współuczestniczyły w
historii, przenikały się i czerpały wzajemnie ze swoich korzeni, aby zbudować współczesną
rzeczywistość. O bogactwie tych kultur świadczy zachowane do dziś dziedzictwo kulturowe: zespół
zamkowy w Zamku Kiszewskim, osiemnastowieczne kościoły w Starych i Nowych Polaszkach,
zespoły dworsko-parkowe czy budownictwo mieszkalne i towarzyszące mu budynki gospodarcze czy
inwentarskie.
Niepokojącym zjawiskiem jest powolne zanikanie zespołów dworsko-parkowych w gminie
Stara Kiszewa. Z krajobrazu zginął niemal całkowicie zespół dworsko-parkowy w Dolnych Malikach,
po którym zachował się park podlegający nieustannemu przeobrażeniu ze względu na brak bieżącej
pielęgnacji. Z zespołu dworsko-parkowego w Chwarzenku zachował się park w szczątkowej formie.
W Czernikach z pałacu pozostały tylko ruiny, zaś w Bożympolu Szlacheckim zachował się dwór, ale
w złym stanie. Po zespole dworsko-parkowym w Strudze pozostał tylko jeden budynek gospodarczy.
Bardzo cennymi, a nie wykorzystanym w promocji gminy, zabytkami techniki są zespoły
stacji kolejowych w Bąku i Olpuchu-Wdzydze.
Najbardziej zdegradowane jest niematerialne dziedzictwo kulturowe; brak jest wśród
mieszkańców poczucia tożsamości kulturowej z Kociewiem, natomiast coraz większy wpływ w
gminie ma kultura kaszubska, co nie jest zjawiskiem negatywnym, ponieważ przenikanie się kultur
trwa na tym terenie od wieków, jednak utrata jednego z elementów kulturowych byłaby nieodwracalną
stratą. Należy położyć duży nacisk na przywracanie kulturze niematerialnej współobecności w życiu
codziennym mieszkańców.
Aby zachować to bogate dziedzictwo kulturowe opracowano Gminny Program Opieki nad
Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 2016-2019, który jest podstawowymi dokumentem
służącym inicjowaniu, wspieraniu oraz koordynowaniu prac z dziedziny ochrony zabytków i
krajobrazu kulturowego oraz upowszechnianiu i promowaniu dziedzictwa kulturowego przez
jednostki samorządu terytorialnego.
Głównym jego celem tego opracowania jest dążenie do znaczącej poprawy stanu zasobów
dziedzictwa kulturowego położonego na obszarze gminy, w szczególności w zakresie stanu
zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych oraz zachowania krajobrazu kulturowego. Realizacja
tego celu będzie się odbywała poprzez wskazane w dokumencie kierunki działań w ramach
zdefiniowanych priorytetów.
Ważnym czynnikiem promocji Gminy jest włączenie się do regionalnych lub
międzynarodowych szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych oraz samochodowych). Dla
realizacji tych działań niezbędna jest współpraca z gminami sąsiednimi. Do istniejących szlaków
turystycznych włączyć można nie tylko zabytki architektury, ale posiadające własne formy terenowe –
wczesnośredniowieczne grodziska oraz cmentarzyska, przy których można stworzyć ścieżki
edukacyjne. Szlaki te można poszerzać o nowe obiekty i tym samym je uatrakcyjnić, a gminie
stworzyć większe możliwości promocji. Ogromną szansą dla Gminy Stara Kiszewa jest utworzone
Centrum Informacji Turystycznej w Wilczych Błotach w ramach tzw. Bramy Kaszubskiego
Pierścienia – inicjatywa ta pozwala na wymianę informacji nie tylko o obszarze gminy, ale o terenie
niemalże całych Kaszub.
Niniejszy program opracowano na podstawie dokumentu pt. „Gminny programu opieki nad
zabytkami. Poradnik metodyczny” opracowany przez zespół w składzie: mgr inż. arch. Tomasz
Błyskosz, mgr Anna Fortuna-Marek, mgr Elżbieta Jagielska, mgr Iwona Liżewska, mgr Bogna
Oszczanowska, mgr inż. arch. Jolanta Welc-Jędrzejewska.
3
Strona 4
Program opracowany został na cztery lata i będzie cyklicznie aktualizowany. Dwa lata od
ogłoszenia w dzienniku urzędowym wójt sporządzi sprawozdanie z jego wykonania, które przedstawi
radzie gminy. Prowadzony w trakcie realizacji programu monitoring umożliwi uwzględnianie nowych
uwarunkowań prawnych, społecznych i gospodarczych oraz sprecyzowanie lub modyfikację
założonych celów.
2. Podstawa prawna opracowania i cele programu ochrony zabytków w świetle ustawy o
ochronie zabytków
Podstawą prawną niniejszego opracowania jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami1.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 2016-2019 ma na celu:
1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z
koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;
2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa
archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;
3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania;
4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;
5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków
finansowych na opiekę nad zabytkami;
6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje
konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;
7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką
nad zabytkami.
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami
3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków
Na obowiązek ochrony zabytków wskazuje Konstytucja Rzeczpospolitej Polski z dnia 2
kwietnia 1997 r.2 W myśl art. 5 Konstytucji „Rzeczpospolita Polska (…) strzeże dziedzictwa
narodowego (…)”. Natomiast art. 6 mówi o tym, że „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki
upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego,
jego trwania i rozwoju”. Art. 73 zapewnia wolność korzystania z dóbr kultury. Art. 82 Konstytucji
wskazuje, iż obowiązkiem Obywatela Polskiego jest m.in. troska o dobro wspólne.
3.2. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje pojęcie
zabytku jako nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub
związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których
zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną
lub naukową.
1
2
t.j. Dz. U. 2014 r poz. 1446, z 2015 r. poz. 397, 774;
Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r. Nr 114, poz. 946;
4
Strona 5
Zabytki podzielono na grupy. Pierwszą stanowią zabytki nieruchome, do których zaliczają się
krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i
budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty,
elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej
zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub
instytucji. Druga grupa obejmuje zabytki ruchome: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego
i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty, militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery,
wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła
oraz inne obiekty etnograficzne. Trzecią grupą są zabytki archeologiczne: pozostałości terenowe
pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej,
religijnej i artystycznej.
Ochronie mogą podlegać także nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu
budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
Organami ochrony zabytków są:
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym
zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków,
- wojewoda, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki
konserwator zabytków. Wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może
powierzyć w drodze porozumienia wykonywanie części kompetencji wojewódzkiego konserwatora
zabytków gminom i powiatom, z wyjątkiem prowadzenia rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji
zabytków.
Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez administrację publiczną działań mających
na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe
zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym
spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania
z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,
kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; uznanie za pomnik historii;
utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o
warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu
lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku
publicznego.
3.3. Zadania samorządu z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na gminy
obowiązek sporządzenia programu opieki nad zabytkami. Program opieki przyjmuje rada gminy po
uzyskaniu opinii właściwego miejscowo wojewódzkiego konserwatora zabytków. Następnie
dokument ten jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji programu wójt
sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia radzie gminy. Po czterech latach program
powinien zostać zaktualizowany.
Organ stanowiący gminy może udzielić dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub
roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach określonych w podjętej przez ten
organ uchwale.
Zadaniem własnym jednostki samorządu terytorialnego jest sprawowanie opieki nad
zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku, do którego tytuł prawny posiada.
5
Strona 6
Ponadto zadania gminy z zakresu kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
wpisane są w ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym3 w art. 7 ust. 1 pkt 9.
3.4. Inne uregulowania prawne
Obowiązek ochrony zabytków uwzględniony został również w innych ustawach, tj.:
- ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym4,
- ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane5,
- ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska6,
- ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody7,
- ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej8,
- ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie9,
- ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych10,
- ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami11,
- ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach12,
- ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych13,
- ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach14.
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad
zabytkami
4.1.1. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury w latach 2004 - 2020
Misją Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest: „zrównoważony rozwój kultury jako
najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i
cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość
tradycji i rozwój regionów.” Formułując zadania gminy w zakresie ochrony dóbr kultury musimy
realizować powyższy cel.
W 2005 r. Ministerstwo Kultury wydało Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury
na lata 2004-202015. Zawarto w niej cele realizacji Strategii, przy czym za cel strategiczny obrano
zrównoważenie rozwoju kultury w regionach.
Cel nadrzędny realizowany jest przez następujące cele cząstkowe / uzupełniające16:
1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury.
2. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostępie do kultury.
3. Wzrost udziału kultury w PKB.
3
t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1515;
t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 199, poz. 443, poz. 774;
5
tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 1409; zm.: Dz. U. z 2014 r. poz. 40, poz. 768, poz. 822, poz. 1133 i poz. 1200 oraz z 2015 r. poz. 200, poz. 443,
poz. 528, poz. 774, poz. 1265, poz. 1642 i poz. 1777;
6
t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1232; zm.: Dz. U. z 2013 r. poz. 21, poz. 888 i poz. 1238, z 2014 r. poz. 40, poz. 47, poz. 457, poz. 822, poz. 1101,
poz. 1146, poz. 1322 i poz. 1662 oraz z 2015 r. poz. 122, poz. 151, poz. 277, poz. 478, poz. 774, poz. 881, poz. 1045, poz. 1223, poz. 1434 i
poz. 1593, M. P. z 2013 r. poz. 729 i poz. 821 oraz z 2014 r. poz. 648 i poz. 790;
7
t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1651;
8
t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 406; zm.: Dz. U. z 2014 r. poz. 423 oraz z 2015 r. poz. 337;
9
tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1118; zm.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1138 i poz. 1146 oraz z 2015 r. poz. 1255, poz. 1339 i poz. 1777;
10
tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687; zm.: Dz. U. z 2011 r. Nr 144, poz. 853, z 2012 r. poz. 951, z 2013 r. poz. 1650 oraz z 2015 r. poz. 935
i poz. 1274.;
11
t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1774; zm.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1777;
12
tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 987; zm.: Dz. U. z 2011 r. Nr 207, poz. 1230;
13
t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 909; zm.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1338;
14
t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1153; zm.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1247 oraz z 2015 r. poz. 349, poz. 671 i poz. 1322;
15
Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, Warszawa 2005, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrkuzupelnienie.pdf [strona Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 12.09.2015 r.];
16
Ibidem, s. 74-75;
4
6
Strona 7
Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków.
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury.
Wzrost uczestnictwa w kulturze.
Rozwój szkół artystycznych i zwiększenie liczby godzin edukacji kulturalnej w
programach szkolnych.
8. Efektywna promocja twórczości.
9. Promocja polskiej kultury za granicą.
10. Ochrona własności intelektualnej i walka z piractwem.
11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności
kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.
12. Rozwój przemysłów kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa,
fonografia).
Cele cząstkowe realizowane są w ramach pięciu obszarów priorytetowych, którym
odpowiadają szczegółowo opisane w NSRK – Narodowe Programy Kultury (NPK):
 Czytelnictwo i sektor książki NPK Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki;
 Dziedzictwo kulturowe NPK Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego;
 Instytucje artystyczne i promocja twórczości NPK Rozwój instytucji artystycznych;
 Szkolnictwo artystyczne i promocja młodych twórców - NPK Wspierania debiutów i
rozwoju szkół artystycznych;
 Sztuka współczesna NPK Znaki Czasu.
Instrumentami realizacji NSRK są Programy Operacyjne, które określają szczegółowo system
realizacji Strategii w obszarze finansowania działalności kulturalnej ze środków pozostających w
dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Programy Operacyjne ogłaszane będą do
202017.
W kolejnych latach począwszy ochrona dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie poprzez
Program Operacyjny „Dziedzictwo kulturowe”18. Celem tego programu jest ochrona polskiego
dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów oraz popularyzacja
kultury ludowej.
Program „Dziedzictwo kulturowe” składa się z następujących priorytetów:

Ochrona zabytków

Wspieranie działań muzealnych

Kultura ludowa

Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą

Ochrona zabytków archeologicznych

Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego.
4.
5.
6.
7.
4.1.2. Krajowy Program Opieki nad Zabytkami na lata 2014 – 2017
24 czerwca 2014 r. Rada Ministrów przyjęła Krajowy Program Opieki nad Zabytkami na lata
2014-2017. Głównym celem Krajowego Programu jest „wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i
ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków”.
Dla realizacji celu głównego opracowano trzy cele szczegółowe:
- wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce,
- wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków,
17
18
Ibidem, s. 77;
Ibidem, s. 81;
7
Strona 8
- tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa
kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji, które z kolei realizowane będą w ramach
szczegółowych zadań.
Po przeprowadzeniu analizy stanu dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz potrzeb
związanych z ochroną zabytków i opieką nad zabytkami, zdefiniowano cele i kierunki interwencji w
tym zakresie, przyjęte na lata 2014–2017. W ramach programu rządowego będą one realizowane przy
pomocy projektów wiodących, finansowanych ze środków budżetu państwa, w części której
dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Odnośnie pierwszego celu szczegółowego zaplanowano następujące kierunki działań:
1. Porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych.
2. Przygotowanie ratyfikacji Konwencji UNESCO ds. ochrony dziedzictwa podwodnego.
3. Wypracowanie jednolitych standardów działania konserwatorskiego w odniesieniu do wybranych
typów i kategorii zabytków nieruchomych zgodnie z obowiązującą doktryną konserwatorską.
4. Wzmocnienie instrumentów ochrony krajobrazu kulturowego.
5. Opracowanie diagnozy prawnej ochrony zabytków ruchomych.
6. Opracowanie kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków.
7. Kontynuacja badań w ramach AZP na obszarach szczególnie istotnych ze względu na zagrożenia
dla dziedzictwa archeologicznego.
Odnośnie drugiego celu szczegółowego zaplanowano następujące kierunki działań:
1. Zwiększenie efektywności zarządzania i ochrony zabytków poprzez wdrażanie infrastruktury
informacji przestrzennej o zabytkach.
2. Wypracowanie standardów, pozwalających na lepszy przepływ informacji pomiędzy organami
ochrony zabytków a społecznościami żyjącymi w otoczeniu zabytków objętych ochroną.
3. Podniesienie jakości procesów decyzyjnych w organach ochrony zabytków.
4. Merytoryczne wsparcie samorządu terytorialnego w ochronie zabytków.
Odnośnie trzeciego celu szczegółowego zaplanowano następujące kierunki działań:
1. Przygotowanie ratyfikacji Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa
kulturowego dla społeczeństwa, Faro 2005.
2. Wspieranie budowania świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego jako podstawy
kształtowania się tożsamości narodowej i społeczności lokalnych.
3. Promocja zasobu dziedzictwa za pośrednictwem Internetu.
4. Zwiększanie dostępu do zasobu dziedzictwa i ułatwienie jego odbioru społecznego.
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na
poziomie województwa i powiatu
4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2005-2020
Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2005-2020 przyjęta została przez Sejmik
Województwa Pomorskiego w dniu 24 września 2012 r. (uchwała nr 458/XXII/12 Sejmiku
Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 roku)19.
W Strategii zauważono, że województwo „pomorskie charakteryzuje się unikatowym
środowiskiem i walorami krajobrazowymi oraz różnorodnością kulturową, wynikającą z tożsamości
regionalnej i lokalnej czerpiącej z dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powiśla, Żuław i innych części
regionu”20.
Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020, Gdańsk 2012, http://www.pomorskie.eu/res/strategia2020/pomorskie_srwp2020.pdf
[strona Sejmiku Województwa Pomorskiego, 24.09.2015 r.];
20
Ibidem, s 11;
19
8
Strona 9
Nakreślono wizję województwa pomorskiego w roku 2020, kiedy to region będzie cechował
się trwałym wzrostem, w którym uruchamiane i wykorzystywane są zróżnicowane potencjały
terytorialne dla wzmocnienia i równoważenia procesów rozwojowych; o unikatowej pozycji, dzięki
aktywności społeczeństwa obywatelskiego, silnemu kapitałowi społecznemu i intelektualnemu,
racjonalnemu zarządzaniu zasobami środowiska, gospodarczemu wykorzystaniu potencjału morza
oraz inteligentnym sieciom infrastrukturalnym i powszechnemu stosowaniu technologii
ekoefektywnych; będący liderem pozytywnych zmian społecznych i gospodarczych w Polsce i w
obszarze Południowego Bałtyku. Ponadto będzie miejscem cechującym się m.in. atrakcyjną
przestrzenią, tworzącą trwałe podstawy rozwoju poprzez dostosowanie systemu transportowego i
energetycznego do długofalowych potrzeb, racjonalne wykorzystanie zasobów i walorów
przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, a także ograniczanie i efektywne rozwiązywanie
konfliktów przestrzennych, tworzenie wysokiej jakości przestrzeni oraz przeciwdziałanie skutkom
ekstremalnych zjawisk naturalnych w regionie21.
Jednym z wyzwań strategicznych dla regionu uznano konieczność lepszego zarządzania
przestrzenią dla zmniejszenia presji na środowisko, poprawę bezpieczeństwa powodziowego, a także
optymalne wykorzystanie potencjałów terytorialnych (przyrodniczego, krajobrazowego, kulturowego i
gospodarczego) dla zapewnienia wysokiej jakości życia22.
W Strategii wskazano 3 cele strategiczne uszczegółowione poprzez 10 celów operacyjnych
oraz 35 kierunków działań23. W ramach celu strategicznego 1. Nowoczesna gospodarka jednym z
celów operacyjnych uznano 3. Unikatową ofertę turystyczną i kulturalną. Jego realizacja odbywać się
będzie w ramach dwóch kierunków działań: 1.3.1. Rozwój sieciowych i kompleksowych produktów
turystycznych. Zobowiązaniem Samorządu Województwa Pomorskiego będzie rozwój regionalnych
sieciowych produktów turystycznych obejmujących m.in. małe porty morskie, mariny, szlaki
rowerowe i kajakowe oraz śródlądowe drogi wodne, a także unikatowe dziedzictwo regionalne i ofertę
kulturalną24. Oczekiwanymi efektami mają być:
- całoroczna, kompleksowa i atrakcyjna oferta turystyczna i kulturalna regionu obejmująca także
efektywne wykorzystanie obiektów sportowych o randze krajowej;
- unikatowe walory naturalne, kulturalne i dziedzictwa kulturowego, w tym kulinarne,
wykorzystywane w sposób racjonalny, efektywny i zrównoważony;
- wzmocniony wizerunek regionu oraz większa rozpoznawalność i spójność kluczowych regionalnych
marek turystycznych i kulturalnych;
- silna współpraca pomiędzy podmiotami branży turystycznej i kulturalnej.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 2016-2019 zgodny
jest z zapisami Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2005 – 2020.
4.2.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020
Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 skupia się na
10 celach tematycznych (CT) i 30 priorytetach inwestycyjnych (PI), które obejmują zagadnienia z
zakresu gospodarki, edukacji, aktywności zawodowej i społecznej, obszarów o nie w pełni
uruchomionych potencjałach, transportu, energii oraz środowiska25.
W ramach celów tematycznych i priorytetów inwestycyjnych wydzielono 11 Osi
Priorytetowych26. Wśród nich znalazła się Oś Priorytetowa 8 – Konwersja, która skupiać się będzie
21
Ibidem, s. 23;
Ibidem, s. 28;
23
Ibidem, s. 29;
24
Ibidem, s. 38;
25
Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, s. 20-26,
http://www.rpo.pomorskie.eu/documents/10184/21711/Tekst+RPO+WP+2014-2020/a4b90c91-683a-4838-87ed-8aa562807d70 [strona
Samorządu Województwa Pomorskiego, 21.09.2015 r.];
26
Ibidem, s. 35-133;
22
9
Strona 10
głównie na następujących działaniach: a) zagospodarowaniu tras turystycznych o charakterze
regionalnym i ponadregionalnym, budowie lub modernizacji infrastruktury żeglarskiej, rozwoju
infrastruktury turystycznej, w tym szlaków kajakowych i rowerowych oraz rozwoju infrastruktury o
charakterze uzdrowiskowym, b) ratowaniu, przywracaniu wartości i otoczeniu ochroną
charakterystycznych zabytków lub ich zespołów27. W ramach PO8 – Konwersja sformułowano cele
tematyczne: CT 6 i CT 9, które skupiać się będą na kompleksowej rewitalizacji zdegradowanych
obszarów miejskich oraz zrównoważonym wykorzystaniu regionalnego dziedzictwa kulturowego i
przyrodniczego28. Priorytet inwestycyjny Ochrona, promocja i rozwój dziedzictwa kulturowego i
naturalnego ma na celu zwiększenie atrakcyjności turystycznej miejsc o szczególnych walorach
kulturowych i przyrodniczych w szczególności w strefach koncentracji charakterystycznych dla
regionu elementów dziedzictwa kulturowego, określonych w Planie zagospodarowania przestrzennego
województwa pomorskiego29.
jest z zapisami Regionalnego Programu Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020.
4.2.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego przyjęty został przez
Sejmik Województwa Pomorskiego w dniu 30 września 2002 r. uchwałą Nr 639/XLVI/02, a następnie
zmieniony w dniu 26 października 2009 r. uchwałą Nr 1004/XXXIX/2009 (Dz. U. Woj. Pom. Nr 172
z dnia 16 grudnia 2009 r., poz. 3361) 30.
Uznano, że zrealizowanie celów polityki przestrzennej jest możliwe pod warunkiem
stosowania określonych ogólnych zasad rozwijających zasadę generalną: długookresowego
równoważenia rozwoju. Jedną z tych zasad jest stosowanie trójochrony (integralnej ochrony wartości
przyrodniczych, kulturowych i krajobrazu) dla utrzymania równowagi środowiska i poprawy
warunków i jakości życia31.
W rozdziale 12.1.2. poświęconym systemowi ochrony środowiska kulturowego wskazano, że
ochrona elementów dziedzictwa kulturowego jest częścią składową procesu kształtowania i ochrony
ładu przestrzennego32. Sformułowano następujące zasady zagospodarowania przestrzennego:
a) Ochrona różnorodności dziedzictwa kulturowego, wykształconego w wyniku wielu
procesów kulturowych oraz dóbr kultury współczesnej.
b) Ochrona zachowanych zespołów obiektów zabytkowych o wyrazistej tożsamości – nawet
jeśli poszczególne obiekty nie posiadają wybitnej wartości historycznej, lub artystycznej.
c) Wprowadzanie funkcji umożliwiających efektywne i racjonalne gospodarowanie obiektem
zabytkowym.
d) Unikanie przekształceń przestrzennych mogących zagrażać zasobom dziedzictwa
kulturowego, np.: dysharmonijne lub szkodliwe sąsiedztwo.
e) Stwarzanie przestrzennych warunków dla kontynuacji funkcji tożsamych dla tradycji
miejsca, których podtrzymywanie jest racjonalne np.: targowe w śródmieściach miast o korzeniu
średniowiecznym, rybołówstwo na wybrzeżu i rybactwo na Zalewie Wiślanym.
f) Eksponowanie w strukturze przestrzennej, w panoramach i sylwetach miejscowości
elementów najcenniejszych i udostępnianie miejsc o wysokich walorach kulturowych, w
27
Ibidem, s. 140;
Ibidem, s. 14;
29
Ibidem, s. 101;
30
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Gdańsk, październik 2009,
http://www.gdansk.uw.gov.pl/du/2009/Nr_172_09.pdf [strona Samorządu Województwa Pomorskiego, 12.09.2015 r.];
31
Ibidem, s. 143;
32
Ibidem, s. 154;
28
10
Strona 11
szczególności zabytków rangi światowej, europejskiej i krajowej oraz wybitnych dóbr kultury
współczesnej.
g) Komponowanie nowych struktur z uwzględnieniem historycznej zabudowy – uzupełnianie
istniejących struktur o nowe elementy tworzące harmonijną całość,
h) W gminnych dokumentach planistycznych należy zidentyfikować istniejące i potencjalne
konflikty funkcjonalno-przestrzenne związane z ochroną walorów kulturowych; zidentyfikować
elementy charakterystyczne krajobrazu kulturowego oraz określić zasady ich ochrony (np.: wskazanie
wytycznych dotyczących zgodnych z tożsamością miejscowości zasad: posadowienia obiektów na
działce, formy obiektu, detalu architektonicznego); określić elementy charakterystyczne w przypadku
dóbr kultury współczesnej, które winny zostać zachowane33.
Jako kierunki zagospodarowania przestrzennego wskazano:
1)
Ochronę i odnowę charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu,
m.in.: układów urbanistycznych i ruralistycznych, zabytków wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i
rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze kościoły i założenia
klasztorne, zamki krzyżackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi
Słupskiej, Żuław, Powiśla, Kaszub i Kociewia), obiektów dziedzictwa obronnego i techniki (w tym
systemów hydrotechnicznych), kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich,
materialnych reliktów dziedzictwa solidarnościowego, zespołów rezydencjalnych, zespołów zieleni
urządzonej, wybitnych dóbr kultury współczesnej.
2)
Rewitalizacja zabytkowych układów przestrzennych zwłaszcza:
(…) e) zabytkowych struktur mieszkaniowych i wzbogacenie ich o nowe funkcje podwyższające
atrakcyjność miejsca.
3)
Ekspozycja i udostępnienie stanowisk archeologicznych o własnej formie
krajobrazowej 34.
W rozdziale 12.1.3. poświęconym systemowi ochrony walorów krajobrazu wskazano
następujące zasady zagospodarowania przestrzennego:
(…) c) Ograniczanie zainwestowania na terenach leśno-rolnych (szczególnie o wysokich
wartościach kulturowych i estetycznych) przez wyznaczanie w dokumentach planistycznych
gmin obszarów wyłączonych spod zabudowy i jej ograniczanie oraz wskazywanie linii
zabudowy oddzielającej obszar zabudowany od obszarów rolnych, lub zagrodowej zabudowy
rozproszonej.
d) Eliminacja i przeciwdziałanie powstawaniu zabudowy o cechach dysharmonijnych w strefach
wglądów na tereny o wysokich walorach krajobrazowych.
e) Eksponowanie i odtwarzanie dominant architektonicznych (np. baszty, wieże zamków, kościołów
czy ratuszy).
f) Preferowanie i kontynuacja dobrej praktyki w zagospodarowania przestrzeni (układów
ruralistycznych, niw siedliskowych etc.) i sposobie użytkowania obszarów o wyraźnych walorach
przyrodniczo-kulturowych i krajobrazowych.
g) Ochrona przestrzeni o specyficznych i unikatowych walorach krajobrazowych.
h) Ograniczanie wprowadzania obcych krajobrazowo elementów i form zagospodarowania
antropogenicznego oraz dewastowania elementów przyrodniczych i architektonicznych krajobrazu –
ochrona tożsamości wszystkich typów krajobrazu.
i) Kształtowanie i podnoszenie walorów krajobrazowych oraz ich lepsze udostępnienie, jako elementu
jakości życia i atrakcyjności turystycznej województwa.
33
34
Ibidem, s. 155;
Ibidem, s. 155;
11
Strona 12
j) Opracowywanie studiów krajobrazowych przy realizacji inwestycji wielkopowierzchniowych,
wysokościowych, lub liniowych w dominujący sposób oddziaływujących na przestrzeń.
k) Zachowanie charakterystycznych cech naturalnych krajobrazów nadmorskich i naturalnych
procesów ich kształtowania, ekspozycji widokowej.35
Jako kierunki zagospodarowania przestrzennego wskazano m.in.:(…)
2) Ochrona przedpola ekspozycji bądź poprawa wyeksponowania m.in. przez ograniczenie
wprowadzania zabudowy, zalesień, reklam wielkoformatowych i innych przekształceń, ochronę
charakterystycznych akcentów i dominant, odtwarzanie wartościowych elementów obiektów
zabytkowych i historycznych sylwet panoramicznych, w tym szczególnie:
(…) l) zespołów ruralistycznych: (…) miejscowości Stara Kiszewa (…).
5) Zachowanie i rewitalizacja:
d) osadnictwa rozproszonego kolonijnego (…) miejscowości Stare Polaszki (gm. Stara
Kiszewa) 36 (…);
11) Podejmowanie czynnych działań – restytucji, rewaloryzacji i rekultywacji elementów
przyrodniczych i architektoniczno-kulturowych decydujących o zachowaniu, lub przywróceniu
walorów krajobrazowych specyficznych dla poszczególnych typów obszarów.
12) Podejmowanie działań ochronnych na obszarach wiejskich mających na celu utrzymanie
przestrzeni otwartych cennych krajobrazowo, w tym głownie ochrona terenów leśnych i rolnych,
poprzez wyłączanie ich z terenów potencjalnie przeznaczanych pod zabudowę37.
jest z zapisami Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego.
4.2.4. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego
W chwili obecnej Województwo Pomorskie nie posiada aktualnego programu opieki nad
zabytkami. Ostatni Program obejmował lata 2011-2014.
4.2.5. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010-2015
Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010 – 201538
została opracowana w roku z udziałem gmin leżących na obszarze powiatu kościerskiego tj:
Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Kościerzyna – miasto, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma, Stara
Kiszewa. W Strategii… określono wizję ziemi kościerskiej w roku 2025: „Ziemia kościerska – serce
Kaszub - jest obszarem wysokiej jakości życia”.
Celem nadrzędnym Strategii… jest podniesienie jakości życia mieszkańców Ziemi
Kościerskiej poprzez:
• zwiększenie konkurencyjności gospodarki lokalnej;
• poprawę dostępności komunikacyjnej i spójności wewnętrznej obszaru;
• poprawę stanu środowiska naturalnego;
• podniesienie umiejętności i aktywności mieszkańców Ziemi Kościerskiej.
Cel ten realizowany będzie w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju społeczeństwa i
gospodarki, z poszanowaniem środowiska naturalnego, w oparciu o racjonalne wykorzystanie
zasobów obszaru oraz partnerstwo trójsektorowe, dialog społeczny i współpracę wszystkich
odpowiedzialnych za realizację Strategii podmiotów, osób i instytucji.
35
Ibidem, s. 157;
Ibidem, s. 159;
37
Ibidem, s. 160;
38
Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010 – 2015, Kościerzyna, sierpień 2010,
http://www.powiatkoscierski.pl/upload/Strategia_Spol__Gosp_Ziemi_Koscierskiej_30_11.pdf [strona Powiatu Kościerskiego, 12.09.2015
r.];
36
12
Strona 13
Działania powiatu we współpracy z gminami oparte są o zasadę zrównoważonego rozwoju
społeczeństwa i gospodarki, poszanowanie środowiska naturalnego oraz racjonalne wykorzystanie
zasobów obszaru. Działania te skoncentrowane są na budowaniu nowoczesnego, zdrowego,
aktywnego i zintegrowanego społeczeństwa, którego fundamentem jest tożsamość regionalna oparta o
kulturę i tradycje kaszubskie, uzupełniona o różnorodność innych elementów kulturowych,
występujących na obszarze Ziemi Kościerskiej. Budując wizerunek regionu kościerskiego, dla
zaakcentowania jego oryginalności oraz wykorzystania i wzmocnienia najsilniejszego wyróżnika
kulturowego, jakim jest tożsamość kaszubska, używany jest slogan (hasło) marketingowe: „Ziemia
Kościerska – Serce Kaszub”, jednocześnie pamiętając o dbałość o zachowanie i pielęgnowanie
pozostałych elementów kulturowych występujących na obszarze Ziemi Kościerskiej. Podstawą
podejmowanych inicjatyw i projektów jest partnerstwo trójsektorowe, dialog społeczny i współpraca
wszystkich odpowiedzialnych za realizację Strategii… podmiotów, osób i instytucji.
Aby osiągnąć cel sformułowano cztery priorytety: priorytet I: Konkurencyjność gospodarcza i
atrakcyjność, priorytet II: Dostępność komunikacyjna i spójność wewnętrzna, priorytet III:
środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów , priorytet IV: Zasoby ludzkie i zintegrowane
społeczeństwo.
Priorytety te wyznaczają kluczowe obszary działań, w ramach których wyznaczone są
konkretne grupy zadań i przedsięwzięcia niezbędne do realizacji dla osiągnięcia nadrzędnego celu
strategii. Jednocześnie priorytety te są ze sobą powiązane i w dużej mierze przenikają się wzajemnie.
jest z zapisami Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010 – 2015.
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na
poziomie gminy
W październiku 2009 r. Gmina Stara Kiszewa przystąpiła wraz z innymi samorządami z
terenu powiatu kościerskiego do opracowania "Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi
Kościerskiej".
Celem nadrzędnym Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej Na Lata
2010-2025 jest podniesienie jakości życia mieszkańców Ziemi Kościerskiej poprzez:
· zwiększenie konkurencyjności gospodarki lokalnej;
· poprawę dostępności komunikacyjnej i spójności wewnętrznej obszaru;
· poprawę stanu środowiska naturalnego;
· podniesienie umiejętności i aktywności mieszkańców Ziemi Kościerskiej.
Cel ten realizowany będzie w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju społeczeństwa i gospodarki,
z poszanowaniem środowiska naturalnego, w oparciu o racjonalne wykorzystanie zasobów obszaru
oraz partnerstwo trójsektorowe, dialog społeczny i współpracę wszystkich odpowiedzialnych za
realizację Strategii podmiotów, osób i instytucji. Do jego realizacji posłużą następujące priorytety:
Priorytet I Konkurencyjność Gospodarcza i Atrakcyjność, Priorytet II Dostępność Komunikacyjna I
Spójność Wewnętrzna, Priorytet III Środowisko i Racjonalne Wykorzystanie Zasobów, Priorytet IV
Zasoby Ludzkie i Zintegrowane Społeczeństwo. Priorytety te wyznaczają kluczowe obszary działań,
w ramach których wyznaczone są konkretne grupy zadań i przedsięwzięcia niezbędne do realizacji dla
osiągnięcia nadrzędnego celu strategii. Jednocześnie priorytety te są ze sobą powiązane i w dużej
mierze przenikają się wzajemnie
Poprzez systemowe wsparcie promocji gospodarczej i turystycznej oraz pozyskiwania nowych
inwestorów, określonego jako cel operacyjny Priorytetu I, promocją objęte mogą zostać również
zabytki gminy Stara Kiszewa.
13
Strona 14
jest z zapisami Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010-2025.
5.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara
Kiszewa
"Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa"
uchwalone zostało Uchwałą Rady Gminy w Starej Kiszewie Nr XVIII/124/2004 z dnia z dnia 23
czerwca 2004 r.
W rozdziale „Uwarunkowania stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej na terenie gminy” opisany został proces dziejowego rozwoju struktury przestrzennej
środowiska kulturowego gminy, omówione zostały zasoby dziedzictwa kulturowego gminy,
przeanalizowano wartości kulturowe miejscowości, opisano i scharakteryzowano zasoby
archeologiczne środowiska kulturowego gminy, podano wykaz oraz szczegółowy opis stref ochrony
archeologicznej, zawarto ocenę zagrożeń archeologicznego środowiska kulturowego. Omówione
zostały uwarunkowania i ograniczenia wynikające z ochrony archeologicznego środowiska
kulturowego, sformułowano postulaty dotyczące ochrony archeologicznego środowiska kulturowego.
W rozdziale „Kierunki zagospodarowania przestrzennego dziedzictwa kulturowego i zabytków
oraz dóbr kultury współczesnej na terenie gminy” wskazano obiekty objęte ochroną konserwatorską
tj.: obiekty i zespoły wpisane do rejestru zabytków, obiekty ujęte w wojewódzkiej ewidencji
zabytków, strefy ochrony archeologicznej wpisane do rejestru zabytków oraz ujęte w wojewódzkiej
ewidencji zabytków. Wskazano także zasady ochrony zabytków nieruchomych oraz archeologicznych.
jest z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara
Kiszewa.
5.3. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego
gminy Stara Kiszewa
5.3.1. Charakterystyka gminy
Gmina Stara Kiszewa położona jest w południowej części województwa pomorskiego, w
powiecie kościerskim. Graniczy z gminami powiatu kościerskiego: Kościerzyna, Liniewo, i Karsin
oraz powiatu starogardzkiego: Skarszewy, Zblewo, Kaliska oraz z gmina Czersk z powiatu
chojnickiego. Obejmuje powierzchnię 213,1 m2, mieszka tu 6607 mieszkańców39 w 20 sołectwach, z
których największe to Stara Kiszewa, Stare Polaszki, Chwarzenko, Góra. W ujęciu geograficznym
gmina leży w pasie Pojezierza Pomorskiego, północna część gminy należy do Pojezierza
Starogardzkiego, a część południowa do Borów Tucholskich, rozdziela je dolina rzeki Wierzycy40.
Północna część gminy to strefa pięciu połączonych kanałami jezior polaszkowskich. Obszar gminy ma
charakter typowo wiejski, użytkowany rolniczo (47 %) i w znacznej części zalesiony (42 %),
stosunkowo duży procent powierzchni gminy zajmują wody (8 %).
Niewielkie fragmenty zachodniej części gminy włączone zostały w granice Wdzydzkiego
Parku Krajobrazowego, południowa część gminy leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu
Borów Tucholskich. Tereny północne należą do Polaszkowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu,
natomiast dolina Wierzycy i przyległe jeziora do Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy.
W ujęciu kulturowym gmina Stara Kiszewa leży na pograniczu Kaszub i Kociewia, pod
względem etnicznym wchodzi w skład grupy kociewskiej.
39
40
stan w dniu 31 XII 2011 roku wg badań GUS;
J. Kondracki, Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1965;
14
Strona 15
5.3.2. Zarys historii gminy41
Obszar gminy Stara Kiszewa, ze względu na swoje ukształtowanie, sprzyjał osadnictwu od
najdawniejszych czasów. Osady powstawały przede wszystkim w dorzeczu rzeki Wierzycy i Wietcisy
oraz nad jeziorami. W czasach przedhistorycznych, w okresie plemiennym, Kiszewa (Stara) należała
do kasztelani garczyńskiej. Najstarsze zapiski o dzisiejszych wsiach pochodzą z XIII wieku, kiedy
były własnością książąt pomorskich. Z tego okresu zachowały się dokumenty dotyczące nadań na
rzecz klasztorów, czy zasłużonych rodów, a w nich nazwy istniejących wówczas miejscowości. Na
terenie dzisiejszej gminy jest pięć wsi posiadających metrykę trzynastowieczną: Stara Kiszewa, Stare
Polaszki, Czerniki, Kobyle, Pałubin, lokowano je w późniejszym okresie już jako wsie
zagospodarowane na prawie chełmińskim i polskim W 1281 roku Mściwój II nadał wieś Kiszewę
Mikołajowi Przedpełkowicowi z rodu Łodziów - wielmożowi wielkopolskiemu pełniącego funkcję
sędziego w Poznaniu. Nadanie dotyczyło wsi Vela Kissewa, w skład której wchodziły dzisiejsze wsie:
Olpuch, Konarzyny, Wygonin, Chwarzno, Chwarzenko, Foshuta, Strzelki i Stara Kiszewa. Ponadto do
Kiszewy należały wsie w okolicach jeziora Wdzydzkiego i Piechowic. Stare Polaszki w XIII wieku
należały do klasztoru byszewskiego, Czerniki i Kobyle do cystersów pelplińskich.
W XIV- XV wieku mapa osadnicza nie uległa poważniejszym zmianom. W okresie
panowania krzyżackiego powstało kilka wsi: Góra, Górne Maliki, Nowe Polaszki, Stary Bukowiec i
Zamek Kiszewski - w miejscu wczesnośredniowiecznej osady.
Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1308 r., Kiszewa nadal stanowiła
własność rodu Przedpełkowiców. Po śmierci Mikołaja w 1305 r. dobra przejęli czterej jego synowie.
Najstarszy syn Jakub przypuszczalnie został zmuszony do przekazania swoich dóbr Krzyżakom.
Nastąpiło to w 1316 roku, wystawiony wówczas został akt nadania dóbr kiszewskich na rzecz Zakonu
Krzyżackiego w zamian za dożywotnią rentę pieniężną. Krzyżacy przejęli także dobra klasztoru
byszewskiego - Polaszki. W pierwszej połowie XIV w. Krzyżacy rozpoczęli budowę zamku
obronnego w Kiszewie - dzisiaj Zamek Kiszewski. Zamek należał do grupy mniejszych warowni
krzyżackich na Pomorzu. Administracyjnie podlegał wójtostwu tczewskiemu i dalej Wielkiemu
Mistrzowi w Malborku. Okręg kiszewski zwany komornictwem obejmował między innymi wsie:
Wielka Kiszewa, Wielkie i Małe Polaszki, Pałubin, Chwarzno, Boże Pole, Chwarzenko, Góra,
Bukowiec (Stary) i Maliki.
Po wojnie trzynastoletniej (1454 - 1466) Polacy przejęli zamek krzyżacki, który poddał się
jako jeden z ostatnich na Pomorzu. Odtąd mieli tu swoją siedzibę starostowie niegrodowi, a starostwo
należało do powiatu tczewskiego. Pierwszym starostą był Piotr Szorc, ostatnim Michał Skórzewski,
który złożył przysięgę królowi pruskiemu 27 września 1772 r.
Mapa osadnictwa na terenie gminy Stara Kiszewa została ukształtowana w XVII w. Istniejące
wcześniej niewielkie osady młyńskie, leśne, rybackie, czy folwarki z czasem przekształciły się i
powstawały wsie szlacheckie, chłopskie lub majątki ziemskie z wsią chłopską. W XIX i pierwszej
połowie XX wieku powstało poparcelacyjne osadnictwo rozproszone na obrzeżach wsi folwarcznych.
W okresie polskim, który trwał ponad 300 lat, urząd starosty sprawowali ponadto: Konarscy,
Bąkowscy, Działyńscy i Czapscy. Do starostwa kiszewskiego w okresie polskim (wg lustracji z 1664
r.) należały następujące wsie: Stara i Nowa Kiszewa, zamek z folwarkiem, Semlin, Bartoszy Las,
Konarzyny, Maliki, Wieck, Struga, Złe Mięso, Studzienica, Dubrek, Pińczyn i dwie dzierżawy
Polaczek Wielki i Mały oraz Parchowo - dawniej należące do starostwa mirachowskiego.
Po pierwszym rozbiorze Polski, siedzibę starostwa czyli dzisiejszy Zamek Kiszewski rząd
pruski oddał w wieczystą dzierżawę i do 1945 r. był własnością prywatną w rękach zmieniających się
Rozdział opracowano na podstawie rozdziału 4. Uwarunkowania stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej na terenie gminy w: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stara Kiszewa oprac. J.
Bukowski, B. Grechuta, D. Król, G. Lechman, R. Musiał, A. Piotrzkowski, R. Pernak, J. Rolle, J. Ślusarczyk, M. Walicka-Podolska, Gdańsk
2003 r., s. 31-35;
41
15
Strona 16
właścicieli. W okresie zaborów dawne starostwo kiszewskie wchodziło w skład powiatu (Kreis)
kościerskiego. Po odzyskaniu niepodległości aż do dnia dzisiejszego przynależność administracyjna
nie uległa zmianie.
5.3.3. Krajobraz kulturowy
Krajobraz kulturowy to przestrzeń, historycznie ukształtowana w wyniku działalności
człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.
Obszar gminy Stara Kiszewa łączy w sobie dwie kultury: kaszubską i kociewską. Granica
pomiędzy tymi dwoma etnicznymi regionami przebiega w pobliżu Starej Kiszewy od Niedamowa
(gm. Kościerzyna) na linii północ – południe ku Czarnej Wodzie (gm. Czarna Woda) mijając samą
wieś Stara Kiszewa od zachodniej strony. Do Kaszub zaliczyć możemy niewielki skrawekw
północno-zachodniej części gminy, na pozostałym obszarze dominuje Kociewie. Rejon północny
gminy należy do Kociewia północno-zachodniego, przez które przepływają równoleżnikowe odcinki
rzek Wierzycy i Wietcisy, dominuje tu krajobraz wielkich dolin, pagórów morenowych oraz dwóch
skupisk małych jezior. Rejon zachodni i południowy należy do Kociewia południowo-zachodniego
(Lasackiego) obejmującego północno-wschodni skraj Borów Tucholskich, od jeziora Wdzydze aż po
Twardą Górę (gm. Nowe) – są to obszary leśno-jeziorne, zamieszkane głównie przez tzw. Lasaków42.
Gmina Stara Kiszewa położona jest na terenie o charakterze typowo wiejskim ze znacznym
pokryciem kompleksami leśnymi, brak jest tu typowego krajobrazu zurbanizowanego.
Krajobraz o charakterze antropogenicznym – ukształtowanym przez człowieka, na który
składa się zabudowa wiejska oraz łanowy układ pól, dominuje w północnej i środkowej części gminy,
natomiast tereny zalesione zajmują jej zachodnio-południową i wschodnią część.
Gmina Stara Kiszewa posiada wysokie wartości krajobrazowe ze względu na bardzo dobrze
zachowany w swej historycznej formie i niezdegradowany przez działalność człowieka krajobraz.
Charakterystyczne cechy kompozycyjne widoczne w panoramach tj. grupy zieleni z
widocznymi dachami zabudowań, w tle mające otwarte przestrzenie upraw rolnych, zachowane są we
wsiach: Bartoszylas, Konarzyny, Nowe Polaszki, Stare Polaszki oraz w dawnym majątkach ziemskich
np. Wilcze Błota.
Historyczna sieć drożna jest zachowana w dość dobrym stopniu, wzbogacona o linię kolejową
Bydgoszcz – Gdynia, ze stacjami w Bąku, Olpuchu, Olpuch – Wdzydze.
Zjawiska o negatywnym charakterze występują na terenie gminy Stara Kiszewa w
ograniczonym zakresie ze względu na brak silnej presji inwestycyjnej, która miałaby duży wpływ na
przekształcanie się krajobrazu kulturowego, objawiająca się zanikiem układów przestrzennych wsi lub
zacieraniem charakterystycznych dla regionu układów zieleni (usuwanie zadrzewień śródpolnych i
wzdłuż dróg). Niemniej duży wpływ na zacieranie swoistości i niepowtarzalności krajobrazu
kulturowego gminy ma stosowanie współczesnych, zbyt zindywidualizowanych form
architektonicznych, a także brak harmonijnego wkomponowania zabudowy w istniejące walory
krajobrazowe.
Ochrona, a miejscami rewaloryzacja krajobrazu kulturowego w mieście powinna następować
poprzez stosowanie historycznej kolorystyki dachów i elewacji; wykorzystywanie elementów
tradycyjnego budownictwa miejskiego w budownictwie współczesnym, sytuowanie i komponowanie
bryły zgodnie z historyczną zabudową pierzejową, ograniczeni gabarytów budynków oraz użycie
lokalnych materiałów budowlanych drewno, miejscowy kamień, ceramika).
42
S. Gołąbek, Kociewie. Przewodnik po szlakach turystycznych, Warszawa 1984, s. 9;
16
Strona 17
5.3.4. Układy ruralistyczne43
BARTOSZYLAS
Dawne nazwy: Bartoszow Las, Fersenau, Bartoków Las, Bartszówlas, Bartoschoflass.
Podstawowe dane historyczne: wieś założona została w 1621 r., a w 1645 r. nadana przywilejem
króla Jana Kazimierza dla Stanisława Muchy. Wieś osadzono na 12 włókach z czego 2 należały do
sołtysa, pozostałe 10 podzielono na 6 gospodarstw chłopskich. W 1664 r., po wojnach szwedzkich,
zachowały się cztery gospodarstwa chłopskie, sołtys i bednarz.
Według katastru z 1772 r. była to wieś królewska, mieszkańcy byli Polakami i katolikami. Sołtys miał
według przywileju 2 włóki, z tego 1 wolna. We wsi było 13 gospodarstw chłopskich o powierzchni 10
włók. Ze względu na ziemie gorszej jakości – nie wszystkie były obsiewane. Chłopi mogli brać
drzewo na opał i do budowy z pobliskiego królewskiego gaju. Każda chłopska włóka była obsiewana
4 korcami żyta, 1,5 jęczmienia, 3 gryki. Czynsz za włókę wynosił 16 florenów, sołtys – 15. Każdy
musiał 1 morgę zaorać, zabronować, obsiać i zwieźć zboże, ponadto 2 tygodnie pracować kosą, 4
grabiami. Sołtys był zobowiązany oddać 1 gęś, 2 kury, chłopi – 10 gęsi i 20 kur. Z jednej włóki płacili
8 florenów hiberny i 5 florenów pogłównego, o których nadmiar skarżyli się chłopi i prosili o ich
obniżenie44.
W 1789 r. wieś królewska - liczyła 12 gospodarstw chłopskich. W 1885 r. jako gmina wiejska
obejmowała: Bartoszy Las, Bei Olpuch, Hinter Wygonin i Samanicę, obejmowała 915 ha obszaru,
liczyła 520 mieszkańców. W 1910 r. gmina wiejska obejmowała Bartoszylas i Rudę, obszar wynosił
902 ha, budynków mieszkalnych 57, gospodarczych 86, mieszkańców 471. Po I wojnie światowej
znacznie zmniejszyła się liczba mieszkańców i ubyło budynków mieszkalnych. Pod koniec lat 30. XX
w. wieś Bartoszylas obejmowała 662 ha obszaru, 39 budynków mieszkalnych, 42 gospodarstw
rolnych, liczyła 269 mieszkańców. We wsi był sklep kolonialny (polski), szkoła jednoklasowa, 2
nauczycieli, biblioteka, prowadzone były kursy dokształcające dla dorosłych, ponadto działała
Ochotnicza Straż Ogniowa i była oberża. Urząd gminy i poczta znajdowały się w Starej Kiszewie,
istniała komunikacja autobusowa Kościerzna - Zblewo przez Starą Kiszewę (4 km z Bartoszegolasu).
W okresie międzywojennym Bartoszylas jako wieś gromadzka należała do powiatu kościerskiego i
gminy Stara Kiszewa. Do gromady należały: Bartoszylas - wieś, - Kalk - pustkowie, Samanica pustkowie, Starokiszewska Ruda - osada młyńska i Starokiszewska Wygoda - przysiółek.
Mieszkańców ogółem było 406 w tym 1/3 stanowili gospodarze, a 2/3 bezrolni, stąd liczna emigracja
zarobkowa sezonowa na teren Wolnego Miasta Gdańska. Domy budowane były z drewna, kryte
słomą, nowsze murowane, kryte dachówką. Gospodarstwa samodzielne - płodozmian, rybołówstwo
rzeczne i jeziorne, wydobywanie torfu na własne potrzeby.
Układ przestrzenny: wieś ulicowa zabudowana wzdłuż drogi z rozwidleniem w części wschodniej.
Położona na łagodnym stoku doliny rzeki Wierzycy. Kilka dawnych gospodarstw rozproszonych oraz
liczna współczesna zabudowa letniskowa na obrzeżach wsi.
BOŻEPOLE SZLACHECKIE
Dawne nazwy: Bozepol, Boschpol, Boschpol Adlig, Gross Boschpohl.
Podstawowe dane historyczne: pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1570 r. Był to
niewielki majątek szlachecki - dwie włóki zasiedlone i karczma. W 1664 r. właścicielem był Florian
Pawłowski. Pod koniec XVIII w. był to majątek szlachecki z folwarkiem.
Rozdział opracowano na podstawie rozdziału 4. Uwarunkowania stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej na terenie gminy w: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stara Kiszewa oprac. J.
Bukowski, B. Grechuta, D. Król, G. Lechman, R. Musiał, A. Piotrzkowski, R. Pernak, J. Rolle, J. Ślusarczyk, M. Walicka-Podolska, Gdańsk
2003 r., s. 36-76;
44
H. Schuch, Die Zustande der Landbevölkerung im Kreise Berent am Schlusse der polnischen Herrschaft 1772, w: Zeitschrift des
Westpreussischen Geschtsvereins, H. XIII, Danzig 1884, s. 134;
43
17
Strona 18
Według katastru z 1772 r. Bożepole należało do Stanisława Malinowskiego „ad dies vitae”.
Właścicielką właściwie była pani Mrudzińska – luteranka. Mieszkańcy wsi byli mieszanych wyznań.
Było tam 2 dzierżawców, 3 najemców, 6 komorników. Całość miała 8 włók. Wysiew: blisko 37
korców żyta, 5 korców jęczmienia, 25 – owsa, 4 grochu, 1 lnu. Arenda (czynsz dzierżawny) dawała
500 florenów, z tego każdy najemca płacił 20 florenów i pracował przy szarwarku. Pogłówne
wynosiło 4 florenów 24 grosze45.
W połowie XIX w. właścicielem majątku był Rogowski, około 1880 r. Zalewski - w tym okresie
obszar wynosił 967 mórg. W 1885 r. obwód dworski Boże Pole Szlacheckie obejmował 255 ha
obszaru, liczył 100 mieszkańców, w 1910 r. 113 mieszkańców, 7 budynków mieszkalnych i 17
gospodarczych. W drugiej połowie lat 30. XX w. 98 mieszkańców - 14 rodzin robotników rolnych, 7
budynków mieszkalnych z tzw. pruskiego muru, 338 ha powierzchni i jedno gospodarstwo
folwarczne. Bożepole w okresie międzywojennym należało do powiatu kościerskiego, gminy i parafii
katolickiej w Starej Kiszewie i gromady Lipy.
Układ przestrzenny: wieś leży przy drodze Zblewo - Stara Kiszewa nad rzeką Wierzycą. Po
zachodniej stronie drogi znajduje się teren dawnego folwarku, zachował się dwór – w złym stanie
technicznym, pozostałe zabudowania pofolwarczne przebudowane lub rozebrane.
CHWARZENKO
Dawne nazwy: Chwaścienko, Gwarszno, Chwarscenko, Chwarszenko, Elsenthal, Chwaszczenko.
Podstawowe dane historyczne: Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1570 r. Była to
posiadłość szlachecka obejmująca 17,5 włók obszaru.
Według katastru z 1772 r. Chwarzenko z Foshutą i Szaflarami (Schuflarze). Z tego ¾ należało do
Skórzewskiego ze Starych Polaszek i ¼ do Tokarskiego, który mieszkał w Chwarzenku. Obydwaj
właściciele byli katolikami. Mieszkali tam: 1 szlachcic, 1 arendarz, 9 najemców, 7 komorników, 14
Żydów. W Szaflarach mieszkał 1 dzierżawca Skórzewskiego i jeden Tokarskiego. W Foshucie 8
zagrodników, 1 szynkarz, 1 kowal. Dzierżawca Skórzewskiego wysiewał 50 korców żyta, 15
jęczmienia, 30 owsa, 3,5 grochu i dawał 300 talarów dzierżawy, w Szaflarach dawał 50 talarów
dzierżawy i wysiewał 22,5 korca żyta, 3 jęczmienia, 9 owsa, 1 grochu i 1 gryki. Dzierżawca
Tokarskiego w Szaflarach dawał 10 talarów i wysiewał 5 korców żyta, 1,5 jęczmienia, 2 owsa, ½
grochu i ½ gryki. W Foshucie wysiewał każdy chłop na swojej pół włóce 4 korce żyta, 1,5 owsa, ½
grochu. Każdy płacił 7 talarów czynszu i pracował przy szarwarku 18 dni w czasie żniw i 3 dni z
zaprzęgiem w Starych Polaszkach. Każdy Żyd płacił 3 talary 72 grosze Skórzewskiemu. Pogłówne
wynosiło 25 florenów i 6 groszy. Chwarzenko miało 16 włók, Szaflary 4 i Foshuta też 4. Na 5
włókach Tokarskiego było 5 krów, 3 jałówki, 10 owiec i 10 świń.46
W 1789 r. majątek szlachecki z folwarkiem, wieś i dwa pustkowia Foshuta i Szaflary liczyły 29
gospodarstw. W 1880 r. majątek został podzielony na dwie części, był w rękach niemieckich
właścicieli. Wieś w tym okresie liczyła 12 budynków mieszkalnych i posiadała szkołę. Po 1885 r.
część folwarku została rozparcelowana i jako osada Chwarzenko włączona do gminy wiejskiej
Foshuta. W 1910 r. obszar dworski Chwarzenko z Foshutą obejmował 274 ha, 5 budynków
mieszkalnych i 5 gospodarczych, liczył 94 mieszkańców. W drugiej połowie lat 30. XX w. zagrody
Chwarzenka łączyły się bezpośrednio z zagrodami Foshuty, części wsi nosiły nazwy Kozi Rynek i
Kosiary. Całość liczyła 269 mieszkańców w tym wieś 122, osada 147, budynków mieszkalnych było
35 w tym wieś posiadała 18, osada 17. Domy w większości były murowane kryte dachówką lub papą,
tymczasowe domy osadników łączone pod jednym dachem z gospodarczymi. Obszar wynosił 507 ha
w tym wieś obejmowała 274 ha, przeważały gospodarstwa rolne o powierzchni od 10 do 20 ha. Około
45
46
H. Schuch, op. cit., s. 126;
H. Schuch, op. cit., s. 126-127;
18
Strona 19
200 m drogi we wsi było obsadzone drzewami morwowymi.
Układ przestrzenny: wieś zabudowana po obu stronach drogi Kościerzyna - Zblewo. Po zachodniej
stronie drogi usytuowane były zabudowania folwarczne z założeniem dworsko - parkowym, po
wschodniej zagrody wiejskie. Występuje zabudowa rozproszona na falistej wysoczyźnie morenowej przemieszane zagrody należące do Chwarzenka i Foshuty (dawne podziały własnościowe). W
sąsiedztwie wsi występują torfowiska i łąki zwane Ostrówka.
CHWARZNO
Dawne nazwy: Guarszno, Chuarsnau, Chwarszno, Schwarzin, Schwarznau, Braadorf, Chwarśćno.
Podstawowe dane historyczne: wieś istniała już w 1570 r., była własnością szlachecką o obszarze
1,5 włóki, zasiedlona przez czterech zagrodników.
Według katastru z 1772 r. Chwarzno z Kozią (Neuhof) należało do pani Linde, która była
ewangeliczką i tam mieszkała. Był tam 1 folwark, który przynależał do majątku, 9 najemców, 5
komorników, 1 młynarz, 1 szynkarz i 1 dzierżawca na Pustkowiu Kozia (Neuhof). W folwarku
wysiewano 30 korców zyta, 5 jęczmienia, 10 owsa, 2 grochu, 3 gryki. Pustkowie – 7 ½ żyta, 1
jęczmienia, 2 owsa, ½ grochu, 1 gryki. Młyn należał do młynarza. Płacił on 50 florenów gdańskiego
złota, każdy najemca płacił 6 florenów czynszu. Dzierżawca folwarku 50 florenów gdańskiego złota.
Pogłówne wynosiło 4 talary, 84 grosze, 10 włók zawierało Pustkowie i 1 włóka lasu. Bydło: 9 krów, 5
jałówek, 100 owiec, 10 świń.47
W 1789 r. do majątku należał niewielki folwark i osada Kozia (dawniej Neuhof). W XIX w. ta
niewielka posiadłość należała do rodziny Czarlińskich. W 1880 r. Chwarzno było wsią rycerską z
folwarkiem, młynem i tartakiem usytuowanym nad strugą (bez nazwy własnej). Obwód dworski w
1885 r. obejmował miejscowości: Chwarzno, Kiszewski Młyn - osada młyńska i Kozia (Neuhof),
obszar 820 ha, 124 mieszkańców. 1921 r. było na terenie wsi Chwarzno 41 budynków mieszkalnych,
454 mieszkańców. Gmina wiejska - obszar 819 ha, mieszkańców 399. W drugiej połowie lat 30. XX
w. gmina liczyła 380 mieszkańców w tym Chwarzno wieś 189, Chwarzno wybudowania 127, Kozia
32, Pionki 6; budynków ogółem było 160 w tym mieszkalnych 47, przemysłowych 1, domy w
większości były murowane, kryte dachówką lub papą, kilka drewnianych i dwie lepianki; obszar 767,
gospodarstw rolnych 52 w tym samodzielnych 46 i dzierżawnych 6; we wsi była szkoła 1- klasowa, 2
nauczycieli, biblioteka. W latach 30. XX w. Chwarzno wieś i gromada należały do powiatu
kościerskiego, gminy i parafii katolickiej Stara Kiszewa, ewangelickiej Nowe Polaszki.
Układ przestrzenny: wieś ulicowa zabudowana w kształcie widlicy leży na pagórkowatym terenie na
skraju zmeliorowanych łąk i torfowisk. W północno-wschodniej części pozostałości zabudowań
dawnego folwarku. Na terenie wsi leży niewielkie jezioro Chwarzno.
CZERNIKI
Dawne nazwy: Sternekow, Czirnkow, Czirnikau, Czernichowo, Gr. Czernikau i KI. Czernikau.
Podstawowe dane historyczne: Czerniki są jedną z najstarszych wsi w gminie. W 1258 r. książę
pomorski Sambor II zapisał wieś cystersom z Pogódek, którzy w późniejszym czasie przenieśli się do
Pelplina. Wieś założona została na prawie polskim, natomiast w 1432 r. przeniesiona na prawo
chełmińskie za zgodą opata pelplińskiego Piotra Hönigfelda. W 1583 r. wspomniany jest już w
dokumentach dwór w Czernikach. W 1781 r., po zniesieniu klasztoru, przekazano Czerniki w
wieczystą dzierżawę dziedziczną. W 1789 r. istniał królewski folwark dziedzicznie dzierżawiony i
karczma. W 1885 r. obwód dworski obejmował 625 ha obszaru, 143 mieszkańców, w 1910 r. - 476 ha
obszaru, budynków mieszkalnych 14, mieszkańców 163. W 1903 r. właścicielem majątku był Max
Neumann. Po częściowej parcelacji folwarku w Czernikach i całkowitej parcelacji folwarku w Małych
47
19
Strona 20
Czernikach (ok. 1 km na płn. - zach.) powstała osada Czerniki. W 1912 r. dzierżawcą pozostałej części
folwarku był nadal Max Neumann, po nim objął dzierżawę Strachanowski, który pozostał tu do 1939
r. W drugiej połowie lat 30. XX w. folwark i osada w Czernikach należały do powiatu kościerskiego,
gminy Stara Kiszewa i gromady Pałubin, parafia katolicka w Starych Polaszkach, ewangelicka w
Pogódkach.
Układ przestrzenny: wieś Czerniki do pierwszych lat XX w. była jednolita pod względem
przestrzennym - po południowej stronie drogi z Kobyla do Starych Polaszek usytuowany był folwark,
po jego północnej stronie budynki mieszkalne robotników folwarcznych. Granica parku od strony
wschodniej biegła wzdłuż drogi do Pałubina, w głębi był pałac, a w części zachodniej zabudowania
gospodarcze i gorzelnia. Po parcelacji majątku powstała osada rozproszona wzdłuż drogi na
przestrzeni 1 km na wschód i 1,5 km na północny - zachód od dawnego folwarku.
FOSHUTA
Dawne nazwy: Fosshütte.
Podstawowe dane historyczne: pierwsza wzmianka pochodzi z 1662 r., była to osada hutnicza - huta
szkła, która pod koniec XVII w. już nie istniała, bowiem wymieniana jest jako pustkowie. Pierwotnie
Foshuta należała do majątku ziemskiego Chwarzenko. W XVIII w. posiadłości Chwarzenka z Foshutą
były w rękach kilku właścicieli. W 1772 r. część należała do starosty Skórzewskiego ze Starych
Polaszek, część do szlachcica Tokarskiego. W 1789 r. istniał już folwark w Foshucie. W 1881 r. jako
szlachecka wieś posiadała 8 gospodarstw chłopskich i 2 zagrodnicze. W 1885 r. obszar gminy
wiejskiej obejmował 142 ha i liczył 150 mieszkańców. W 1910 r. do gminy wiejskiej Foshuta
dołączono część obwodu dworskiego Chwarzenko (po rozparcelowaniu), wówczas obszar zwiększył
się do 381 ha, budynków mieszkalnych było 32, gospodarczych 44, mieszkańców 211. W 1931 r.
gmina wiejska obejmowała Foshutę wieś i osadę Chwarzenko. W drugiej połowie lat 30. XX w.
Foshuta jako wieś gromadzka oddzielona została od Chwarzenka i należała do gminy Stara Kiszewa w
powiecie kościerskim. Obszar wynosił 142 ha, gospodarstwa samodzielne, cegielnia, w której
pracowało 5 robotników (130 tys. cegieł rocznie), we wsi był kowal, kołodziej, szewc i stolarz,
ponadto sklep kolonialny z wyszynkiem (właściciel Polak). Budynków mieszkalnych było 17 - domy
murowane, dachy kryte papą lub dachówką oraz drewniane i kilka lepianek.
Układ przestrzenny: wieś o zabudowie rozproszonej leży przy drodze Kościerzyna - Zblewo na
lekko falistej wysoczyźnie morenowej.
GÓRA
Dawne nazwy: Guhrau, Gurra, Gorra.
Podstawowe dane historyczne: Góra istniała jako dobra szlacheckie już przed 1570 r. Do końca
XVII w. wymieniana w dokumentach jako wieś folwarczna, potem tylko folwark.
Według katastru z 1772 r. Góra należała do Górskiego, który był katolikiem. Mieszkańcy wsi są
luteranami. Był tam 1 folwark, w którym mieszkał właściciel, 12 najemców, 10 komorników, w tym 1
szynkarz, 2 szewców, 1 garncarz, 2 pastuchów, 1 owczarz. Na Pustkowiu Stobbenkrug mieszkał 1
szynkarz, w Nowymdworze (ob. Nowym Dworcu) - 6 chłopów, 1 pastuch i 1 kowal. Góra miała 17
włók i 4 włóki lasu, Stobbenkrug 2, a Nowydwór 9. W Nowymdworze każdy chłop wysiewał 8,5
korców żyta, 1,5 jęczmienia, 4 owsa, ½ grochu i 1 ½ gryki. Folwark Góra – 90 korców żyta, 12,5
jęczmienia, 50 owsa, 3 ½ grochu, 15 gryki, ½ lnu. Każdy chłop płacił 15 talarów, musiał 6 dni w
żniwa odrabiać i owczy nawóz wywozić. Mieli prawo połowu ryb. Dzierżawca w Górze płacił z
każdej szóstej morgi 5 talarów, z trzeciej – 2 ½ talara i miał 6 dni odrabiać w żniwa. Szynkarz płacił
25 talarów i nie miał innych obciążeń. Pogłównego właściciel płacił 19 florenów 6 groszy48.
48
20
Strona 21
W 1789 r. właścicielem folwarku był Józef Górski, asesor tczewski. Pod koniec XVIII w. wieś liczyła
10 zagród. W 1880 r. do folwarku Góra należał drugi folwark - Nowydwór. Cały majątek ziemski
obejmował 5068 mórg obszaru, liczył 321 mieszkańców, budynków mieszkalnych było 23. Góra
należała do parafii w Pinczynie i szkoły we wsi Koźmin. Na przełomie XIX/XX w. nastąpiły duże
zmiany w zabudowie, powstało wiele nowych budynków gospodarczych, we wsi wybudowano szkołę
i kilka zagród. W 1903 r. właścicielem obu folwarków był major Rudolf Schultz. Po I wojnie
światowej część majątku została rozparcelowana, a ziemia przekazana przesiedleńcom z najuboższych
rejonów ówczesnej Polski. Przy drodze do Nowego Dworca i Koźmina wybudowano kilka zagród
zwanych później „poniatówkami”. Po 1945 r. cały majątek przeszedł w ręce Skarbu Państwa. W
latach 50-tych XX w. użytkownikiem była Spółdzielnia Produkcyjna, od ok. 1960 r. PGR Skarszewy Zakład Rolny. Dawne założenie folwarczne jest obecnie własnością prywatną pod nazwą Majątek
Ziemski.
Układ przestrzenny: Góra leży przy drodze alejowej do wsi Kobyle. Dawne założenie folwarczne z
zespołem dworsko - parkowym usytuowane jest po południowej stronie drogi, zabudowania wiejskie
wzdłuż drogi, po jej północnej stronie. Około 1 km na północ kilka zagród wzdłuż drogi do Koźmina
(dawne poniatówki). Założenie folwarczne w Nowym Dworcu nie istnieje.
KOBYLE
Dawne nazwy: Kobyła, Kobilla, Kobyłów, Kobyłowo.
Podstawowe dane historyczne: Jest to wieś o bardzo starej metryce, w okresie piastowskim należała
do książąt pomorskim. W 1269 r. książę Sambor II darował tę wieś klasztorowi cystersów w
Pogódkach (później w Pelplinie). Wieś założona została na prawie polskim, ale w 1377 r. opat Piotr z
Rogowa potwierdził wydany wcześniej dokument dotyczący zmiany prawa lokacyjnego polskiego na
chełmińskie. Wieś otrzymała 40 włók, z czego 4 należały do sołtysa, pozostałe obciążone były
czynszami. W tym samym roku założono karczmę. W 1599 r. założono drugą karczmę, której
właścicielem był Jakub Głodowski. W 1785 r., po sekularyzacji dóbr duchownych, rząd pruski
przekazał wieś w wieczystą dzierżawę dotychczasowym osadnikom. W 1880 r. wieś Kobyle nadal
stanowiła dobra królewskie w dziedziczną dzierżawę przekazaną, obejmowała 3248 mórg obszaru,
182 mieszkańców, 12 budynków mieszkalnych. We wsi była szkoła ewangelicka, parafia w
Pogódkach. Pod koniec XIX w. zakupiona została przez Komisję Kolonizacyjną i zasiedlona przez
osadników niemieckich.
Układ przestrzenny: wieś leży przy drodze Czerniki - Pogódki. W części północnej zabudowa
ulicowa, w południowej dawniej niewielkie założenie folwarczne, obecnie zabudowa ulicowa z
zespołem budynków szkoły, na obrzeżach pojedyncze zagrody wzdłuż dróg do Garczyna i Pogódek.
KONARZYNY
Dawne nazwy: Konarzyn, Osowo, Konarschin.
Podstawowe dane historyczne: W 1624 r. istniał tu piec smolny, w drugiej połowie XVII w.
wymieniana w lustracjach jako wieś królewska. W 1664 r. posiadała 12 włók, w tym jedna należała do
sołtysa. Przed wojnami szwedzkimi było 12 gospodarstw chłopskich - w 1664 r. tylko trzy, każdy
gospodarował na 1 włóce (16, 8 ha), pozostałe leżały odłogiem (puste). We wsi była karczma, która
została opuszczona. Konarzyny otrzymały przywilej lokacyjny od starosty kiszewskiego Konarskiego, ale podczas działań wojennych w czasie potopu szwedzkiego wszystkie dokumenty
zaginęły.
Według katastru z 1772 r. była to wieś królewska, w której miaszkało 4 chłopów wyznania
luterańskiego, pozostali mieszkańcy byli katolikami. Wieś liczyła powierzchni 13 ¼ włóki, w tym
chałupnik i 1 włóka lemańska. Podczas gorszych czasów nie wszystkie włóki były obsiane. Na 1
włókę wysiew wynosił 7 korców żyta, 1 jęczmienia, 1 ½ gryki. Owies i groch nie były wysiewane. Ich
21
Strona 22
bydło pasło się w lasach. Mieszkańcy mieli prawo do drewna opałowego i budowlanego. Sołtys płacił
6 talarów czynszu, leman 9 talarów 30 groszy, chłopi razem – 82 talary 60 groszy i każdy musiał dać 1
gęś, 2 kury. Szarwark odrabiać musiało 14 chłopów - każdy po 3 dni w Semlinie (dziś gm. Zblewo), 2
dni pracować przy wywozie gnoju i 5 dni odrabiać własnoręcznie. Pogłówne wynosiło od
chałupników 3 talary i 30 groszy od chłopów 18 talarów 16 groszy. Hiberny płacono za komornika 6
talarów, za chłopów 28 talarów i 60 groszy, łanowe za chałupnika 60 groszy, za chłopów 4 talary 60
groszy. „Wachtgeld” każdy gospodarz płacił 6 groszy. Wieś posiadała dwa przywileje wystawione
przez Stanisława Skórzewskiego starostę kiszewskiego 1 1743 r. i 1748 r. 49
Pod koniec XVIII w. była to już duża wieś włościańska licząca 30 zagród. W 1819 r. otrzymała
ponownie prawa wiejskie przywilejem z Gdańska. Około 1880 r. Konarzyny należały do powiatu
kościerskiego, posiadały 9404 morgi obszaru, 31 zagród, 33 rodzin chłopskich i 678 mieszkańców.
We wsi była szkoła katolicka i karczma.
Układ przestrzenny: wieś Konarzyny od południa otaczają Bory Tucholskie, od północy Jezioro
Krąg. Jest to duża wieś wielodrożna z licznymi placykami, na których stoją krzyże lub kapliczki. Na
jednym z większych placów jest kościół. Cmentarz i szkoła oddalone od centrum wsi w części
północnej.
MALIKI DOLNE
Dawne nazwy: Malchowy Dolne, Malikowy D., Malkowy D., Nieder Malkau.
Podstawowe dane historyczne: Wieś folwarczna założona przed 1570 r. jako własność szlachecka.
Według katastru z 1772 r. Dolne Maliki z Pustkowiem Turowo (które było spalone) należało do
Ignacego Czarnowskiego, Polaka i katolika. Mieszkańcy wsi byli mieszanego wyznania. Mieszkał tu 1
szlachcic, 3 najemców, 1 młynarz, 7 komorników, w tym 1 szewc i 1 pastuch. 8 włók. Zasiew: 35
korców żyta, 8 jęczmienia, 40 owsa, 4 ½ grochu, 3 gryki, ¼ lnu. Każdy najemca płacił 3 talary
czynszu i musiał 8 dni odpracować. Pogłówne wynosiło 5 talarów 85 groszy. Bydło: 8 krów, 4
jałówki, 16 owiec, 16 świń.50
W latach 80 XIX w. właścicielem folwarku był Wilhelm Hall, który miał prawo zasiadania w sejmiku
powiatowym. W tym okresie majątek jego wynosił 305,13 ha obszaru, posiadał wodny młyn i
olejarnią. W 1868 r. było 82 mieszkańców, 6 domów mieszkalnych, szkoły nie było, dzieci
uczęszczały do szkoły ewangelickiej we wsi Kobyle. Majątek folwarczny istniał przypuszczalnie do
końca II wojny światowej. Po 1945 r. założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, wybudowano
osiedle mieszkaniowe dla robotników PGR-u.
Układ przestrzenny: wieś usytuowana przy drodze z Kobyla do Góry. Zabudowana folwarczne i
założenie dworsko-parkowe niezachowane, z założenia istnieje park, który zatraca swój pierwotny
układ. W części północnej osiedle mieszkaniowe budynków wielorodzinnych i zabudowania
gospodarcze dawnych PGR-ów z drugiej połowy lat 50. XX wieku.
MALIKI GÓRNE
Dawne nazwy: Małki, Malchowy Górne, Malkau, Mahlkau.
Podstawowe dane historyczne: Wieś założona przed 1570 r., był tu folwark królewski i wieś
chłopska. Wieś mała - sołtys i nie więcej jak dwa gospodarstwa chłopskie. Po wojnach szwedzkich
wieś opustoszała, siostra dawnego sołtysa Mikołaja Bogurskiego - Anna Szeliska, którego
gospodarstwo było zrujnowane, potwierdziła nadanie przywileju lokacyjnego, ale dokument zaginął.
Natomiast folwark osadzony był na 12 włókach, było 3 zagrodników przed wojnami szwedzkimi, w
1664 r. ziemia folwarczna leżała odłogiem i tylko w jednej chałupie mieszkała samotna kobieta.
Według katastru z 1772 r. Maliki Górne były wydzierżawione przez Jahanna Skralla za 540 florenów
49
50
22
Strona 23
lub 180 talarów. Chłopi z Konarzyn musieli tu pracować przy szarwarku. Każdy z 3 chałupników
musiał 312 dni odpracować ręcznie.51
W latach 80. XIX w. folwark obejmował około 260 ha ziemi. W 1867 r. było tu 5 budynków
mieszkalnych, 70 mieszkańców, parafia katolicka w Starej Kiszewie, szkoła ewangelicka we wsi
Kobyle, do której uczęszczały również dzieci katolickie z G. Malików.
Układ przestrzenny: zabudowa historyczna przekształcona, zachował się zespół budynków szkoły,
pozostałe obiekty o wartościach historycznych nie istnieją lub są w trakcie przebudowy.
NOWE POLASZKI
Dawna nazwa: Neu Paleschken.
Podstawowe dane historyczne: wieś Nowe Polaszki założona została w XIV w. jako wieś chłopska,
lokowana na prawie chełmińskim, na 50 łanach. W XVIII w. dzierżawiona. W 1711 r. dziedzicem był
protestant, który nie płacił na rzecz kościoła katolickiego, stąd brak wiadomości na temat wsi. Według
spisu z 1772 r. Nowe Polaszki należały do Skórzewskiego. W tym okresie we wsi było 17 zagród
chłopskich, 1 karczmarz, 1 kowal, 6 zagrodników, 1 robotnik, 2 pastuchów, 1 kaznodzieja. Wszyscy
oni byli luteranami. Do wsi należało Pustkowie Kuhberg o dwóch włókach ziemi ornej, które
dzierżawiono za 70 florenów. Chłopi mieli 24 włóki ornej ziemi i 10 mórg lasu, każdy wysiewał 7 ½
korca żyta, 2 ½ jęczmienia, 2 owsa, ¾ grochu, 1/8 lnu. Każdy chłop zobowiązany byli do prac
polowych (8 tygodni pługiem, 8 kosą, 4 grabiami, 4 broną, 2 dni pomagać w zwożeniu zboża i 4 dni
wywożenia gnoju z folwarku w Starych Polaszkach) i płacenia czynszu na rzecz folwarku w Starych
Polaszkach 9 talarów, zagrodnicy – 4 ½ talara, kowal 4 ¼ talara. Pogłówne wynosiło 36 talarów,
Pustkowie było wolne52.
W 1791 r. Fryderyk Wilhelm II nadał prawo dziedzictwa w Starych i Nowych Polaszkach wraz z
pustkowiami Wilcze Błota i Kuhberg tajnemu radcy v. Beyer. Po śmierci Ludwiki Skórzewskiej z
Czapskich Nowe Polaszki należały do Beyera. Pod koniec XVIII w. Nowe Polaszki były dużą wsią
liczącą 27 zagród. W latach 80. XIX w. Nowe Polaszki stanowiły dobra szlacheckie. We wsi był
kościół parafialny ewangelicki wybudowany w 1842 r. (pierwszy w 1707 r.), szkoła ewangelicka,
dwie karczmy, parafia katolicka w Starej Kiszewie. Wieś obejmowała około 4526 mórg obszaru, 21
gospodarstw chłopskich i 11 zagrodniczych. W 1869 r. było 443 mieszkańców, w 1878 r. liczba
mieszkańców wzrosła do 484. Nowe Polaszki do I wojny światowej zamieszkiwała w przeważającej
części ludność niemiecka, która częściowo wyemigrowała po 1918 r., pozostali wyprowadzili się w
1945 r.
Układ przestrzenny: Nowe Polaszki leżą w rozwidleniu dróg łączących Stare Polaszki ze Starym
Bukowcem i z Wielkim Klinczem. Od północy granicę wyznaczają jeziora: Polaszkowskie, Długie,
Wykowo i Piaseczno, pozostałe tereny bezleśne, gleby urodzajne. Wieś zabudowana w kształcie
owalnicy o placu dostosowanym do rzeźby terenu. Kościół usytuowany jest w centrum wsi, cmentarz
w części północnej. Pierwotnie zabudowania duże chłopskie usytuowane były po zewnętrznej stronie
drogi, a tylko nieliczne, małe zagrody w pobliżu kościoła.
NOWY BUKOWIEC
Dawna nazwa: Neu Bukowiec, Neu Bukowitz.
Podstawowe dane historyczne: wieś Nowy Bukowiec założona została w XVII w. W 1682 r. Stary i
Nowy Bukowiec stanowiły niewielki majątek ziemski z młynem, dwiema karczmami i 4
gospodarstwami zagrodniczymi.
Według katastru z 1772 r. Nowy Bukowiec należał do Czarlińskiego z Kobysewa. Mieszkańcy byli
luteranami. 8 chłopów i 1 pastuch. 20 włók. Wysiew na włókę 5 korców żyta, 1 jęczmienia, 1 owsa,
51
52
23
Strona 24
pół grochu, 4 gryki, 1/8 lnu.Czynsz w całości wynosił 450 fl., 10 gęsi, 40 kur. Nie obowiązywał
szarwark53.
W 1789 r. Nowy Bukowiec był wsią szlachecką włościańską z 9 gospodarstwami zagrodniczymi. W
1880 Bukowiec Stary, Nowy i Szlachecki należał do rodziny Czarlińskich. Wieś i dobra szlacheckie
łącznie obejmowały 897 ha, we wsi był młyn, cegielnia i szkoła. W 1885 r. gmina wiejska Nowy
Bukowiec obejmowała 374 ha i liczyła 143 mieszkańców. 134. W latach 30. XX w. Nowy Bukowiec
jako wieś gromadzka należał do powiatu kościerskiego gminy i parafii katolickiej Stara Kiszewa.
Wieś liczyła 129, budynków mieszkalnych 16, gospodarczych 53, domy przeważnie drewniane, kryte
słomą, 4 budynki mieszkalne murowane, obszar wynosił 493 ha.
Układ przestrzenny: wieś rozproszona, leży na wysoczyźnie morenowej na prawym brzegu rzeki
Wierzycy. Między polami uprawnymi występują drobne parcele wilgotnych łąk i bagien. Niewielka
zwarta zabudowa zagrodowa występuje po obu stronach drogi prowadzącej ze Starego Bukowica do
Nowej Kiszewy.
OLPUCH
Dawne nazwy: Ozpuch, Klettenhagen.
Podstawowe dane historyczne: Niewielka wieś na terenie Borów Tucholskich założona została w
XVII w. W 1624 r. wymieniana w dokumentach jako pustkowie smolne - osada między piecami
smolnymi należąca do parafii kiszewskiej.
Wedłu katastru z 1772 r. wieś z pięcioma polskimi gospodarstwami chłopskimi, podupadła. Wysiew
wynosił 25 korców żyta, 5 jęczmienia, 25 gryki. Mieszkańcy korzystali z wolnych pastwisk w
królewskim lesie i mieli prawo do bezpłatnego drewna opałowego i budowlanego. Czynsz wynosił 41
talarów 60 groszy, ponadto musieli dostarczyć 5 gęsi i 10 kur. Szarwark obowiązywał 15 dni,
zobowiązani byli również do 5 dni pracy przy wywożeniu gnoju. Pogłównego płacono 5 talarów i 30
groszy, hiberny – 10 talarów, łanowego – 1 talar 60 groszy54.
W latach 80. XIX w. Olpuch obejmował 10 gospodarstw chłopskich i trzy gospodarstwa zagrodnicze,
około 2970 mórg obszaru, we wsi była szkoła katolicka.
Układ przestrzenny: wieś ulicowa leży na polanie leśnej Borów Tucholskich, na północ od jeziora
Przywłoczno. Do wsi należy kilka osad: Bestra Suka (dawniej do Nowej Kiszewy należąca), Lisia
Huta i Olpuch Wdzydze - zabudowania dworca kolejowego. Na obrzeżach wsi domy letniskowe.
PAŁUBIN
Dawne nazwy: Pałubino, Pelowe, Polubin, Gross Pallubin alias Palubien.
Podstawowe dane historyczne: nazwa miejscowości Pałubin wymieniona została po raz pierwszy w
1258 r. w dokumencie określającym granice przyległych wsi. Nie zachowały się inne materiały pisane
z okresu średniowiecza. W XVI w. Pałubin był szlachecką wsią folwarczną. W 1648 r. właścicielem
był v. Holtza, który płacił czynsze od 8 włók folwarcznych i 6 zagrodniczych.
Według katastru z 1772 r. Pałubin wraz z Pustkowiem Pałubinek należał do Skórzewskiego dawniejszego kasztelana chełmińskiego i starosty kiszewskiego, zamieszkałego w Starych Polaszkach.
Wszyscy mieszkańcy wsi byli ewangelikami. Na Pustkowiu mieszkał dzierżawca i 2 robotników
folwarcznych. We wsi było 13 gospodarstw chłopskich, 6 zagrodniczych, 1 młynarz, 1 karczmarz, 2
komorników, 1 kowal i 1 pastuch; nie było folwarku. Chłopi mieli 16,5 włóki, Pustkowie 3, las 2,5.
Każdy chłop wysiewał 7,5 korca żyta, 1 ½ jęczmienia, 2 owsa, ½ grochu, ½ gryki, 1/8 lnu. Pustkowie
wysiewało 15 korców żyta, 2 ½ jęczmienia, 9 owsa, 1 grochu, 1 gryki, 1/8 lnu. Dzierżawca płacił 50
talarów dzierżawy, każdy chłop 40 florenów czynszu. Młyn należał do młynarza, który wykupił go za
800 florenów, płacił z niego czynsz 280 florenów i 30 korców żyta. Szynkarz płacił 12 florenów, nie
53
54
24
Strona 25
miał nic do odrobienia. Pogłówne 28 florenów 12 groszy. Pustkowie było od tego wolne. Bydła: 15
krów, 30 owiec, 30 świń55.W 1868 r. było 295 mieszkańców. W latach 80. XIX w. była to wieś
szlachecka, należała do powiatu kościerskiego, parafii katolickiej Stara Kiszewa i ewangelickiej Nowe
Polaszki. Wieś posiadała młyn z tartakiem, karczmę, szkołę ewangelicką 18 chłopskich gospodarstw,
3 zagrodnicze, łącznie obszaru 2153 morgi.
Układ przestrzenny: Pałubin leży nad niewielką strugą Kaczynka wpadającą do Wierzycy. Wieś
ulicowa zabudowana jest w kształcie widlicy. W południowo - zachodniej części znajdują się
zabudowania młyna przy strudze Kaczynka. Przy wewnętrznej piaszczystej drodze wiejskiej średnie i
duże zagrody po jej obu stronach. Przy głównej drodze alejowej zabudowa rozproszona.
RUDA
Dawne nazwy: Rudda.
Podstawowe dane historyczne: Młyn na Rudzie istniał od najdawniejszych czasów, pierwsze zapiski
o młynie królewskim pochodzą z 1624 r. W 1664 r. młyn w Rudzie był o dwóch kołach na rzece
Wierzycy, właścicielem był Kacper Barć, którego powinnością było czynsze w naturze płacić do
zamku kiszewskiego. Przy młynie był tartak, a przed wojnami szwedzkimi folusz.
Układ przestrzenny: młyn funkcjonuje w tym samym miejscu. Najbliższe otoczenie młyna jest
zaniedbane.
STARA KISZEWA
Dawne nazwy: Vela Kiseva, Kishovia, Kisew, Kyssow, Kyschau, Alt Kischau.
Podstawowe dane historyczne: Akt nadania ziemi kiszewskiej dla Mikołaja Przedpełkowica z rodu
Łodziów, został wystawiony przez Mściwoja II w 1281 r. W 1296 r. król Władysław Łokietek
potwierdził darowiznę wsi: Mrezino, Kiszewę, Damianową Dąbrowę i Lubnię dla w/w Mikołaja. W
1305 r. zmarł Mikołaj Przedpełkowic i zostawił majątek czterem synom. W 1308 r. Krzyżacy
zagarnęli Pomorze, ale Kiszewa nadal pozostawała w rękach prywatnych. Przypuszczalnie na skutek
nacisków ze strony Zakonu Krzyżackiego, bracia musieli sprzedać swoje posiadłości. Trzej bracia
otrzymali wynagrodzenie, za co nabyli majątki poza granicami zakonnymi, w Polsce, najmłodszy z
nich Jakub - kanonik, otrzymał dożywotnią rentę. W 1316 r. został podpisany akt sprzedaży dla
Zakonu posiadłości rodziny Przedpełkowiców. Krzyżacy w niewielkiej odległości od wsi wybudowali
zamek obronny (dziś Zamek Kiszewski), który stał się siedzibą komornictwa podległego wójtostwu
tczewskiemu. W 1347 r. Kiszewa uzyskała lokację na prawie chełmińskim z 56 włókami. Od czasów
krzyżackich była wsią kmiecą. Na początku wojny trzynastoletniej (1454-1466) zamek został zdobyty
przez zaciężnych z Gdańska, ale wkrótce Krzyżacy go odzyskali pozostając tu do 1466 r. Po
zwycięskiej dla Polski wojnie trzynastoletniej, na zamku kiszewskim siedzibę mieli polscy starostowie
niegrodowi. Wieś Kiszewa, zwana Starą Kiszewa była jedną z bardziej zagospodarowanych wsi w
XVI w. Znajdowało się 12 zagród chłopskich, kilku rzemieślników, dwóch zagrodników i karczma.
Kościół drewniany wybudowany w 1573 r. stał na lewym brzegu rzeki Wierzycy. Następny kościół
wybudowano po prawej stronie rzeki w 1741 r. ufundowany w dużej części przez starostę
kiszewskiego S. Skórzewskiego. Dzisiejszy kościół powstał w 1891 r. Po wojnach szwedzkich Stara
Kiszewa, jak większość wsi tego regionu, mocno podupadła. W 1664 r. nie było ani jednego
gospodarstwa chłopskiego, tylko 5 zagrodników. Rzemieślnicy nie płacili czynszu, pieców smolnych
w 1623 r. było 15, w 1664 r. tylko 4, młyn pod Zamkiem Kiszewskim był zrujnowany, nawet bartnicy
narzekali na spustoszone barcie w borach. Według katastru z 1772 r. w Starej Kiszewie mieszkało 5
chłopów – Niemców i luteran, pozostała ludność była polska i katolicka. Było tu 29 włók, 15 mórg, w
czym zawierały się 4 włóki kościelne, 4 ½ włóki było opisane jako komornicze, 2 włóki sołtysa. Na
55
25
Strona 26
włókę wysiewano 5 korców żyta, 1 ½ jęczmienia, 2 ½ owsa, 1 grochu, 1 gryki. Chłopi posiadali prawo
do drewna opałowego i budowlanego. 3 komorników płaciło czynszu 22 talary 60 groszy, chłopi –
122 talary 60 groszy, także zobowiązani byli do dostarczenia 24 gęsi i 48 kur. Każdy z 21 chłopów
musiał w polu odrobić 1 poranek, 3 dni przy wywożeniu gnoju, ponadto zobowiązany był do 2 dni
pracy kosą i 4 - grabiami. Pogłówne od wszystkich wynosiło 16 talarów 60 groszy, hiberna - 23 talary
30 groszy, łanowe – 4 talary.56
Pod koniec XIX w. było 28 chłopskich gospodarstw, 26 zagrodników, 722 mieszkańców, 80
budynków mieszkalnych. Stara Kiszewa w okresie zaborów była jedną z najbardziej uświadomionych
narodowo i dobrze zorganizowanych wsi w całym powiecie kościerskim.
Układ przestrzenny: Stara Kiszewa leży przy drodze Kościerzyna - Zblewo. Zabudowana jest po obu
stronach rzeki Wierzycy, jest to stara wieś placowa przekształcona w dwurzędową widlicę. W środku
wsi, w zakolu rzeki Wierzycy usytuowany jest kościół wraz z cmentarzem.
STARE POLASZKI
Dawne nazwy: Pelesowiz, Polaskowy, Alt Paleschken.
Podstawowe dane historyczne: W 1289 r. książę pomorski Mściwój II przekazał Polaszki (dzisiejsze
Stare i Nowe) rycerzowi Albertowi, podkomorzemu z Tczewa. Na prośbę Alberta książę przeniósł
darowiznę na klasztor byszewski. Wieś uzyskała lokacje w 1350 r. na prawie chełmińskim, a w 1359
r. Krzyżacy wykupili całą posiadłość klasztorną. Po 1466 r., w okresie polskim, dobra polaszkowskie
jako królewszczyzny zostały wydzierżawione szlachcie i razem z Nowymi Polaszkami miały
powierzchni 64 włóki57. W 1555 r. wieś należała do Niemojewskiego, któremu to król Zygmunt III
podarował te dobra58. Potem kolejno do rodziny Garczyńskich i od 1664 r. - Czapskich.
Według katastru z 1772 r. Stare Polaszki wraz z innymi dobrami należały do Stanisława
Skórzewskiego (kasztelana i starosty), który był katolikiem i Polakiem. W jego posiadaniu był
przywilej z 1420 r. oraz przywilej wystawiony przez króla Zygmunta III z 1555 r. Mieszkańcy Starych
Polaszek byli różnych religii, natomiast Nowych byli luteranami. W starych Polaszkach były dwa
folwarki w tym Wilcze Błota (Wolfbruch). Mieszkał tu 1 szlachcic, 8 chłopów, 4 zagrodników, 3
najemców, 29 komorników, 1 szynkarz, 1 młynarz i 4 robotników. W Wilczych Błotach mieszkał
szlachcic, w którego posiadaniu były dwa folwarki o łącznej powierzchni 28 ½ włóki, w tym 3 – lasu.
Chłopi mieli 10 włók, proboszcz ½ włóki, który o d młynarza miał jeszcze 6 talarów dzierżawy,
chociaż w przywileju z 1420 r. proboszcz miał 4 włóki. Do Nowych Polaszek należy 25 włók. Na
folwarku zasiew wynosił 90 korców żyta, 20 jęczmienia, 60 owca, 6 grochu, 1 gryki. W folwarku
Wilcze Błota wysiewano 7 ½ korców żyta, 1 ½ jęczmienia, 3 owsa, 1 grochu, ½ gryki. Młyn należał
do młynarza, który płacił 60 korców żyta, 10 florenów zamiast utuczonych świni, za prawo do połowu
węgorzy płacił 12 florenów. Każdy chłop płacił 7 talarów czynszu, musieli 4 dni z grabiami, 4 dni z
kosą i 4 dni orki odrabiać, zagrodnicy połowę tego. Ponadto obowiązywał ich 1 dzień służby wart 6
groszy i 1 dzień służby oszacowany na 15 groszy. Pogłównego płacono 24 floreny.59
Na początku XIX w. mieszkańcy wsi skutecznie przeciwstawiali się próbom przesiedlenia ich na
gorsze ziemie - do miejscowości Foshuta, która należała do właściciela Starych Polaszek. W 1827 r.
nastąpiło uregulowanie stosunków między dworem, parafią i chłopami. Dziedzicem był Skórzewski i
wraz z rodziną mieszkał w Starych Polaszkach. W 1772 r. wieś zamieszkiwana była przez 8 rodzin
chłopskich, 4 rodziny półchłopskie (Halbbauern), 3 danników, 29 chałupników w tym karczmarz,
młynarz i 4 rzemieślników. Do około 1840 roku rodzina Skórzewskich dzierżawiła majątek. W 1841 r.
dziedzicem dóbr został Hanneman, po nim pułkownik Modrow. Pod koniec XIX w. we wsi było 12
56
58
59
57
26
Strona 27
posiadłości chłopskich, 2 zagrodnicze, kościół filialny należący do Starej Kiszewy, szkoła
ewangelicka, karczma, ponadto fabryka krochmalu, cegielnia, uprawiano hodowlę bydła i owiec. W
1889-1903 zarządzała majątkiem Królewska Komisja Osiedleńcza dla Prus Zachodnich i Pomorza. Od
1903 r. do 1949 właścicielem dworu był Henryk Schmidt.
Układ przestrzenny: Stare Polaszki leżą na skrzyżowaniu dróg Czerniki - Nowe Polaszki i Liniewo Stara Kiszewa. Przez wieś przepływa rzeka Kaczynką. Jest to stara wieś placowa, z kościołem w
północno-zachodniej części. Przy kościele, po jego zachodniej stronie - duże założenie folwarczne z
zespołem dworsko-parkowym, na południe od zabudowań folwarcznych - była osada pracowników
folwarcznych.
STARY BUKOWIEC
Dawne nazwy: Bukowitz, Alt Bukowitz, Alt Buchen.
Podstawowe dane historyczne: Stary Bukowiec jako wieś folwarczna istniała już przed 1570 r. Była
to własność szlachecka i obejmowała 27 włók. Od XVII w. majątek należał do rodziny Czarlińskich i
przetrwał w ich rękach ponad 200 lat. Dwór wybudowano w 1682 r., przebudowany w 2 połowie XIX
w.
Według katastru z 1772 r. Stary Bukowiec należał do Czarlińskiego z Kobysewa, który był
katolikiem. Wszyscy mieszkańcy wsi byli luteranami. We wsi było 12 gospodarstw chłopskich, w
folwarku – 3 zagrodników, 8 komorników, 1 młynarz, 1 szynkarz. Powierzchnia wsi wynosiła 19 ½
włóki i 2 włóki lasu. Każdy chłop obsiewał 8 korców żyta 2 jęcznmienia2 owsa, 1 grochu, 1 gryki, 1/8
lnu. Zagrodnicy z folwarku wysiewali razem 12 korców żyta, 3 jęczmienia, 9 owsa, 1 grochu i pół
korca lnu. Każdy chłop płacił od 1/1/2 włóki 18 talarów 66 groszy czynszu oraz gęś i 4 kury.
Zagrodnicy razem płacili 25 talarów, mnie mieli żadnego szarwarku oprócz 1 wozu do Kobysewa.
Bydło: 18 krów, 9 jałówek, 36 owiec, 36 świń. Pogłówne ze Starego i Nowego Bukowca wynosiło
razem 22 talary i 45 groszy60.
W 1885 r. gmina wiejska obejmowała Stary Bukowiec, Kolonię i Łasinek, łącznie 229 ha,
ludności 79; obwód dworski obejmował Stary Bukowiec strażnicę, cegielnię i Schedlinsuh., obszar
wynosił 897 ha, ludności 166 (St. Bukowiec 117). W 1895 r., już po parcelacji części majątku obszar
gminy wiejskiej obejmował 1030 ha. Ostatnim właścicielem folwarku i młyna w Starym Bukowcu do
1945 r. był Niemiec Engler. W latach 30. XX w. Stary Bukowiec jako wieś gromadzka, wchodził w
skład powiatu kościerskiego w gminie i parafii katolickiej Stara Kiszewa. Wieś liczyła 49 budynków
mieszkalnych, obejmowała 763 ha obszaru, 42 gospodarstwa rolne w tym 3 dzierżawione, dwa
użytkowe, pozostałe samodzielne oraz folwark o obszarze 120 ha. Na rzece Wierzycy był młyn
wodny, zajazd, 3 rzemieślników, szkoła z trzema nauczycielami, biblioteka T.C.L. i biblioteka Kółka
Rolniczego oraz Ochotnicza Straż Ogniowa.
Układ przestrzenny: wieś leży po obu brzegach rzeki Wierzycy na falistej wysoczyźnie morenowej.
Wieś ulicowa, pierwotnie zwarta zabudowa wzdłuż drogi po wschodniej stronie rzeki Wierzycy, po
zachodniej założenie folwarczne z zespołem dworsko-ogrodowym i młyn. Po częściowej parcelacji
pod koniec XIX w. wieś o zabudowie rozproszonej.
WILCZE BŁOTA
Dawne nazwy: Wolfsbruch, Hochpaleschken.
Podstawowe dane historyczne: Wilcze Błota stanowiły pierwotnie część majątku Stare Polaszki. W
1846 r. nastąpił podział dóbr polaszkowskich i folwark Wilcze Błota odtąd stanowił samodzielną
własność szlachecką. Dobra obejmowały 775 ha obszaru. W 1869 r. było 134 mieszkańców i 9
budynków mieszkalnych.
60
27
Strona 28
Układ przestrzenny: Wilcze Błota leżą przy drodze alejowej ze Starej Kiszewy do Starych Polaszek.
Po wschodniej stronie drogi usytuowany jest dawny folwark z dużymi kubaturowo budynkami
gospodarczymi, osiedle pracowników folwarcznych skupione było przy drodze po północnej stronie
majątku. Po częściowej parcelacji majątku powstała zabudowa zagrodowa po obu stronach drogi do
Starych Polaszek, natomiast najstarsze domy robotników folwarcznych nie istnieją.
ZAMEK KISZEWSKI
Dawna nazwa: Schloss Kischau.
Podstawowe dane historyczne: Historia zamku Kiszewskiego jest ściśle związana ze wsią Stara
Kiszewa. W czasach przedpiastowskich założona została osada w zakolu rzeki Wierzycy usytuowana
na terenie obecnego parku dworskiego. Ta niewielka osada nie posiadała wałów obronnych, była to
tzw. osada otwarta, liczba domostw wahała się od 6 do 8, a długość jednej chaty wynosiła co najmniej
4 m. Najmłodsza ceramika z połowy XI w. graniczyła bezpośrednio z warstwą z XIV w., to znaczy, że
osada zamieszkiwana była od IX do połowy XI w. Około 300 lat później Krzyżacy postawili tu zamek
(około 20 m na zachód od osady), wykorzystując naturalne koryto rzeki - odnoga Wierzycy. Na
terenie parku dworskiego podczas wykopalisk natrafiono na piwnicę gotycką oraz piec chlebowy
zbudowany w XV w. Zamku właściwego, jak przypuszczano do tej pory, nie było, a zachowane mury
piwnicy gotyckiej świadczą o istniejącym tu niewielkim domu gotyckim, przypuszczalnie była to
siedziba urzędnika krzyżackiego zwanego komornikiem, podległym wójtowi tczewskiemu. Według
Heisego miał tu stać właściwy zamek, który z wyspą młynów tworzył kompleks obronny. Dużego
zamku nie było, jak również nie zachowały się ślady wyspy młynów. Młyn pod zamkiem istniał,
według lustracji z 1664 r. po wojnach szwedzkich całkowicie zniszczony i odbudowywany przez
ówczesnego dziedzica M. Działyńskiego.
Zamek Kiszewski został wybudowany na pograniczu posiadłości dóbr zakonnych i cystersów
pelplińskich, na południu graniczył z wsią Chwarzno, dalej rozciągały się Bory Tucholskie, na północ
z wsią Strzelki, której ziemie leżące na wschód od Małej Wierzycy należały do cystersów, pozostała
część do zakonu Krzyżackiego.
W czasie panowania Zakonu Krzyżackiego miał tu swoją siedzibę urzędnik krzyżacki, od 1466 r. do
1772 r. - starostowie kiszewscy niegrodowi, przy zamku istniał również folwark. W 1772 r. starosta
kiszewski Michał Skórzewski złożył przysięgę królowi pruskiemu.
Według katastru z 1772 r. Zamek Kiszewski należał do klucza królewszczyzn, był tu młyn, z którego
płacono 100 talarów i 50 korców żyta czynszu, a także 1 gęś i 2 kury. Pogłówne wynosiło 60 talarów i
60 groszy, hiberna – tyle samo61.
W 1856 r. wybudowano dwór, kilka lat później nowe budynki gospodarcze, założono park dworski. W
latach 80. XIX w. Zamek Kiszewski posiadał jeden folwark, jeden młyn i zagrodę młynarza, 2
gospodarstwa chłopskie, obszar całego majątku wynosił 1652 morgi, 157 mieszkańców, 15 budynków
mieszkalnych, w miejscu była szkoła ewangelicka, młyn wodny, tartak, gorzelnia.
Układ przestrzenny: Zamek Kiszewski leży około 1,5 km na południowy wschód od Starej Kiszewy.
Po wschodniej stronie rzeki Wierzycy zachowały się pozostałości średniowiecznego zamku
krzyżackiego, na terenie którego stoi dwór z połowy XIX w. Na południe od zabudowań zamkowych
jest park otoczony dawnymi fosami zamkowymi, które w XIV w. stanowiły naturalną odnogę rzeki
Wierzycy. Z Zamku Kiszewskiego prowadzą dwie drogi do głównej szosy Starogard - Kościerzyna,
jedna prywatna przebiegająca przez teren założenia zamkowego, druga okalająca park dworski i fosę tu niewielka osada dawnych domów mieszkalnych pofolwarcznych. Po zachodniej stronie rzeki, przy
drodze do Chwarzna dwa duże gospodarstwa, a przy drodze do Starej Kiszewy zagroda, w której
mieściła się dawniej szkoła. Przy rzece po wschodniej stronie młyn i zagroda młynarza.
61
28
Strona 29
5.3.5. Zabytki nieruchome
Na terenie gminy Stara Kiszewa znajduje się 9 zespołów i obiektów nieruchomych wpisanych
do rejestru zabytków województwa pomorskiego oraz 356 w Gminnej Ewidencji Zabytków. Zabytki
te stanowią różnorodną grupę: od średniowiecznych reliktów zamku obronnego, przez obiekty
sakralne, zespoły dworsko-parkowe, zabytki techniki, budownictwo mieszkalne i gospodarcze po
zespoły ruralistyczne.
Najcenniejszym zabytkiem gminy z grupy średniowiecznej architektury obronnej jest zespół
zamkowy w Zamku Kiszewskim składający się z dworu, spichlerza, budynku gospodarczego, wieży
bramnej, murów obronnych oraz parku, który w XIX w. usytuowany został na miejscu dawnego grodu
średniowiecznego.
Cennymi XVIII-wiecznymi zabytkami są kościół św. Mikołaja w Starych Polaszkach z poł.
XVIII w. oraz kościół luterański w Nowych Polaszkach z lat 1784-1788.
Niemniej cenne są założenia dworsko-parkowe w Starym Bukowcu (dwór z 1682 r.
przebudowany w 2 poł. XIX w.), Starych Polaszkach (dwór z 1 poł. VIII w.) oraz Wilczych Błotach
(dwór z 1 ćw. XIX w.). Ważnymi dla historii gminy były zespoły dworsko-parkowe w Czernikach
(niestety pałac jest w stanie ruiny), Bożympolu Szlacheckim (z całego zespołu folwarcznego zachował
się dwór w bardzo złym stanie technicznym), w Chwarznie z k. XIX w. (dwór znacznie
przebudowany, z parku pozostały relikty). Z zespołu w Dolnych Malikach pozostał jedynie park z
XIX w., istniejące do niedawna XIX-wieczne ogrodzenie zostało rozebrane.
Ciekawym przykładem architektury neogotyckiej jest kościół św. Marcina z lat 1889-1891,
wzniesiony z czerwonej cegły należy do charakterystycznych przykładów architektury neogotyckiej
Pomorza.
Ponadto na terenie gminy znajdują się zabytki techniki, wśród nich kuźnie w Wilczych
Błotach, Foshucie i Nowych Polaszkach, młyn w Starym Bukowcu i dwa młyny w Pałubinie, a także
zespoły stacji kolejowych w Bąku oraz Olpuchu-Wdzydze z l. 1926-1927.
Znaczącymi zabytkami dla historii i kultury gminy są nekropolie m.in.: cmentarz
przykościelny i pomnik pomordowanych w II wojnie światowej w Starej Kiszewie oraz cmentarze
poewangelickie w Bartoszymlesie, Czernikach, Nowych Polaszkach, Pałubinie, Starych Polaszkach i
Starym Bukowcu.
Wysokimi wartościami kulturowymi odznaczają się zachowane leśniczówki i gajówki w
Cięgardle, Grzybnie z lat 70-tych XIX w. oraz dom pracowników leśnych w Pikowie z 1931 r.
O bogatym dziedzictwie kulturowym gminy świadczy zachowane budownictwo mieszkalne,
szczególnie nieliczna już dziś grupa zabytków budownictwa drewnianego w Konarzynach, Nowym
Bukowcu, Olpuchu, Starej Kiszewie, Wygoninie. Są to obiekty wznoszone w konstrukcji wieńcowozrębowej lub sumikowo-łątkowej, często opierzane deskami, reprezentują tradycyjne budownictwo
występujące na tych terenach w okresie przedrozbiorowym. Z okresu międzywojennego interesującym
przykładem budownictwa drewnianego są tzw. poniatówki. Całe zespoły zabudowy składające się z
domów i budynków gospodarczych i inwentarskich zachowały się w miejscowości Góra.
Charakterystycznymi, a zarazem bardzo malowniczymi punktami w krajobrazie kulturowym
gminy są małe przydrożne kapliczki, usytuowane przeważnie na rozstajach dróg.
Zespoły ruralistyczne w Bartoszymlesie, Konarzynach, Nowych Polaszkach, Starych
Polaszkach, Strzelkach i Wygoninie odznaczają się wysokimi walorami krajobrazowymi, posiadają
cenne zespoły zabudowy o wartościach kulturowych, historycznych i architektonicznych.
5.3.6. Zabytki ruchome
Zabytki ruchome w gminie Stara Kiszewa wpisane do rejestru zabytków województwa
pomorskiego to wyposażenie kościołów w Starej Kiszewie i Starych Polaszkach.
29
Strona 30
5.3.7. Zabytki archeologiczne
Zabytki archeologiczne z terenu gminy to cmentarzyska płaskie, grody
wczesnośredniowieczne oraz osady, o chronologii od epoki wczesnego żelaza po okres
późnośredniowieczny. Własną ekspozycję terenową posiadają grody w Nowych Polaszkach i Zamku
Kiszewskim. W gminie Stara Kiszewa występuje 20 stanowisk archeologicznych w Gminnej
Ewidencji Zabytków, w tym 8 - w rejestrze zabytków województwa pomorskiego.
5.3.8. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych
Na terenie gminy Stara Kiszewa nie ma muzeów wpisanych do państwowego rejestru
muzeów, istnieją jednak muzea i obiekty prywatne, które stanowią dużą atrakcję turystyczną gminy.
Są to: zamek Kiszewski, dworek Czarlińskich w Starym Bukowcu, dworek Czarlińskich w Chwarznie,
dworek myśliwski w Czernikach, dwór Skórzewskich w Starych Polaczkach i młyn w Starym
Bukowcu.
5.3.9. Dziedzictwo niematerialne
Obszar gminy Stara Kiszewa łączy w sobie dwie kultury: kaszubską i kociewską. Dominujący
udział na obszarze gminy Stara Kiszewa miała kultura kociewska, jednakże granice kulturowe były
bardzo płynne i elementy kultury kaszubskiej współistniały z elementami kultury kociewskiej.
Najcenniejszym dziedzictwem niematerialnym jest język kaszubski współistniejący razem z
dialektem kociewskim. Obecnie gwary kociewskie ulegają w dużym stopniu wpływom języka
ogólnego, jednak pewne cechy gwarowe utrzymują się nadal dobrze.
Obecnie niematerialna kultura tj. dawne pieśni, tańce, dawne zwyczaje czy obrzędy nie są już
tak wyraźne i rozpowszechnione wśród mieszkańców jak jeszcze 50 lat temu.
Niematerialnymi elementami dziedzictwa kulturowego są także historyczne i geograficzne
nazwy miejscowości, ich fragmentów, rzek, jezior czy części lasów, łąk i bagien. Większość nazw
ziemi kiszewskiej datowana jest na okres średniowiecza, jak chociażby nazwa Starej Kiszewy (Vela
Kiseva).
5.4. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony
5.4.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
Lp. Miejscowość,
adres
obiekt
1.
2.
3.
Stare Polaszki
Stare Polaszki
Zamek
Kiszewski
4.
5.
Stary
Bukowiec
Wilcze Błota
kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja
dwór
zespół zamkowy (dwór, spichlerz,
budynek gospodarczy, wieża bramna,
mury obronne, park)
dwór
6.
Stara Kiszewa
7.
8.
Stara Kiszewa
Wilcze Błota
9.
Nowe Polaszki
kuźnia
kościół parafialny p.w. Św. Marcina
wraz z cmentarzem przykościelnym
cmentarz
zespół dworsko-parkowy (dwór i park)
kościół luterański, obecnie
rzymskokatolicki kościół filialny p.w.
Niepokalanego Serca Najświętszej Marii
Panny wraz z działką
datowanie
nr rejestru
zbytków
data wpisu do
rejestru zbytków
A-259
A-260
A-492
8.12.1961 r.
8.12.1961 r.
25.07.1969 r.,
14.11.1981 r.
1682 r., przebud. w A-991
2 poł. XIX w.
4 ćw. XIX w.
A-996
23.07.1981 r.
poł. XVIII w.
1 poł. XVIII w.
pocz. XIV w.
2.10.1981 r.
l. 1889-1891
A-1186
23.10.1987 r.
1939 r.
1 ćw. XIX w.
A-1187
A-1781
24.10.1987 r.
21.03.2006 r.
l. 1784-1788
A-1876
21.03.2011 r.
30
Strona 31
5.4.2. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków
Lp. miejscowość
1.
2.
obiekt
Stara Kiszewa
Stare Polaszki
nr rejestru
zabytków
B-280/90
B-78/71
wyposażenie kościoła
wyposażenie kościoła
data wpisu do rejestru
zabytków
7.03.1990 r.
8.11.1971 r.
5.4.3. Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków
Lp. miejscowość obiekt
chronologia
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Chwarzenko
cmentarzysko płaskie
grodzisko i osada
otwarta
osada otwarta
7.
Zamek
Kiszewski
Stara
Kiszewa
Nowe
Polaszki
Bartoszylas
8.
Chwarzno
1.
2.
3.
4.
5.
6.
osada otwarta
grodzisko i osada
otwarta
wczesna epoka
żelaza
obiekt
wielokulturowy
wczesna epoka
żelaza
wczesne
średniowiecze
wczesne
średniowiecze
wczesne
średniowiecze
wczesna epoka
żelaza
obiekt
wielokulturowy
Nr rejestru
zabytków
258/Archeol.
data wpisu do rejestru
zabytków
22.12.1975 r.
259/Archeol.
23.12.1975 r.
257/Archeol.
23.12.1975 r.
205/Archeol.
1.12.1972 r.
120/Archeol.
206/Archeol.
105/Archeol.
10.12.1970 r.,
1.12.1972 r.
25.11.1970 r.
121/Archeol.
10.12.1970 r.
298/Archeol.
16.10.1976 r.
5.5. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków
5.5.1. Obiekty nieruchome
Lp. Miejscowość Adres/lokalizacja
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Bartoszylas
Bartoszylas
15
Bartoszylas
17
Bartoszylas
17
Bartoszylas
18
Bartoszylas
18
Bartoszylas
Bartoszylas
Obiekt
zespół
ruralistyczny
dom tzw. "Dom
myśliwski"
dom
Nr w
nr
rejestrze WEZ
zabytków
nr działki
obręb
Bartoszylas
2
492/1
Bartoszylas
3
489
Bartoszylas
budynek
gospodarczy
dom
4
488; 489; 490
Bartoszylas
5
487
Bartoszylas
6
487
Bartoszylas
27
budynek
gospodarczy
szkoła
7
118
Bartoszylas
115
Bartoszylas
31
budynek
gospodarczy
dom
8
113
Bartoszylas
9
216
Bartoszylas
między 28 a 31
(vis á vis 5)
Bartoszylas
Bartoszylas
10.
Nr
położony w cz.
zach. wsi
pomiędzy
zabudową
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,06 ha
31
Strona 32
bezpośrednio przy
drodze
Bartoszylas-Stary
Bukowiec, na
stoku małego
wzniesienia
Bąk-Stacja
zespół stacji
kolejowej
Bąk-Stacja
nastawnia
kolejowa w
zespole dworca
PKP
budynek dworca
PKP w zespole
dworca PKP
pompa przy
dworcu
budynek
gospodarczy i
toaleta w zespole
dworca PKP
dom nr 1 w
zespole dworca
PKP
budynek
gospodarczy przy
domu nr 1 w
zespole dworca
PKP
dom nr 2 w
zespole dworca
PKP
dom nr 3 w
zespole dworca
PKP
budynek
gospodarczy przy
domu nr 3 w
zespole dworca
PKP
budynek
warsztatów przy
domu nr 3 w
zespole dworca
PKP
dom nr 4 w
zespole dworca
PKP
budynek
gospodarczy przy
domu nr 4 w
zespole dworca
PKP
11.
12.
Bąk-Stacja
13.
14.
Bąk-Stacja
Bąk-Stacja
15.
Bąk-Stacja
Konarzyny
156
Bąk-Stacja
Konarzyny
156
Bąk-Stacja
Konarzyny
157
Bąk-Stacja
Konarzyny
158
Bąk-Stacja
Konarzyny
158
Bąk-Stacja
Konarzyny
158
Bąk-Stacja
Konarzyny
159
Bąk-Stacja
Konarzyny
159
Bożepole
Szlacheckie
Bożepole
Szlacheckie
1
26.
Boże Pole
Szlacheckie
Boże Pole
Szlacheckie
Chwarzenko
27.
Chwarzenko
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
28.
29.
30.
7
Chwarzenko
20
Chwarzenko
21
Chwarzenko
21
Konarzyny
10
10/1; 10/2; 10/3;
10/4; 10/5; 10/6;
10/7; 10/9
10/9
11
10/9
Konarzyny
12
10/3
Konarzyny
13
10/1
Konarzyny
15
10/3
Konarzyny
16
10/3
Konarzyny
17
10/4
Konarzyny
19
10/5
Konarzyny
20
10/5
Konarzyny
21
10/5
Konarzyny
22
10/7
Konarzyny
23
10/7
Konarzyny
22/4
Konarzyny
park
27
109/21
Bożepole
Szlacheckie
Bożepole
Szlacheckie
Chwarzenko
kapliczka
24
133/3
Chwarzenko
dom (d. szkoła,
sołtys)
dom
25
33/3
Chwarzenko
26
32/1
Chwarzenko
166
Chwarzenko
dwór
budynek
gospodarczy
104/1; 104/2
32
Strona 33
31.
Chwarzno
Chwarzno
32.
2
naprzeciwko
dworu, po drugiej
stronie szosy
dwór
34/2
Chwarzno
relikty parku
32
279/1; 279/2
Chwarzno
42/5
Chwarzno
33.
Chwarzno
6
dom
28
34.
Chwarzno
42
dom
31
324
Chwarzno
kapliczka w
centrum wsi
kapliczka Matki
Boskiej
Różańcowej
leśniczówka w
zespole
leśniczówki
stodoła w zespole
leśniczówki
budynek
gospodarczy w
zespole
leśniczówki
zespół dworskoparkowy z
zespołem
zabudowy wsi
29
43/2; 35/1
Chwarzno
30
43/3
Chwarzno
33
520
Olpuch
34
520
Olpuch
35
520
Olpuch
100/1, 100/2, 110,
135/1, 142, 145, 146/1,
146/2, 147, 148, 150/1,
150/6, 150/8, 150/9,
150/10, 150/11, 152/2,
152/3, 170, 182/1,
182/3, 182/4
Czerniki
ruina pałacu w
zespole pałacowoparkowym
park w zespole
pałacowoparkowym
dom
36
145
Czerniki
37
145
Czerniki
38
93
Czerniki
budynek
gospodarczy
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,36 ha
39
93
Czerniki
40
98
Czerniki
35.
Chwarzno
Chwarzno
36.
Cięgardło
4
Cięgardło
4
Cięgardło
4
37.
38.
39.
Czerniki
40.
Czerniki
2
Czerniki
2
Czerniki
25
Czerniki
25
41.
42.
43.
44.
Czerniki
45.
położony ok. 600
m na pn. od wsi,
leży na pd. skraju
lasu po stronie
zachodniej drogi
gruntowej
Czerniki-Garczyn,
na małym
wzniesieniu
46.
Dolne Maliki
park podworski
41
192
Górne Maliki
47.
Foshuta
kuźnia
43
89/3
Foshuta
48.
Foshuta
4
dom
44
89/3
Foshuta
Foshuta
4
45
89/3
Foshuta
Foshuta
5
budynek
gospodarczy
dom
46
91/3
Foshuta
Foshuta
5
budynek
gospodarczy
relikty parku
podworskiego
d. gorzelnia w
zespole dworskofolwarcznym
relikty kaplicy
grobowej rodziny
Schultz, pow. 0,06
ha
dom
47
91/3
Foshuta
48
46/4
Góra
49
92/3
Góra
50
7 /6
Góra
383
Góra
49.
50.
51.
52.
Góra
Góra
53.
Góra
54.
55.
Góra
na zach. od wsi w
odległości ok. 1
km
6
33
Strona 34
Góra
24
57.
Góra
24
budynek
gospodarczy
stodoła
58.
Góra
25
dom (poniatówka)
59.
Góra
25
stodoła
Góra
26
52
Góra
26
Góra
26
Góra
26
Góra
27
dom w zespole
poniatówki
budynek
gospodarczy w
zespole
poniatówki
obora w zespole
poniatówki
stodoła w zespole
poniatówki
dom
Góra
29
Góra
29
Góra
29
56.
60.
61.
62.
63.
64.
225/1
Góra
225/1
Góra
224/6
Góra
224/6
Góra
215/4
Góra
215/4
Góra
215/4
Góra
215/4
Góra
221/3
Góra
54
217/2
Góra
56
217/2
Góra
55
217/2
Góra
57
96
Górne Maliki
51
53
68.
Górne Maliki
dom w zespole
poniatówki
budynek
gospodarczy w
zespole
poniatówki
stodoła w zespole
poniatówki
kapliczka
69.
Górne Maliki
budynek szkoły
58
20
Górne Maliki
Górne Maliki
budynek
gospodarczy
szkoły
dom
59
20
Górne Maliki
60
22
Kobyle
61
22
Kobyle
62
21
Kobyle
65.
66.
67.
70.
Kobyle
6
Kobyle
6
73.
Kobyle
7
budynek
gospodarczy
dom
74.
Kobyle
39
dom
63
185
Kobyle
Kobyle
39
64
185
Kobyle
Kobyle
41
budynek
gospodarczy
szkoła
65
290
Kobyle
Kobyle
41
290
Kobyle
202
Kobyle
71.
72.
75.
76.
77.
Kobyle
78.
79.
80.
w lesie, ok. 400 m
na pd. od szosy
Stara KiszewaPogódki
Konarzyny
Konarzyny
Konarzyny
81.
w pn. cz. wsi przy
drodze gruntowej
BartoszylasKonarzyny
budynek
gospodarczy
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,38 ha (brak
nagrobków)
zespół
ruralistyczny
kościół pw. św.
Antoniego
cmentarz
parafialny rzym.kat., pow. 0,45 ha
66
Konarzyny
67
382
Konarzyny
68
299; 300
Konarzyny
82.
Konarzyny
7
dom
440
Konarzyny
83.
Konarzyny
7
stodoła
440
Konarzyny
84.
Konarzyny
17
dom
450
Konarzyny
85.
Konarzyny
19
dom
453
Konarzyny
86.
Konarzyny
454/4; 516/4
Konarzyny
87.
Konarzyny
24
dom
438
Konarzyny
88.
Konarzyny
25
dom
437
Konarzyny
89.
Konarzyny
27
dom
435/1
Konarzyny
20/21 dom
69
34
Strona 35
90.
Konarzyny
29
krzyż
434/14
Konarzyny
91.
Konarzyny
31
dom
394/2
Konarzyny
92.
Konarzyny
32
dom
395
Konarzyny
93.
Konarzyny
33
dom
430
Konarzyny
94.
Konarzyny
34
dom
429
Konarzyny
95.
Konarzyny
35
dom
431
Konarzyny
96.
Konarzyny
37
dom
426
Konarzyny
97.
Konarzyny
38
dom
425
Konarzyny
98.
Konarzyny
70
396; 397
Konarzyny
99.
Konarzyny
47
dom
71
399
Konarzyny
100. Konarzyny
Konarzyny
101.
48
dom
72
416
Konarzyny
48
73
416
Konarzyny
102. Konarzyny
103. Konarzyny
52
budynek
gospodarczy
dom
401
Konarzyny
52
krzyż
401
Konarzyny
104. Konarzyny
105. Konarzyny
53
dom
403
Konarzyny
54
dom
408
Konarzyny
106. Konarzyny
107. Konarzyny
55
dom
409
Konarzyny
56
dom
74
410
Konarzyny
108. Konarzyny
109. Konarzyny
57
dom
75
411
Konarzyny
59
dom
386
Konarzyny
110. Konarzyny
111. Konarzyny
60
dom
677
Konarzyny
61
dom
76
388/3
Konarzyny
112. Konarzyny
113. Konarzyny
64
gospoda
77
376
Konarzyny
66
stodoła
366
Konarzyny
114. Konarzyny
115. Konarzyny
67
dom
341; 647
Konarzyny
70
dom
344
Konarzyny
116. Konarzyny
117. Konarzyny
72
dom
346
Konarzyny
73
dom
359
Konarzyny
118. Konarzyny
Konarzyny
119.
77
dom
317
Konarzyny
78
314/14
Konarzyny
120. Konarzyny
121. Konarzyny
78
budynek
gospodarczy
dawna szkoła
314/14
Konarzyny
79
dom
355
Konarzyny
Konarzyny
79
355
Konarzyny
123. Konarzyny
124. Konarzyny
80
budynek
gospodarczy
dom
357/1; 357/2
Konarzyny
83
dom
381/2
Konarzyny
Konarzyny
96
81
383
Konarzyny
Konarzyny
96
82
383
Konarzyny
127. Konarzyny
128. Konarzyny
107
plebania (d.
szkoła)
budynek
gospodarczy
dom
331
Konarzyny
108
dom
332
Konarzyny
129. Konarzyny
130. Konarzyny
109
dom
333
Konarzyny
110
dom
334
Konarzyny
131. Konarzyny
132. Konarzyny
132
dom
119/5
Konarzyny
135
stodoła
26/5
Konarzyny
136
dom
27/1
Konarzyny
155
dom (d.
796
Konarzyny
122.
125.
126.
133. Konarzyny
134. Konarzyny
44/45 dom
Grzybno
78
79
35
Strona 36
leśniczówka)
Lipy
pomnik
martyrologii
(tablica)
kapliczka
135.
136. Lipy
Lipy
137.
8
138. Lipy
Lipy
139.
140.
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
141.
Nowe
Polaszki
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
9
9
położony na
wzniesieniu po
pd. stronie drogi
Nowe Polaszki Kościerzyna, na
zach. skraju wsi
na pn. skraju wsi,
po wsch. stronie
drogi gruntowej
Nowe PolaszkiChrztowo, na
małym
wzniesieniu
dom (ob.
stolarnia)
budynek szkoły
budynek
gospodarczy
szkoły
zespół
ruralistyczny
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,64 ha
83
84
98
Lipy
98
Lipy
206
Lipy
214/1
Lipy
214/1
Lipy
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
86
217
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,77 ha
87
41
Nowe
Polaszki
23
dom
88
30/3
24
dom
89
31
27
35A
budynek
gospodarczy
budynek
gospodarczy
dom
35A
stodoła
39
35A
budynek
gospodarczy
budynek
gospodarczy
dom
39
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
32
36
37
37
budynek
gospodarczy
obok budynek
nr 40 gospodarczy
42 dom
47
dom
47
budynek
gospodarczy
kuźnia
koło
nr 59
61 dom
63
64
65
budynek
gospodarczy
dom (ob. sklep
przemysłowy)
szkoła
690/2
38
90
39
40/1
91
148
92
148
93
163
94
130/1
95
219
219
430
96
436
239
97
237
98
234
36
Strona 37
Nowe
162. Polaszki
65
66
budynek
gospodarczy
szkoły
zadrzewienie
przyszkolne
dom mieszkalny
Nowe
Polaszki
Nowe
164.
Polaszki
Nowe
165.
Polaszki
Nowe
Polaszki
65
100
230
67
dom mieszkalny
101
169/3; 169/4
69a
zbór luterański,
ob. rzymskokatolicki kościół
filialny p.w.
Niepokalanego
Poczęcia NMP
dom
85
162
102
166; 168
kapliczka
103
158
5
dom
104
211
5
105
95
5
budynek
gospodarczy
stodoła
106
95; 211
9
dom
107
55/1
kościół pw. Matki
Boskiej
Częstochowskiej
cmentarz
przykościelny,
pow. 0,15 ha
kapliczka
109
110
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Olpuch
110
111
Olpuch
111
94/1
Olpuch
5
dom
112
47
Olpuch
177. Olpuch
178. Olpuch
15
dom (d. szkoła)
30/14
Olpuch
16
dom
114
100
Olpuch
179. Olpuch
180. Olpuch
18
dom
115
102
Olpuch
116
106/6
Olpuch
109
Olpuch
273/1
Olpuch
117
273/1
Olpuch
118
273/1
Olpuch
119
273/1
Olpuch
120
273/1
Olpuch
121
273/1
Olpuch
122
273/1
Olpuch
123
273/1
Olpuch
163.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Nowy
Bukowiec
Olpuch
70
173.
Olpuch
174.
175. Olpuch
176. Olpuch
20b
dom
181. Olpuch
Olpuch
182.
Wdzydze
Olpuch
183.
Wdzydze
Olpuch
Wdzydze
184.
24
dom
Olpuch
Wdzydze
32
Olpuch
Wdzydze
Olpuch
Wdzydze
33
Olpuch
188. Wdzydze
33a
Olpuch
Wdzydze
33a
185.
186.
187.
189.
32
32
33
zespół stacji
kolejowej
dom w zespole
dworca PKP
budynek
gospodarczy w
zespole dworca
PKP
budynek
gospodarczy w
zespole dworca
PKP
dom w zespole
dworca PKP
budynek
gospodarczy w
zespole dworca
PKP
budynek dworca
PKP w zespole
dworca PKP
toalety w zespole
dworca PKP
99
A-1876
234
Nowe
Polaszki
234
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
Nowe
Polaszki
37
Strona 38
190. Pałubin
191. Pałubin
6a
młyn
18
Pałubin
18
Pałubin
18
Pałubin
18
Pałubin
18
196. Pałubin
197. Pałubin
Pałubin
192.
193.
264/4; 267
Pałubin
zespół młyna
171/2
Pałubin
dom w zespole
młyna
budynek młyna w
zespole młyna
budynek
inwentarski w
zespole młyna
stodoła w zespole
młyna
figura MB
171/2
Pałubin
171/2
Pałubin
171/2
Pałubin
171/2
Pałubin
126
9/1
Pałubin
40
dom
127
260/7
Pałubin
54
budynek
gospodarczy
cmentarz
ewangelicki i aleja
lipowa, pow. 0,25
ha
43
Pałubin
35
Pałubin
836
Konarzyny
64/1
Ruda
194.
195.
198.
Pałubin
199.
200.
Stara
Kiszewa
Stara
220.
Kiszewa
128
1
dom robotników
leśnych
młyn
Konarzyńska
3
zespół
ruralistyczny
dom
130
500/2
Konarzyńska
9
dom
131
503/6
Konarzyńska
10
dom
132
462/2
Konarzyńska
12
dom
153/4
Konarzyńska
17
dom
505/8
Konarzyńska
19
dom
506
Konarzyńska
21
dom
507/1
Konarzyńska
25
dom
133
508/2
Konarzyńska
29
dom
134
512/2
Kościelna
1
dom
135
486
Kościelna
4
dom
136
482
Kościelna
6
137
479
Kościelna
7
kościół parafialny
pw. św. Marcina
organistówka
Pikowo
201. Ruda
Stara
202.
Kiszewa
Stara
203.
Kiszewa
Stara
204.
Kiszewa
Stara
205.
Kiszewa
Stara
206.
Kiszewa
Stara
207.
Kiszewa
Stara
208.
Kiszewa
Stara
209.
Kiszewa
Stara
210.
Kiszewa
Stara
211.
Kiszewa
Stara
212.
Kiszewa
Stara
213.
Kiszewa
Stara
214.
Kiszewa
Stara
215.
Kiszewa
Stara
216.
Kiszewa
Stara
217.
Kiszewa
Stara
218. Kiszewa
219.
po pd. str. szosy
Stara KiszewaPogódki,
oddalony od
centrum wsi ok.
0,5 km w kier.
zach.
125
150
Kościelna
kaplica cmentarna
Kościelna
Kościerska
6
cmentarz
przykościelny
ogrodzenie
cmentarza
przykościelnego
dom
Kościerska
11
dom
Kościelna
129
A-1186
476
476; 479
A-186
138
478
478; 479
136/2
140
148/11; 148/12
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
38
Strona 39
Stara
Kiszewa
Stara
222.
Kiszewa
Stara
Kiszewa
223.
Kościerska
14
dom
Kościerska
20
dom
141
Kościerska
24
142
Stara
224. Kiszewa
Kościerska
25
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Kościerska
27
budynek usługowy
- d. poczta (ob.
sklep spożywczoprzemysłowy)
budynek
mieszkalno usługowy
dom
Kościerska
31
dom
Kościerska
48
budynek, bank
143
383/1
Kościerska
49
dom
144
384/6
Kościerska
50
przedszkole
145
388/4
Kościerska
51
dom
146
389/4; 389/6
Kościerska
53
dom
147
392/1; 392/2
Kościerska
53
148
392/1
Kościerska
53
budynek
gospodarczy
stodoła
149
393/1; 386/1
Kościerska
56
dom
Kościerska
59
dom
150
401/3
Kościerska
64
dom
151
257/1
Kościerska
71
dom
Stara
239. Kiszewa
Kościerska
Stara
Kiszewa
Stara
241.
Kiszewa
Stara
242. Kiszewa
Partyzantów
1
Pomnik
Pomordowanych
podczas II wojny
światowej
grób masowy na
cmentarzu
komunalnym
dom
Partyzantów
6
Tysiąclecia
Tysiąclecia
221.
225.
226.
227.
228.
229.
230.
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
240.
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Kościerska
Wyzwolenia
430/2
Stara
Kiszewa
436
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
368/12
398
987/3
983
161
356/2
Stara
Kiszewa
152
180
dom
153
206/31
139
439
6
kapliczka słupowa
z figurą św. Jana
Nepomucena
dom
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
154
494/1
26
dom
155
484/1
obok budynek
27 gospodarczy
1
dom
156
487/5
157
492
Tysiąclecia
Tysiąclecia
403/1; 403/2; 409/2; Stara
412
Kiszewa
424/1
Stara
Kiszewa
428/1
Stara
Kiszewa
A-1187
Wyzwolenia
2
dom
158
523/2
Wyzwolenia
3
dom
159
493
Wyzwolenia
4 - 5 dom
524/7; 524/8
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
Stara
Kiszewa
39
Strona 40
Stara
Kiszewa
Stare
251.
Polaszki
Stare
Polaszki
250.
252.
253.
Stare
Polaszki
Wyzwolenia
10
położony na pn.
od drogi Stare
Polaszki-Nowe
Polaszki, od wsi
oddalony ok. 1,5
km
przy drodze ok.
300 m na pd.wsch. od jez.
Polaszkowskiego
256.
257.
258.
259.
260.
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
7
169
97/4; 97/5
15
dom
170
209
15
spichlerz budynek
gospodarczy
dom
171
209
172
611
173
611
22
budynek
gospodarczy
dom
174
193/1
27
dom
175
146/2
33
dwór (ob. szkoła)
176
47
33
ogród dworski
177
47
33
aleja do dworu
33
mostek przy
zespole szkół
brama w zespole
dworskoparkowym
dom (d. spichlerz
z zespołu
podworskiego)
budynek
gospodarczy (d.
obora z zespołu
podworskiego)
kościół parafialny
pw. św. Mikołaja
ogrodzenie
kościoła pw. św.
Mikołaja
budynek gosp.
przy kościele (w
ciągu ogrodzenia)
dom
Stare
Polaszki
43
272.
275.
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
budynek
gospodarczy
dom
35a
271.
Stare
Polaszki
6
Stare
274. Polaszki
269.
230
101/13
35a
268.
Stare
Polaszki
168
Stare
Polaszki
Stare
273. Polaszki
267.
230; 231
dom (d. szkoła)
35
266.
166
6
Stare
Polaszki
265.
145
103/4
35
264.
165
167
Stare
270. Polaszki
263.
zespół
ruralistyczny
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,14 ha
4
18
262.
548/33
kaplica cmentarna
na cmentarzu
parafialnym
dom (d. plebania)
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
261.
160
cmentarz
parafialny rzym.kat., pow. 0,5 ha
Stare
254. Polaszki
255.
dom
18
33
35a
101/13
A-260
48
A-259
Stara
Kiszewa
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
178
48; 51
179
48
180
46
Stare
Polaszki
181
46
Stare
Polaszki
162
59
163
59
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
164
58/2
Stare
Polaszki
182
352/2
Stare
Polaszki
40
Strona 41
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
47
Stary
304. Bukowiec
48
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
303.
Stary
Bukowiec
Stary
306.
Bukowiec
Stary
307.
Bukowiec
48
budynek
gospodarczy
dom
50
dom
55
60
budynek
gospodarczy
dom
184
69
66
dom
185
335/2
73
dom
186
432/1
74
dom
433/1
1
dom
153/1
11
dom
208
12
dom
14
dom
128
15
dom
11
16
dom
192
193/16
17
dom
193
130
17
piwniczka ziemna
190
130
18
młyn
194
9/3
20
dom (d. poczta)
195
136
25
szkoła
196
143/3
25
197
143/3
27
budynek
gospodarczy
dom
198
150/12
28
dom
199
102/10
37
dom
108
95/1
43
dom
2
46
dom
4
47
dom
5/2
48
zespół dworskoparkowy
dwór w zespole
dworskoparkowym
ogród w zespole
dworskoparkowym
aleja do dworu
7/5
48
305.
348/2
342
183
341
358
191
A-991
191/3
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stare
Polaszki
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
187
7 /5
188
7 /5
Stary
Bukowiec
188
79/5
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
49
dom
33/2
50
dom
38
41
Strona 42
308.
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
309.
310.
Struga
51
na pd. od wsi na
terenie leśnym, po
zach. stronie drogi
gruntowej
Bartoszylas-Stary
Bukowiec
314.
315.
316.
317.
525
cmentarz
ewangelicki, pow.
0,23 ha
3
311. Struga
Strzelki
312.
313.
dom
189
budynek
inwentarski
krzyż przydrożny
zespół
ruralistyczny
dom
185
37/8
Lipy
10/2
Lipy
115/3
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Wilcze Błota
201
100
Wilcze Błota
202
120
Wilcze Błota
109/4
Wilcze Błota
Strzelki
3
Strzelki
3
Strzelki
4
budynek
gospodarczy
dom
Strzelki
5
dom
18
Strzelki
7
dom
23
318. Wilcze Błota
319. Wilcze Błota
320. Wilcze Błota
321. Wilcze Błota
322. Wilcze Błota
323. Wilcze Błota
16/1
16/1
200
kapliczka
kuźnia
1
dom
7
dom
A-996
Stary
Bukowiec
Stary
Bukowiec
46
9
dom
149
Wilcze Błota
14
dom
18/4
Wilcze Błota
324. Wilcze Błota
325. Wilcze Błota
16
dom
21/2; 21/5
Wilcze Błota
18
dom
204
24
Wilcze Błota
326. Wilcze Błota
327. Wilcze Błota
19
dom
205
26/1
Wilcze Błota
20
dom
206
27
Wilcze Błota
328. Wilcze Błota
329. Wilcze Błota
22
dom
32/1
Wilcze Błota
25
dom
48/2
Wilcze Błota
330. Wilcze Błota
Wilcze Błota
32
dom
98
Wilcze Błota
Wilcze Błota
207
zespół dworskofolwarczny
331.
Wilcze Błota
203
A-1781
208
87; 92; 94; 95; 96;
97; 99; 101; 102/1;
102/2; 103; 104;
105; 106, 107; 108
96; 99
A-1781
209
96; 97
Wilcze Błota
210
87
Wilcze Błota
334. Wilcze Błota
335. Wilcze Błota
37
dwór w zespole
dworskoparkowym
park w zespole
dworskoparkowym
dom
40
dom
211
102/2
Wilcze Błota
Wilcze Błota
41
212
106
Wilcze Błota
Wilcze Błota
41
213
107
Wilcze Błota
Wygonin
2
214
35
Wygonin
339. Wygonin
340. Wygonin
5
dom mieszkalnogospodarczy
budynek
gospodarczy
stanica ZHP (d.
szkoła)
dom
215
96/6
Wygonin
6
dom
155
Wygonin
7
dom
31
Wygonin
11
dom
332.
3536
Wilcze Błota
333.
336.
337.
338.
341. Wygonin
342. Wygonin
216
Wilcze Błota
25
42
Strona 43
343.
Wygonin
11g
budynek
gospodarczy
dom
25
Wygonin
23/18
Wygonin
344. Wygonin
Zamek
345. Kiszewski
12
Zamek
Kiszewski
Zamek
347. Kiszewski
8
Zamek
Kiszewski
8
Zamek
349. Kiszewski
8
Zamek
350. Kiszewski
8
Zamek
351. Kiszewski
8
Zamek
Kiszewski
Zamek
353.
Kiszewski
Zamek
354.
Kiszewski
Zamek
355.
Kiszewski
Zamek Kisz.
356.
2
zespół zamkowy z
układem
ruralistycznym
dwór w zespole
zamkowym
spichlerz w
zespole
zamkowym
budynek
gospodarczy w
zespole
zamkowym
wieża bramna w
zespole
zamkowym
mury obronne w
zespole
zamkowym
park krajobrazowy
w zespole
zamkowym
dom
4
dom
269
5
dom
277/1; 278
10
dom
162/4
11
dom
161/2
346.
348.
8
352.
Zamek
Kiszewski
A-492
217
108/4
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
A-492
218
110/5
A-492
219
110/5
Zamek
Kiszewski
A-492
220
110/5
Zamek
Kiszewski
A-492
221
110/5
Zamek
Kiszewski
A-492
222
110/5
Zamek
Kiszewski
274/2
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
Zamek
Kiszewski
5.5.2. Obiekty archeologiczne
Lp.
Miejscowość
Charakter
obiektu
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
1.
Bartoszylas
2.
Chwarzenko
3.
Chwarzenko
osada otwarta
4.
Chwarzenko
5.
Chwarzenko
6.
Chwarzno
7.
Foshuta
8.
Foshuta
9.
Nowe Polaszki
punkt osadnictwa
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
huta szkła
grodzisko i osada
otwarta
10.
Nowe Polaszki
11.
12.
Chronologia
wczesna epoka żelaza
okres
wczesnośredniowieczny /?/
Nr
stanowiska
Uwagi
w
miejscowości
Dec.nr 121/Archeol. z dnia
4
10.12.1970
1
23.12.1975
3
2
4
obiekt wielokulturowy
1
1
?
2
wczesne średniowiecze
3, 4
punkt osadnictwa
okres wczesno-i
późnośredniowieczny
5
Nowy Bukowiec
cmentarzysko
płaskie
1
Stara Kiszewa
osada otwarta
2
16.10.1976
25.11.1970
badanie ratunkowe listopad
2005
Dec. nr 120/Archeol. z dnia
10.12.1970 Dec.nr 206/Archeol.
43
Strona 44
z dnia 01.12.1972
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
1
3
13.
Stare Polaszki
14.
Stare Polaszki
15.
Stare Polaszki
osada otwarta
obiekt wielokulturowy
4, 5
16.
Stare Polaszki
punkt osadnictwa
wczesna epoka żelaza i
późne średniowiecze
6
17.
Stary Bukowiec
3
18.
Stary Bukowiec
6
19.
Stary Bukowiec
5
20.
Stary Bukowiec
chronologia nieokreślona
4
21.
Zamek Kiszewski
1
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
cmentarzysko
płaskie
punkt osadnictwa
grodzisko i osada
otwarta
22.12.1975
23.12.1975
01.12.1972
5.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy
5.6.1. Zabytki archeologiczne
Na obszarze gminy Stara Kiszewa znajduje się wiele ważnych dla przeszłości regionu
obiektów archeologicznych. Są to przede wszystkim znajdujące się na powierzchni ziemi grodziska
(dawne grody) oraz odkrywane pod powierzchnią ziemi ślady dawnych osad, cmentarzysk
szkieletowych i ciałopalnych. Najcenniejsze z nich to te, które posiadają własną formę krajobrazową –
grodziska. Szczególne znaczenie w powstaniu i rozwoju tego regionu miał gród w Zamku
Kiszewskim. Widoczną pozostałością tego grodu są zabudowania zamkowe datowane na XIV w. Z
okresu wczesnego średniowiecza pochodzi również grodzisko w Nowych Polaszkach oraz osady
otwarte w Chwarzenku, Starej Kiszewie. Nieco wcześniejszą metrykę, bo z wczesnej epoki żelaza
mają cmentarzyska płaskie w Starych Polaszkach, Chwarzenku, Bartoszymlesie, Starym i Nowym
Bukowcu oraz w Chwarznie. Stanowiska te obrazują bogaty rozwój kulturowy na terenie gminy w
okresach pradziejowych. Wskazują przede wszystkim, że region ten był bardzo atrakcyjny dla plemion
zamieszkujących Pomorze, zwłaszcza w okresie epoki żelaza i w okresie wczesnego średniowiecza,
głównie ze względu na sprzyjające warunki panujące w środowisku naturalnym.
5.6.2. Obiekty nieruchome
Kościół luterański ob. rzymskokatolicki kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w
Nowych Polaszkach. Wzniesiony w latach 1784-1788 w konstrukcji szkieletowej na planie
orientowanego, wydłużonego prostokąta, z niewyodrębnionym prezbiterium oraz z wieżą wtopioną w
korpus od strony zachodniej. Kolejne remonty miały miejsce w 1842 r. kiedy to wymieniono pokrycie
dachu, w 1870 r. drewnianą podwalinę zastąpił ceglany cokół. W latach 1912-1913 miejsce miała
rozbudowa świątyni o ramiona transeptu, od zachodu umieszczono klatki schodowe prowadzące na
empory.
Kościół parafialny p.w. Św. Marcina wraz z cmentarzem przykościelnym w Starej Kiszewie.
Kościół neogotycki z lat 1889-1891, jednonawowy, murowany z czerwonej cegły licowej, z
kamiennym cokołem, kryty dachem dwuspadowym. Założony na planie prostokąta, od wschodu niskie
poligonalnie zamknięte prezbiterium z dwiema zakrystiami, a zachodu wysoką wieżą z boczną
44
Strona 45
zewnętrzną wieżyczką schodową. Okna ostrołukowe, maswerkowe. Wokół kościoła cmentarz
założony ok. 1740 r.
Cmentarz z 1939 r. w Starej Kiszewie. Układ cmentarza regularny, prostokątny z osiowo założoną
krótką aleją, przy jej północnym krańcu pomnik upamiętniający mieszkańców zamordowanych przez
hitlerowców w latach 1939 i 1945 r. Na cmentarzu nagrobki datowane na czas okupacji niemieckiej.
Kościół p.w. Św. Mikołaja w Starych Polaszkach. Świątynia pochodzi z połowy XVIII w.,
orientowana salowa, na planie prostokąta z niewyodrębnionym prezbiterium, wbudowaną wieżą i
krucht od zachodu, ceglana, otynkowana. Dachy dwuspadowy i namiotowy na wieży, kryte dachówką.
Wnętrze sklepione.
Dwór w Starych Polaszkach. Wzniesiony w 1 poł. XVIII w. na planie wydłużonego prostokąta,
ceglany, otynkowany, kryty dachem mansardowym.
Dwór w Starym Bukowcu. Wzniesiony w 1682 r., przebudowany w 2 połowie XIX w. i w XX w.
Początkowo w rękach rodziny Czarlińskich. Budynek usytuowany na niewielkim wzniesieniu na pd.zach. krańcu wsi. Zbudowany z cegły, otynkowany, na wysokiej kamiennej podmurówce, dach
dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Jest budowlą założoną na planie regularnego prostokąta z
płytkim ryzalitem środkowym przy elewacji frontowej (północnej) i kamiennymi schodami przed
wejściem. Budynek parterowy, podpiwniczony z mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem
naczółkowym z dwiema lukarnami.
Kuźnia w Wilczych Błotach. Wzniesiona w 4 ćw. XIX w. Jest to budynek z cegły na kamiennej
podmurówce, nakryty dachem dwuspadowym, od frontu znajduje się podcień wsparty na trzech
ceglanych filarach, ściana szczytowa o podziałach neogotyckich zwieńczona sterczynami.
Zespół dworko-parkowy w Wilczych Błotach. Dwór wzniesiono w 1 ćw. XIX w., przebudowano
około 1906 r. Murowany z cegły na kamiennych fundamentach, o tynkowanych, pierwotnie
boniowanych elewacjach. Parterowy, z częściowo mieszkalnym poddaszem w wysokim
dwuspadowym dachu. Park dworski o regularnym zarysie czworoboku o swobodnej kompozycji.
Zamek obronny w Zamku Kiszewskim. Zbudowany na pocz. XIV w. przez Krzyżaków. W czasie
wojny 13-letniej spalony przez mieszczan gdańskich. Od XVII w. siedziba starostwa polskiego.
Założenie składało się z Zamku Głównego wzniesionego na znacznej wyżynie, otoczonego zakolem
rzeki, na północny wschód wznosiło się czworoboczne nieregularne założenie przedzamcza z
czterema wieżami w narożach i portalem z bramą wjazdową. Mury obwodowe pochodzą z pocz. XIV
w., baszta nad bramą nadbudowana w XVII w.
5.6.3. Obiekty proponowane do wpisu do rejestru zabytków
Obiekty nieruchome proponowane do wpisu do rejestru zabytków:
1. zespół stacji kolejowej Bąk,
2. zespół stacji kolejowej Olpuch-Wdzydze,
3. ruina pałacu wraz z parkiem w Czernikach,
4. zespół budynków drewnianych w Konarzynach (nr 7, 17, 24, 25, 45, 54, 55, 56, 67, 73, 79),
5. dom drewniany w Nowym Bukowcu (nr 9),
6. domy drewniane w Olpuchu (nr 18, 20b),
45
Strona 46
7. dom drewniany w Wygoninie (nr 11).
Obiekty ruchome proponowane do wpisu do rejestru zabytków:
1. wyposażenie kościoła w Nowych Polaszkach.
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń.
SILNE STRONY
- atrakcyjne położenie gminy pod względem
krajobrazowym, geograficznym i przyrodniczym,
- znaczne rozpoznanie zasobów dziedzictwa
kulturowego z terenu gminy,
- bogata historia gminy, która stanowi punkt wyjścia
do restytucji tożsamości kulturowej mieszkańców,
- Centrum Informacji Turystycznej w ramach Bramy
Kaszubskiego Pierścienia w Wilczych Błotach.
SZANSE
- rozwój turystyki i agroturystyki,
- powrót do dawnych tradycji,
- propagowanie działań przywracających tożsamość
kulturową,
- poszerzenie tras turystycznych i szlaków o miejsca i
obiekty zabytkowe,
- rozbudowa baz turystycznych z wykorzystaniem
obiektów i obszarów o wartościach historycznych i
kulturowych,
- dofinansowania z budżetu gminy na rewaloryzację i
prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych,
- pozyskiwanie funduszy na prace remontowe,
konserwatorskie czy renowacyjne przy zabytkach ze
środków Unii Europejskiej.
SŁABE STRONY
- niewystarczająca świadomość społeczna
o konieczności należytego dbania o
zabytki,
- zły stan techniczny obiektów
zabytkowych,
- zanikanie tradycji kulturowych
związanych z dziedzictwem
niematerialnym,
- zanikanie poczucia tożsamości
kulturowej.
ZAGROŻENIA
- samowolne działania na zabytkach bez
uzgodnień konserwatorskich,
- brak gotowych projektów budynków
mieszkalnych i gospodarczych
nawiązujących do miejscowej tradycji,
które można by było wykorzystać przy
realizacji kolejnych inwestycji.
7. Założenia programowe
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 2016-2019 ma
służyć ochronie, sukcesywnej rewaloryzacji i wykorzystaniu lokalnych zasobów dziedzictwa
kulturowego do różnych dziedzin życia społecznego.
Ramy programowe Programu Opieki wyznaczają tezy problemowe, wskazujące na:

umożliwienie finansowania i racjonalnego wykorzystania środków finansowych na
utrzymanie krajobrazu kulturowego oraz ratowanie obiektów o szczególnych wartościach
historycznych,

wspieranie i kreowanie różnorodnych form i metod umożliwiających ochronę zabytków i
opiekę nad zabytkami – stymulowanie zasad partnerstwa oraz odpowiedzialności właścicieli
obiektów o podstawowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Stara
Kiszewa,
46
Strona 47






podnoszenie walorów zabytkowych i wykorzystanie ich w promocji kultury i dla rozwoju
turystyki w gminie, a zwłaszcza jako czynnika wpływającego na rozwój gospodarczy gminy,
umożliwienie kreowania i realizowania lokalnych projektów związanych z kompleksowymi
pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroniącymi krajobraz kulturowy dla
osiągnięcia zauważalnych i wymiernych efektów jakościowej zmiany,
kreowanie modelu odpowiedzialności za zasoby dziedzictwa kulturowego w gminie wśród
mieszkańców i we władzach samorządowych,
wspieranie aktywności lokalnej w działaniach mających na celu poszanowanie dziedzictwa
kultury mniejszości narodowych,
poszukiwanie i wspieranie projektów związanych z kreowaniem i wdrażaniem nowych form
opieki nad zabytkami i ich promocji (np. szlaki turystyczno-historyczne, ożywianie
zabytków),
włączenie kultury i dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia zgodnie z
zasadami planowania i wdrażania programów prorozwojowych, stosownie do oczekiwań
mieszkańców gminy poprzez uznanie znaczenia dziedzictwa kulturowego w rozwoju
społeczno-ekonomicznym gminy.
strategicznym Programu Opieki Nad Zabytkami Gminy Stara Kiszewa na lata 2015 – 2018
Celem
jest:
Konserwacja, restytucja i promocja dziedzictwa kulturowego służąca umocnieniu tożsamości
kulturowej mieszkańców oraz rozwojowi gospodarczemu gminy.
Metodą do realizacji tak określonego celu będzie: jakościowe i ilościowe powiększenie form ochrony
zabytków i opieki nad zabytkami stosowanych przez władze gminy przy wykonywaniu zadań
własnych realizowanych na rzecz lokalnego środowiska: infrastruktury podstawowej, społecznej oraz
lokalnej społeczności.
Cel będzie realizowany w ramach trzech priorytetów:
Priorytet I
OCHRONA I REWALORYZACJA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
kierunki działań
ZAHAMOWANIE PROCESU
DEGRADACJI ZABYTKÓW I
DOPROWADZENIE DO POPRAWY
STANU ICH ZACHOWANIA
zadania
 Systematyczne wykonywanie prac konserwatorskich i remontowych
przy obiektach zabytkowych należących do gminy,
 Opracowanie planu systematycznych kontroli stanu utrzymania i
sposobu użytkowania obiektów zabytkowych należących do gminy
 Opracowanie długoterminowego planu remontów obiektów
zabytkowych należących do gminy,
 Podejmowanie działań na rzecz pozyskania funduszy zewnętrznych na
konserwację obiektów zabytkowych należących do gminy,
 Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących
własnością gminy na podstawie aktualnej uchwały dotyczącej dotacji na
prace remontowo-konserwatorskie przy zabytkach ruchomych i
nieruchomych,
 Tworzenie programów rewitalizacji zabytkowych przestrzeni
publicznych w oparciu o współpracę gminy z właścicielami i
użytkownikami nieruchomości przy włączeniu się do działań
miejscowych instytucji i organizacji pozarządowych.
47
Strona 48
WZMACNIANIE ATRAKCYJNOŚCI
ZABYTKÓW I KRAJOBRAZU
KULTUROWEGO
 Prowadzenie bieżących prac porządkowych i rewaloryzacyjnych w
zespołach zabytkowej zieleni (gminnych parkach, cmentarzach,
obszarach nieczynnych cmentarzy),
 Iluminacja najatrakcyjniejszych zabytków gminy,
 Ustalenie w formie uchwały zasad i warunków sytuowania obiektów
małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz
ogrodzeń, ich gabaryty, standardy jakościowe oraz rodzaje materiałów
budowlanych, z jakich mogą być wykonane zgodnie z przepisami
ustawowymi.
ROZPOZNANIE GMINNEGO
DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
 Prowadzenie monitoringu i weryfikacji obiektów uwzględnionych w
gminnej ewidencji zabytków.
PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ
UMOŻLIWIAJĄCYCH TWORZENIE
MIEJSC PRACY ZWIĄZANYCH Z
OPIEKĄ NAD ZABYTKAMI
 Współpraca z urzędami pracy w zakresie prowadzenia bieżących prac
pielęgnacyjnych, porządkowych i zabezpieczających na terenach
objętych ochroną,
 Prowadzenie szkoleń dla osób bezrobotnych z zakresu rzemiosł
związanych z tradycyjną sztuką budowlaną,
 Wspieranie utrzymywania na rynku pracy zanikających rzemiosł i
zawodów poprzez np.: wspieranie działań przedsiębiorców,
organizowanie szkoleń i warsztatów.
 Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych w zabytkowych
obiektach budownictwa drewnianego oferujących wypoczynek i
rozrywkę (regionalne potrawy, zwyczaje itp.) oparte na miejscowych
tradycjach,
 Wspieranie rozwoju muzeów regionalnych, skansenów, izb pamięci itp.
Priorytet II
PROMOCJA I POPULARYZACJA WALORÓW DZIEDZICTWA
KULTUROWEGO GMINY
kierunki działań
POWSZECHNY DOSTĘP DO
INFORMACJI O DZIEDZICTWIE
KULTUROWYM GMINY
zadania
 Udostępnianie informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej
gminy,
 Powiązanie gminnego systemu informacji i promocji z informacjami na
temat środowiska kulturowego,
 Opracowanie mapy zabytków gminy ułatwiającej zapoznanie się z
zabytkami gminy.
EDUKACJA W ZAKRESIE
DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
 Pokazywanie i promowanie dobrych realizacji konserwatorskich i
budowlanych przy zabytkach, popularyzacja dobrych praktyk
projektowych przy zabytkach, a także zagospodarowaniu obszarów oraz
terenów cennych kulturowo, przyrodniczo i krajobrazowo,
 Organizowanie szkoleń związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego
i udział w takich szkoleniach pracowników gminnych,
 Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych
działań edukacyjnych,
 Wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa
kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej
poprzez wspieranie i organizowanie zajęć dotyczących zabytków,
 Inicjowanie i organizowanie obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa
we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa,
 Wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderów promocyjnych,
przewodników) poświęconych problematyce dziedzictwa kulturowego
gminy
48
Strona 49
PROMOCJA DZIEDZICTWA
KULTUROWEGO
 Poszerzanie szlaków turystycznych (np. pieszych, rowerowych,
konnych, samochodowych, wodnych) o trasy obejmujące dziedzictwo
kulturowe,
 Tworzenie i utrzymanie elementów infrastruktury służących
funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej,
 Wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji wizualnej (m.in. za
pomocą tablic informacyjnych) obejmującego zasoby i wartości
dziedzictwa kulturowego.
Priorytet III
RESTYTUCJA NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
kierunki działań
zadania
EDUKACJA I POPULARYZACJA
WIEDZY O REGIONALNYM
DZIEDZICTWIE KULTUROWYM
 Upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie niematerialnym służącej do
wzmacniania poczucia tożsamości mieszkańców gminy,
PROMOCJA REGIONALNEGO
DZIEDZICTWA NIEMATERIALNEGO
SŁUŻĄCA KREACJI PRODUKTÓW
TURYSTYKI KULTUROWEJ.
 Promocja dziedzictwa niematerialnego,
 Wzbogacanie zajęć przedszkolnych i wczesnoszkolnych o wiedzę o
dziedzictwie niematerialnym regionu.
 Organizacja i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań
edukacyjnych mających na celu promocję dziedzictwa niematerialnego
gminy,
 Włączenie do oferty europejskich dni dziedzictwa na obszarze gminy
atrakcji związanych z niematerialnym dziedzictwem,
 Wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderów promocyjnych,
przewodników)
poświęconych
problematyce
niematerialnego
dziedzictwa kulturowego gminy.
8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami
8.1. Instrumenty prawne
Problematyka zachowania dziedzictwa kulturowego zostanie uwzględniona przez władze
gminy przy uchwalaniu prawa miejscowego.
Gmina nie jest właścicielem obiektów zabytkowych, wskazanych do wpisania do rejestru
zabytków. Gmina planuje współdziałanie z właścicielami obiektów zabytkowych, wymienionych w
niniejszym programie jako zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy, w działaniach związanych z
objęciem ich ochroną prawną, m.in. związanych ze składaniem wniosków o wpis do rejestru zabytków
i wykonywaniem odpowiednich decyzji administracyjnych związanych z ochroną i opieką nad tymi
obiektami.
8.2. Instrumenty koordynacji
Realizacja Programu wymaga współpracy z instytucjami ochrony zabytków różnych szczebli,
w tym współpracy z diecezją pelplińską i parafiami z terenu gminy Stara Kiszewa.
8.3. Instrumenty finansowe
Podstawowym narzędziem finansowym dla zachowania najcenniejszych zabytków gminy
będą dotacje celowe udzielane na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy
zabytku wpisanym do rejestru (na podstawie obowiązującej Uchwały Nr VIII/38/2011 Rady Gminy
Stara Kiszewa z dnia 21 kwietnia 2011 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace
konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków).
49
Strona 50
Planowane jest również wykorzystanie funduszy unijnych oraz dostępnych dofinansowań
samorządu województwa pomorskiego.
Samorząd zamierza ubiegać się o dofinansowanie na realizację projektów miękkich
związanych z rozwojem zasobów ludzkich lub rozwojem obszarów wiejskich: na szkolenia, promocję,
współpracę międzynarodową, tworzenie lokalnych oraz regionalnych produktów i marek
turystycznych, tworzenie miejsc pracy związanych z dziedziną kultury, turystyki i edukacji. W tym
wypadku, gdy wkład własny stanowi niewielki procent w stosunku do przyznawanych grantów (od 1,5
do 15 %), pozyskane środki będą w znaczący sposób wpływały na zwiększenie możliwości
operacyjnych Gminy.
8.4. Instrumenty społeczne
W działaniach Gminy przewidywane jest prowadzenie działań z zakresu współpracy i
współdziałania z właścicielami oraz użytkownikami zabytków (władzami kościelnymi i parafiami,
osobami fizycznymi oraz spółkami), a także edukacja i informacja odnośnie dziedzictwa kulturowego
gminy Stara Kiszewa.
8.5. Instrumenty kontrolne
Zadania sformułowane w niniejszym programie przewidują stosowanie monitoringu jego
realizacji w postaci monitoringu stanu środowiska kulturowego.
9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami
Za monitorowanie realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stara Kiszewa na
lata 2016-2019 odpowiada Wójt Gminy Stara Kiszewa, który co dwa lata będzie przedstawiał Radzie
Gminy Stara Kiszewa sprawozdanie z realizacji programu.
Kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki:
 poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami,
 liczba i długość (w km) utworzonych szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych,
 liczba zrealizowanych konkursów, wystaw i działań edukacyjnych na terenie gminy,
 liczba przygotowanych/wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników),
 liczba szkoleń/liczba osób biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa
kulturowego.
10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami
10.1. Publiczne źródła finansowania
W celu właściwej i skutecznej ochrony zasobów kulturowych wykorzystane zostaną środki
możliwe do zabezpieczenia z budżetu gminy na ten cel, jak również w miarę możliwości prowadzone
będą programy czerpiące z budżetów innych publicznych źródeł, tj.: Ministerstwa Kultury i
Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz województwa
pomorskiego.
1. Gmina: w budżecie gminy co roku zabezpieczane będą środki na zadania wynikające z
niniejszego dokumentu.
2. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 201562
Program „Dziedzictwo Kulturowe”
62
http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/programy-ministra/programy-mkidn-2015.php [strona Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, 21.09.2015 r.];
50
Strona 51
Priorytet 1 – Ochrona Zabytków
I.INSTYTUCJA ZARZĄDZAJĄCA PRIORYTETEM:
Departament Ochrony Zabytków
II. STRATEGICZNE CELE PRIORYTETU:
Strategicznym celem priorytetu jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego,
realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich
udostępnianie na cele publiczne.
Kluczowe dla realizacji celów priorytetu są zadania prowadzące do zabezpieczenia,
zachowania i utrwalenia substancji zabytku, w ramach priorytetu dofinansowania nie mogą zaś
uzyskać projekty zakładające adaptację, przebudowę obiektów zabytkowych lub ich znaczącą
rekonstrukcję. W pierwszej kolejności wsparcie otrzymywać będą obiekty najbardziej zagrożone oraz
zabytki najcenniejsze – wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego
Ludzkości UNESCO, uznane za Pomniki Historii oraz te, posiadające wyjątkową wartość historyczną,
artystyczną lub naukową. Biorąc pod uwagę fakt, że priorytet ma charakter ogólnopolski, szczególny
nacisk kładziony jest też na projekty uwzględniające rolę zabytków w rozwoju turystyki. Dlatego
istotnym celem priorytetu jest kierowanie pomocy dla cennych obiektów położonych na terenach
uboższych gospodarczo i turystycznie, czego efektem będzie zwiększenie dostępności do zabytków,
podniesienie atrakcyjności regionów i wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym
dziedzictwem kulturowym.
W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących rodzajów zadań:
1) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru
zabytków planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania;
2) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru
zabytków przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (po
wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego
konserwatora zabytków).
3) Do priorytetu nie kwalifikują się zadania, które są współfinansowane ze środków europejskich.
O dofinansowanie w ramach priorytetu mogą ubiegać się podmioty prawa polskiego – osoby
fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne, będące właścicielem
lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie. W
przypadku zadań określonych w pkt. 2 o dofinansowanie ubiegać mogą się wyłącznie wnioskodawcy,
których działalność nie jest finansowana ze środków publicznych. O dofinansowanie w ramach
priorytetu nie mogą ubiegać się państwowe instytucje kultury, publiczne szkoły oraz uczelnie wyższe,
uczelnie artystyczne oraz inne podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych.
Priorytet 2 – Wspieranie działań muzealnych.
I. INSTYTUCJA ZARZĄDZAJĄCA PRIORYTETEM:
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
Strategicznym celem priorytetu jest wspieranie działalności w zakresie opieki
konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami, a także – prezentacji zbiorów w
postaci atrakcyjnych poznawczo projektów wystawienniczych.
1) organizacja czasowych wystaw muzealnych;
2) modernizacja stałych wystaw muzealnych;
3) tworzenie stałych wystaw muzealnych;
4) publikacja katalogów do wystaw muzealnych;
5) konserwacja muzealiów, archiwaliów, starych druków, rękopisów, kartografii,
muzykaliów, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentów życia społecznego;
51
Strona 52
6) zakup wyposażenia pracowni konserwatorskich.
O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiegać mogą się następujące podmioty prawa
polskiego:
1) samorządowe instytucje kultury - z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i
jednostki samorządu terytorialnego;
2) organizacje pozarządowe;
3) kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.
Priorytet 3 - Kultura ludowa
Departament Narodowych Instytucji Kultury
Strategicznym celem priorytetu jest wspieranie najwartościowszych zjawisk z zakresu szeroko
pojętej kultury ludowej. Dotyczy to zarówno przedsięwzięć, których zadaniem jest ochrona
materialnej i niematerialnej spuścizny kultury ludowej, wpisujących się tym samym w założenia
ratyfikowanej w 2010 roku przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji UNESCO w sprawie ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego, jak i zadań odwołujących się do żywych zjawisk
kulturowych.
1) zadań edukacyjnych, w tym warsztatów, kursów i szkoleń dotyczących zagadnień szeroko pojętej
kultury ludowej, w tym niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
2) zadań z zakresu szeroko pojętej animacji kulturowej i społecznej prowadzonej w oparciu o
niematerialne dziedzictwo kulturowe, wspomagających lokalne społeczności w twórczych działaniach
nawiązujących do miejscowych tradycji;
3) publikacji książkowych z zakresu dziedzictwa kultury ludowej;
4) zadań dotyczących dokumentacji, archiwizacji i udostępniania unikalnych zjawisk z zakresu
dziedzictwa kultury ludowej, w tym sztuki i rękodzieła ludowego, gwary, muzyki, tańca, śpiewu,
obrzędowości, obyczajowości;
5) zadań popularyzujących unikalne i żywe elementy kultury ludowej, w tym konkursy, przeglądy,
festiwale sztuki i rękodzieła ludowego;
6) zadań dotyczących ochrony architektury regionalnej;
7) zadań o charakterze artystycznym, użytkowym inspirowanych tradycyjną twórczością ludową;
8) projektów badawczych i popularyzatorskich z zakresu antropologii kulturowej, etnologii i
etnografii.
Z priorytetu wyłączone są zadania związane z obchodami 200 rocznicy urodzin Oskara
Kolberga, zadania archeologiczne, zadania o tematyce historycznej, w tym również rekonstrukcje
wydarzeń historycznych i turnieje rycerskie, festyny, zloty i zawody regionalne oraz zakupy strojów
ludowych.
polskiego:
1) samorządowe instytucje kultury - z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i
jednostki samorządu terytorialnego;
3) podmioty prowadzące działalność gospodarczą:
Priorytet 5 – Ochrona zabytków archeologicznych.
Narodowy Instytut Dziedzictwa
52
Strona 53
Strategicznym celem priorytetu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego poprzez
wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, obejmujących nieinwazyjne badania archeologiczne,
ewidencję i inwentaryzację zabytków archeologicznych oraz opracowanie i publikację wyników
przeprowadzonych badań archeologicznych. Cel ten został sformułowany w oparciu o fundamentalną
dla ochrony dziedzictwa kulturowego zasadę zrównoważonego rozwoju, która dopuszcza inwazyjne
metody badawcze jedynie w ostateczności, gdy stanowisko (zabytek archeologiczny) narażone jest na
bezpośrednie zniszczenie spowodowane oddziaływaniem przyrodniczym, bądź działaniami człowieka.
Stąd zadaniem priorytetu jest wspieranie i promocja badań prowadzonych metodami
niedestrukcyjnymi, wykorzystującymi techniki tradycyjne oraz nowoczesne osiągnięcia techniczne, a
także publikacja ich wyników. Nie będą natomiast wspierane projekty, które prowadzą do niszczenia
stanowisk archeologicznych (np. poprzedzające rekonstrukcje na stanowisku archeologicznym).
W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących rodzajów zadań,
służących ochronie dziedzictwa archeologicznego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, realizowanych
zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami:
1) ewidencja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych metodą badań powierzchniowych, w tym
kontynuacja badań w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski oraz weryfikacja badań
dotychczasowych;
2) nieinwazyjne badania archeologiczne, nie związane z planowanymi bądź realizowanymi
inwestycjami, wykorzystujące nowoczesne metody i sprzęt;
3) opracowanie, wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników przeprowadzonych badań
archeologicznych, w tym analiza i konserwacja pozyskanych w ramach tych badań zabytków.
O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiegać się mogą następujące podmioty prawa
polskiego:
1) samorządowe instytucje kultury;
2) państwowe instytucje kultury;
4) publiczne uczelnie akademickie;
5) niepubliczne uczelnie akademickie;
6) podmioty prowadzące działalność gospodarczą.
Priorytet 6 – Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego
Strategicznym celem priorytetu jest zainicjowanie kompleksowego procesu opracowania i
cyfryzacji materialnych zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym zabytków, obiektów muzealnych,
archiwalnych (także z zakresu niepaństwowego zasobu archiwalnego), bibliotecznych i
audiowizualnych, znajdujących się pod opieką podmiotów spoza sfery finansów publicznych, których
działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku, lub uczelni publicznych. Proces ten w sposób
szczególny winien uwzględniać właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo zbiorów przeznaczonych
do digitalizacji.
1) opracowanie zasobów kultury i dziedzictwa narodowego ze szczególnym uwzględnieniem
niepaństwowego zasobu archiwalnego wraz z przeprowadzeniem koniecznych prac konserwatorskich;
2) digitalizacja zasobów kultury i dziedzictwa narodowego uwzględniająca przeprowadzenie
niezbędnych prac konserwatorskich;
3) udostępnianie cyfrowych zasobów za pośrednictwem urządzeń multimedialnych lub/oraz sieci
rozległych (Internetu) poprzez portale internetowe;
53
Strona 54
4) przechowywanie zasobów cyfrowych z zapewnieniem trwałości i bezpieczeństwa danych
cyfrowych.
polskiego:
2) kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne;
3) uczelnie publiczne.
Program „Kolekcje”
Priorytet 4 – Kolekcje muzealne
Strategicznym celem priorytetu jest wspieranie działalności muzeów poprzez tworzenie oraz
systematyczne wzbogacanie zbiorów i kolekcji o randze narodowej i regionalnej. Priorytet ma za
zadanie utrwalanie wysokich standardów w zakresie opracowywania, przechowywania,
konserwowania i popularyzowania zbiorów i kolekcji muzealnych. Kolekcje dofinansowane w ramach
priorytetu powinny być tworzone w oparciu o konsekwentny i długofalowy plan rozwoju. Ze względu
na powyższe wymagania priorytet skierowany jest wyłącznie do instytucji kultury wpisanych do
Państwowego Rejestru Muzeów, które są w szczególny sposób zobligowane do zachowania wysokiej
wartości merytorycznej realizowanych przedsięwzięć oraz do stosowania właściwych reguł opieki nad
gromadzonymi zbiorami. Ważne dla celów priorytetu będą projekty wykraczające poza nakreślone
wyżej wymagania podstawowe, dla realizacji których zakupy dokonywane w ramach zadania
równoznaczne będą z istotnym podniesieniem jakości i wartości posiadanych zbiorów.
1) zakup obiektu do zbiorów muzeum oraz pokrycie kosztów niezbędnych do dokonania
przedmiotowego zakupu;
2) zakup kolekcji do zbiorów muzeum oraz pokrycie kosztów niezbędnych do dokonania
przedmiotowego zakupu.
W ramach jednego wniosku można ubiegać się wyłącznie o zakup pojedynczego obiektu lub
spójnej kolekcji. Przedmiotem zakupu nie może być grupa obiektów niestanowiących kolekcji. Z
priorytetu wyłączone są zadania związane z zakupem obiektów i kolekcji sztuki współczesnej, o
których dofinansowanie można ubiegać się w ramach priorytetów Narodowe kolekcje sztuki
współczesnej i Regionalne kolekcje sztuki współczesnej.
O dofinansowanie w ramach priorytetu mogą ubiegać się państwowe i samorządowe
instytucje kultury, będące muzeami wpisanymi do Państwowego Rejestru Muzeów.
Program „Rozwój infrastruktury kultury”.
Priorytet 1 – Infrastruktura kultury
Departament Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji Kulturalnej
Strategicznym celem priorytetu jest stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia
działalności kulturalnej, poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury instytucji kultury, a także
innych podmiotów działających w tym obszarze. Katalog działań priorytetu, obejmujący prace
budowlane, zakup wyposażenia niezbędnego dla realizacji celów statutowych, czy sporządzanie
dokumentacji technicznej, daje możliwość finansowania zadań generujących istotne zmiany
jakościowe, w zakresie sprawności i efektywności funkcjonowania zaplecza materialno-technicznego,
podmiotów objętych priorytetem.
54
Strona 55
W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących zadań
inwestycyjnych służących prowadzeniu działalności kulturalnej:
1) budowa, roboty budowlane, przebudowa, remont wraz z zakupem niezbędnych urządzeń
budowlanych i wyposażenia na potrzeby działalności kulturalnej;
2) zakup wyposażenia na potrzeby działalności kulturalnej;
3) przygotowanie dokumentacji technicznej niezbędnej do prowadzenia inwestycji, w tym projektów
architektonicznych, studiów wykonalności, analizy oddziaływania na środowisko;
4) zadania dotyczące budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów budowlanych wraz z zakupem
niezbędnych urządzeń budowlanych, współfinansowanych w ramach programów europejskich.
polskiego:
1) samorządowe instytucje kultury – z wyjątkiem domów kultury, centrów kultury oraz ośrodków
kultury;
2) państwowe instytucje kultury;
3) jednostki samorządu terytorialnego;
Priorytet 3 – Infrastruktura domów kultury
Narodowe Centrum Kultury
Strategicznym celem priorytetu jest zapewnienie optymalnych warunków dla działalności
domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki w zakresie edukacji kulturalnej i animacji
kultury poprzez modernizację i rozbudowę ich infrastruktury. Szeroki katalog działań, obejmujący
prace budowlane, opracowywanie dokumentacji technicznej czy zakup wyposażenia niezbędnego dla
realizacji celów statutowych, daje możliwość finansowania zadań w obszarze sprawności i
efektywności funkcjonowania zaplecza materiałowo-technicznego podmiotów objętych zakresem
priorytetu.
W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących zadań
inwestycyjnych służących prowadzeniu edukacji kulturalnej:
1) robót budowlanych, w tym rozbudowy, nadbudowy, przebudowy, remontu, wraz z zakupem
niezbędnych urządzeń budowlanych, realizowanych wyłącznie w już istniejących obiektach
budowlanych oraz zakupu wyposażenia na potrzeby prowadzenia edukacji kulturalnej;
2) zakupu wyposażenia na potrzeby prowadzenia edukacji kulturalnej;
3) przygotowania dokumentacji technicznej niezbędnej do prowadzenia inwestycji, w tym projektów
architektonicznych, studiów wykonalności, analizy oddziaływania na środowisko;
4) zadań dotyczących budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów budowlanych, wraz z zakupami
niezbędnych urządzeń budowlanych, współfinansowanych w ramach programów europejskich.
polskiego:
1) domy kultury, ośrodki kultury oraz centra kultury i sztuki posiadające status samorządowej
instytucji kultury – z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu
terytorialnego;
2) jednostki samorządu terytorialnego – wyłącznie jako organy prowadzące dla podmiotów
wymienionych powyżej.
55
Strona 56
10.2. Fundusze strukturalne.
Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej63
Program dla Europy Środkowej.
Priorytet 4 - Podniesienie konkurencyjności oraz atrakcyjności miast i regionów.
Obszar interwencji: P4.3 Wykorzystanie zasobów kulturowych dla uatrakcyjnienia miast i
regionów.
Celem priorytetu jest ochrona, rozwój i wykorzystywanie do celów gospodarczych (głównie
turystycznych) zasobów kulturowe Europy Środkowej takich jak: parki krajobrazowe i narodowe,
zamki, pałace, kościoły, zabytki i inne obiekty związane z kulturą i tradycją miast i regionów Europy
Środkowej.
Dofinansowanie obejmuje np. rozwijanie współpracy związanej z wykorzystaniem obiektów
zabytkowych i muzeów w różnych krajach Europy Środkowej w celu stworzenia wspólnej oferty
turystycznej, promocji, na tworzenie ponadnarodowych i innowacyjnych strategii zarządzania dla
ochrony, konserwacji i eksploatacji zasobów kulturowych czy na stworzenie transnarodowych
szlaków turystycznych we współpracujących regionach. Współpraca tego typu musi służyć
podnoszeniu konkurencyjności partnerskich regionów.
W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących przykładowych zadań:
 tworzenie ponadnarodowych i innowacyjnych strategii zarządzania dla ochrony, konserwacji i
eksploatacji zasobów kulturowych (miejsc, struktur, krajobrazów, obiektów) zgodnie z
zasadami zrównoważonego rozwoju (czyli rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem
zasobów kulturowych, przy jednoczesnej ochronie tych zasobów),
 promowanie kultury i tradycji regionów, krajów (np. reklama w telewizji, radio),
 zintegrowane koncepcje kulturowe i gospodarcze mające na celu generowanie dochodu i
zatrudnienia (np. stworzenie programów wycieczek objazdowych promujących zabytki i
kulturę regionów współpracujących),
 podejmowanie działań ujętych w strategiach regionów w zakresie wzmacniania kulturowych
aspektów regionów,
 nawiązanie współpracy pomiędzy obiektami zabytkowymi i muzeami w celu np. stworzenia w
przyszłości wspólnej oferty,
 ponadnarodowa współpraca nad przygotowywaniem inwestycji w “szlaki kulturowe” w
obszarze Europy Środkowej (np. zakup tabliczek informacyjnych, rozbudowa,
zagospodarowanie szlaków),
 ponadnarodowe centrum kompetencji zajmujące się utrzymaniem zasobów kulturowych
(obiektów kultury, parków krajobrazowych itp. w słabszych, peryferyjnych regionach. Można
otrzymać dofinansowanie na zakup i wprowadzenie technologii informatycznokomunikacyjnych do współpracy np. dostęp do stałego i szybkiego Internetu.
Beneficjentami priorytetu mogą być podmioty z państw objętych programem, takie jak:

władze lokalne i regionalne,

instytucje planistyczne i badań stosowanych,

agencje rozwoju,

grupy interesu,

firmy transportu publicznego,

spółdzielnie mieszkaniowe i korporacje mieszkaniowe,

grupy inicjatyw kulturowych,

organizacje ponadnarodowe działające w obszarze kultury,
63
https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/PoIis/Strony/11.1-Ochrona-i-zachowanie-dziedzictwa-kulturowego.aspx
[strona Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, 21.09.2015 r.];
56
Strona 57

wszystkie zorganizowane grupy obywateli i ich przedstawiciele działający dla
uatrakcyjnienia miast i regionu w oparciu o zasoby kulturowe.
Program Infrastruktura i Środowisko.
Priorytet 11 - Kultura i dziedzictwo kulturowe.
Działanie: 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym.
Celem Działania jest ochrona, zachowanie i efektywne wykorzystanie dziedzictwa
kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym.
Dofinansowanie obejmuje np. remont i odnowienie zabytku, konserwację zabytkowego
budynku, czy przygotowanie dokumentacji pod inwestycję, tworzenie wirtualnych instytucji kultury
przy wykorzystaniu w tym celu zbiorów zabytkowych. Ważne, aby zachęcał mieszkańców i turystów
do zwiedzania zabytków i poznawania cennych zbiorów zabytkowych, wskazane jest również, aby
projekt przyczynił się do utworzenia nowych miejsc pracy w sektorze kultury.
W ramach działania można ubiegać się o dofinansowanie następujących zadań:
 rewitalizację, rewaloryzację, konserwację, renowację, restaurację, zachowanie, a także
adaptację na cele kulturalne obiektów wpisanych do rejestru zabytków i zespołów tych
obiektów wraz z ich otoczeniem,
 zakup i remont trwałego wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej w obiektach
będących celem projektu (wyłącznie jako jeden z elementów projektu),
 konserwację zabytkowych muzealiów, starodruków, księgozbiorów, archiwaliów i zbiorów
filmowych,
 zabezpieczenie zabytków przed kradzieżą i zniszczeniem,
 rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizację zabytkowych zasobów
bibliotecznych, muzealnych, archiwalnych i zbiorów filmowych,
 tworzenie wirtualnych instytucji kultury (dot. wykorzystania w tym celu zbiorów
zabytkowych),
 przygotowanie kompleksowej dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji
przedsięwzięcia w ramach działania.
Beneficjentami działania mogą być:
 instytucje kultury (państwowe, samorządowe oraz współprowadzone z Ministrem Kultury i
Dziedzictwa Narodowego),
 jednostki samorządu terytorialnego,
 kościoły i związki wyznaniowe,
 organizacje pozarządowe,
 archiwa państwowe,
 szkoły artystyczne (dla których organem prowadzącym jest minister właściwy ds. kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego lub jednostki samorządu terytorialnego), wyłącznie w
zakresie zadań z obszaru digitalizacji zabytkowych zbiorów, konserwacji zabytków
ruchomych oraz ich zabezpieczenia przed kradzieżą i zniszczeniem,
 uczelnie artystyczne (nadzorowane przez ministra właściwego ds. kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego) wyłącznie w zakresie zadań z obszaru digitalizacji zabytkowych
zbiorów, konserwacji zabytków ruchomych oraz ich zabezpieczenia przed kradzieżą i
zniszczeniem,
 publiczne uczelnie wyższe inne niż artystyczne, wyłącznie w zakresie zadań z obszaru
digitalizacji zabytkowych zbiorów, konserwacji zabytków ruchomych oraz ich zabezpieczenia
przed kradzieżą i zniszczeniem.
Program Infrastruktura i Środowisko.
Priorytet - 11 Kultura i dziedzictwo kulturowe.
57
Strona 58
Działanie: 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu
ponadregionalnym.
Celem działania jest rozwój i poprawa stanu ważnych dla kraju i regionu obiektów
kulturalnych, tak aby umożliwiały zwiększony dostęp do kultury oraz poprawę jakości oferty
kulturalnej dla turystów, inwestorów i mieszkańców.
Dofinansowanie obejmuje np. budowę, remont i przebudowę obiektów o znaczeniu
ponadregionalnym, takich jak np. muzea, teatry, w tym także na przygotowanie dokumentacji
technicznej niezbędnej dla inwestycji.
 budowa, rozbudowa, remont i przebudowa instytucji kultury,
 zakup i remont trwałego wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej,
 przygotowanie dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia projektu.
 instytucje kultury (państwowe, samorządowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym
ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego),
 archiwa państwowe,
 jednostki samorządu terytorialnego.
Program Regionu Morza Bałtyckiego.
Priorytet - 4 Promowanie atrakcyjności i konkurencyjności miast i regionów.
Kierunek wsparcia: 4.1 Wzmacnianie rozwoju regionów metropolitalnych, miast i obszarów
miejskich.
Celem jest stworzenie silniejszych powiązań pomiędzy dużymi miastami i obszarami wokół
nich, co pozwoli na lepsze wykorzystanie ich możliwości i rozwój całego regionu.
W ramach tego kierunku wsparcia można realizować projekty opierające sie na współpracy miast i
regionów w zakresie rozwoju gospodarczego, które będą przyczyniać się do realizowania
ponadnarodowych programów i polityk wyznaczonych dla całego Regionu Morza Bałtyckiego.
Dofinansowanie obejmuje np. wspólne inwestycje, które przyczynią sie do poprawy jakości
świadczonych usług w całym regionie. Chodzi tu między innymi o usługi związane z sektorem
ochrony zdrowia, edukacji oraz transportu publicznego.
 wspólne działania miast i regionów, dzięki którym będą one realizować założenia programów
i polityk dotyczących rozwoju gospodarczego na poziomie całego Regionu Morza
Bałtyckiego (np. w zakresie polityki przedsiębiorczości i polityki dotyczącej małych i
średnich firm, przyciągania inwestycji zagranicznych, promowania gospodarki opartej na
wiedzy, kierowania firmą, wydajności pracy, ochrony środowiska miejskiego, zwiększania
aktywności społecznej mieszkańców, strategii dotyczących zatrudnienia),
 przygotowywanie inwestycji i wspólnych, ponadnarodowych rozwiązań pozwalających na
świadczenia wysokiej jakości usług społeczno-gospodarczych na poziomie całego regionu
(chodzi tu przykładowo o usługi w sektorze usług zdrowotnych, transportu publicznego,
edukacji oraz pośrednictwa pracy),
 realizacja planów działania w zakresie zmian gospodarczych w regionie z mniejszym i
rozrzuconym zasiedleniem (chodzi tu o projekty realizowane w ramach partnerstwa złożonego
z władz regionalnych i krajowych oraz firm oraz organizacji pozarządowych),
 opracowywanie praktycznych rozwiązań na poziomie całego regionu poprawiających
współpracę wielkich miast z miastami małymi oraz średnimi,
58
Strona 59

tworzenie partnerstw miejsko-wiejskich rozwiązujących wspólne problemy tych obszarów
(takie jak: przenoszenie się ludności do strefy podmiejskiej, zwiększająca się liczba osób
dojeżdżających do pracy z obszarów podmiejskich, wspólne oszczędzanie energii,
gospodarowanie energię, w tym odnawialną taką jak słoneczna, wodna czy wiatrowa,
rozwiązania służące lepszemu powiązaniu turystyki miejskiej i wiejskiej).
 władze publiczne (centralne, regionalne i lokalne oraz ich związki),
 instytucje badawcze i szkoleniowe,
 fundacje,
 organizacje pozarządowe oraz instytucje nie działające dla osiągnięcia zysku.
Program Regionu Morza Bałtyckiego.
Priorytet - 4 Promowanie atrakcyjności i konkurencyjności miast i regionów.
Kierunek wsparcia: 4.2 Strategiczne wsparcie zintegrowanego rozwoju BSR oraz spójności
społeczno-gospodarczej i terytorialnej.
Celem pomocy jest wyrównanie poziomu społecznego i gospodarczego między
poszczególnymi obszarami w całym Regionie Morza Bałtyckiego. Chodzi tutaj przede wszystkim o
tworzenie koncepcji rozwoju na poziomie ponadnarodowym, dzięki czemu inwestycje podejmowane
w całym regionie będą służyły tym samym celom.
Dofinansowanie obejmuje np. międzynarodowe projekty dotyczące przygotowywania oraz
realizowania wspólnych strategii dotyczących zmiany roli wsi, oszczędzania energii, czystszej
produkcji oraz zamówień publicznych dotyczących tworzenia przyjaznych dla środowiska towarów i
usług; przygotowanie i realizacje ponadnarodowych strategii marketingowych (np. reklamy czy
promocji) związanych z atutami całego Regionu w biznesie i otoczeniu biznesu (takich jak: drogi,
telekomunikacja, edukacja, kultura, przyroda); opracowywanie programów związanych z
przystosowaniem poszczególnych obszarów do zmian demograficznych (np. zmian w liczbie ludności,
wykształcenia, wieku, zjawiskach przypływu lub odpływu mieszkańców) lub też przywracania
wartości gospodarczej, społecznej i przyrodniczej obszarom bardzo zniszczonym przez przemysł;
działania związane z tworzeniem nowych usług i atrakcji turystycznych, takich jak: planowanie i
uruchamianie ponadnarodowych tras turystycznych, promocja turystyki przyjaznej dla środowiska
oraz turystyki wiejskiej.
 przygotowywanie i realizację wspólnych strategii dla wsi, dzięki którym rola wsi zostanie
zmieniona i dzięki temu łatwiej będzie np. znaleźć tam pracę,
 przygotowywanie i realizacja strategii rozwoju (danego obszaru lub danego sektora), dzięki
czemu będzie możliwa zmiana kierunku rozwoju gospodarczego i społecznego na lepszy niż
dotychczas (np. likwidacja przemysłu, który bardzo zanieczyszcza dany teren czy zmiana
kwalifikacji osób mieszkających tam, zalesianie, mądrzejsze wykorzystanie przyrody, rozwój
obszarów chronionych),
 przygotowywanie i realizacja wspólnych strategii w zakresie oszczędzania energii i czystszej
produkcji oraz w zakresie zamówień publicznych dotyczących tworzenia przyjaznych dla
środowiska towarów i usług,
 przygotowywanie i realizacja strategii marketingowych i działań związanych z atutami całego
Regionu w biznesie i otoczeniu biznesu (takich jak: infrastruktura, kultura, przyroda),
 przygotowywanie i realizacja ponadnarodowych strategii, działań i modeli związanych z
przystosowaniem poszczególnych obszarów do zmian demograficznych (np. zmian liczby
ludności, jej wykształcenia czy wieku) i procesów migracyjnych (przypływu lub odpływu
ludności),
59
Strona 60

przygotowywanie i realizacja wspólnych strategii w zakresie przywracania wartości
gospodarczej, społecznej i przyrodniczej obszarom bardzo zniszczonym przez przemysł,
 opracowywanie produktów turystycznych Regionu w oparciu o dziedzictwo kulturowe tego
obszaru i jego walory przyrodnicze (na przykład planowanie i uruchamianie
ponadnarodowych tras turystycznych, promocja turystyki przyjaznej dla środowiska oraz
turystyki wiejskiej).
 władze publiczne (centralne, regionalne i lokalne oraz ich związki),
 instytucje badawcze i szkoleniowe,
 fundacje,
 organizacje pozarządowe oraz instytucje nie działające dla osiągnięcia zysku.
Program: Program Współpracy Międzyregionalnej.
Priorytet: 2 Środowisko naturalne i zapobieganie ryzyku.
Priorytet ten dotyczy środowiska naturalnego oraz zapobiegania ryzyku, a w szczególności
kwestii związanych z zagrożeniami naturalnymi i technologicznymi, gospodarką wodną, gospodarką
odpadami, różnorodnością biologiczną oraz zachowaniem dziedzictwa naturalnego, energią i
zrównoważonym transportem, dziedzictwem kulturowym i krajobrazem.
Dofinansowanie można otrzymać m.in. na: wymianę doświadczeń i wiedzy w celu
usprawnienia systemu obserwacji i ostrzegania o zagrożeniach ekologicznych, poprawy jakości
dostarczania i oczyszczania wody, powtórnego wykorzystywania wysypisk śmieci i miejsc
składowania odpadów, poprawy jakości powietrza i rozwoju innowacyjnych metod ochrony gleby i
ożywiania gruntów na obszarach skażonych i poprzemysłowych.
 wizyty studyjne,
 wspólne sesje szkoleniowe i ćwiczenia,
 wymianę pracowników,
 studia i sprawozdania, analizy danych, porównawcze studia przypadku,
 spotkania i imprezy (międzyregionalne warsztaty, seminaria, konferencje, itd.),
 akcje informacyjne i promocyjne (komunikaty prasowe, broszury, ulotki, biuletyny, strona
internetowa, programy w radiu i telewizji, itd.),
 rozwój wspólnych ram koncepcyjnych i metodologicznych,
 opracowanie i wstępne testowanie nowych instrumentów i metod,
 przygotowywanie operacyjnych planów działań.
 władze regionalne i lokalne,
 instytucje zajmujące się ochroną przyrody,
 służby kryzysowe i inne podmioty zajmujące się zarządzaniem zagrożeniami,
 zarząd transportu publicznego,
 organy zajmujące się ochroną dziedzictwa naturalnego i krajobrazu,
 organy zajmujące się sektorem turystycznym,
 uniwersytety, instytuty badawcze i naukowe, placówki edukacyjne,
 inne organy publiczne lub podmioty prawa publicznego istotne dla procesu ochrony
środowiska i zapobiegania ryzyku.
Program: Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk
Priorytet: 2 Atrakcyjność oraz wspólna tożsamość
Działanie: 2.3 Zrównoważone wykorzystywanie dziedzictwa naturalnego i kulturowego dla
rozwoju regionalnego
60
Strona 61
Celem działania jest wykorzystanie przyrody i kultury rejonu Południowego Bałtyku zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju, czyli ich mądre wykorzystywanie i jednoczesna ochrona zasobów
Południowego Bałtyku (krajobrazów, wód, roślin) dziedzictwa kulturowego (tradycji, jedzenia,
tańców itp.) do rozwoju gospodarczego obszaru, przy jednoczesnej ich ochronie.
W ramach działania projekty mogą realizować instytucje oświatowe, jednostki samorządowe
oraz inne instytucje, które mają pomysł na promocję, tworzenie międzynarodowych produktów i
oferty turystycznej oraz ochronę środowiska i kultury na terenach Południowego Bałtyku.
Dofinansowanie można otrzymać m.in. na współpracę z instytucjami z krajów partnerskich w
celu zarządzania miejscami dziedzictwa naturalnego (np. parki krajobrazowe, narodowe) i
kulturowego (np. zamki, pałace, kościoły), a także na promocję wprowadzania zmian w działalności
firm i instytucji w celu ograniczania negatywnego wpływu na środowisko oraz na promowanie
projektów, które udało się wcześniej zrealizować w zakresie turystyki jako wzór dla następnych
projektów (tzw. promocja dobrych praktyk).
 rozwój wspólnych strategii dotyczących ochrony i wykorzystywania miejsc dziedzictwa
naturalnego i kulturowego (obszarów, krajobrazów i tradycji) dla rozwoju regionalnego,
 wspólne tworzenie produktów turystycznych (np. trasy tematyczne, wycieczkowe
przebiegające przez obszary krajów partnerskich) uwzględniające potrzeby ochrony przyrody i
kultury,
 małe inwestycje pilotażowe zwiększające infrastrukturę turystyczną na obszarze
Południowego Bałtyku (np. łańcuchy obiektów turystycznych wzdłuż wybrzeża Morza
Bałtyckiego, takich jak małe porty lub przystanie jachtów),
 zwiększanie kompetencji władz odpowiedzialnych za zarządzanie miejscami dziedzictwa
naturalnego i kulturowego, w tym wspólne kampanie zmierzające do współpracy tych władz z
krajów partnerskich,
 wspólne promocja obszaru Południowego Bałtyku jako celu turystycznego,
 wymiana wiedzy i promowanie Systemu Ekozarządzania i Audytu (EMAS-czyli narzędzia
stosowanego przez firmy i instytucje, by ulepszyć prowadzoną działalność w celu
ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko), jak również wspólne działania
oznaczające produkty przyjazne dla środowiska,
 rozwój i rozpowszechnianie dobrych praktyk w dziedzinie równego dostępu do oferty
turystycznej na obszarze Południowego Bałtyku.
 władze regionalne i lokalne oraz ich związki i stowarzyszenia;
 organizacje pozarządowe, stowarzyszenia;
 szkoły, uniwersytety i instytucje prowadzące działalność edukacyjną lub badawczą, jednostki
badawczo-naukowe;
 instytucje wspierające/ promujące zrównoważony rozwój, innowacyjność oraz
przedsiębiorczość.
Program: Regionalny Program Województwa Pomorskiego
Priorytet: 2 Społeczeństwo wiedzy
Działanie: 2.2 Infrastruktura i usługi tworzące podstawy społeczeństwa informacyjnego
Poddziałanie: 2.2.2 Rozwój usług społeczeństwa informacyjnego
Celem działania jest umożliwienie dostępu do wszelkiego rodzaju usług elektronicznych dla
mieszkańców, przedsiębiorców, inwestorów oraz turystów przebywających na terenie województw
pomorskiego.
Dofinansowanie można otrzymać m.in. na uruchomienie narzędzi, które pozwolą na
załatwianie bieżących spraw przez Internet tzw. e-Administracji, e-Edukacji, e-Kultura, e-Turystyka e61
Strona 62
Zdrowie. Twój projekt powinien zapewniać ujednolicenie istniejących oraz nowych systemów
informatycznych.
Dodatkowo w ramach poddziałania można zrealizować szkolenia dla osób zaangażowanych w
świadczenie usług za pomocą Internetu, jednak musi to być element większego projektu. Największe
szanse na dofinansowanie mają projekty dotyczące usług elektronicznych świadczonych dla jak
najszerszego kręgu mieszkańców oraz przedsiębiorców.
 uruchomienie platform elektronicznych służących do zarządzania oraz pozwalających na
załatwiania bieżących spraw administracyjnych drogą elektroniczną (tzw. e-Administracja),
usługi takie mają być dostępne dla przedsiębiorców i obywateli w urzędach wojewódzkich,
powiatowych i gminnych zlokalizowanych na terenie województwa pomorskiego;
 sprawny i bezpieczny dostęp do zasobów danych i informacji publicznej (tj. systemy
elektronicznego obiegu dokumentów),
 zwiększanie bezpieczeństwa świadczonych usług elektronicznych oraz uruchomienie podpisu
elektronicznego w jednostkach administracji publicznej,
 nowoczesne technologie informacyjne w nauczaniu, pozwalające na stosowanie kształcenia na
odległość i doskonalenia zawodowego (tzw. e-Edukacja) takie jak: specjalistyczne systemy
dla niepełnosprawnych, doskonalenie zawodowe dorosłych, systemy wspierające edukację
trzeciego wieku oraz wspieranie edukacji szkolnej i studiów wyższych,
 rozwój regionalnych zasobów cyfrowych promujących turystykę i kulturę regionu, tj. cyfrowe
zasoby biblioteczne i archiwalne, zasoby wirtualnych muzeów, systemy informacji
turystycznej i kulturalnej, oraz usług elektronicznych w zakresie kultury i turystyki (tzw. eKultura, e-Turystyka),
 zastosowanie w ochronie zdrowia technologii informacyjnych i komunikacyjnych poprzez
rozwój programów telemedycznych (tzw. e-Zdrowie), w tym m.in. sprawozdawczości
medycznej, sprawozdawczości w zakresie rozliczeń finansowych, elektronicznych kart
zdrowia, e-Recept, a także usług informacyjnych, np. telekonsultacje, rejestracja przez Internet
itp.
 jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
 szkoły wyższe,
 jednostki naukowe, w tym jednostki organizacyjne Polskiej Akademii Nauk,
 jednostki sektora finansów publicznych w tym m.in. straż pożarna, policja,
 instytucje kultury,
 kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,
 zakłady opieki zdrowotnej funkcjonujące w publicznym systemie ubezpieczeń zdrowotnych,
 partnerzy społeczni i gospodarczy,
 podmioty działające w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym.
Priorytet: 6 Turystyka i dziedzictwo kulturowe
Działanie: 6.2 Promocja i informacja turystyczna
Celem głównym Działania jest rozwijanie systemu informacji turystycznej i kulturalnej oraz
promocja sieciowych produktów turystycznych.
Dofinansowanie można otrzymać m.in. na tworzenie i promocję nowych atrakcji
turystycznych lub kulturalnych (m. in. szlaki turystyczne wyznaczone wzdłuż historycznych
miejscowości), rozwoju regionalnego systemu informacji turystycznej (np. internetowej bazy
62
Strona 63
noclegowej), systemu kontroli oferty turystycznej regionu; na promocję regionu w kraju i za granicą,
np.: można otrzymać dofinansowanie na udział w targach promujących dany region.
 opracowanie, rozwój i promocja produktów turystycznych, kulturowych i tradycyjnych
charakterystycznych dla Pomorza (m.in. szlaki turystyczne, jarmarki, wydarzenia kulturalne,
specyficzne produkty spożywcze, wyroby rzemiosła). O dofinansowanie można się starać
również w celu wykonania badań i analiz marketingowych,
 integracja i rozbudowa regionalnego systemu informacji turystycznej (poprzez budowę
nowych oraz rozbudowę i przebudowę istniejących centrów informacji turystycznej, w tym
rozwój systemów informacyjnych, uruchamianie infokiosków i innych nowoczesnych
rozwiązań, rozszerzanie oferty wydawnictw informacyjnych i promocyjnych),
 finansowanie organizacji lub udziału w imprezach wystawienniczych i targowych oraz innych
wydarzeniach o randze ponadregionalnej w kraju i poza jego granicami, bezpośrednio
powiązanych z promocją walorów turystycznych regionu,
 organizacja kampanii reklamowych promujących walory turystyczne i kulturowe
Województwa w kraju i za granicą.
 samorządy- gminy, powiaty leżące na terenie Województwa Pomorskiego lub województwo
oraz związki i stowarzyszenia tych samorządów,
 Parki narodowe i parki krajobrazowe;
 Podmioty wykonujące zadania jednostki samorządu terytorialnego/związku komunalnego,
 Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i instytucje przez nie założone,
 Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,
 inne instytucje sektora finansów publicznych (np.: centrum kultury),
 szkoły wyższe,
 jednostki naukowe (np.: PAN),
 Podmioty działające w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym.
Priorytet: 6 Turystyka i dziedzictwo kulturowe
Działanie: 6.3 Regionalne dziedzictwo kulturowe o potencjale turystycznym
Celem Działania jest renowacja obiektów zabytkowych i ich przystosowanie do celów
turystycznych lub kulturalnych np. przekształcenie dworku szlacheckiego w muzeum. W ramach
Działania można również otrzymać dofinansowanie na zabezpieczenie obiektów historycznych, w tym
obrazów lub innych cennych przedmiotów, przed zniszczeniem lub kradzieżą. Ponadto można uzyskać
wsparcie na poprawę dostępu do zabytków (m.in. oznakowanie dojazdu do zabytku, remont drogi) i
wykorzystania terenów wokół obiektów zabytkowych (np. na budowę ogrodu w stylu francuskim), ale
tylko jeśli inwestycje te będą częścią większego projektu wspierającego przystosowanie obiektów
historycznych na cele turystyki.
 prace restauratorskie, prace konserwatorskie oraz adaptację budynków, budowli i innych
obiektów o znaczeniu historycznym, nadanie im nowych funkcji użytkowych, kulturowych
oraz turystycznych, w tym także zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego na
wypadek zagrożeń;
 prace restauratorskie, prace konserwatorskie oraz adaptacja zespołów fortyfikacyjnych oraz
budowli obronnych i nadanie im nowych funkcji użytkowych kulturowych oraz
turystycznych;
63
Strona 64

prace restauratorskie, prace konserwatorskie i zagospodarowanie zabytkowych,
ogólnodostępnych założeń parkowych oraz zabytków sztuki inżynieryjnej, kompleksowych
założeń przemysłowych i folwarcznych wraz z nadaniem im nowych funkcji kulturowych i
turystycznych;
 prace restauratorskie, prace konserwatorskie zabytkowych budynków sakralnych
stanowiących atrakcję turystyczną;
 tworzenie nowych oraz przeciwdziałanie niszczeniu istniejących stanowisk i obiektów
archeologicznych tworzących własną formę krajobrazowo-turystyczną (np. grodziska,
kurhany, kopce) oraz budowa nowych, rozbudowa i przebudowa istniejących obiektów
funkcjonalnie z nimi związanych
 Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia;
 Organizacje pozarządowe;
 Administracja rządowa;
 Szkoły wyższe;
 Instytucje kultury;
 Jednostki naukowe;
 PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne;
 Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych;
 Partnerzy społeczni i gospodarczy;
 Jednostki sektora finansów publicznych, posiadające osobowość prawną.
Priorytet: 8 Lokalna infrastruktura podstawowa
Działanie: 8.1 Lokalny potencjał rozwojowy
Poddziałanie: 8.1.2 Lokalna infrastruktura wspierająca rozwój gospodarczy
Celem poddziałania jest zwiększenie atrakcyjności województwa pomorskiego pod względem
inwestycyjnym i turystycznym oraz zachęcenie ludności do osiedlania się na terenie województwa.
Dofinansowanie można uzyskać na budowę, przebudowę lub rozbudowę lokalnej, dostępnej
dla wszystkich infrastruktury turystycznej czy turystycznych linii kolejowych. Możesz także utworzyć
i rozwinąć system promocji i informacji turystycznej. Twój projekt może również dotyczyć
konserwacji i odnowienia budynków o znaczeniu historycznym z możliwością nadania im nowych
funkcji (np. turystycznych) oraz odnowienie elementów przestrzeni np. parków.
 budowę, przebudowę lub rozbudowę lokalnej, dostępnej dla wszystkich infrastruktury
turystycznej, w tym m.in. tras kajakowych i rowerowych, szlaków turystycznych i
przyrodniczych, portów i przystani jachtowych, stanic, punktów i wież widokowych wraz z
oznakowaniem i niezbędnymi elementami, miejsc biwakowania, parkingów,
 tworzenie i rozwijanie podregionalnych i lokalnych systemów promocji i informacji
turystycznej,
 budowę, przebudowę i rozbudowę turystycznych linii kolejowych (jednak nie ma możliwości
zakupu lub remontów taboru),
 konserwację i odnowienie budynków o znaczeniu historycznym z możliwością nadania im
nowych funkcji np. turystycznych,
 uzbrojenie terenów pod inwestycje gospodarcze (z wyłączeniem mieszkań) związane z
doprowadzeniem wodociągów, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, sieci teleinformatycznej,
sieci ciepłowniczej, elektrycznej, gazowej wraz z drogami wewnętrznymi i w uzasadnionych
przypadkach drogami dojazdowymi,
 złożone przedsięwzięcia obejmujące m.in.:
64
Strona 65
przebudowę, rozbudowę lub remonty publicznej infrastruktury turystycznej,
społecznej, rekreacyjnej,
o odnowienie elementów przestrzeni publicznej, w tym zakładanie parków i odnowa
istniejących terenów zielonych,
o tworzenie stref bezpieczeństwa i zapobiegania przestępczości.
 jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
 podmioty wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego lub związku komunalnego,
 instytucje kultury,
 administracja rządowa,
 inne podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych,
 Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne,
 podmioty działające w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym.
Priorytet: 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie
Działanie: 9.3 Lokalne inicjatywy obywatelskie
Celem Działania jest aktywizacja i integracja społeczności lokalnych na obszarach wiejskich.
Pomoc w ramach działania jest skierowana na tereny wiejskie oraz do miast liczących do 5 tys.
mieszkańców.
Dofinansowanie można otrzymać na budowę, remont, wyposażenie i adaptację budynków na
cele kulturalne (np. domy kultury) oraz społeczne (np. przedszkola); na działania zmierzające do
poprawy wyglądu okolicy przez zagospodarowanie przestrzeni na cele publiczne (np. place zabaw),
rekreacyjne (np. ścieżki rowerowe), odnowienie pałaców, zamków, organizowanie i promowanie
wydarzeń kulturalnych; na opracowanie lokalnych programów rozwoju wsi i miast.
 budowę, dostosowanie oraz wyposażenie obiektów komunalnych, w których odbywają się
imprezy kulturalne (np. świetlice, domy kultury),
 adaptację oraz wyposażenie budynków, placów itp. na cele społeczne (np. edukacja
przedszkolna),
 adaptację oraz wyposażenie takich obiektów jak kluby i świetlice środowiskowe, które
pomagających odnaleźć się mieszkańcom na rynku pracy, np. poprzez przekwalifikowania
zawodowe (kursy, szkolenia), nabywanie nowych kwalifikacji zawodowych (warsztaty,
praktyki), zajęcia w zakresie rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej,
 zagospodarowanie terenu (urządzanie placów zabaw, boisk sportowych),
 tworzenie wysokiej jakości przestrzeni publicznej, poprawę wyglądu przestrzeni (np.
zagospodarowywanie centrów wsi i osiedli), tworzenie terenów rekreacyjnych (np.
zagospodarowanie parku, tworzenie ścieżek rowerowych),
 budowę lub remont zaplecza turystycznego (np. szlaki turystyczne) oraz rekreacyjnego (np.
trasy rowerowe),
 zagospodarowanie zbiorników i cieków wodnych,
 konserwację i odnowienie zabytków użytkowanych na cele publiczne (np. zamków, pałaców,
kościołów),
 organizację i promowanie wydarzeń kulturalnych związanych z zachowaniem dziedzictwa
kulturowego wsi (np. zabytków, kultury ludowej, dawnych obyczajów, obrzędów, walorów
środowiska naturalnego wsi).
o
65
Strona 66






jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
podmioty wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego/związku komunalnego,
instytucje kultury,
organizacje pozarządowe,
kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,
podmioty działające w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym.
MECHANIZM FINANSOWY EUROPEJSKIEGO OBSZARU GOSPODARCZEGO i
NORWESKI MECHANIZM FINANSOWY
1. Rodzaje projektów podlegających dofinansowaniu:

rewitalizacja, konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kulturalne historycznych obiektów i
zespołów zabytkowych wraz z otoczeniem;

budowa, rozbudowa, remonty i przebudowa instytucji kultury o znacznym potencjale wpływu
na społeczno-ekonomiczny rozwój regionu;

konserwacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów
piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audiowizualnych, w tym filmowych;

rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizacja zabytków ruchomych
oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audio,
audiowizualnych i filmowych oraz tworzenie wirtualnych instytucji kultury.
2. Rodzaje podmiotów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie:

państwowe i samorządowe instytucje kultury

publiczne szkoły artystyczne i uczelnie artystyczne (w zakresie zadań z obszaru konserwacji i
renowacji historycznych obiektów, zespołów zabytkowych i zabytków ruchomych oraz rozwoju
zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury);

publiczne uczelnie wyższe (w zakresie zadań z obszarów: konserwacji i renowacji
historycznych obiektów, zespołów zabytkowych i zabytków ruchomych oraz rozwoju zasobów
cyfrowych w dziedzinie kultury;

archiwa państwowe;

jednostki samorządu terytorialnego i ich związki;

kościoły i związki wyznaniowe;

organizacje pozarządowe ze sfery kultury.
11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków
Cele określone w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stara Kiszewa na lata 20162019 będą osiągane poprzez:
- wspólne działania władz Gminy z Ministerstwem Kultury, Urzędem Marszałkowskim Województwa
Pomorskiego, wojewódzkim konserwatorem zabytków, władzami kościelnymi oraz innymi
jednostkami samorządu terytorialnego na zasadach porozumień, umów, wspólnych podmiotów,
- inicjatywy własne władz Gminy Stara Kiszewa,
- stosowanie instrumentów finansowych /dotacje, prowadzenie instytucji, nagrody, zachęty, itp./,
- funkcje programowe /programy lokalne i projekty, kontrakty, itp./,
- inne działania stymulujące.
66
Strona 67
UZASADNIENIE
Obowiązek sporządzenia powiatowego programu opieki nad zabytkami nakłada na gminę art. 87
Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( t.j. Dz.U. z 2014 r.
poz. 1446 ze zm.).
Program ma na celu :
1/ włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z
koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
2/ uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa
archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej:
3/ zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania,
4/ wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego:
5/ podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków
finansowych na opiekę nad zabytkami,
6/ określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe
związane z wykorzystaniem tych zabytków,
7/ podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad
zabytkami, Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjmuje Rada Gminy, po uzyskaniu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków i jest ogłoszony w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z
realizacji programu Wójt sporządza co dwa lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy.
W budżecie na lata 2016 2019 powinny zostać zabezpieczone środki na realizację Programu.
Strona 1

pobierz - gmina stara kiszewa

Transkrypt

Podobne dokumenty

pobierz - gmina stara kiszewa

Odpowiedź na pytanie z dnia 29.05.2012

Typ: Andrzej I

Skład obwodowych komisji wyborczych w gminie Stara Kiszewa

ffii"szenie na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy w