Dr hab - Home.pl

Biuro Edukacji
Urząd m.st. Warszawy
III EDYCJA KONFERENCJI SZKOŁA PARTNERSKA
„Wpływ rodziców na sukcesy edukacyjne dzieci”
dr hab. Małgorzata Żytko
Wpływ rodziców na osiągnięcia szkolne uczniów
na podstawie „Badań umiejętności podstawowych uczniów trzecich klas
szkoły podstawowej”.
Status socjoekonomiczny rodziny a osiągnięcia szkolne uczniów w świetle badań uczniów
klas trzecich szkoły podstawowej:
W 2006 roku Centralna Komisja Egzaminacyjna uruchomiła projekt, współfinansowany przez
Europejski Fundusz Społeczny, pod tytułem: „Badanie podstawowych umiejętności uczniów
trzecich klas szkoły podstawowej”.
Celem projektu jest monitorowanie zakresu oraz poziomu podstawowych umiejętności
uczniów kończących I etap edukacji. Głównym zadaniem jest stworzenie narzędzia polityki
edukacyjnej, pozwalającego na doskonalenie jakości pracy szkoły na poziomie wczesnej
edukacji oraz wspierającego podnoszenie jakości i efektywności funkcjonowania szkoły
podstawowej.
Zadanie to jest realizowane poprzez systematyczne prowadzenie badań wybranych
umiejętności językowych i matematycznych uczniów klas trzecich oraz analizę kontekstów
mających związek z tymi umiejętnościami. Konteksty dotyczą działań szkoły, w szczególności
nauczyciela, ale również środowiska rodzinnego, w którym wychowuje się dziecko. Ostatnie
badanie zostało zrealizowane w 2008 roku. Wzięło w nich udział 4756 uczniów z 262 klas
trzecich z 262 szkół podstawowych z terenu całej Polski oraz 262 nauczycieli.
Szukano odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:
1. Jaki jest poziom opanowania podstawowych umiejętności językowych dzieci
kończących edukację początkową?
2. Jaki jest poziom opanowania podstawowych umiejętności matematycznych dzieci
kończących edukację początkową?
3. Jakie uwarunkowania szkolne, zwłaszcza związane z nauczycielem, różnicują poziom
osiągnięć szkolnych trzecioklasistów?
Biuro Edukacji
Urząd m.st. Warszawy
W zakresie umiejętności językowych badano: umiejętność czytania, pisania oraz
umiejętności gramatyczne i zasób słownikowy uczniów. Wśród umiejętności
matematycznych skoncentrowano się na: umiejętnościach rachunkowych, umiejętności
rozwiązywania zadań tekstowych oraz umiejętności dostrzegania i wykorzystywania
prawidłowości.
Wśród czynników tworzących kontekst szkolnych osiągnięć uczniów szczególną rolę odgrywa
środowisko rodzinne, w którym wychowuje się dziecko. W badaniach trzecioklasistów
charakteryzował je wskaźnik określany jako SES rodziców ucznia, czyli status społecznoekonomiczny rodziny dziecka.
Został on utworzony z czterech zmiennych:
 poziom wykształcenia rodziców
 sytuacja zawodowa rodziców
 subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziców
 dostępność materiałów edukacyjnych w domu (książki, komputer, czasopisma
dla dzieci).
Analiza związku między wynikami uczniów w testach szkolnych osiągnięć a statusem
socjoekonomicznym rodziny i czynnikami związanym bezpośrednio ze szkołą wskazuje, że od
20 do 43% zróżnicowania w wynikach między klasami trzecimi jest efektem zmiennych
związanych ze statusem socjoekonomicznym rodziny dziecka. Tak więc na rozwój wielu
umiejętności, między innymi czytania, decydujący wpływ ma potencjał kulturowy domu
rodzinnego a nie oddziaływania szkoły. Systematycznie obserwowane w tych badaniach
lepsze wyniki szkół wielkomiejskich, w porównaniu z innymi warstwami środowiskowymi,
nie są konsekwencja różnic związanych z jakością pracy szkoły, ale zróżnicowanego
rozdysponowania między warstwami zmiennej dotyczącej wykształcenia rodziców. W dużym
mieście jest znacznie więcej wykształconych rodziców niż w małym mieście lub na wsi.
Spośród wymienionych czynników tworzących wskaźnik SES rodziców, a także wszystkich
uwzględnionych w badaniu najsilniejszy związek istnieje między osiągnięciami dzieci
a wykształceniem rodziców. Dzieci z rodzin, gdzie przynajmniej jedno z rodziców ma wyższe
wykształcenie osiągały znacznie lepsze rezultaty w zakresie umiejętności czytania (wyższe
o 21,9 pkt procentowych) i umiejętności matematycznych (wyższe o 15 pkt) w porównaniu
z dziećmi, których rodzice mają „przeciętny” poziom wykształcenia (żadne z rodziców nie ma
wykształcenia wyższego, a przynajmniej jedno ma wykształcenie średnie).
Poza tym uzyskane wyniki wskazują także na to, że dzieci pochodzące z rodzin o przeciętnym
wykształceniu rodziców uzyskują wyższe wyniki w zakresie często ćwiczonych umiejętności
w szkole, niż dzieci z rodzin o najniższym wykształceniu rodziców (oboje poniżej średniego).
Biuro Edukacji
Urząd m.st. Warszawy
Natomiast w przypadku umiejętności matematycznych rzadziej ćwiczonych w szkole,
wymagających zaangażowania myślenia, wyniki dzieci ze środkowej grupy są podobne
do wyników dzieci rodziców z najniższym wykształceniem.
Kolejnym czynnikiem dotyczącym obszaru statusu socjoekonomicznego, który analizowano
była sytuacja zawodowa rodziców. W zakresie wszystkich rodzajów umiejętności językowych
i matematycznych fakt, że rodzice pracują ma istotny pozytywny wpływ na osiągnięcia
szkolne dzieci. Uzyskują one znacznie lepsze wyniki niż ich koledzy, których rodzice nie są
nigdzie zatrudnieni.
Ciekawe wnioski nasuwają się po analizie związku między subiektywną oceną sytuacji
materialnej rodziny a wynikami uczniów. Analiza bezpośredniego związku tych dwóch
czynników pokazuje, że im wyższy poziom zadowolenia, tym lepsze wyniki uczniów.
Ale zestawienie tej zmiennej z innymi wchodzącymi w skład SES (wykształcenie, praca
zawodowa, biblioteka w domu) spowodowało, że jej związek okazał się ujemny.
A więc po uwzględnieniu pozostałych czynników informujących o środowisku rodzinnym
dziecka wysoka subiektywna ocena sytuacji materialnej wiąże się z niższymi wynikami
uczniów. Jest to interesujący efekt, który wymaga jeszcze pogłębionych analiz.
Ostatni wyodrębniony czynnik w statusie socjoekonomicznym rodziny to obecność w domu
książek, czasopism dla dzieci, komputera. Stwierdzono istotny statystycznie związek między
tym czynnikiem a wynikami uczniów.
Podsumowanie uzyskanych wyników badań po raz kolejny wskazuje, że wśród czynników
środowiskowych opisujących rodziców najsilniejszy związek z osiągnięciami szkolnymi dzieci
ma potencjał kulturowy domu rodzinnego wyrażony w poziomie wykształcenia rodziców
oraz obecności książek i innych materiałów wspomagających edukację.
Podobne wyniki uzyskano między innymi w międzynarodowych badaniach 15-latków PISA
(Programme for International Student Assessment).
Na zakończenie trzeba podkreślić, że tak duże znaczenie SES rodziców i związek z wynikami
uczniów skłaniają do refleksji na temat jakości pracy szkoły. Czy potrafi ona stworzyć szansę
na rozwój tym dzieciom, które nie mają tak korzystnych warunków
i doświadczeń środowiskowych?
Z badań trzecioklasistów wynika, że nauczyciele na poziomie edukacji początkowej
efektywnie uczą tylko gramatyki, ortografii i umiejętności związanych z mechanicznym
liczeniem. Reszta jest zasługą środowiska rodzinnego.
Biuro Edukacji
Urząd m.st. Warszawy
Literatura:
M. Dąbrowski, M. Żytko (red.), Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich
szkoły podstawowej. Raport 2, CKE 2008
M. Dąbrowski (red), Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich szkoły
podstawowej. Trzecioklasista i jego nauczyciel
M. Dagiel, M. Żytko (red.), Nauczyciel kształcenia zintegrowanego 2008 - wiele różnych
światów? CKE 2009 (w druku)
Wyniki badań PISA są dostępne na stronie internetowej Instytutu Filozofii i Socjologii PAN:
www.ifispan.waw.pl
Dr hab. Małgorzata Żytko - pedagog, kierownik pracowni Pedagogiki Wczesnoszkolnej
Wydziału Pedagogicznego UW, autorka wielu publikacji dotyczących rozwoju i edukacji dzieci
w wieku wczesnoszkolnym oraz kształcenia nauczycieli dla wczesnej edukacji.
Współkoordynator projektu: Badanie umiejętności podstawowych (językowych
i matematycznych) uczniów klas trzecich szkoły podstawowej (koordynator części badań
dotyczącej umiejętności językowych).
Członek Zespołu Edukacji Elementarnej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN oraz ATEE
(Association for Teacher Education in Europe).
Ważniejsze publikacje:
M. Żytko, Pisanie-żywy język dziecka. Wydawnictwa UW 2006
M. Żytko (współred), Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich szkoły
podstawowej. Raport z badania ilościowego cz.1, CKE Warszawa 2007, Konteksty szkolnych
osiągnięć dzieci cz.II, CKE 2008
M. Żytko (współred.), Nauczyciel kształcenia zintegrowanego 2008 - wiele różnych światów?,
CKE 2009