Konferencja prasowa NRA i Samorzadu Lekarskiego w zwiazku z

Konferencja prasowa
w związku z wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich
do Trybunału Konstytucyjnego o zakwestionowanie obowiązku
przynależności do samorządów zawodowych
Warszawa, 19 stycznia 2009 r.
Art. 17 Konstytucji RP ma następującą treść:
Art. 17
1. W drodze ustaw y można tworzyć samorządy zawodowe,
reprezentuj ące osoby wykonujące zawody zaufania publi cznego i
sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w
granicach interes u publiczneg o i dla jego ochron y.
2. W drodze ustaw y można tworzyć również inne rodzaj e samorządu.
Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani
ograniczać wolności podejmowania działalności gospoda rczej.
Jak widać z powyższego, samorządy poszczególnych zawodów działają na
podstawie ustaw, w związku z cyt. wyżej przepisem Art. 17 ust. 1 Konstytucji
RP. Przesłanką ustawowego określenia organizacji danego zawodu w formie
samorządu jest to jedynie, aby był to „zawód zaufania publicznego”.
Takim samorządom Państwo oddaje swoje (wszystkie lub niektóre) uprawnienia
nadzorcze nad wykonywaniem zawodu, w przeciwieństwie do innych zawodów,
gdzie odpowiednie kompetencje albo leżą w wyłącznej gestii administracji
publicznej (np. taksówkarz, nauczyciel) albo – po prostu nie istnieją, zaś
weryfikatorem prawidłowego wykonywania zawodu jest „niewidzialna ręka
rynku” (np. kucharz).
Nie byłoby dobrze dla zainteresowanych (odbiorców usług), gdyby weryfikacji
prawidłowości wykonywania zawodu lekarza, notariusza, adwokata, architekta
itp. miała dokonywać wyłącznie owa „niewidzialna ręka rynku”. Istota zawodu
zaufania publicznego polega m.in. na tym, że klient (np. osoba oskarżona,
pacjent, inwestor) musi zawierzyć swojemu adwokatowi, lekarzowi,
architektowi, bowiem jego wiedza zawodowa ma charakter szczególny, a
wykonywanie zawodu podlega szczególnym rygorom deontologicznym.
Dlatego istota zawodu zaufania publicznego polega też na tym, że to właśnie
1
korporacja zawodowa sprawuje – w myśl Art. 17 ust. 1 Konstytucji – „pieczę
nad należytym wykonywaniem danego zawodu”. Przejmowanie przez Państwo
tych uprawnień osłabia etos profesjonalizmu i źle służy interesom klientów,
wbrew licznym w Polsce zwolennikom omnipotencji państwowej, którzy
uważają, że funkcję strażnika prawidłowego wykonywania zawodu zaufania
publicznego najlepiej wypełni urzędnik państwowy. Tak było w PRL, gdzie
kontrolę nad wszystkim sprawował aparat państwowy. W krajach
demokratycznych, do których Polska należy od prawie 20 lat, podział władzy
między państwo (rząd) i korporacje terytorialne, zawodowe i inne jest rzeczą
naturalną, a to, czy ze swoich uprawnień samorządy korzystają zgodnie z literą i
duchem prawa – weryfikuje ostatecznie sąd.
Nie jest też prawdą, że przynależność do samorządu zawodowego (do korporacji
zawodowej) jest „przymusowa” („obowiązkowa”). Nie ma tu w ogóle dylematu:
przynależność przymusowa czy dobrowolna, bo samorząd nie jest organizacją
społeczną czy instytucją, do której trzeba lub można się zapisać – obowiązkowo
lub dobrowolnie. Samorząd – tak samo terytorialny jak i zawodowy – jest
przewidzianą przez Konstytucję i ustawy formą organizacji życia
zbiorowego, w ramach której uprawnienia władcze państwo przekazuje
samym zainteresowanym – np. mieszkańcom gminy, osobom wykonującym
dany zawód itp. Przynależność ta nie jest zatem przymusowa; następuje ona z
mocy samego prawa – jest więc poniekąd „automatyczna”, tak samo, jak z mocy
prawa, „automatycznie” nabywamy obywatelstwo polskie, bo urodziliśmy się z
rodziców mających obywatelstwo polskie, jak z mocy prawa, „automatycznie”,
jesteśmy członkami terytorialnej wspólnoty samorządowej (np. gminy), bo tak
prawo określa skutek tego, iż mieszkamy na terenie tej gminy. Tak samo –
adwokaci, lekarze, doradcy podatkowi i inne zawody zaufania publicznego
tworzą z mocy prawa swoje izby, które są wspólnotami osób wykonujących
dany zawód.
Dlatego dylemat, który został postawiony przez Rzecznika Praw Obywatelskich,
jest zupełnie fałszywy. Należy też dodać, że nieporozumieniem jest także
sugerowana przez RPO sprzeczność z Konstytucją, jakoby samorządy
zawodowe naruszały wolność wykonywania zawodu albo ograniczały wolność
podejmowania działalności gospodarczej. Z cyt. przepisu art. 17 Konstytucji
wyraźnie wynika, że zdanie to mieści się w ust. 2 odnoszącym się do
samorządów innych, niż zawodowe, co jest zupełnie zrozumiałe, bowiem takie
ograniczenia muszą być dyktowane szczególnymi okolicznościami – te zaś
Konstytucja łączy z uznaniem przez Sejm danej profesji jako „zawodu zaufania
publicznego”. Jeśli zatem Sejm uznał dany zawód za zawód zaufania
publicznego i ustanowił dla niego samorząd zawodowy – trudno widzieć w tym
nadużycie prawa.
2
"(…) ustawa zasadnicza, przekazując część zadań publicznych rządowi i jego administracji,
umożliwia przekazanie pozostałej części innym, ustawowo wskazanym, zdecentralizowanym
podmiotom i organom administracji publicznej, m.in. korporacjom zawodowym. Korporacja
jako instytucja administracji zdecentralizowanej wykonuje zadania publiczne samodzielnie, w
imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zakres jej samodzielności ściśle określa
prawo.
Przynależność do korporacji nie jest dobrowolna ani przymusowa, lecz wynika
bezpośrednio z mocy prawa, jest więc automatycznie konsekwencją nabycia stosownych
uprawnień (wpisu i prawa wykonywania zawodu) bądź też spełnienia innych
określonych przez prawo wymogów.
Istotą samorządu zawodu zaufania publicznego jest powierzenie, na drodze ustawowej,
zarządu sprawami publicznymi w określonej dziedzinie samym zainteresowanym,
zorganizowanym
przez
ustawę,
w
korporację
prawa
publicznego
–
podmiot
zdecentralizowanej administracji publicznej.
Samorząd zaufania publicznego, odnosić się może jedynie do tych zawodów, w których ocena
prawidłowości ich wykonania, zwłaszcza w sensie deontologicznym, jest niemożliwa z
zewnątrz, a jednocześnie są to zawody istotne z punktu widzenia interesu publicznego.
Funkcją korporacji zawodowych jest więc sfera etyki zawodowej, ustalanie i egzekwowanie
kryteriów deontologicznych, reprezentowanie korporacji wobec władz państwowych, a także
nadawanie prawa do wykonywania zawodu (co władze korporacyjne wykonują pod nadzorem
władz państwowych obejmującym wyłącznie zakres zgodności ich działania z prawem, o
której ostatecznie rozstrzyga niezawisły sąd)”.
M. Kulesza, „Rzeczpospolita”, 9.02.1996 r.
3
Mity i fakty o zawodach zaufania publicznego
Mity
Zawody zaufania publicznego są
zamknięte, trudno się do nich dostać
bez układów rodzinnych. Najczęściej
podawane jako przykład są w tym
przypadku zawody prawnicze.
Samorządy zawodów zaufania
publicznego to instytucje wywodzące
się z PRL
„Korporacje” to wyobcowane ze
społeczeństwa oligarchiczne klany,
bezdusznie wysysające pieniądze z
uczciwych obywateli
Fakty
Egzamin wstępny na aplikacje przygotowuje,
przeprowadza i nadzoruje państwo (ministerstwo
sprawiedliwości) a nie samorząd. Adwokaci nie
mają żadnego wpływu na to, kto zostanie przyjęty.
W zawodzie lekarza to państwo ogranicza dostęp
do niektórych specjalizacji nie prowadząc
aktywnej polityki umożliwiającej stworzenie
właściwej liczby miejsc szkoleniowych. Samorząd
lekarski od wielu lat protestuje przeciwko tej
sytuacji.
Samorząd adwokacki został utworzony dekretem
marsz. Józefa Piłsudskiego w 1918 roku.
W PRL-u samorząd adwokacki stanowił jedyną
ochronę przed represjami państwa wobec
adwokatów, zwłaszcza tych, którzy bronili
więźniów politycznych i wspierali opozycję.
_____________________ ________________
Izby lekarskie funkcjonowały w Polsce przed
rokiem 1918 na terenie zaboru austriackiego i
pruskiego. Po uzyskaniu niepodległości, po kilku
latach aktywności organizacyjnej oraz politycznej
środowiska lekarskiego, w 1921 r. ustawą
sejmową zostały powołane izby lekarskie, a w
roku 1938 izby lekarsko-dentystyczne. Samorząd
lekarski był rozwiązywany dwukrotnie: po raz
pierwszy przez okupantów niemieckich w 1940 r.,
po raz drugi - przez administrację komunistyczną
w 1950 r. I chociaż towarzyszące temu
okoliczności różniły się, to w obu przypadkach
wspólne były korzenie tych decyzji. Idea
samorządności nie mieściła się w żadnym z tych
systemów społecznych. Zawód lekarza i lekarza
stomatologa w roku 1989 ponownie uzyskał
uprawnienia stworzenia swojej korporacji zawodu
zaufania publicznego na podstawie Ustawy z 17
maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30,
poz. 158 z późn. zm.).
Tradycją adwokatury jest działalność pro bono
(bezpłatne porady prawne, bezpłatne zastępstwo
procesowe w uzasadnionych wypadkach)
Wielu adwokatów prowadzi działalność publiczną
i społeczną, wykraczającą poza aktywność
zawodową.
Izby lekarskie potwierdzają uprawnienia lekarzy
do wykonywania zawodu określone przepisami
ustawy i wpisują do rejestru wszystkich lekarzy
4
Konstytucja nie tworzy przymusu
zrzeszania się w samorządach zaufania
publicznego i sprzeciwia się
ograniczaniu przez nie działalności
gospodarczej
„Korporacje” tworzą monopole,
dyktujące wysokie ceny i utrudniające
korzystanie z usług. O dostępie do tych
zawodów i korzystania z ich usług
powinien decydować tylko rynek.
W Polsce usługi prawne są słabo
dostępne, na 100 tys. mieszkańców
przypada 69 prawników (dane
podawane przez RPO)
Korporacje nakładają obowiązek
płacenia składek członkowskich, a za
naruszenie tego obowiązku można
zostać dożywotnio usuniętym z
zawodu.
mających prawo wykonywania zawodu.
Wybory w samorządzie lekarskim oparte są na
ordynacji wyborczej, spełniającej wszystkie
demokratyczne zasady, a pełnienie funkcji w
organach jest ograniczone do dwóch kolejnych
kadencji.
Zawód lekarza chociaż jest jednym z
najtrudniejszych, pomimo ostatnich podwyżek,
znajduje się na szarym końcu wśród „opłacalnych”
zawodów.
Największą powszechną wspólnotą samorządową
jest państwo.
Samorządy zawodów zaufania publicznego
sprawują funkcje, których nie jest w stanie
skutecznie sprawować żaden inny podmiot (w tym
państwo) – kontrola przestrzegania etyki
zawodowej, sądownictwo dyscyplinarne,
doskonalenie zawodowe. Sprawowanie tych
funkcji bez powszechności przynależenia do
samorządu byłoby fikcją.
Izby lekarskie prowadzą rejestr praktyk
lekarskich wszystkich lekarzy prowadzących
działalność gospodarczą, potwierdzając spełnianie
szczególnych warunków fachowych i sanitarnych,
w których praktyki powinny być prowadzone. Z
mocy prawa sprawują również nadzór nad
wykonywaniem zawodu w tej formie.
Usługi prawne świadczą w Polsce między innymi:
adwokaci, radcowie prawni, notariusze, doradcy
podatkowi, rzecznicy patentowi. Działają też tzw.
doradcy prawni. Klient ma szeroki wybór.
Jakość i ceny usług weryfikuje rynek.
W Polsce na 100 tys. mieszkańców przypada 142
prawników (nie licząc notariuszy, doradców
podatkowych i rzeczników patentowych) –
szczegóły niżej.
Dostęp do świadczeń medycznych limituje
Narodowy Fundusz Zdrowia a nie izby lekarskie.
W praktyce usunięcie z samorządu
adwokackiego za niepłacenie składek – to
sporadyczne przypadki, (raz na kilka lat).
Najczęściej przesądzają o tym inne przyczyny
dyscyplinarne.
______________________________________
W samorządzie lekarskim przepisy prawa nie
umożliwiają pozbawienia prawa wykonywania
zawodu z tytułu nie opłacania należnej składki
członkowskiej. Wysokość składki nie przekracza
jednego procenta średniego wynagrodzenia
5
lekarza, a w przypadku najsłabszych ekonomicznie
grup (lekarze stażyści, emeryci, renciści) wynosi
10 zł. Jednocześnie składki członkowskie
umożliwiają wykonywanie przez izby lekarskie
zadań z zakresu zadań administracji rządowej w
wysokości 60% tych kosztów.
W samorządzie lekarskim nie było przypadku
odebrania prawa wykonywania zawodu z tego
powodu. Ok. 60% kosztów za zadania przejęte od
administracji państwowej pokrywanych jest ze
składek członkowskich.
Dane o dostępności usług prawnych:
Adwokatura liczy dziś 9 122 członków, a w roku 2009 powiększy się o dalsze 2 500 osób –
czyli ponad 25 procent. Podobne relacje dotyczą radców prawnych, których jest obecnie
ponad 25000. W Polsce usługi prawne świadczy także ok. 20 000 tzw. doradców prawnych.
Daje to na dziś w Polsce – nie wliczając notariuszy i doradców podatkowych, którzy też
świadczą usługi prawne – ponad 54 000 osób, zaś do końca 2009 liczba ta wzrośnie o kolejne
co najmniej 7500 aplikantów. Przy liczbie mieszkańców Polski wynoszącej 38 139 0001 daje
to odpowiednio 142 osoby na 100 tys. mieszkańców na koniec 2008 roku (a nie jak mylnie
podaje RPO 69) i 161 osób na 100 000 mieszkańców w 2009 roku (wg szacunków NRA w
2009 r. ok. 2,5 tys. aplikantów adwokackich stanie się adwokatami).
Dla porównania w Azerbejdżanie (kraj z którym porównuje Polskę RPO2) 100 tys.
mieszkańców obsługuje 9 prawników, w Niemczech 150, w Holandii 2003, we Włoszech
2254, w Irlandii 2305, a w Hiszpanii 2604.
W Konferencji udział wzięli:
adwokat Joanna Agacka-Indecka – Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej
prof. Michał Kulesza – Uniwersytet Warszawski
dr n. med. Andrzej Włodarczyk, przewodniczący Okręgowej Rady Lekarskiej w
Warszawie, wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej.
Informacje:
Paweł Rochowicz
Szef Biura Prasowego Naczelnej Rady Adwokackiej
tel. 022 505 25 27, 0663 22 30 99
Ewa Gwiazdowicz
Rzecznik prasowy Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie
0 604 44 66 03
1
Dane szacunkowe GUS na październik roku 2008: Biuletyn Statystyczny nr 11/2008
„Jest to dokładnie taka sama liczba na 100 tys. mieszkańców jak w Azerbejdżanie” – prof. Lech Morawski, podczas
konferencji prasowej Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 12 stycznia 2009
3
Dane szacunkowe stowarzyszenia Fair Play zawarte w Liście otwartym do Marszałka Kalinowskiego z czerwca 2008
4
Danuta Frey, Tomasz Pietryga, Rzeczpospolita, 12 stycznia 2009, „Przeciw korporacjom”
5
Mariusz Jałoszewski, Polska The Times, 30 lipca 2008 "Prawników będzie więcej, więc ceny usług będą spadać”
2
6
7