Plan Marshalla potrzebny energetyce

Michał Kleiber
Janusz Steinhoff
Krzysztof śmijewski
Infrastruktura energetyczna – potrzebny „Plan Marshalla”?
Znaleźliśmy się w bardzo szczególnym momencie rozwoju naszej gospodarki. Wszystkie
dane wskazują na to, Ŝe jeŜeli zakończy się okres spowolnienia gospodarczego wywołanego
kryzysem światowym, to zwiększona aktywność gospodarki moŜe wywołać powaŜny kryzys
energetyczny w Polsce. Nie jesteśmy do tego w Ŝaden sposób przygotowani. NajwyŜszy czas
uświadomić sobie powagę sytuacji, zaproponować rozwiązania i podjąć niezbędne decyzje.
Wszystkie przesłanki wskazują, Ŝe do roku 2030 czeka nas ogromne przedsięwzięcie
inwestycyjne, które będzie w znaczącej części finansowane ze środków własnych. To nie oznacza
oczywiście braku moŜliwości udziału inwestorów zagranicznych. Wskazuje natomiast na potrzebę
uświadomienia sobie, iŜ inwestorzy ci oczekiwać będą godziwego zwrotu od zainwestowanego
kapitału (zazwyczaj wyŜszego niŜ koszt np. kredytu). Innymi słowy, jak wykazujemy niŜej, Polsce
potrzebny jest wielki Program Modernizacji Infrastruktury, przy czym nasze unijne zobowiązania
powodują, Ŝe musi on jednocześnie być Narodowym Programem Redukcji Emisji Gazów
Cieplarnianych. I nie ma tu znaczenia, Ŝe nie wszyscy dzisiaj zgadzają się z poglądem o istotnym
wpływie człowieka na postępujące zmiany klimatu – deklarowana z wielką mocą unijna polityka
klimatyczno-energetyczna przesądza o końcu gospodarki wysokoemisyjnej. Sceptycy zaś mogą
znaleźć pocieszenie w fakcie, iŜ redukcja emisji gazów cieplarnianych niesie ze sobą wiele
pozytywów, takich jak promocja energooszczędności i powszechnej świadomości proekologicznej,
rozwój zupełnie nowych technologii czy zmniejszenie zaleŜności od dostaw surowców
energetycznych z zagranicy.
Jak w kaŜdym wielkim przedsięwzięciu niezbędnym fundamentem działania musi być
diagnoza. W naszej kwestii priorytetem jest wiedza nt. stopnia dekapitalizacji technicznej środków
trwałych, czyli innymi słowy wiedza o stopniu zuŜycia technicznego naszej infrastruktury.
1
Zadanie to moŜna zrealizować w czterech etapach:
•
po pierwsze, naleŜy określić pierwotną wartość kaŜdego z elementów infrastruktury;
•
po drugie, naleŜy określić (przyjąć) maksymalny czas uŜytkowania danego obiektu, np. dla
elektrowni kondensacyjnej opalanej węglem jest to 40 lat, a te 40 lat daje stopę dekapitalizacji
technicznej równą
•
1
⋅ 100% , czyli 2,5% w skali rocznej;
40
po trzecie, naleŜy naliczać co roku 2,5% wartości pierwotnej; otrzymana suma daje aktualną
wartość umorzenia technicznego;
•
po czwarte naleŜy zsumować wszystkie aktualne umorzenia i podzielić je przez sumę wartości
pierwotnych dla wszystkich składników środków trwałych w przedsiębiorstwie, sektorze lub
gospodarce.
Otrzymany wynik, po wykonaniu tych obliczeń, ilustruje procentowy stopień zuŜycia technicznego
naszej infrastruktury. JeŜeli wynik jest równy 0% to infrastruktura jest nowa, jeśli 100% to jest
całkowicie zuŜyta - to znaczy nie gwarantuje juŜ dalszej poprawnej pracy. Algorytm jest zupełnie
prosty pod warunkiem, Ŝe majątek jest zinwentaryzowany, a naliczenia dekapitalizacji technicznej
prowadzone są systematycznie.
Fundamentalnym problemem naszego kraju jest to, Ŝe takiej inwentaryzacji zuŜycia
się nie prowadzi. W związku z tym nie potrafimy precyzyjnie określić stanu zuŜycia infrastruktury
w Polsce. Jedyne dostępne dane pochodzą z obliczeń wykonywanych na potrzeby administracji
skarbowej. Dla celów fiskalnych prowadzi się naliczenia dekapitalizacji finansowej, w których
wykorzystywane są stopy amortyzacji, a te z Ŝywotnością techniczną nie mają nic wspólnego.
Wysoka stopa amortyzacji jest tu po prostu premią dla inwestora, pozwalającą na szybsze
wycofanie zainwestowanego kapitału.
Przykłady zróŜnicowania stóp amortyzacji zawiera Tabela 1.
Tabela 1. Stopy amortyzacji dla róŜnych obiektów infrastruktury.
Czas Ŝycia
Czas Ŝycia
Stopa
fiskalnego
technicznego
dekapitalizacji
(lat)
(lat)
technicznej
4,5%
22,22
30÷35
3,33%÷2,86%
Transformatory
7%
14,29
20÷25
5%÷4%
Elektrownie
10%
10
40
2,5%
Reaktory jądrowe
14%
7,14
40÷45
2,5%÷2%
Środek trwały
Sieci
energetyczne
Stopa
amortyzacji
2
Jak widać, stopy amortyzacji ze stopami zuŜycia technicznego mają niewielki związek.
Sprawę utrudnia fakt nieustannych zmian tak w sferze finansowej (przeszacowania majątku
trwałego), jak i w obszarze technicznym (modernizacje, przebudowy, zaniedbania eksploatacyjne).
Na tę dynamikę nakładają się dodatkowo skutki inflacji.
W ten sposób moŜna jednak uzyskać niektóre, niestety mocno przybliŜone, dane na temat
stopnia zuŜycia technicznego infrastruktury w Polsce. Z wyjątkiem ciepłownictwa mają one jednak
tylko bardzo szacunkowy charakter.
ZuŜycie techniczne jest podstawowym parametrem charakteryzującym poziom
technicznego bezpieczeństwa kraju i jako takie winno być na bieŜąco monitorowane, a następnie
publikowane przez odpowiednie Urzędy odpowiedzialne za regulację istotnych sfer gospodarki, a
mianowicie: w zakresie energetyki przez Urząd Regulacji Energetyki, a w zakresie kolejnictwa
przez Urząd Transportu Kolejowego. Powinno, ale nie jest. Jedynie w zakresie ciepłownictwa URE
sukcesywnie bada i regularnie publikuje raporty opisujące stan tego sektora, w tym stopień
dekapitalizacji technicznej środków trwałych. Natomiast na stronie UTK wyszukiwarka pojęć
takich w ogóle nie wykrywa.
Niezwykle ciekawym jest przy tym fakt, Ŝe ciepłownictwo to sektor najtrudniejszy do
monitorowania, bo najbardziej rozproszony – liczy kilkaset podmiotów. Pozostałe sektory mają ich
znacznie mniej: gazownictwo to w praktyce PGNiG i Gaz System, kolejnictwo to PKP Polskie
Linie Kolejowe i PKP Energetyka, a jedynie w elektroenergetyce mamy dwadzieścia parę
podmiotów (w przesyle jeden – PSE Operator; w dystrybucji siedem – PGE, Energa, Enea, Enion,
EnergiaPro, RWE i Vattenfall oraz kilkanaście przedsiębiorstw produkujących energię). Co prawda
brak dokładnych danych, ale moŜemy podać wielkości przybliŜone. Prezentuje je Tabela 2.
3
Tabela 2 Stopień zuŜycia technicznego środków trwałych
Stopień zuŜycia technicznego
Sektor
środków trwałych
Wartości środków trwałych
Ciepłownictwo1
53÷68%
-------
kotłownie2
61÷80%
61,5 tys MWt
sieci ciepłownicze3
47÷59%
19,1 tys km
-------
-------
~73%
9,7 tys km
dystrybucja7
51÷70%
105 tys km
wydobycie
brak danych?
do uzupełnienia
-------
--------
71%
13,2 tys km
linie 400kV
63%
5 tys km
linie 220 kV
87%
7 tys km
stacje
62%
39,5 tys MVA~185 szt.
70÷80%
-------
70%
757,9 tys km
80%
90,3 tys MAV~240 tys szt.
65÷75%
25,2 tys MW
65%
6,4 tys MW
brak danych?
19,3 tys km
podkłady kolejowe2
~65%
59,9 mln szt.
2
~65%
11,9 tys km linii
Górnictwo
67÷77%
do uzupełnienia
Rafinerie ropy naftowej5
38%
do uzupełnienia
Rurociągi naftowe7
65%÷90%
2,5 tys km
Porty morskie8
50÷70%
do uzupełnienia
Gazownictwo
przesył
2
Elektroenergetyka
przesył
4
5
dystrybucja
linie
stacje
elektrownie systemowe
elektrociepłownie
2
2
Kolejnictwo
linie kolejowe
trakcja elektryczna
6
1
Raport Energetyka cieplna w liczbach – 2008 URE A. Buńczyk link: www.ure.gov.pl/download.php?s=6&id=2572
Obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych w trybie korespondencyjnym
3
Prezentacja B. Regulski link: http://www.igcp.org.pl/index.php?q=system/files/II%20Sesja%20tezy%20Regulski.pdf
4
Wywiad W. Skomudka link: http://energetyka.wnp.pl/pse-operator-musi-wybudowac-4-tys-km-liniiprzesylowych,72270_1_0_0.html
5
Wywiad J. Strzelec-Łobodzińskiej link: https://www.mg.gov.pl/portal/Serwis+Prasowy/Wywiady/
Joanna+Strzelec+Lobodzinska/Energia+towar+i+szczegolne+dobro.htm; oraz M. Trojanowska link:
http://www.ibmer.waw.pl/pir/2009/pelne_4/trojanowska_statystyczna_p.pdf
6
Raport Polska – Twój partner gospodarczy MG&IBRKiK link: http://beta.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/20CF051D-114D446D-B4EB-CC4647E38670/50659/polski.pdf
7
Obliczenia własne na podstawie Raportu link: http://www.ptpiree.pl/data/aktualnosci/raport_en_inw_infr_23_s.pdf
2
4
Te dane pokazują, Ŝe przy zakładanym maksymalnym czasie funkcjonowania obiektu
40÷50 lat, nasze instalacje mają średnio 25÷35 lat, czyli pochodzą z okresu sprzed 1989r. Innymi
słowy – powstanie III RP nie spowodowało uruchomienia procesu intensywnej odbudowy
infrastruktury technicznej kraju, a wręcz przeciwnie, poprzez brak koniecznych inwestycji
odtworzeniowych, doprowadziło ją do dramatycznego stanu technicznej degradacji. NaleŜy mieć
świadomość, Ŝe degradacja jest w jakimś sensie ubocznym skutkiem transformacji naszej
gospodarki. MoŜna to w pewnym stopniu zrozumieć i nawet usprawiedliwić, ale nie moŜna tego
stanu rzeczy tolerować w nieskończoność.
Dla przykładu, przyjmując czterdziesto-, pięćdziesięcioletni czas Ŝycia elektrowni łatwo
obliczyć, Ŝe polskie elektrownie systemowe w ciągu ostatnich 10 lat zuŜyły się w 20÷25%. W tym
samym czasie oddano do uŜytku zaledwie ok. 850 MW nowych mocy. Oznacza to zwiększenie
potencjału energetyki systemowej o 3,4%, a całej energetyki o 2,86%. A zatem proces
dekapitalizacji technicznej postępuje dramatycznie. Dekapitalizację infrastruktury technicznej
naleŜy porównać z ogólnym stanem majątku trwałego w Polsce – jego średnia dekapitalizacja to
ok. 46%, w niektórych branŜach jest jeszcze niŜsza (rafinerie, hutnictwo, elektronika).
W infrastrukturze jest od 20 do 30% gorzej – to oznacza zapóźnienie 8÷12 letnie.
Dziesięciolecie 2011-2020 będzie miało dla polskiej infrastruktury znaczenie
fundamentalne. Albo realizując nowe, znaczne inwestycje uda nam się zahamować obecny trend,
który moŜna nazwać strategiczną dewastacją, albo staniemy w 2020 roku w obliczu całkowitej
dekapitalizacji majątku. Niestety w pierwszej połowie tej dekady procesu dekapitalizacji
zahamować się nie da. Nie jesteśmy bowiem gotowi do podjęcia wysiłku inwestycyjnego
o odpowiednim rozmiarze.
Nie jest to tylko brak gotowości finansowej (środki), lecz równieŜ brak stymulujących
inwestycje rozwiązań prawnych (prawo utrudnia proces inwestycyjny, szczególnie w przypadku
inwestycji liniowych); brak odpowiednich ram organizacyjno-technicznych (słabość słuŜb
inwestycyjnych, niezłoŜone zamówienia na krytyczne elementy infrastruktury) i wreszcie brak
wystarczającego potencjału wykonawczo-produkcyjnego, niezbędnego do realizacji Programu
Inwestycyjnego o wymaganej skali.
8
Interpelacja Sejmowa link; http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/0A2C7683 oraz Raport MI Wstępny Program
Operacyjny Konkurencyjność Transportu link:
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/npr2/po/transport.pdf
5
Pierwszy szkic nakładów inwestycyjnych tego Planu przedstawia Tabela 3. Zamieszczone
w niej liczby wymagają jeszcze skrupulatnego sprawdzenia, ale obrazują rząd wielkości
uzasadniający porównania z poprzedniego akapitu.
Tabela 3 Szacowany poziom niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych w latach 2010-2030
Inwestycje 2010-2020
Inwestycje 2021-2030
(mld Euro)
(mld Euro)
50
50
kotłownie
25
25
termorenowacja
25
25
10
10
przesył
2
1
dystrybucja
2
4
wydobycie
1
2
gazoport
3
1
biogazownie
2
2
50
50
przesył
3
2
dystrybucja
8
9
węglowe
7
8
gazowe
2
-
atomowe
5
10
odnawialne
15
10
elektrociepłownie
4
5
5
6
50
50
kolejnictwo
24
22
pojazdy
11
11
reguły ruchu
15
17
Sektor i podsektory
Ciepłownictwo i budynki
sieci cieplne i
Gazownictwo
Elektroenergetyka
elektrownie
efektywność
energetyczna
Transport
drogowego
6
Prezentowane w Tabeli 3. nakłady inwestycyjne to koszty overnight (tak jakby inwestycja
została zrealizowana w ciągu jednej nocy – tzn. bez kosztów kapitałowych). Dlatego, oprócz
dyskusji o ewentualnym ograniczeniu lub rozszerzeniu zakresu inwestycji w poszczególnych
podsektorach, podstawowe znaczenie ma określenie koncepcji sfinansowania poszczególnych
składników programu. Uświadomić sobie trzeba, Ŝe mówimy tu o 16 mld Euro inwestycji rocznie,
a więc o zwiększeniu dotychczasowego wysiłku inwestycyjnego (74 mld Euro) o ok. 21,6%. Taki
wzrost to ogromny wysiłek dla kraju. Według dostępnej wiedzy9 wymiar ten znacznie przekracza
moŜliwości kredytowania oferowane przez banki funkcjonujące w Polsce. Z drugiej strony koszt
spłacenia zaciągniętych kredytów (wraz z odsetkami) byłby z pewnością nadmiernym obciąŜeniem
polskiej gospodarki.
Dlatego poszukiwać naleŜy innych, bezpośrednich metod finansowania. Nawet
kosztem ograniczenia wzrostu stopy konsumpcji na rzecz zwiększenia stopy inwestycji. Jest to
bardzo trudna decyzja polityczna. Niemniej trzeba sobie uświadomić, Ŝe trwały wzrost konsumpcji
bez modernizacji infrastruktury stanie się niebawem niemoŜliwy.
Natomiast moŜliwy jest wybór między kilkoma wariantami modernizacji, przedstawionymi
w Tabeli 4:
Tabela 4 Porównanie skutków róŜnych modeli finansowania Programu Inwestycyjnego
Decydujący model
Uzyskany rezultat
Brak inwestycji (kontynuacja obecnego
Zapaść gospodarki (i państwa) w horyzoncie 2020r.
trendu)
Inwestycje sponsorowane przez kapitał
koszt w 2020r. – 24 mld Euro
(głównie zagraniczny)
koszt w 2030r. – 48 mld Euro
Oczekiwany zwrot na kapitale 15%
Inwestycje finansowane długiem
koszt w 2020r. – 11 mld Euro (bez spłaty rat)
Oczekiwany koszt kapitału 7%
koszt w 2030r. – 22 mld Euro (bez spłaty rat)
raty w 2020r. – 8 mld Euro
raty w 2030r. – 16 mld Euro
Inwestycje finansowane bezpośrednio z
Zwiększenie krajowej stopy inwestycji o
przychodów inwestorów (tzw. błękitne
w 2020r. – 16 mld Euro
certyfikaty)
w 2030r. – 16 mld Euro
w porównaniu do inwestycji roku 2009 (74 mld
Euro).
9
Debata „Finansowanie inwestycji energetycznych”. www.proinwestycje.pl/
7
Tylko pierwszy model jest absolutnie nie do zaakceptowania. Pozostałe będą zapewnie
stosowane w róŜnych proporcjach, zaleŜnych od wcześniej podjętych decyzji politycznych.
Najtańszy, ale najtrudniejszy w realizacji jest model ostatni.
No i wreszcie trzeba sobie koniecznie uświadomić, Ŝe na podjęcie tych decyzji mamy
bardzo mało czasu.
Rysunek 1 Nakłady inwestycyjne oraz wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego w 2008 r.
Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2008, URE
8
Rysunek 2 Dystrybucja ciepła w Polsce, wiek rurociągów
Źródło: http://www.igcp.org.pl/index.php?q=system/files/II%20Sesja%20tezy%20Regulski.pdf
Rysunek 3 Wiek gazowych sieci dystrybucyjnych
Źródło: http://www.ptpiree.pl/data/aktualnosci/raport_en_inw_infr_23_s.pdf
9
Rysunek 4 Wiek sieci dystrybucyjnych elektroenergetyki
Źródło: http://www.ptpiree.pl/data/aktualnosci/raport_en_inw_infr_23_s.pdf
Rysunek 5 Stopień zuŜycia technicznego środków trwałych
100%
Stopień
zuŜycia
min 64%
80%
60%
40%
Stopień
zuŜycia
max 70%
0%
Ciepłownictwo
kotłownie
sieci
Gazownictwo
przesył
dystrybucja
wydobycie
Elektroenerg
przesył
linie 400 kV
linie 220 kV
stacje
dystrybucja
linie
stacje
elektrownie
elektroKolejnictwo
linie kolejowe
podkłady
trakcja
Górnictwo
Rafinerie
Rurociągi
Porty morskie
20%
10