Kongres Europejskich Rolników 6-8 października - Copa

DIS(14)7392:1
Kongres Europejskich Rolników
6-8 października 2014 roku, Bruksela
Propozycje tez dla Ministra Marka Sawickiego dotyczących tematu:
„Jak zagwarantować wspólnotowy charakter WPR w ramach przyszłych
reform WPR?”
[Szanowni Państwo]
Dwa lata temu obchodziliśmy 50 rocznicę ustanowienia Wspólnej Polityki
Rolnej. Polityki, która była jednym z fundamentów jednoczącej się Europy.
Główne cele WPR pozostają niezmienne od początku jej istnienia:




racjonalne zwiększanie produkcji rolnej,
zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej,
stabilizowanie rynków,
zagwarantowanie odpowiedniej podaży żywności w rozsądnych cenach dla
konsumentów.
Czy ta niezmienność podstawowych celów WPR jest czymś negatywnym?
Dotychczasowe doświadczenie pokazuje, że nie. Nie ograniczały one w żaden
sposób niezbędnych zmian WPR w kolejnych reformach i pozwalały na
dostosowanie instrumentów WPR do pojawiających się nowych wyzwań
i oczekiwań społecznych. Tak było także w czasie ostatniej reformy, którą
uzgodniliśmy w 2013 roku..
Na czym polegał sukces WPR? Wydaje się, że przede wszystkim na jej
wspólnotowym charakterze. Ta polityka będzie miała ważne zadania do
wypełnienia także w przyszłości – rolnictwo jest specyficznym, uzależnionym od
środowiska sektorem, który musi się rozwijać w sposób zrównoważony.
Pozostawienie rolnictwa wyłącznie rynkowi nie zapewni wypełniania przez nie
wielorakich ról i wyzwań, jakie przed nim stawiamy i jakie będą przed nim stały
także w przyszłości: zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego,
zrównoważonego gospodarowania zasobami, aktywnego wkładu w ogólny
rozwój gospodarczy. Wiele z tych wyzwań ma powszechny, ponadnarodowy
1
charakter, dlatego zachowanie wspólnotowości WPR jest warunkiem
niezbędnym utrzymania skuteczności tej polityki także w przyszłości.
Jest kilka elementów, które muszą być spełnione, aby w kolejnych reformach
WPR nadal utrzymała swój wspólnotowy charakter.
Po pierwsze – tak jak to ma miejsce teraz – WPR musi być oparta o wspólne,
jasne zasady: ustalone w drodze kompromisu między państwami
członkowskimi a Parlamentem Europejskim; stosowane i respektowane
w sposób jednolity w całej UE. Jakkolwiek będą wyglądały przyszłe instrumenty
wsparcia rolnictwa ten podstawowy warunek musi być zachowany.
Drugim, podstawowym warunkiem zachowania wspólnotowości WPR jest
utrzymanie wspólnego, silnego budżetu służącego finansowaniu WPR.
Budżetu, który będzie rozdzielany między państwa członkowskie w jasny,
sprawiedliwy sposób, niepozostawiający wrażenia nierównego traktowania. W
tym kontekście wyrównanie poziomu płatności bezpośrednich pozostaje nadal
sprawą aktualną.
W ramach rozwiązań przyjmowanych w ostatnich reformach WPR pojawia się
coraz więcej elastyczności umożliwiających państwom członkowskim
dostosowanie poszczególnych instrumentów do własnych potrzeb i specyfiki.
Podejście takie stanowi często niezbędny element ustalanego ostatecznie
kompromisu. Co do zasady jest ono korzystne, ponieważ daje państwom
członkowskim odpowiednie pole manewru we wdrażaniu WPR pozwalające na
dopasowanie rozwiązań do specyficznych potrzeb. Niesie jednak ze sobą pewne
zagrożenie dla jednolitych warunków konkurowania na wspólnym rynku
europejskim. Aby uniknąć potencjalnego negatywnego wpływu takich
elastyczności na wspólnotowość WPR, zarówno zakres, jak i sposób stosowania
takich elastyczności, musi być jednakowy dla wszystkich państw członkowskich,
niezależnie od ich sytuacji wyjściowej. Komisja Europejska musi także uważnie
monitorować stosowanie takich elastyczności, tak aby nie doszło do nadużyć i
nie zakłóceń konkurencji na wspólnym rynku.
W ostatniej reformie położyliśmy większy nacisk na zrównoważenie łańcucha
żywnościowego i wsparcie lepszego zorganizowania rolników. Wspieranie
podmiotów o słabszej sile przetargowej w łańcuchu żywnościowym jest
oczywiście właściwym podejściem. Wzmacniając pozycję organizacji
DIS(14)7392:1
producentów, ich zrzeszeń czy organizacji międzybranżowych, wyposażając je
w dodatkowe kompetencje i instrumenty trzeba jednak uważnie śledzić czy nie
prowadzi to do zachwiania równych warunków konkurencji lub
fragmentaryzacji wspólnego rynku. Mogłoby to podważyć wspólnotowy
charakter WPR.
Na koszty funkcjonowania rolnictwa europejskiego w coraz większym stopniu
wpływ mają przepisy, które nie są bezpośrednio związane z WPR. Dotyczą one
takich obszarów jak środowisko, bezpieczeństwo żywności, weterynaria
i bardzo często opierają się na dyrektywach, których wytyczne wprowadzane są
do prawa krajowego przez poszczególne państwa członkowskie. Choć efektem
wdrożenia unijnego prawa środowiskowego powinno być osiągnięcie tych
samych wspólnotowych celów, to praktyka pokazuje, że państwa członkowskie
stosują bardzo różne sposoby ich osiągania, a związane z dyrektywami
przepisy krajowe są mniej lub bardziej restrykcyjne. Może to w zasadniczy
sposób wpływać na warunki funkcjonowania rolnictwa poszczególnych
krajów i konkurencję na wspólnotowym rynku.
Biorąc pod uwagę powyższe potencjalne zagrożenia Komisja musi stać na
straży wspólnotowego charakteru WPR i proponować środki zaradcze w
przypadku jego naruszenia. Szczególne znaczenie ma przy tym nadzór nad
przestrzeganiem prawa konkurencji w przypadku pomocy państwa stosowanej
przez państwa członkowskie. Komisja musi zachować skuteczną kontrolę nad
stosowaniem pomocy państwa zarówno na etapie przygotowywania i
dopuszczania przygotowywanych programów wsparcia krajowego, jak i na
etapie monitoringu stosowania tych instrumentów.
Reformy WPR stopniowo ograniczyły rolę instrumentów interwencji rynkowej,
które tradycyjnie miały stabilizować rynki. Teraz mają one pełnić przede
wszystkim formę „siatki bezpieczeństwa” w sytuacjach kryzysowych. Ostatnie
wydarzenia pokazują jednak, że mogą one być niewystarczające i nie zawsze
dostosowane do poszczególnych rynków. Jeżeli ścieżka zmian będzie
kontynuowana, konieczne będą nowe instrumenty zarządzania ryzykiem.
Rozwiązania takie powinny mieć charakter wspólnotowy, stosowany na
poziomie UE.
3
Chciałbym też nawiązać do praktyki stosowania instrumentów kryzysowych i
zagrożenia, jakie z tej praktyki wynikają dla wspólnotowości WPR. Kryzys nie
wybiera – w równym stopniu dotyka rolników, którzy działają niezależnie, jak i
tych, którzy zdołali zorganizować się i działają grupowo. Instrumenty
przeciwkryzysowe powinny zabezpieczyć wszystkich, których dotyka kryzys.
Sytuacji kryzysowej nie należy wykorzystywać do pobudzania zorganizowania
rolników – różnicowanie wsparcia może skutkować jedynie tym, że
niezorganizowani wypadną z sektora.
Na koniec chcę jeszcze wspomnieć o jednej istotnej kwestii, o której należy
stale pamiętać w kontekście reform WPR. Kolejne zmiany tej polityki sprawiły,
że jest ona niezwykle skomplikowana. Jej przepisy stały się niejasne dla
rolników i samej administracji, a ich stosowanie wiąże się z dodatkowym
obciążeniami, które trudno uzasadnić. Ostatnia reforma nie przyniosła w tym
obszarze pozytywnych zmian, wprost przeciwnie – zadania stawiane przed
obydwoma filarami WPR zostały wymieszane, system płatności bezpośrednich
będzie jeszcze bardziej skomplikowane. Realne uproszczenie powinno być
jednym za nadrzędnych celów każdej przyszłej reformy WPR.
Podsumowując, cele WPR powinny pozostać niezmienne i dają one możliwość
utrzymania wspólnotowego charakteru tej polityki. Utrzymanie takiego
charakteru powinien zapewniać wspólny zestaw regulacji i zasad, połączonych
z finansowaniem WPR z silnego budżetu ustalonego na poziomie UE. Część
rozwiązań WPR, choć co do zasady korzystnych, może mieć negatywne skutki
dla wspólnotowości WPR. Dotyczy to m.in. elastyczności we wdrażaniu WPR,
niektórych elementów wzmacniania siły producentów w łańcuchu dostaw.
W tych obszarach szczególną rolę do spełnienia ma kontrola i nadzór Komisji
Europejskiej. Podobnie jest w przypadku kontroli sposobu wdrożenia dyrektyw
(głównie środowiskowych) wpływających na rolnictwo oraz stosowania pomocy
krajowej przez państwa członkowskie. Stosowanie instrumentów kryzysowych
nie może różnicować rolników i nie może być wykorzystywane do innych celów
– np. wywierania presji na większe zorganizowanie producentów. Rozważając
kolejne reformy WPR musimy pamiętać o realnym uproszczeniu tej polityki.