14. JAKIMI ŚRODKAMI MOŻNA WPROWADZAĆ W ŻYCIE

14. JAKIMI ŚRODKAMI MOŻNA WPROWADZAĆ W ŻYCIE PRAWO HUMANITARNE?
W sytuacjach konfliktu zbrojnego dostępne s trzy rodzaje środków:
środki zapobiegawcze, związane z obowiązkiem przestrzegania przez państwa prawa humanitarnego.
Obejmują one:
- upowszechnianie znajomości prawa humanitarnego;
- szkolenie wykwalifikowanego personelu w celu ułatwiania wprowadzania tego prawa w życie oraz
mianowanie doradców prawnych w siłach zbrojnych;
- wprowadzanie do prawa wewnętrznego przepisów zapewniających przestrzeganie prawa
humanitarnego;
- tłumaczenie tekstów konwencji.
środki zmierzające do kontrolowania przestrzegania przepisów prawa humanitarnego w czasie
konfliktu:
- działalność mocarstw opiekuńczych lub ich substytutów;
- działalność MKCK (zob. odpowiedź na pyt. 15).
środki represyjne, związane ze spoczywającym na stronach konfliktu obowiązkiem zapobiegania i
doprowadzania do zaprzestania wszelkich naruszeń. Mechanizmy represyjne obejmują:
- obowiązek ścigania, przed sądami krajowymi, ciężkich naruszeń uznawanych za zbrodnie wojenne
(na temat trybunałów międzynarodowych zob. odpowiedź na pyt. 16);
- odpowiedzialność karna i dyscyplinarna zwierzchników oraz obowiązek dowódców wojskowych
ścigania i ujawniania naruszeń;
- wzajemna pomoc państw w sprawach karnych.
Niezależnie od tego, że takie środki represyjne stanowią część każdej logicznej konstrukcji prawnej,
mają one również zniechęcać do naruszeń prawa.
Istnieją też inne środki, które mogą być równocześnie środkami zapobiegawczymi, kontrolnymi i
represyjnymi; dwa ostatnie spośród nich wynikają głównie ze spoczywającego na państwach
obowiązku zapewnienia przestrzegania prawa humanitarnego. Obejmują one:
- procedurę badawczą;
- Międzynarodową Komisję dla Ustalania Faktów;
- sprawdzanie procedur w kwestii stosowania i interpretowania przepisów prawa;
- współpracę z Organizacją Narodów Zjednoczonych.
Na wprowadzanie w życie prawa humanitarnego mogą dodatkowo wpływać również wysiłki
dyplomatyczne oraz presja mediów i opinii publicznej.
PRZEPISY DOTYCZĄCE WPROWADZANIA W ŻYCIE PRAWA HUMANITARNEGO
"Wysokie Umawiające się Strony podejmą wysiłki (...) w czasie pokoju (...) w celu wyszkolenia
wykwalifikowanego personelu dla ułatwienia stosowania Konwencji i niniejszego Protokołu (...)."
(Art. 6 protokołu I).
"Wysokie Umawiające się Strony w każdym czasie, a Strony konfliktu w czasie konfliktu zbrojnego
zapewnią, by w razie potrzeby byli do dyspozycji doradcy prawni, którzy mogliby udzielać porad
dowódcom wojskowym na odpowiednim szczeblu co do stosowania Konwencji i niniejszego Protokołu
oraz co do prowadzenia w tym przedmiocie odpowiedniego szkolenia w siłach zbrojnych."
(Art. 82 protokołu I)
"Wysokie Umawiające się Strony prześlą sobie za pośrednictwem Szwajcarskiej Rady Związkowej, a
podczas trwania działań wojennych za pośrednictwem Mocarstw Opiekuńczych, urzędowe
tłumaczenia niniejszej Konwencji, jak również ustawy i rozporządzenia, jakie uznają za stosowne
wydać w celu zapewnienia jej wykonania." (Art. 48/49/128/145 wspólny czterem konwencjom
genewskim).
"Wysokie Umawiające się Strony zobowiązują się przestrzegać i zapewnić przestrzeganie niniejszej
Konwencji we wszelkich okolicznościach." (Art. 1 wspólny czterem konwencjom genewskim).
"Wysokie Umawiające się Strony, których ustawodawstwo nie byłoby obecnie wystarczające,
zastosują niezbędne środki w celu zapobiegania w każdym czasie i ścigania jakichkolwiek nadużyć w
odniesieniu do znaków rozpoznawczych (...)"
"Wysokie Umawiające się Strony zobowiązują się do wydania niezbędnych przepisów prawnych w
celu ustalenia skutecznych sankcji karnych w stosunku do osób, które popełniły albo wydały rozkaz
popełnienia
jakiegokolwiek
z
ciężkich
naruszeń
niniejszej
Konwencji
(...).
Każda Wysoka Umawiająca się Strona będzie obowiązana do poszukiwań osób podejrzanych o
popełnienie albo wydanie rozkazu popełnienia takich ciężkich naruszeń i powinna ścigać je przed
swoimi własnymi sądami bez względu na obywatelstwo." (Art. 40/50/129/146 wspólny czterem
konwencjom genewskim).
"Niniejsza Konwencja będzie stosowana przy współudziale i pod kontrolą Mocarstw opiekuńczych,
powołanych do obrony interesów Stron w konflikcie. W tym celu Mocarstwa opiekuńcze będą mogły
wyznaczyć, poza swym personelem dyplomatycznym i konsularnym, delegatów spośród swych
własnych obywateli lub spośród obywateli innych Mocarstw neutralnych." (Art. 8 wspólny KG I, II i III
oraz art. 9 KG IV).
"Wysokie Umawiające się Strony będą mogły w każdym czasie porozumie się co do powierzenia
zadań, przypadających na mocy niniejszej Konwencji Mocarstwom opiekuńczym, jakiejś organizacji
międzynarodowej dającej wszelkie rękojmie bezstronności i skuteczności (...). Jeżeli nie uda się w ten
sposób zapewnić ochrony, Mocarstwo zatrzymujące powinno zwrócić się do jakiejś organizacji
humanitarnej, jak Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, o podjęcie się zadań humanitarnych,
przypadających na mocy niniejszej Konwencji Mocarstwom opiekuńczym, albo też powinno przyjąć
usługi zaofiarowane przez taką organizację, z zastrzeżeniem postanowień niniejszego artykułu." (Art.
10 wspólny KG I, II i III oraz art. 11 KG IV).
"Postanowienia niniejszej Konwencji nie stanowią przeszkody dla działalności humanitarnej
Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, jak również każdej innej bezstronnej organizacji
humanitarnej, prowadzonej w celu ochrony rannych i chorych oraz członków personelu medycznego i
duchownego, a także udzielania im pomocy, za zgodą zainteresowanych Stron konfliktu." (Art. 9 KG
I).
"Wysokie Umawiające się Strony powinny udzielać sobie nawzajem możliwie najszerszej pomocy w
związku z postępowaniami karnymi dotyczącymi ciężkich naruszeń Konwencji lub niniejszego
Protokołu (...). Jeżeli okoliczności na to pozwolą, Wysokie Umawiające się Strony powinny
współdziałać w sprawie ekstradycji (...)." (Art. 88 protokołu I).
"Depozytariusz niniejszego Protokołu zwoła, na żądanie jednej lub większej liczby Wysokich
Umawiających się Stron i za zgodą większości tych Stron, spotkanie Wysokich Umawiających się
Stron w celu rozważenia ogólnych problemów dotyczących stosowania Konwencji i Protokołu."
(Art. 7 protokołu I).
"W wypadkach ciężkich naruszeń Konwencji lub niniejszego Protokołu, Wysokie Umawiające się
Strony zobowiązują się współdziałać, wspólnie lub oddzielnie, z Organizacją Narodów Zjednoczonych
i stosownie do Karty Narodów Zjednoczonych." (Art. 89 protokołu I).
"Należy utworzyć Międzynarodową Komisję dla Ustalania Faktów (...) złożoną z 15 członków o
wysokiej reputacji moralnej i uznanej bezstronności. (...) Komisja będzie właściwa do:
i) przeprowadzania badań co do każdego faktu mającego być ciężkim naruszeniem, tak jak pojęcie to
zdefiniowano w Konwencjach i niniejszym Protokole, albo innym ciężkim pogwałceniem Konwencji lub
niniejszego Protokołu." (Art. 90 protokołu I ).
OD CZASÓW STAROŻYTNYCH DO SOLFERINO: PRAWO HUMANITARNE W OKRESIE
POPRZEDZAJĄCYM JEGO KODYFIKACJĘ
Otoczyć opieką rannych, chroni kobiety i dzieci
"Wiadomo, że prawo humanitarne nie zdoła położyć kresu pladze wojen, natomiast jego celem jest
złagodzenie wojennego okrucieństwa. Wzajemne interesy stron walczących zmuszają je do
przestrzegania pewnych reguł gry w trakcie działań wojennych."
(Jean Pictet)