pobierz plik

Warszawa, dnia 5 lutego 2014 r.
Uwagi Związku Banków Polskich do
Projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach
hipotecznych oraz niektórych innych ustaw
(projekt Ministerstwa Finansów z 16.01.2014)
A. UWAGI OGÓLNE
(1) Warunki rynkowe czyli koszt pozyskania kapitału, transparentność, bezpieczeństwo i jakość
instrumentów powinny być podstawowymi elementami oceny wyboru sposobu
refinansowania wybranego przez banki. Tym samym banki powinny mieć możliwość dostępu
do wszystkich trzech instrumentów refinansowania w oparciu o te kryteria (listy
zastawne/banki hipoteczne, emisja obligacji niezabezpieczonych, sekurytyzacja).
Powoływanie banku hipotecznego celem refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych
banku uniwersalnego, będącym preferowanym przez regulatora rozwiązaniem, będzie miało
jeszcze większe uzasadnienie, gdy jednocześnie zostaną obniżone koszty. Na przykład
związane z transferem hipoteki, których wielkość może powstrzymywać banki uniwersalne
przed wykorzystaniem listów zastawnych z punktu widzenia ekonomiczności transakcji.
(2) Należy zwrócić uwagę, iż, w przypadku wszystkich trzech instrumentów refinansowania
portfeli wierzytelności hipotecznych, przepisy podatkowe nie sprzyjają emisji, transferowi,
nabyciu i obsłudze wierzytelności i emitowanych na ich podstawie nabywanych przez
inwestorów papierów wartościowych. Doceniamy zaadresowaną założeniami projektu noweli
wolę legislacyjnego udrożnienia wskazanych obszarów przepisów odnośnie listów
zastawnych. Liczymy też, ze w przyszłości doświadczenia tej reformy będą mogły posłużyć
propozycji analogicznych zmian zapewniających kompleksowe podejście do problematyki
podatkowej, odnosząc się do wszystkich instrumentów refinansowania portfeli hipotecznych.
(3) ZBP wskazywał, iż w przypadku nabywania portfela wierzytelności hipotecznych przez bank
specjalistyczny w celu refinansowania listem zastawnym może powstać ryzyko prawne
związane z interpretacją art. 105.1. Ustawy prawo bankowe, w którym użyte określenie o
obowiązku banku udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie „w
jakim te informacje są niezbędne” w związku z wykonywaniem czynności bankowych oraz
nabywaniem i zbywaniem wierzytelności. Ryzyko takie nie musi stanowić przeszkody w
transakcji, ale należy wskazać, iż nie jest określone jakie szczegółowe informacje bank
sprzedający mógłby udostępnić innemu bankowi zgłaszającemu chęć nabycia tego portfela,
a które to informacje byłyby niezbędne do przeprowadzenia analizy portfela wierzytelności
przed przystąpieniem do samej transakcji nabycia. Przy czym analiza wstępna portfela nie
musi doprowadzić do zawarcia umowy sprzedaży / nabycia portfela, upoważniającej do
udzielenia informacji.
B. UWAGI DO PROJEKTU ZAŁOŻEŃ
(1) Propozycje zmian do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych:
a. Utworzenie ustawowego nadzabezpieczenia listów zastawnych. W założeniach
przewiduje się utworzenie bufora płynności na zabezpieczenie obsługi odsetek od
listów zastawnych w okresie kolejnych 12 miesięcy, przy czym wartość
1
nadzabezpieczenia ustalana byłaby w odniesieniu do nominalnej kwoty
niewykupionych listów zastawnych, aktywa płynne byłyby szacowane o wartość
rynkową, a wartość bufora nie powinna przekraczać 15% wierzytelności
hipotecznych w rejestrze.
b. Ograniczenie możliwości żądania przedterminowego wykupu listów zastawnych.
Projekt przewiduje wyłączenie możliwości żądania przedterminowego wykupu, z
zachowaniem prawa emitenta do dokonania wcześniejszego wykupu.
c. Zmiana limitu emisji listów zastawnych na podstawie kredytów na cele
mieszkaniowe. Projekt zakłada, zgodnie z przepisami unijnymi, podniesienie tego
limitu do 80% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości mieszkaniowej.
Stanowisko Związku Banków Polskich:
(1) Uważając, iż zaproponowane w Projekcie rozwiązanie jest w samej rzeczy właściwe,
jednakże zgłaszamy wątpliwość dotyczącą sposobu szacowania kwoty odsetek z listów
zastawnych przez emitenta, w sytuacji gdy będą to papiery zmienno-kuponowe, gdzie
okresy odsetkowe będą kwartalne lub półroczne - czyli nie będą znane poziomy przyszłych
stawek referencyjnych np. WIBOR. Powstaje pytanie, czy będzie wówczas wystarczające,
jeśli emitent oszacuje wydatki na obsługę listów z odpowiednio dużym
prawdopodobieństwem lub uwzględni w obliczeniach przepływy z zawartych transakcji
pochodnych? [jest to analogiczna sytuacja do wątpliwości dot. ustawy o obligacjach w
zakresie obligacji przychodowych i blokowania na rachunku przedsięwzięcia środków na
pokrycie 12 miesięcznych wydatków na obsługę i spłatę takich obligacji]. Kolejne problem
wymaga wyjaśnienia - czy bufor będzie również w jakiś sposób pokrywać kwoty wydatków
na wykup listów zastawnych zapadających w horyzoncie 12 miesięcy (tj. na spłaty kapitału)?
(2) Kolejny problem wymagający uszczegółowienia odnosi się do limitu LTAV na kredyty
mieszkaniowe równy 80% (gdzie AV oznacza tu wartość bankowo-hipoteczną) - czy do
rejestru zabezpieczenia będzie mógł być wpisany kredyt, którego LTAV w dacie wpisu
będzie wyższe niż 80%? W przypadku kredytów walutowych, LTAV może być zmienne w
czasie (wierzytelność w EUR, nieruchomość wyceniona w PLN). Dobrze byłby wskazać w
Projekcie założeń, czy emitent będzie mógł utrzymywać w rejestrze zabezpieczenia kredyty,
których „bieżące” LTAV jest większe niż 80%, co może mieć miejsce, także w okresie
przejściowym?
(2) Propozycje zmian do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze:
a. Ustalenie zasad prowadzenia testu nadmiernego zadłużenia i płynności.
Projekt zakłada szczegółowe postępowanie i przywileje upadłościowe dla wierzycieli,
odchodząc od ścieżki zawarcia układu, w ramach której nie ma możliwości
wykorzystania procedury „pass-through”. W Projekcie proponuje się: (i) przedłużenie
zapadalności wszystkich listów zastawnych o 12 miesięcy; podczas tego okresu
płatności odsetek dokonywane byłby, także z bufora, zgodnie z emisją; (ii)
obowiązkowy byłyby test nadmiernego zadłużenia (czy aktywa pozwalają spłacić
zobowiązanie wobec posiadaczy LZ, przeprowadzany co 6 miesięcy) i test płynności
(czy zabezpieczenia w rejestrze pozwalają na spłatę wierzycieli w terminach
wierzytelności, test przeprowadzany co 3 miesiące):
i. W Projekcie, jeżeli test nadmiernego zadłużenia daje wynik negatywny,
proponuje się następujące rozwiązanie:
1. wierzytelności stają się płatne: prawa wszystkich wierzycieli są równe,
w pierwszej kolejności zaspokojone zostaną odsetki, a następnie
2
proporcjonalnie do wartości uzyskanej ze sprzedaży osobnej masy
upadłościowej.
2. nie przeprowadza się testu płynności
3. syndyk rozpoczyna czynności likwidacyjne na dotychczasowych
zasadach, z uzupełnieniem według Projektu o możliwość sprzedaży
wierzytelności w rejestrze również do banków uniwersalnych, ale bez
przejmowania przez te banki zobowiązań z tytułu LZ, do banków
hipotecznych z przejęciem całości zobowiązań.
ii. W Projekcie, jeżeli test nadmiernego zadłużenia daje wynik pozytywny –
proponuje się przeprowadzenie testu płynności:
1. jeżeli jest pozytywny: spłaty będą dokonywane z 12 miesięczną
prolongatą, zgromadzenie wierzycieli może zobowiązać syndyka do
sprzedaży całości portfela na rzecz banku hipotecznego lub
uniwersalnego, środki ze sprzedaży są przekazane proporcjonalnie.
2. jeżeli jest negatywny stosuje się zasadę „pass-through”:
kapitału
będą
odroczone
do
a. wszystkie
płatności
najpóźniejszego terminu zapadalności aktywów w rejestrze,
b. możliwa jest wcześniejsza spłata wierzycieli z nadwyżek
(proporcjonalnie),
c. wysokość odsetek
warunkach emisji,
i
częstotliwość
będzie
określona
w
d. zgromadzenie wierzycieli może odstąpić od procedury „pass
through”,
3. syndyk, niezależnie od wyników obu testów, będzie zobowiązany do
sprzedaży składników osobnej masy upadłościowej, a jeżeli cena
sprzedaży pokryje zobowiązania (lub przeniesione zostaną wszystkie
zobowiązania na rzecz nabywcy), nie musi uzyskiwać zgody
wierzycieli LZ;
4. gdy cena uzyskiwana nie jest wystarczająca na spłatę zobowiązań,
syndyk stosuje procedurę „pass-through”,
5. zgromadzenie wierzycieli otrzyma ograniczone kompetencje w
postępowaniu
dotyczącego
osobnej
masy
upadłościowej:
zgromadzenie zwoływane jest obligatoryjnie lub na wniosek wierzycieli
reprezentujących 10% wartości nominalnej wierzytelności, wymagana
jest większość ponad 50% do podjęcia decyzji:
a. procedura natychmiastowej wymagalności (zamiast „passthrough”),
b. przyjęcie procedury „pass-through” pomimo negatywnego
wyniku testu nadmiernego zadłużenia
c. zgody na zbycie składników rejestru – w całości, jeżeli cena nie
wystarczy na całkowite zaspokojenie (kosztów postępowania i
wierzytelności z LZ), lub w części, jeśli planowana jest
sprzedaż poniżej wartości godziwej.
3
b. Postępowanie ze składnikami rejestru zabezpieczenia.
Proponuje się, aby wpływy ze składników zabezpieczenia były zaliczane – jako
surogat – do osobnej masy upadłościowej (służącej do zaspokojenia wyłącznie
wierzycieli LZ) w przypadku upadłości banku hipotecznego. W przypadku
pomieszania składników majątkowych i niemożności ich rozróżnienia z innymi, nie
wpisanymi do rejestru, będą te składniki należeć do osobnej masy majątkowej do
wysokości określonej w rejestrze zabezpieczenia. Ta sama zasada będzie dotyczyć
surogatów. Jednocześnie nie będzie można dokonywać potrąceń, za wyjątkiem
rozliczenia transakcji zabezpieczających.
Stanowisko Związku Banków Polskich:
(1) W przypadku negatywnego wyniku testu płynnościowego Projekt zakłada zastosowanie
struktury „pass-through” (pkt. 2.2. 2) c)). Wcześniejsza spłata listów zastawnych [tj.
przedpłacenie części kapitału] możliwa jest, o ile istnieje nadwyżka środków ponad
„należność uboczną” od listów zastawnych przypadającą w horyzoncie 6 miesięcy [czyli
ponad odsetki do zapłaty w ciągu najbliższych 6 miesięcy]. Proponujemy wydłużenie okresu
do 12 miesięcy, gdyż płatności odsetek w horyzoncie 12 miesięcy powinny być zasadniczo
pokryte aktywami płynnymi z bufora płynności, tj. aby środki z bufora płynności nie były
przeznaczane na przedpłaty części kapitałowej. Wymaga także dookreślenia, czy nominalne
oprocentowanie oraz daty płatności odsetek poszczególnych serii listów zastawnych w
strukturze „pass-through” będą takie same jak w pierwotnych warunkach emisji, czy też
nastąpi zmiana? A jeśli tak, to w jaki sposób będzie podejmowana decyzja/ustalane te
parametry?
(2) Według zapisów propozycji sprzedaż części aktywów poniżej wartości godziwej wymaga
zgody zgromadzenia wierzycieli. Czy zatem sprzedaż części aktywów po wartości godziwej
nie wymagać będzie zgody wierzycieli, w sytuacji gdyby jednak środków uzyskanych nie
starczyło na spłatę wszystkich listów [patrz: pkt. 2.2. 3).
(3) Zdaniem Związku Banków Polskich w Projekcie założeń należałoby także określić, czy
transakcje zabezpieczające będą wpisywane do rejestru zabezpieczenia, i jakie będą ich
relacje/ranking w stosunku do listów zastawnych? Czy będą podporządkowane w kolejności
dostępu do ‘Cash-flow portfela’?
(3) Propozycje zmian do ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach
wieczystych i hipotece oraz ustawy – Prawo o notariacie:
Projekt zakłada inicjowanie elektronicznego złożenia wniosku o zmianę wierzyciela
hipotecznego w księdze wieczystej przez notariusza. Także zakłada się elektroniczne
pozyskiwanie odpisów z wielu ksiąg wieczystych celem potwierdzenia zgodności identyfikacji
zbywcy wierzytelności jako dysponującego prawem do wpisanej nieruchomości. Przewiduje się
także szerokie wykorzystanie interaktywnych formularzy, które przypisane byłyby notariuszowi.
W Projekcie zwraca się uwagę, iż ta propozycja uzależniona jest od postępów prac
legislacyjnych nad projektem założeń projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy – Prawo o notariacie.
Stanowisko Związku Banków Polskich:
(4) Propozycje rozwiązań zmierzające do wykorzystania zaawansowania elektronizacji księgi
wieczystej oraz planowanych dla określonych grup zawodowych czynności wykonywanych
on – line dla zwiększenia efektywności transferu puli wierzytelności hipotecznych jest godne
poparcia. Warto byłoby przy tym rozważyć udostępnienie takich instrumentów i
elektronicznie prowadzonych procedur bezpośrednio dla banków – instytucji
4
profesjonalnych, będących jednocześnie instytucjami zaufania publicznego. Propozycje
zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych:
Podatek u źródła (ang. withholding tax – WHT)
Z uwagi na to, iż odsetki od listów zastawnych wypłacane na rzecz inwestorów zagranicznych
podlegają obowiązkowi poboru zryczałtowanego podatku dochodowego, w Projekcie przewiduje
się wyłączenie opodatkowania w formie wprowadzenia zwolnienia w katalogu zwolnień w art. 17
ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
W Projekcie zwraca się uwagę na stosowaną w praktyce międzynarodowej formułę „gross-up”,
która oznacza dodatkowy koszt dla emitenta, ponieważ koszt podatku ponoszony jest przez
emitenta, a odsetki wypłacane nierezydentowi nie są obciążone podatkiem. Może to oznaczać
dla emitenta, iż w efekcie dochód banku hipotecznego z tytułu odsetek od wierzytelności
zabezpieczonych hipoteką może być niższy od kosztów z tytułu odsetek od znajdujących się w
obrocie hipotecznych listów zastawnych, co jest sprzeczne z art. 18 ust. 2 ustawy o listach
zastawnych i bankach hipotecznych.
W Projekcie zwraca się także uwagę, iż brak zwolnienia z pobierania podatku u źródła
powoduje, iż efektywność ekonomiczna listów zastawnych, stanowiących jeden z wymaganych
instrumentów stabilności finansowej (zaliczanych do aktywów zabezpieczonych banków), może
być niższa niż emisja papierów wartościowych niezabezpieczonych.
W Projekcie podkreślone jest, iż dodatkowym czynnikiem zwiększającym koszty poboru podatku
u źródła jest system stosowania kursów przez KDPW, gdzie nabycie PLN następuję po cenie
„bid”, a sprzedaż (aby wypłacić w EUR) po cenie „offer”.
Zwolnienie z podatku u źródła od dochodów kapitałowych z listów zastawnych występuje tylko
gdy: (i) przewiduje to umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania z konkretnym krajem, (ii)
lub, gdy transakcja ma miejsce pomiędzy podmiotami powiązanymi w ramach UE lub
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, (iii) a także, gdy inwestorami są fundusze inwestycyjne
i emerytalne.
Stanowisko Związku Banków Polskich:
Związek Banków Polskich popiera zaproponowane rozwiązania w Projekcie, zwracając poniżej
uwagę na kwestie, przedstawione przez sektor bankowy w ramach prac Zespołu roboczego ds.
rozwoju rynku publicznego długoterminowych bankowych instrumentów dłużnych powołanego
przez Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 20 kwietnia 2012 r., także
wymagające rozwiązania celem zniesienia barier emisji listów zastawnych.
Zasada poboru podatku u źródła przez podmioty świadczące usługi dla inwestorów
Niezależnie od powyższego postuluje się ujednolicenie i wprowadzenie przejrzystych zasad
ewidencjonowania i sporządzania informacji podatkowych z tytułu przychodów z
odsetek/dyskonta, osiąganych zarówno przez krajowe i zagraniczne osoby fizyczne, jak i
zagraniczne osoby prawne, z jednoczesnym ustanowieniem zasady wykonywania tych
obowiązków przez podmioty stawiające te świadczenia do dyspozycji podatnika (należy
wyeliminować przypadki płatności podatku z tytułu wypłacanych środków przez emitenta).
Wprowadzenie zasady poboru zryczałtowanego podatku przez podmioty stawiające świadczenia
do dyspozycji podatnika jest zgodne i rekomendowane w pkt. 5.1 „Zalecenia Komisji z dnia 19
października 2009 r. w sprawie procedur w zakresie ulg w podatku u źródła”.
Komisja Europejska rekomenduje system poboru zryczałtowanego podatku przez podmiot, który
jest najbliżej podatnika, a więc podmiot, który stawia świadczenia do dyspozycji podatnika tj.
firma inwestycyjna lub bank prowadzący rachunki papierów wartościowych. Takie podejście
5
zapewnia stosunkowo niskie koszty wykonywania obowiązków (w tym informacyjnych), a także
likwiduje identyfikowane przez emitentów papierów wartościowych bariery w zakresie
wprowadzania tych papierów do obrotu zorganizowanego w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym (art. 26 ustawy o opodatkowaniu osób prawnych) od
osób prawnych zagranicznych, jeśli nie jest to podatek z tytułu od odsetek od obligacji skarbu
państwa zarejestrowanych na rachunkach papierów wartościowych, albo rachunkach
zbiorczych, to podatek jest pobierany od emitenta. Zatem w zakresie korporacyjnych i
municypalnych instrumentów dłużnych zarejestrowanych na rachunkach papierów
wartościowych lub rachunkach zbiorczych w celu ujednolicenia i obniżenia kosztów należałoby
zmienić zasadę poboru podatku - obowiązek powinien spoczywać na prowadzących te rachunki.
Związek Banków Polskich pragnie zaznaczyć, że propozycja rozwiązania tego problemu została
zawarta w projekcie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (w wersji z
dnia 20 stycznia 2014 r.), który obecnie jest przedmiotem prac legislacyjnych i obecnie znajduje
się po posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów. Związek Banków Polskich popiera
zaproponowane rozwiązania zawarte w tym projekcie i skuteczne zakończenie prac
legislacyjnych na tym projektem pozwoli zrealizować postulat sektora bankowego i nie podnosić
ponownie tej kwestii na etapie prac nad ustawą o bankach hipotecznych i listach zastawnych.
Uproszczenie procesu dokumentowania rezydencji podatkowej inwestorów
Należy przypomnieć, że sektor bankowy postulował także wprowadzenie jednolitości
postępowania uczestników rynku w obszarze dotyczącym poboru podatków od dochodów
stanowiących pożytki z papierów wartościowych i procesu przekazywania certyfikatu rezydencji
przez inwestorów (problem był zgłoszony przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie
S.A., Izbę Domów Maklerskich, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA, Radę Banków
Depozytariuszy ZBP oraz Stowarzyszenia Emitentów Giełdowych w piśmie skierowanym do
Ministerstwa Finansów 22.11.2011 r.).
Należy przy tym dodać, że zgodnie z przedstawianymi w 2013 r. przez Ministerstwo Finansów
projektem nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych, miał być wprowadzony wymóg dostarczania przez podatników
certyfikatu rezydencji podatkowej raz do roku, nawet wydanego bez wskazania okresu, za który
potwierdzana jest rezydencja podatkowa. Taki wymóg nie sprzyjałby zachęcaniu inwestorów do
nabywania emitowanych w Polsce instrumentów finansowych, w tym listów zastawnych. Z tego
powodu postulujemy, aby w trwających obecnie pracach nad nowelizacją ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
utrzymać możliwość stosowania certyfikatów o terminie ważności dłuższym niż rok a także
certyfikatów niezawierających terminu ważności, które obowiązują do czasu powzięcia informacji
o zmianie statusu podatkowego klienta banku. W szczególności postuluje się ustanowienie
specyficznych uregulowań dotyczących ważności certyfikatu rezydencji w odniesieniu do
nabywców listów zastawnych bądź odstąpienia od konieczności dostarczania certyfikatów
rezydencji przez inwestorów zagranicznych nabywających listy zastawne.
(5) Propozycje zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych:
W ramach zrównania praw i obowiązków różnych inwestorów, Propozycja zmierza do tego, aby
inwestor indywidualny – nierezydent, nabywając list zastawny, mógł skorzystać ze zwolnienia z
pobierania podatku u źródła, analogicznie jak nierezydent inwestor instytucjonalny.
(6) Propozycje zmian do ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych:
6
Propozycja zmierza do tego, aby wyłączyć listy zastawne z limitów podmiotowych, a tym samym
znieść limit ograniczający możliwość inwestowania w papiery wartościowe emitowane przez
bank hipoteczny w wysokości 5% aktywów funduszu.
(7) Propozycje zmian do ustawy o działalności ubezpieczeniowej:
Analogicznie jak w przypadku OFE, Propozycja zmierza do zniesienia limitu podmiotowego, jak
również dokonanie zmiany limitu przedmiotowego – listy zastawne mogłyby stanowić 40%, a nie
10% wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jak dotychczas.
C. KLUCZOWE POSTULATY NIEUWZGLĘDNIONE W PROJEKCIE
Jednocześnie Związek Banków Polskich zwraca uwagę na potrzebę usunięcia bardzo istotnych
barier ograniczających możliwości refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych poprzez
listy zastawne, które były już wielokrotnie wskazywane w wystąpieniach do regulatorów, a które
nie zostały uwzględnione w Projekcie założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach
zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw:
(1) Obsługa nabywanego przez bank hipoteczny portfela celem refinansowania (przy
założeniu przelewu wierzytelności z art. 509 k.c. bez zgody dłużnika):
A)
Aktualne interpretacje organów podatkowych i sądów administracyjnych odmawiają bankowi
nabywającemu wierzytelność z tytułu kredytu (pożyczki) prawa do rozpoznania kosztu
podatkowego z tytułu odpisania nabytych wierzytelności jako nieściągalne. Sytuacja ta
powoduje, iż banki hipoteczne nie korzystają z metody nabywania wierzytelności od innych
banków, co jest zjawiskiem niekorespondującym z celem funkcjonowania podmiotów
wyspecjalizowanych w pozyskiwaniu finansowania długoterminowego. Równocześnie, jeżeli
banki hipoteczne podjęłyby w szerokim zakresie taki kierunek działania, zmuszone zostałyby do
prowadzenia dwóch różniących się w znacznym stopniu systemów ewidencji rachunkowopodatkowej oraz stworzenia bardziej rozbudowanego sytemu oceny ryzyka, co w sposób
oczywisty odbiłoby się negatywnie na skutkach finansowych ich działalności, a w konsekwencji
na ich ocenie przez inwestorów.
Obowiązujące uregulowania updop nie uwzględniają specyfiki oraz istoty funkcjonowania
banków hipotecznych. Zgodnie bowiem z art.12 u.l.z.b.h, która reguluje działalność banków
hipotecznych, do podstawowych czynności banku hipotecznego należy emitowanie
hipotecznych listów zastawnych, których podstawę stanowią wierzytelności banku hipotecznego
z tytułu udzielonych kredytów (w tym zabezpieczonych hipoteką oraz nabytych wierzytelności
innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów (w tym zabezpieczonych hipoteką), co
oznacza, że podstawą emisji listów zastawnych są dwa równorzędne rodzaje wierzytelności, tj.
„wierzytelności własne” banku hipotecznego (kredyty udzielone przez bank) oraz nabyte
wierzytelności innych banków.
Na gruncie obecnych przepisów updop organy podatkowe oraz sądy administracyjne dokonują
rozróżnienia co do skutków podatkowych objęcia wierzytelności rezerwą/odpisem
aktualizującym – w zależności od tego czy dana wierzytelność jest „wierzytelnością własną”
banku, czy też nabytą przez bank od innego banku. Analogicznego rozróżnienia co do skutków
podatkowych dokonują organy podatkowe również na etapie odpisania danej wierzytelności jako
nieściągalnej, albo umorzonej w trybie przewidzianym updop, odmawiając prawa do
rozpoznania kosztu podatkowego w stosunku do nabytej wierzytelności.
Tymczasem z perspektywy przepisów Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia
2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U.
Nr 235, poz. 1589 ze zm.), dalej: Rozporządzenie oraz Międzynarodowych Standardów
7
Rachunkowości, rezerwy celowe/odpisy aktualizujące podlegają utworzeniu w związku z
wystąpieniem określonych zdarzeń bez względu na fakt, czy dana ekspozycja kredytowa
pojawiła się w banku w związku z wydatkowaniem środków pieniężnych na udzielenie kredytu
czy też na jej nabycie od innego banku. Co więcej podstawą utworzenia rezerw celowych w
odniesieniu do takiej ekspozycji jest jej wartość bilansowa, która odpowiada kosztowi (cenie
nabycia) z dnia pierwszego ujęcia, wg wartości godziwej uiszczonej zapłaty.
Równocześnie, rozpoznawanie w kosztach uzyskania przychodów wydatków związanych z
nabyciem wierzytelności, dokonywane w miarę spłat wierzytelności, nie spowoduje
nadmiarowego rozpoznania kosztów uzyskania przychodów, ponieważ uprzednio utworzona
rezerwa celowa, w związku ze spłatą będzie podlegała rozwiązaniu, a jeżeli w dacie utworzenia
obciążyła koszty uzyskania przychodów, to w dacie rozwiązania zwiększy przychody
opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.
W związku z tym proponuje się odpowiednią modyfikację przepisów ustawy o CIT bądź zmianę
wykładni dotychczasowego brzmienia przepisów, wskazującą na zrównanie wierzytelności z
tytułu kredytów (pożyczek) nabytych przez bank hipoteczny od innych banków z
wierzytelnościami „własnymi”. Ustawa o CIT daje bankom możliwość zaliczenia do kosztów
uzyskania przychodu niektórych tworzonych rezerw celowych, wierzytelności odpisanych jako
nieściągalne, wierzytelności umorzonych oraz strat na sprzedaży wierzytelności z tytułu
kredytów (pożyczek), sprzedawanych do funduszu sekurytyzacyjnego lub towarzystwa
funduszy. Wykładnia Ministerstwa Finansów zawęża tą możliwość do wierzytelności z tytułu
kredytów (pożyczek) udzielonych przez bank a odmawia tego samego prawa w odniesieniu do
wierzytelności nabytych przez bank od innych podmiotów (w tym od innych banków).
Podsumowując, zasadnym byłoby zrównanie „wierzytelności własnych” z wierzytelnościami
nabytymi w zakresie prawa do rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu rezerw/odpisów
aktualizujących te wierzytelności, jak również kosztu podatkowego z tytułu odpisania takich
wierzytelności jako nieściągalne lub umorzone w określonym trybie przewidzianym UPDOP,
oraz dalszej odsprzedaży nabytych wierzytelności, a także udrożnienie rynku obrotu
wierzytelnościami, w tym z udziałem banków hipotecznych, poprzez zniesienie barier
decydujących o nieefektowności podatkowej tych transakcji w odniesieniu do wierzytelności
nabytych w ramach refinansowania.
B)
Związek Banków Polskich zwraca uwagę, iż w Projekcie założeń brak jest przywilejów
regulacyjnych dotyczących współpracy banku dominującego z bankiem hipotecznym w zakresie
obsługi portfela, które zapewniłyby efektywny i ekonomicznie opłacalny proces obsługi i
serwisowania kredytów, np. wyłączających jako czynność outsourcingową serwisowanie portfela
przez bank transferujący pomimo założenia, że banki hipoteczne córki mogłyby służyć jako
wehikuły emisyjne.
Związek Banków Polskich postuluje traktowanie straty ze sprzedaży wierzytelności
klasyfikowanych do kategorii niezagrożonej, która może wynikać z wyceny portfela poniżej
wartości np. ze względu na stopy procentowe (niższe marże z kredytów niż aktualne możliwości
pozyskania finansowania poprzez obligacje zabezpieczone, listy zastawne) jako kosztu
uzyskania przychodu, aby umożliwić transakcje na portfelach o niższych marżach. W
konsekwencji postuluje się odpowiednią modyfikację art. 15 ust. 1h ustawy o CIT.
(2) Podatek VAT/PCC w emisjach listów zastawnych
Niepewność banków hipotecznych budzi brak jednoznacznego zwolnienia z opodatkowania
transferu wierzytelności hipotecznych z banku uniwersalnego do banku hipotecznego. Przepisy
ustawy o VAT nie zawierają szczególnych postanowień w zakresie transakcji obrotu
8
wierzytelnościami. W związku z tym, najczęściej sposób opodatkowania tego typu transakcji
określają interpretacje indywidualne uzyskiwane przez podatników, które niekiedy zawierają
odmienne stanowiska w podobnych sprawach. Powoduje to niepewność na rynku. Podobne
wątpliwości pojawiają się w kwestii usługi polegającej na obsłudze przez bank uniwersalny
wierzytelności hipotecznych przeniesionych do banku hipotecznego celem refinansowania emisji
listów zastawnych. Usługi te powinny być zwolnione z opodatkowania na podstawie art. 43 ust.
13 ustawy o VAT, jako usługi pomocnicze do usług finansowych. Tymczasem, brak jest
jednoznacznego stanowiska organów podatkowych w tej kwestii.
Jednocześnie MBank Hipoteczny oraz PEKAO Bank Hipoteczny dysponują indywidualnymi
interpretacjami podatkowymi, które stanowią, że transfer portfela wierzytelności w celu ich
refinansowania jest zwolniony z VAT. W związku z powyższym, postulowane jest ujęcie wprost
w ustawie o VAT powyższych zwolnień bądź alternatywnie pożądane jest wydanie przez
Ministerstwo Finansów interpretacji ogólnej potwierdzającej zwolnienie z opodatkowania VAT
usługi nabywania wierzytelności przez banki hipoteczne celem refinansowania emisji listów
zastawnych, a także zwolnienia w zakresie obsługi przez banki uniwersalne przedmiotowych
wierzytelności.
Związek Banków Polskich wskazywał także na potrzebę zwolnienia obrotu wtórnego listami
zastawnymi z opodatkowania 1% PCC w przypadku podmiotów nie będących podatnikami
VAT/podatku od wartości dodanej bądź nie traktujących takich czynności jako opodatkowanych
lub zwolnionych z VAT/podatku od wartości dodanej i nie korzystających ze zwolnienia z
opodatkowania PCC na podstawie art. 9 pkt 9 ustawy o PCC.
Dlatego ZBP postuluje wprowadzenie w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych
zwolnienia przedmiotowego sprzedaży listów zastawnych, tak jak ma to miejsce w przypadku
bonów i obligacji skarbowych bądź bonów pieniężnych NBP, bez ograniczeń wynikających z art.
9 pkt 9 i art. 2 pkt 4 ustawy o PCC.
(3) Limit tzw. „cienkiej kapitalizacji”
Związek Banków Polskich zwraca uwagę, iż w Projekcie założeń nie uwzględniono możliwości
wyłączenia emitentów listów zastawnych z rygorów tzw. cienkiej kapitalizacji.
W postulatach ZBP wskazywaliśmy, iż wyłączenie emitentów listów zastawnych z rygorów tzw.
cienkiej kapitalizacji polegałoby na:
•
umożliwieniu podmiotom dominującym w grupach bankowych obejmowania część emisji
listów zastawnych, która nie znalazłaby inwestorów, co ograniczałoby ryzyko emitenta
biorąc pod uwagę zmienność warunków rynkowych oraz związane z tym zmienne
możliwości uplasowania emisji listów zastawnych na rynku, przez co można by uzyskać
wzmocnienie możliwości refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych. Miałoby to
również istotne znaczenie dla rozwoju rynku wtórnego listów zastawnych, czyli
oczekiwanej przez inne podmioty płynności tego rynku.
•
wyłączeniu emisji listów zastawnych z definicji „pożyczki” ujętej w art. 16 ust. 7b ustawy
CIT oraz „zadłużenia” w rozumieniu przepisów o tzw. niedostatecznej kapitalizacji (art. 16
ust. 1 pkt 60-61 ustawy CIT) przez co odsetki od listów zastawnych płacone przez
emitentów nie będą podlegać ograniczeniom wynikających z tych przepisów w zakresie
zaliczania do kosztów podatkowych - obowiązujące obecnie przepisy o tzw.
niedostatecznej kapitalizacji zawężają w praktyce plasowanie emisji listów zastawnych
tylko do podmiotów niepowiązanych.
(4) Opodatkowania pełnej wysokości odsetek od listów zastawnych wypłacanych na
rzecz polskich rezydentów po tzw. „cenie brudnej”
9
Źródłowym problemem z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
nie jest obecne brzmienie któregoś z jej przepisów, ale raczej generalne podejście ustawodawcy
do dochodu podatnika uzyskiwanego w wyniku inwestycji w papiery wartościowe. Właściwie w
przepisach, które obecnie regulują tego rodzaju kwestie związane z różnego rodzaju
instrumentami finansowymi, w tym papierami udziałowymi (art. 17, 22 czy też 30b) nie
rozpoznaje się specyfiki dłużnych papierów wartościowych i obligacji nieskarbowych polegającej
na relacji dochodu z kuponu odsetkowego do terminu sprzedaży/zakupu instrumentu. Inwestor
detaliczny zobowiązany jest do uiszczenia podatku w wysokości należnej od nominalnej
wartości kuponu – niezależnie od okresu utrzymywania/posiadania papieru wartościowego. Z
oczywistych względów taka sytuacja zniechęca inwestorów detalicznych do aktywnego obrotu
nieskarbowymi obligacjami. Rozwiązaniem tej kwestii powinno być proporcjonalne naliczanie
wysokości podatku, zależne od okresu utrzymywania/posiadania papieru wartościowego, a nie
od wartości nominalnej kuponu, którą kupujący mógłby zrealizować wyłącznie w przypadku
utrzymywania papieru przez cały okres odsetkowy/kuponowy, np. 6 miesięcy.
Alternatywnym rozwiązaniem tej kwestii byłoby wprowadzenie do ustawy o PIT możliwości
łączenia w ramach przychodów z kapitałów pieniężnych odsetek uzyskiwanych z tytułu
wypłacanych od danego papieru kuponów z dochodami (stratami) ze zbycia papierów
wartościowych. Przy czym należy zdawać sobie sprawę, iż przychód odsetkowy i zysk/strata na
sprzedaży dłużnych papierów wartościowych to dwie odrębne, ważne kategorie finansowe.
Należy jednak wziąć pod uwagę, iż suma wyników na odsetkach i sprzedaży papieru
wartościowego stanowi realny ekonomiczny wynik inwestora – osoby fizycznej z danego papieru
wartościowego, ponieważ z punktu widzenia ekonomicznego odsetki jak i dochód (strata) ze
zbycia są tymi samymi kategoriami zysku inwestora.
Z praktycznego punktu widzenia dużym ułatwieniem dla inwestorów indywidualnych (osób
fizycznych) byłoby także wprowadzenie możliwości rozliczenia dochodów z inwestycji w papiery
wartościowe przez podmioty prowadzące rachunki papierów wartościowych takich podmiotów
na zasadach analogicznych jak w przypadku rozliczeń z tytułu rocznego PIT dokonywanego za
pracowników przez zakłady pracy (art. 37 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych),
pod warunkiem wyrażenia zgody przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych
takiego inwestora. Inwestor w ten sposób „uwolniony” zostałby od uciążliwego obowiązku
samodzielnego dokonywania rozliczeń podatkowych w powyższym zakresie.
Związek Banków Polskich wskazuje zatem na potrzebę uregulowania opodatkowania pełnej
wysokości odsetek od listów zastawnych wypłacanych na rzecz polskich rezydentów,
nabywających listy zastawne na rynku wtórnym po tzw. cenie brudnej, tj. cenie uwzględniającej
kwotę odsetek naliczonych do dnia nabycia listu zastawnego przez tego inwestora.
Na gruncie obecnych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych odsetki od
listów zastawnych wypłacone nabywcy są opodatkowane w pełnej wysokości, tj. w przypadku
inwestora, który nabył list zastawny na rynku wtórnym po tzw. cenie brudnej (uwzględniającej
wartość odsetek naliczonych do dnia zbycia) opodatkowana ryczałtem w wysokości 19% jest
również ta część odsetek, która ujęta była w cenie nabycia listu zastawnego). Sytuacja ta jest
szczególnie widoczna, gdy inwestor nabywa list zastawny na rynku wtórnym za tzw. cenę
brudną tuż przez terminem zapadalności odsetek. Wysoka kwota obciążenia z tytułu podatku na
moment wypłaty odsetek w takiej sytuacji, zniechęca szczególnie inwestorów indywidualnych do
nabywania listów zastawnych na rynku wtórnym.
Zasadnym byłoby wyeliminowanie powyższej bariery poprzez wprowadzenie preferencji
polegającej na „przesunięciu” momentu rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu nabycia listu
zastawnego w części odsetkowej (tj. w tej części ceny, która odnosi się do naliczonych do dnia
nabycia odsetek) zgodnie z następującym mechanizmem:
10
a. przychód z tytułu odsetek opodatkowany podatkiem ryczałtowym zostałby
pomniejszony o kwotę odpowiadającą uwzględnionym w tzw. cenie brudnej
odsetkom naliczonym do dnia zbycia listu zastawnego;
b. kwota ta nie byłaby natomiast uwzględniana jako koszt podatkowy na moment
sprzedaży / wykupu listu zastawnego.
Taka konstrukcja stanowiłaby znaczącą zachętę w nabywaniu listów zastawnych na rynku
wtórnym przez indywidualnych inwestorów, a jednocześnie (z uwagi na fakt, że część
odsetkowa tzw. ceny brudnej nie podlegałaby definitywnemu zwolnieniu, ale zmiana
prowadziłaby wyłącznie do „przesunięcia” momentu rozpoznania podatku z tytułu przychodów
uzyskiwanych w związku z inwestowaniem w listy zastawne) zmiana ta nie będzie powodowała
negatywnych skutków dla wpływów budżetu państwa.
Zbliżona preferencja, polegająca na zwolnieniu części odsetkowej ceny nabycia, w odniesieniu
do nabywców papierów wartościowych Skarbu Państwa została wprowadzona w art. 21 ust. 1
pkt 119 updof, zgodnie z którym wolne od podatku dochodowego są odsetki od papierów
wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz obligacji emitowanych przez jednostki
samorządu terytorialnego, w części odpowiadającej kwocie odsetek zapłaconych przy nabyciu
tych papierów wartościowych od emitenta.
(5) Pełnienie funkcji powiernika także przez osoby prawne
Mając na uwadze oczekiwana liczbę transakcji, zwiększenie liczby kredytów w rejestrach
banków hipotecznych należałoby rozważyć możliwość pełnienia usług
zabezpieczeń
powierniczych także przez osoby prawne.
Opracował: B. Meluch na podstawie opinii i materiałów banków.
Akceptuje: N. Jeziolowicz
11