FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 25
Różnice międzypłciowe w sprawnościANTROPOMOTORYKA
motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej mężczyzn
2003
RÓŻNICE MIĘDZYPŁCIOWE W SPRA
WNOŚCI MOTORYCZNEJ PO WYELIMINOWANIU
SPRAWNOŚCI
PRZEWAGI SOMATYCZNEJ MĘŻCZYZN
SEXUAL DIFFERENTIATION IN MOTOR FITNESS AFTER ELIMINATING
OF SOMATIC ADVANTAGE OF MEN
Adam Haleczko
dr
dr,, Wrocław
Wrocław,, ul. Kotsisa 21/4
Słowa kluczowe: sprawność motoryczna, cechy somatyczne, dymorfizm płciowy
Key words: motor fitness, somatic traits, sexual dimorphism
STRESZCZENIE • SUMMARY
W opracowaniu wykorzystano wyniki pomiarów podstawowych cech somatycznych i składu ciała oraz sprawdzianu
praktycznego osób starających się o przyjęcie na studia w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu w roku 1997.
Spośród 654 kandydatów wyłoniono na zasadzie doboru parami grupy kobiet i mężczyzn o podobnych wymiarach
wysokości ciała, masy ciała, obu zbieżnych tych parametrach, zbliżonych wartościach tłuszczu oraz porównywalnej masie ciała szczupłego. Sprawność motoryczną kandydatów określono za pomocą siedmiu prób. Do oceny różnic w ich
wynikach zastosowano metody: Mollisona, dyskryminacji Fishera oraz indeksu Penrose’a. Różnice w wartościach wymienionych kryteriów, występujących między pięcioma badanymi grupami, przedstawiono na tle całego materiału.
Basic somatic and body composition traits as well as results of practical entry exam in Academy of Physical Education in 1997 made the subject of presented study.
The sample of 654 candidates, consisted of equal number of men and women, in twos having similar body height and
mass, alike amount of body fat and comparable lean body mass was selected from the whole material. The motor fitness
of candidates under study was estimated with the help of seven tests. Three methods of differences evaluation were
used, namely: by Mollison, Fisher discrimination and Penrose’s index. The differences obtained in values of these three
criteria were then presented against a background of the whole material.
-
-
-
-
-
Wstęp
W morfologicznych uwarunkowaniach osi¹gniêæ sportowych kobiet wyró¿nia siê trzy cechy ró¿ni¹ce je od mê¿czyzn. Wartoœci te maj¹ zasadniczy wp³yw na uzyskiwane wyniki. S¹ to podstawowe wymiary: wysokoœæ i masa
cia³a oraz iloœæ tkanki t³uszczowej w jego sk³adzie. Spoœród tych cech wysokoœæ jest w znacznym stopniu uwarunkowana genetycznie, natomiast masa cia³a i zwi¹zana
z ni¹ tkanka t³uszczowa podlegaj¹ modyfikacjom pod
wp³ywem czynników zewnêtrznych. Odmiennoœci w budowie somatycznej determinuj¹ wyniki uzyskiwanie w
sporcie wyczynowym, ale wywieraj¹ równie¿ wp³yw na
poziom sprawnoœci motorycznej osób nie uczestnicz¹cych
w tej dziedzinie. Niestety, w wiêkszoœci porównañ osi¹gniêæ motorycznych kobiet i mê¿czyzn o mniejszej aktywnoœci ruchowej na ogó³ nie uwzglêdnia siê ró¿nic istniej¹cych w ich budowie cia³a. Bior¹c to pod uwagê w
jednej z publikacji (Haleczko 1999) przedstawiono ró¿nice miêdzyp³ciowe w sprawnoœci motorycznej po wyeliminowaniu przewagi mê¿czyzn w podstawowych wymiarach somatycznych. W nastêpnej omówiono ró¿nice w
sprawnoœci osób o jednakowym stopniu ot³uszczenia (Misio³ek i Haleczko 2002). Kolejnym etapem badañ jest próba
okreœlenia poziomu sprawnoœci przedstawicieli obojga p³ci
nie ró¿ni¹cych siê ¿adnym z trzech analizowanych parametrów somatycznych.
Materiał i metody
W obu wspomnianych publikacjach jako materia³ wykorzystano dane osób staraj¹cych siê o przyjêcie na studia
w Akademii Wychowania Fizycznego we Wroc³awiu
w 1997 r. W pierwszym opracowaniu spoœród 367 kobiet
i 287 mê¿czyzn wy³oniono na zasadzie doboru parami gru-
– 39 –
pê kobiet i mê¿czyzn (98 par) o tej samej wysokoœci cia³a
(tolerancja ±0,9 cm), 109 par o jednakowej masie (tolerancja ± 1 kg) i o pokrywaj¹cych siê obu tych cechach (75
par). W analizie uwzglêdniono równie¿ t³uszcz okreœlony
metod¹ Durnina i Womersleya (1974), a wyra¿ony w wartoœciach odsetkowych. Sprawnoœæ motoryczn¹ kandydatów oceniono zestawem testów, uzupe³nionym dynamo1
metrycznym pomiarem si³y œcisku . Jako punkt odniesienia do porównañ przyjêto dane ogó³u badanych kobiet
i mê¿czyzn. Obliczenie œrednich arytmetycznych i wystêpuj¹cych miêdzy nimi ró¿nic umo¿liwi³o okreœlenie stopnia uzale¿nienia poszczególnych prób od p³ci badanych.
W tym celu wykorzystano metody Mollisona (1923), Fishera w modyfikacji Olekiewicza (1962) i Wolañskiego
(1975). W czêœci prób zastosowane metody da³y odmienny obraz wp³ywu p³ci na osi¹gniêcia motoryczne badanych kandydatów. Aby porównaæ z pomoc¹ jednej miary
nieporównywalne wskaŸniki ka¿dej z metod, przekszta³cono je w wartoœci odsetkowe i ró¿nice wyra¿ono w jednostkach umownych (Haleczko 1999). Umo¿liwi³o to ich
graficzn¹ ilustracjê i wstêpn¹ ocenê. Dzia³anie to, ze wzglêdu na odmiennoœæ skal porównywanych wskaŸników, nale¿y traktowaæ tylko orientacyjnie.
Na podstawie trzech zastosowanych metod najbardziej
odbiegaj¹ce od pozosta³ych dwóch okaza³y siê wskaŸniki
dymorfizmu (Wolañski 1975), powsta³e jedynie na zasadzie œrednich wielkoœci cech. W praktyce ogranicza to ich
stosowanie jedynie do analiz w zakresie jednej cechy (Micha³owska 1997, Haleczko 1999). Odchylenie wzglêdne
Mollisona, uzale¿nione od zmiennoœci grupy mêskiej,
i wspó³czynniki dyskryminacji Fishera, uwarunkowane
wielkoœci¹ wspólnej dyspersji obu po³¹czonych grup kobiet i mê¿czyzn, stosunkowo ma³o ró¿ni¹ siê w ocenie stopnia dymorfizmu. Jednak bardziej wiarygodn¹, uwzglêdniaj¹c¹ wspóln¹ miarê rozproszenia, wydaje siê byæ metoda Fishera. W materiale wyjœciowym (ogó³ kobiet i mê¿czyzn) w cechach somatycznych, niezale¿nie od przyjêtej
metody, najwiêksz¹ moc¹ dyskryminacyjn¹ cechuje siê
t³uszcz (%).
W motoryce poszczególne próby w ró¿nym stopniu
reaguj¹ na wp³yw dymorfizmu zwi¹zanego z budow¹ cia³a. Jego oddzia³ywanie znajduje odbicie w wielkoœci ró¿nic miêdzyp³ciowych w grupach poddanych selekcji somatycznej. W pierwszej publikacji zabrak³o grupy dobranej pod wzglêdem cechy najmocniej ró¿nicuj¹cej obie
p³cie, a tym samym istotnie wp³ywaj¹cej na motorykê
badanych. Oczywiœcie najkorzystniej by³oby stworzyæ
grupê z³o¿on¹ z osób o jednakowej wysokoœci, masie cia³a i odsetkowej wartoœci t³uszczu. Niestety w 75 parach
dobranych pod wzglêdem pierwszych dwóch z tych trzech
cech tylko w 5 parach ró¿nica nie przekroczy³a przyjêtej
granicy tolerancji (± 0,5%), w kolejnej parze wynios³a ju¿
1,4%. St¹d wybranie grupy o liczebnoœci zbli¿onej do 75
-
-
-
Adam Haleczk
o
Haleczko
Informator dla kandydatów na stacjonarne i zaoczne studia w
Akademii Wychowania Fizycznego we Wroc³awiu w roku akademickiem
1997/1998, AWF, Wroc³aw 1997.
-
-
1
par wymaga³oby materia³u wyjœciowego licz¹cego oko³o
10000 osób. Poniewa¿ takiej mo¿liwoœci nie by³o, z podstawowej 654-osobowej grupy drog¹ grafiki komputerowej wy³oniono 57 par nie ró¿ni¹cych siê bardziej ni¿ 0,4%
iloœci t³uszczu (Misio³ek i Haleczko 2002). W podobny
sposób dobrano sk³adaj¹c¹ siê tylko z 35 par grupê osób
o porównywalnej wartoœci masy cia³a szczup³ego (tolerancja ± 0,9 kg). W analizie uwzglêdniono te same cechy
somatyczne i próby motoryczne oraz sposób ich przedstawienia jak w pierwszym opracowaniu (Haleczko 1999)
(tab. 1). Wielkoœæ ró¿nic wystêpuj¹cych miêdzy kobietami a mê¿czyznami, ze wzglêdu na mniejsz¹ przydatnoœæ
wskaŸników dymorfizmu, okreœlono metodami Mollisona i Fishera, zastêpuj¹c wskaŸniki Wolañskiego indeksami Penrose’a (Micha³owska 1997) (ryc. 1). W graficznej
ilustracji ró¿nic wystêpuj¹cych miêdzy trzema zastosowanymi metodami, podobnie jak w pierwszej publikacji, wykorzystane do przekszta³ceñ wartoœci odsetkowe zast¹piono jednostkami umownymi, maj¹c na wzglêdzie, ¿e po
pierwsze – przeprowadzone porównanie nie daje rzeczywistego obrazu stosunków miêdzy wskaŸnikami poszczególnych metod, co mog³yby sugerowaæ odsetki, po drugie
– zastosowane do oznaczenia ryciny odsetki mog³yby siê
kojarzyæ z zamieszczonymi w tab. 2, które nie okreœlaj¹
ró¿nic, lecz wyra¿ony odsetkami stosunek wyniku kobiet
do mê¿czyzn.
Analiza
Podstaw¹ do miarodajnego okreœlenia ró¿nic miêdzyp³ciowych w sprawnoœci motorycznej jest przyjêcie adekwatnego i obiektywnego kryterium. Ocenê i wybór najbardziej odpowiedniej – z trzech zastosowanych – metody
u³atwia graficzne ich przedstawienie (ryc. 1). Poniewa¿
we wzorach ka¿dej z przyjêtych metod w liczniku wystêpuje ta sama liczba – ró¿nica wyniku miêdzy kobietami
a mê¿czyznami (w metodzie Fishera przemno¿ona wspó³czynnikiem liczebnoœci), o mocy wskaŸnika decyduje
mianownik (w metodzie Mollisona odchylenie standardowe mê¿czyzn, w metodzie Fishera ³¹czne odchylenie
standardowe grupy kobiet i mê¿czyzn, w metodzie Penrose’a œrednia arytmetyczna odchyleñ standardowych obu
grup). Spoœród stosunkowo niewielkich ró¿nic wyraŸn¹
dysproporcj¹ oceny w porównaniu z pozosta³ymi kryteriami odznacza siê odchylenie Mollisona w przejœciu drabinek. Przyczyn¹ tego jest znaczna rozbie¿noœæ wartoœci
odchyleñ standardowych (kobiety – 1,58 s, mê¿czyŸni –
0,65 s). Najbardziej radykalny w ocenie wp³ywu dymorfizmu na motorykê okaza³ siê indeks Penrose’a. W porównaniu z pozosta³ymi wskaŸnikami – du¿e ró¿nice
zwiêksza, ma³e zmniejszaj¹c. Umiarkowanym oszacowaniem charakteryzuje siê wspó³czynnik dyskryminacyjny
Fishera. Przy du¿ych ró¿nicach zajmuje poœredni¹ pozycjê, w niewielkich wykazuje wiêksze zdolnoœci ró¿nicowania ni¿ pozosta³e wskaŸniki. Z trzech zastosowanych
metod jedynie metoda Fishera uwzglêdnia liczebnoœæ ba-
– 40 –
-
-
-
-
K – women;
M – men
Table 1. Mean values of age, body build and motor tests in the whole sample and in its subgroups
Tabela 1. Œrednie arytmetyczne wieku, budowy cia³a i wyników prób motorycznych ogó³u badanych oraz badanych osób zaliczonych do poszczególnych grup
-
Różnice międzypłciowe w sprawności motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej mężczyzn
– 41 –
-
-
-
-
OM – Odchylenie Mollisona
Mollison deviation
WD – Wspó³czynnik dyskryminacji
Discrimination coefficient
% РWartoϾ odsetkowa
Percentage values
Table 2. Differences between men and women in the body build and motor features established by means of three methods
Tabela 2. Ró¿nice miêdzy kobietami a mê¿czyznami w budowie cia³a i wynikach prób motorycznych ocenione trzema metodami
-
Adam Haleczk
o
Haleczko
– 42 –
-
– 43 –
-
0
10
20
30
40
50
60
70
80
-
(J.u. – conventional units)
-
Grip strength
Si³a œcisku
[J.u.]
Obstacle
race
Tor przeszkód
Fig 1. Sexual differentiation of results of motor tests determined by means of three methods
Fisher
Sit up
Medicine ball
throw
Rzut pi³k¹
lekarsk¹
Penrose
Siady z le¿enia
Mollison
Wall bar
cross
Przejœcie
drabinek
Ryc. 1. Ró¿nice miêdzyp³ciowe w wynikach prób motorycznych, okreœlone trzema metodami
-
Standing
broad jump
Skok w dal z
m iejsca
Shuttle run
wahad³owy
Bieg w
ahad³ow y
Różnice międzypłciowe w sprawności motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej mężczyzn
-
-
-
-
-
Adam Haleczk
o
Haleczko
danych grup. Mo¿na wiêc na podstawie tych faktów w
tego typu badaniach uznaæ jej wy¿szoœæ nad innymi. Jednak niezale¿nie od tego, która z metod jest bardziej trafna
w ocenie wp³ywu dymorfizmu na motorykê, najsilniejsze
jego oddzia³ywanie obserwuje siê w próbach si³y absolutnej statycznej (si³a œcisku), dynamicznej (rzut pi³k¹ lekarsk¹) i zrywowej (skok w dal z miejsca), nieco mniejsze
odnotowuje siê w próbie wytrzyma³oœci kr¹¿eniowo-oddechowej (bieg wahad³owy). Wspomniane wp³ywy, uzyskane na podstawie badañ ca³ego materia³u (kobiety N –
367, mê¿czyŸni N – 287), znajduj¹ odbicie w kszta³towaniu ró¿nic miêdzyp³ciowych w osi¹gniêciach ruchowych
grup dobranych pod wzglêdem parametrów somatycznych.
Bardziej szczegó³owe ich poznanie umo¿liwia analiza graficznie przedstawionych ró¿nic.
Celem porównania unormowano rozpatrywane ró¿nice
na œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe ogó³u
mê¿czyzn. Praktycznie jest to jednoznaczne z przyjêciem
jako miary odchylenia Mollisona (ryc. 2). Punkt 0 na skali
odpowiada œrednim arytmetycznym wyników ogó³u mê¿czyzn, uzyskanych w siedmiu próbach, stanowi¹c jednoczeœnie punkt odniesienia dla rezultatów poszczególnych
grup. Szeœæ s³upków wyra¿a wp³yw zró¿nicowania p³ciowego cech budowy cia³a na wyniki prób motorycznych.
Pierwsze niezakreœlone s³upki obrazuj¹ ró¿nice w grupie
podstawowej (ogó³ kobiet i mê¿czyzn), piêæ nastêpnych w
grupach podleg³ych selekcji somatycznej. Górne krawêdzie
s³upków informuj¹ o przeciêtnym wyniku uzyskanym przez
mê¿czyzn w danej próbie, dolne – o wyniku osi¹gniêtym
przez kobiety. Wysokoœci s³upków odpowiadaj¹ unormowanym wielkoœciom ró¿nic miêdzyp³ciowych.
W tabeli 2 przedstawiono ocenê ró¿nic metodami
Mollisona i Fishera, uzupe³niaj¹c j¹ czêsto spotykanym w
publikacjach wyra¿eniem osi¹gniêæ kobiet odsetkami
wyników mê¿czyzn. Stanowi to jednak tylko dodatkow¹
informacjê, gdy¿ do analizy za podstawow¹ przyjmuje siê
najbardziej wiarygodn¹ z trzech zastosowanych – metodê
Fishera. W próbie si³y œcisku w porównaniu z ogó³em ró¿nice s¹ mniejsze z wyj¹tkiem grupy t³uszczu, w której
dziêki oko³o 27 kg przewadze mê¿czyzn w masie cia³a
ich wyniki s¹ o oko³o 20 kG lepsze ni¿ grupy podstawowej, a wspó³czynnik dyskryminacji osi¹gn¹³ najwy¿sz¹
dla prób motorycznych wartoœæ – .881 (tab. 1 i 2, ryc. 2).
Natomiast w grupie cia³a szczup³ego najbli¿sze osi¹gniêciom mê¿czyzn s¹ prawie o 10 kg od nich ciê¿sze kobiety.
W drugiej próbie si³y absolutnej – rzucie pi³k¹ – wartoœci
wspó³czynników dyskryminacji kszta³tuj¹ siê podobnie
z tym, ¿e wszystkie wyniki kobiet, ³¹cznie z przynale¿nymi do grupy t³uszczu, s¹ wy¿sze od ogó³u. W próbie poprzedniej jako jedyne mia³y rezultaty ni¿sze.
Podobne tendencje odnotowuje siê w skoku w dal. Do
ni¿szych wartoœci wspó³czynników przyczyniaj¹ siê s³absze jak w grupie odniesienia rezultaty mê¿czyzn, a w wiêkszoœci wy¿sze kobiet, których przedstawicielki w grupie
wyrównanej pod wzglêdem t³uszczu uzyska³y najwy¿sz¹
przeciêtn¹ d³ugoœæ skoku i najni¿szy w tej próbie wspó³czynnik. W pozosta³ych próbach wiêksza jest przewaga
mê¿czyzn uzyskuj¹cych rezultaty lepsze od ogó³u, podczas gdy wyniki kobiet s¹ gorsze. Odmiennie przedstawiaj¹ siê wyniki grupy „t³uszczowej”. W omawianych
próbach rezultaty kobiet s¹ wy¿sze od ogó³u i pozosta³ych wyselekcjonowanych grup (z wyj¹tkiem rzutu pi³k¹), a wspó³uczestników ni¿sze. W dwóch próbach – torze przeszkód i siadach z le¿enia – wspó³czynniki osi¹gaj¹ najni¿sze, bliskie zeru, wartoœci. W próbie wytrzyma³oœci kr¹¿eniowo-oddechowej – biegu wahad³owym –
kobiety z tej grupy uzyska³y najlepszy wynik pokonuj¹c
ponad 70 odcinków. Tak znaczny wp³yw t³uszczu na motorykê sk³ania do g³êbszej analizy tego zjawiska. Niew¹tpliwie istotne w tym przypadku s¹ wymiary podstawowych cech somatycznych badanych z tej grupy. Pod wzglêdem wysokoœci cia³a praktycznie nie ró¿ni¹ siê oni od
ogó³u. Kobiety maj¹ o oko³o 5 kg mniejsz¹ a mê¿czyŸni o
przesz³o 8 kg wiêksz¹ masê cia³a. W pochodnych z tych
danych wskaŸnikach, okreœlaj¹cych sylwetkê, otrzymano
wartoœci w BMI – 19,25 dla kobiet i 25,00 dla mê¿czyzn,
a we wskaŸniku Rohrera odpowiednio 1,390 i 1,160. Id¹ce w tym samym kierunku co w masie cia³a prawie jednakowe ró¿nice w odsetkach t³uszczu 4,5% i 4,9% w stosunku do grupy odniesienia daj¹ obraz wp³ywu selekcji
na wewnêtrzne i zewnêtrzne cechy budowy cia³a badanych. W sumie stosunkowo nieznaczna deprecjacja atrybutów kobiecoœci zaowocowa³a wyraŸnie wy¿szym (poza
si³¹ œcisku) poziomem osi¹gniêæ motorycznych kobiet.
Natomiast mê¿czyŸni, jedynie dziêki znacznej masie cia³a, uzyskali w próbach si³y absolutnej wyniki porównywalne do ogó³u. W pozosta³ych próbach ich osi¹gniêcia
by³y o wiele gorsze. Mo¿na za³o¿yæ, ¿e osobnicy o wysokoœci 180 cm i masie 80 kg – szczególnie kandydaci na
studia wf – powinni wyró¿niaæ siê sprawnoœci¹; je¿eli tak
nie jest, to „winowajc¹” jest t³uszcz.
Podsumowanie
Wykorzystuj¹c wyniki poprzednich publikacji (Haleczko
1999, Misio³ek i Haleczko 2002) oraz pos³uguj¹c siê graficzn¹ ilustracj¹ ró¿nic miêdzyp³ciowych, wybrano z trzech
metod oceniaj¹cych stopieñ dymorfizmu p³ciowego sekwencyjn¹ metodê dyskryminacji Fishera w modyfikacji
Olekiewicza (1962). Jej zalet¹ na tle pozosta³ych dwóch
metod jest wywa¿one dzia³anie w ocenie ró¿nic miêdzyp³ciowych, a uwzglêdnienie liczebnoœci wnosi poprawnoœæ statystyczn¹, co w efekcie daje wiêksz¹ wiarygodnoœæ. Z przyczyn organizacyjnych nie uda³o siê stworzyæ
grupy wyrównanej pod wzglêdem wysokoœci, masy i sk³adu cia³a, gdy¿ wymaga³oby to materia³u wyjœciowego w
granicach 10 tys. osób. Niemniej na podstawie analizy grup
o wyrównanych wartoœciach podstawowych cech somatycznych, uzupe³nionych grupami dobranymi pod wzglêdem stopnia ot³uszczenia oraz masy cia³a szczup³ego, dokonano pewnych ustaleñ.
Za szczególnie istotne nale¿y uznaæ stwierdzenie, i¿
najsilniej dyskryminuj¹cym sprawnoœæ motoryczn¹ czyn-
– 44 –
-
-
[SD]
-
-
– 45 –
Fig. 2. Sexual differentation od motor tests results decribed by standard deviations in the whole men’s group against a background of mean values in this group
Ryc. 2. Ró¿nice miêdzyp³ciowe w wynikach prób motorycznych, wystêpuj¹ce w poszczególnych grupach, wyra¿one odchyleniami standardowymi ogó³u mê¿czyzn na tle œrednich arytmetycznych tej zbiorowoœci
-
Różnice międzypłciowe w sprawności motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej mężczyzn
Adam Haleczk
o
Haleczko
nikiem somatycznym okaza³a siê odsetkowa wartoœæ t³uszczu w ogólnej masie cia³a.
W konsekwencji najbardziej korzystne dla osi¹gniêæ
kobiet (najlepsze wyniki w piêciu próbach), a negatywne
dla mê¿czyzn (najs³absze rezultaty w czterech próbach)
warunki somatyczne odnotowano w jednakowej pod
wzglêdem ot³uszczenia grupie. Nale¿y jednak wzi¹æ pod
uwagê, i¿ wyrównanie ró¿nic w stopniu ot³uszczenia jednoczeœnie powoduje pog³êbienie ich w masie cia³a, co nie
pozostaje bez wp³ywu na sprawnoœæ badanych.
Stopieñ i kierunek oddzia³ywania czynnika somatycznego zale¿¹ od p³ci i charakteru próby ruchowej. Mê¿czyŸni s¹ bardziej wra¿liwi od kobiet na przejawy dymorfizmu p³ciowego. Powodem tego jest przede wszystkim
t³uszcz, nawet w wiêkszych iloœciach naturalny dla organizmów ¿eñskich, natomiast w wymiarze niewiele przekraczaj¹cym wartoœci przeciêtne populacji destrukcyjnie
wp³ywaj¹cy na osi¹gniêcia motoryczne mê¿czyzn.
Zrównanie warunków somatycznych osób obojga p³ci
poprzez utworzenie grup o podobnych parametrach budowy cia³a umo¿liwi³o precyzyjniejsz¹ ocenê sprawnoœci
motorycznej zarówno kobiet, jak i mê¿czyzn. Obiektywn¹ ocenê wp³ywu dymorfizmu p³ciowego na wyniki prób
motorycznych umo¿liwia graficzne przedstawienie wystê-
puj¹cych w nich ró¿nic miêdzyp³ciowych, unormowanych
na œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe ogó³u
mê¿czyzn (ryc. 2). Ponadto w tableli zestawiono ró¿nice
miêdzy kobietami a mê¿czyznami, wystêpuj¹ce w budowie cia³a i wynikach prób motorycznych, ocenione metodami Mollisona i Fishera, oraz rezultaty kobiet wyra¿one
w odsetkach wyników mê¿czyzn.
Na podstawie przeprowadzonej analizy oraz ustaleñ
z poprzednich publikacji (Haleczko i wsp. 1995, Haleczko i Jezierski 1996, Haleczko 1999, Misio³ek i Haleczko
2002) mo¿na zaryzykowaæ postawienie hipotezy, ¿e nawet stosunkowo nieznaczny nadmiar t³uszczu u mê¿czyzn
mo¿na traktowaæ jako objaw, z punktu widzenia motoryki, patologiczny, natomiast u kobiet granice norm mo¿na
ustalaæ w wartoœciach znacz¹co przekraczaj¹cych œredni¹
arytmetyczn¹ populacji.
Podsumowuj¹c, wp³yw dymorfizmu p³ciowego cech
somatycznych na wyniki prób sprawnoœci uzale¿niony jest
od zdolnoœci motorycznych w nich siê przejawiaj¹cych,
a stopieñ oceny tego oddzia³ywania – od zastosowanej metody. Nale¿y jednak pamiêtaæ, i¿ przejawy dymorfizmu
p³ciowego w motoryce nie wynikaj¹ jedynie z odmiennoœci w budowie cia³a, ale równie¿ z ró¿nic miêdzyp³ciowych w psychice i funkcjach fizjologicznych.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
Michałowska A. 1997. Zastosowanie wybranych metod statystycznych do określenia różnic dymorficznych. (W:) Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF, Katowice, 123129.
Misiołek E., Haleczko A. 2002. Różnice międzypłciowe w sprawności motorycznej osób o jednakowym stopniu otłuszczenia. (W:) Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF,
Katowice, 227-233.
Mollison Th. 1923. Technik und Methoden der physischen Antropologie. Kultur der Gegenwart. B.G. Teubner, LeipzigBerlin.
Olekiewicz M. 1962. Klasyczna i sekwencyjna metoda dyskryminacji. Materiały i Prace Antropologiczne, 61, 5-46.
Wolański N. 1975. Metody kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży. PZWL, Warszawa.
-
-
-
-
-
Durnin J.V.G.A., Womersley J. 1974. Body fat assessed from
totalbody density and its estimation from skinfold thickness:
measurements on 481 men and women aged from 16 to
72 years. Br. J. Nutr., 32, 77-97.
Haleczko A. 1999. Różnice w sprawności motorycznej kobiet i mężczyzn o podobnych wymiarach ciała. (W:) Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF, Katowice, 307312.
Haleczko A., Listos E., Misiołek E. 1995. Energetyczne predyspozycje do konkurencji biegowych. (W:) Problemy badawcze w lekkoatletyce. AWF, Wrocław, 121-128.
Haleczko A., Jezierski R. 1996. Dymorfizm płciowy cech somatycznych i jego przejawy w próbach sprawności motorycznej. (W:) Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF,
Katowice, 160-166.
– 46 –