docArt 00 - Antropomotoryka
download 
Reklamacja Transkrypt
Art 00 - Antropomotoryka
Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... NR 26 ANTROPOMOTORYK A 2003 POJÊCIE CZUCIA WODY, JEGO ZNACZENIE, UWARUNKOWANIA I KSZTA£TOWANIE W OPINII TRENERÓW RÓ¯NYCH SPORTÓW P£YWACKICH THE CONCEPT OF WATER FEELING, ITS SIGNIFICANCE, DETERMINING CONDITIONS AND FORMATION IN THE OPINION OF COACHES OF VARIOUS SWIMMING SPORTS W³odzimierz Starosta*, El¿bieta Rostkowska**, Jolanta Kokoszko*** *** *** *** Słowa kluczowe: znaczenie „czucia wody”, pojęcie „czucia wody”, uwarunkowania „czucia wody”, sposoby kształtowania „czucia wody” Key words: significance of “water feeling”, concept of “water feeling”, determining conditions of “water feeling”, ways of forming “water feeling” STRESZCZENIE • SUMMARY - - - - - Współcześnie stosowany trening w pływaniu jest niezwykle czasochłonny. Charakteryzują go duże obciążenia i nieciekawa struktura. Wymaga pokonywania codzienne kilkunastokilometrowego dystansu. Znaczące sukcesy osiągają w tej dyscyplinie zawodnicy o wysokim poziomie wytrzymałości koordynacyjnej i odporności psychicznej. Oni także w udzielanych wywiadach narzekają na dużą uciążliwość treningu. Dla zachowania popularności tej ważnej dla każdego człowieka dyscypliny sportowej niezbędne jest unowocześnienie treningu pływackiego, a głównie zmniejszenie stosowanych obciążeń. Jednym ze skutecznych sposobów może być priorytetowe potraktowanie tego, co najważniejsze, tj. „czucia wody”. Na jego ogromne znaczenie wskazują coraz częściej autorzy publikacji i trenerzy. Niestety, więcej tu słów niż faktów. Zasób wiedzy praktyków może w tym zakresie przekraczać informacje zgromadzone przez badaczy. W celu sprawdzenia tego przypuszczenia przeprowadzono badania ankietowe na 24 trenerach różnych sportów pływackich. Ich celem było: określenie pojęcia „czucia wody”, jego znaczenia, uwarunkowań i sposobów kształtowania. Staż badanych wahał się w granicach 5-32 lat, a wiek 28-48 lat. Ankieta składała się z 13 pytań i miała charakter anonimowy. Opinie badanych dostarczyły ciekawego materiału odnośnie składowych „czucia wody”, sposobów oceny jego poziomu, uwarunkowań, a także kształtowania. Na podstawie uzyskanych informacji możliwe jest dokonanie znaczącej modyfikacji dotychczas stosowanego treningu. The training used in swimming is extremely time-consuming at present. It is characterised by substantial loads and an uninteresting structure. It requires the covering of a dozen or so kilometres a day. Considerable success in this discipline is achieved by competitors featuring high level of co-ordination endurance and psychical resistance. They also complain about the toughness of the training in interviews they give. In order to maintain the popularity of this vital for every man sport discipline, it is indispensable to modernise the swimming training, and especially to decrease the loads used. One of the efficient ways of doing that is to give priority to the most important part of it, which is “water feeling”. Its great significance is frequently indicated by authors of – 31 – Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko publications and by coaches. Unfortunately, there are more words than facts. The knowledge of practitioners in this field may exceed all the information collected by researches. In order to check this assumption, a survey based on a questionnaire was conducted among 24 researchers of various swimming sports. Their aim was to define the concept of “water feeling”, its significance, determining conditions and ways of its forming. The training experience of those questioned ranged from 5-32 years, and the age between 28-48. The questionnaire consisted of 13 questions and was of anonymous character. The opinions of those surveyed provided interesting material concerning the components of “water feeling”, ways of evaluating its level, determining conditions and its formation. On the basis of information obtained, it is possible to carry out significant modifications in the hitherto applied training. - - - - - Wprowadzenie Współcześnie stosowany trening w pływaniu jest niezwykle czasochłonny. Charakteryzują go duże obciążenia – wymaga pokonania codziennie kilkunastokilometrowego dystansu. Znaczące sukcesy osiągają w tej dyscyplinie zawodnicy o wysokim poziomie wytrzymałości koordynacyjnej i odporności psychicznej. Jednak oni także w udzielanych wywiadach narzekają na dużą uciążliwość treningu. Wicemistrzyni Europy w pływaniu, A. Braszkiewicz rocznie pokonuje dystans 2000 km, „...w czasie pływania powtarzam materiał na kolokwium i nie zliczę, ile to już razy zamyślona uderzyłam głową o ścianę basenu.” Rekordzistka świata i wielokrotna medalistka igrzysk olimpijskich w pływaniu, F. Van Almsick: „Pływanie jest potwornie nudne. Nic tylko trening i dwie ważne imprezy w roku. Co kiedyś było przyjemnością, staje się męczarnią” Rekordzista i mistrz świata oraz igrzysk olimpijskich (zdobywca 7 medali, w tym 5 złotych) w pływaniu, M. Biondi poddaje krytyce stosowany system szkolenia: „...nie wierzę w metody, którymi szkoli się większość młodych pływaków w USA. Od szóstego roku życia wtłaczani są do nudnego, polegającego na pokonywaniu milionów jardów treningu, który zabiera całą radość z pływania.” I dalej wizja M. Biondiego dotycząca stworzenia innego systemu: „Chciałbym kiedyś otworzyć ośrodek pływacki, gdzie nie byłoby nawet słupków startowych i lin oddzielających tory, a gdzie jedynie uczono by dzieci czucia wody i stosowania właściwej techniki” (1988, 8). Interesująca wizja, choć ujęta zbyt wąsko. Może ona stanowić zalążek nowego systemu szkolenia. Dla zachowania popularności tej ważnej społecznie dla każdego człowieka dyscypliny sportowej niezbędne jest unowocześnienie treningu i zmniejszenie stosowanych obciążeń. Jednym ze skutecznych sposobów może być priorytetowe potraktowanie tego, co najważniejsze, tj. „czucia wody”. „Czucie wody” jest pojęciem używanym przez zawodników i trenerów, a także autorów publikacji. Jest ono trudne do zdefiniowania. Stanowi je dokładnie skoordynowane współdziałanie różnych zmysłów m.in. wzrokowego, słuchowego, dotykowego, ruchowego, przedsionkowego. Rola różnych zmysłów w tym kompleksie nie jest równorzędna. Wiodący, niezależnie od poziomu zaawansowania zawodnika i jego stażu, zawsze jest zmysł lub analizator ruchowy. U zawodników specjalizujących się w rozmaitych sportach pływackich główną rolę odgrywają te lub inne zmysły i zdolności koordynacyjne, np. w pływaniu synchronicznym pierwszoplanową funkcję pełni zdolność orientacji przestrzennej. „Czucie wody” składa się z wielu rodzajów percepcji, na które wpływają zarówno wrażenia kinestetyczne, jak też uwarunkowania psychologiczne i fizjologiczne. W całościowym przygotowaniu zawodnika do udziału w zawodach w wybranych sportach pływackich zajmuje ono szczególne miejsce, stanowiąc jakby sumaryczny efekt treningu sportowego [1, 2]. Jest to jakby ekstrakt czy też synteza wszystkich rodzajów przygotowania zawodnika. Nie jest to nowe rozumienie „czucia wody”, jak też każdego innego rodzaju czucia specyficznego dla konkretnej dyscypliny sportowej, ale dotychczas nie znalazło ono takiego ujęcia w piśmiennictwie, a tym bardziej w postaci konkretnego schematu (ryc. 1). Nowe ujęcie „czucia wody”, a także innych rodzajów specyficznego czucia posiada spore znaczenie teoretyczne, ale jeszcze większe praktyczne. Może bowiem wpłynąć na zupełnie inne ukierunkowanie treningu sportowego, znacznie zwiększając jego efektywność przy jednoczesnym zmniejszeniu dotychczas stosowanych obciążeń. „Czucie wody” jest werbalnie i znaczeniowo powszechnie funkcjonującym pojęciem. Znalazło ono odpowiednie miejsce również w piśmiennictwie dotyczącym nie tylko sportów pływackich, częściej jednak w metodyczno-szkoleniowym niż naukowym. Wrażenia związane z „czuciem wody” i jego znaczeniem dla osiągania wyników sportowych w pływaniu znajdują się w pracach W. S. Farfela [5], H. Firby’ego [6], P. A. Rudika [4], A. C. Puniego [7], W. Starosty [1, 2], N. W. Zimkina [3]. W. Starosta – 32 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... Ryc. 1. Kształtowanie specyficznego czucia u zawodnika we wszechstronnym przygotowaniu i wieloletnim cyklu treningowym [1] Rodzaje przygotowania na przyk³ad. „czucia wody”, „czucia oszczepu” „czucia pi³ki”, itp. 11. Kszta³towanie specyficznych rodzajów czucia 10. Psychologiczne specjalne do konkretnych zawodów 9. Psychologiczne specjalne z ró¿nymi rodzajami treningu mentalnego 8. Psychologiczne ogólne z ró¿nymi rodzajami treningu mentalnego 7. Taktyczne 6. Teoretyczne dotycz¹ce ró¿nych zagadnieñ i treningu sportowego 5. Funkcjonalne tzw. kondycyjne zwi¹zane z uprawian¹ dyscyplin¹ sportu 4. Techniczne specjalne tj. w wybranej dyscyplinie sportu lub konkurencji po³¹czone z kszta³towaniem asymetrii ruchów 3. Techniczne specjalne wszechstronne tzw. ogólnotechniczne po³¹czone z kszta³towaniem wszechstronnej koordynacji i pe³nej symetrii ruchów 2. Ogólne wszechstronne 1. Ogólne wszechstronne Stosunek % zwi¹zane z uprawian¹ dyscyplin¹ sportu jako podstawa specjalizacji sportowej w tym wszechstronnej koordynacji wraz z symetri¹ ruchów jako podstawa harmonijnego rozwoju fizycznego i motorycznego 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Fig. 1. Formation of specyfic kinethetic feeling by competotors in comprehensive preparation and many years training [1] Rodzaje przygotowania na przyk³ad. „czucia wody”, „czucia oszczepu” „czucia pi³ki”, itp. 11. Kszta³towanie specyficznych rodzajów czucia 10. Psychologiczne specjalne do konkretnych zawodów 9. Psychologiczne specjalne z ró¿nymi rodzajami treningu mentalnego 8. Psychologiczne ogólne z ró¿nymi rodzajami treningu mentalnego 7. Taktyczne 6. Teoretyczne dotycz¹ce ró¿nych zagadnieñ i treningu sportowego 5. Funkcjonalne tzw. kondycyjne zwi¹zane z uprawian¹ dyscyplin¹ sportu 4. Techniczne specjalne tj. w wybranej dyscyplinie sportu lub konkurencji po³¹czone z kszta³towaniem asymetrii ruchów 3. Techniczne specjalne wszechstronne tzw. ogólnotechniczne po³¹czone z kszta³towaniem wszechstronnej koordynacji i pe³nej symetrii ruchów 2. Ogólne wszechstronne 1. Ogólne wszechstronne - - - zwi¹zane z uprawian¹ dyscyplin¹ sportu - - Stosunek % jako podstawa specjalizacji sportowej w tym wszechstronnej koordynacji wraz z symetri¹ ruchów jako podstawa harmonijnego rozwoju fizycznego i motorycznego 10 20 30 40 – 33 – 50 60 70 80 90 Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko Ryc. 2. Definicje „czucia wody” w ujęciu różnych autorów [0] „Opiera siê na subtelnym ró¿nicowaniu bodŸców proprioceptywnych powstaj¹cych przy ruchach koñczyn w œrodowisku wodnym” [5] „Bardzo z³o¿one i subtelne odczuwanie oporu wody, jego podstaw¹ jest wspó³dzia³anie dwóch analizatorów: ruchowego (odczuwanie kierunku, amplitudy, napiêcia miêœniowego przy p³ywaniu) i skórnego (odczuwanie temperatury, lekkiego dotyku i ciœnienia wody”. [7, s. 195] „Z³o¿ony system ró¿nych jakoœciowo wra¿eñ: dotykowych, miêœniowych, termicznych i innych, poszczególne elementy tego systemu znajduj¹ siê w okreœlonej wspó³zale¿noœci wzglêdem siebie”. [4, s. 401] „Odczuwanie najmniejszych zmian w wielkoœci oporu wody. «Czucie wody» powstaje w wyniku pobudzenia receptorów analizatora: dotykowego, termicznego i proprioceptywnego”. [3, s. 281] „Zdolnoœæ prawid³owej reakcji na niezwyk³e warunki œrodowiska wodnego. Stopniowe kszta³towanie tego czucia wymaga d³ugiego przebywania we wodzie podczas zajêæ treningowych. Czucie wody nie u wszystkich udaje siê rozwin¹æ w jednakowym stopniu”. [28, s. 164-164] „Z³o¿one kinestetyczne odczuwanie oporu wody przez p³ywaka. Jego podstawê stanowi¹ wra¿enia miêœniowe powstaj¹ce u p³ywaka podczas p³ywania. Znaczenie posiadaj¹ te¿ wra¿enia dotykowe, termiczne i inne”. [29, s. 306] „Wysoki poziom zdolnoœci koordynacyjnych umo¿liwiaj¹cy pe³ne przystosowanie do œrodowiska wodnego i racjonalne poruszanie siê w nim z wykorzystaniem minimalnej energii” [Starosta 1992] „Wyj¹tkowo subtelne i zró¿nicowane kinestetyczne odczuwanie oporu wody przy wykonywaniu w niej ruchów”. [4, s. 365] „Prawid³owo trenowany zw³aszcza zaawansowany w danej dyscyplinie sportu zawodnik, np. p³ywak umie w sposób szczegó³owy, bardzo precyzyjny, a niekiedy równie¿ bogaty jêzykowo zinterpretowaæ werbalnie, subiektywnie odbierane «czucie wody»...”. „Jako przyk³ad mog¹ pos³u¿yæ znane zawansowanym p³ywakom doznania dotykowe, kinestetyczno-ruchowe oraz wibracyjne, okreœlane jako „czucie wody”. [30, s. 49, 56] Fig. 2. Definitions of „water feeling” in formulation of different authors [0] „Opiera siê na subtelnym ró¿nicowaniu bodŸców proprioceptywnych powstaj¹cych przy ruchach koñczyn w œrodowisku wodnym” [5] „Bardzo z³o¿one i subtelne odczuwanie oporu wody, jego podstaw¹ jest wspó³dzia³anie dwóch analizatorów: ruchowego (odczuwanie kierunku, amplitudy, napiêcia miêœniowego przy p³ywaniu) i skórnego (odczuwanie temperatury, lekkiego dotyku i ciœnienia wody”. [7, s. 195] „Z³o¿ony system ró¿nych jakoœciowo wra¿eñ: dotykowych, miêœniowych, termicznych i innych, poszczególne elementy tego systemu znajduj¹ siê w okreœlonej wspó³zale¿noœci wzglêdem siebie”. [4, s. 401] „Odczuwanie najmniejszych zmian w wielkoœci oporu wody. «Czucie wody» powstaje w wyniku pobudzenia receptorów analizatora: dotykowego, termicznego i proprioceptywnego”. [3, s. 281] „Zdolnoœæ prawid³owej reakcji na niezwyk³e warunki œrodowiska wodnego. Stopniowe kszta³towanie tego czucia wymaga d³ugiego przebywania we wodzie podczas zajêæ treningowych. Czucie wody nie u wszystkich udaje siê rozwin¹æ w jednakowym stopniu”. [28, s. 164-164] - - - - - „Z³o¿one kinestetyczne odczuwanie oporu wody przez p³ywaka. Jego podstawê stanowi¹ wra¿enia miêœniowe powstaj¹ce u p³ywaka podczas p³ywania. Znaczenie posiadaj¹ te¿ wra¿enia dotykowe, termiczne i inne”. [29, s. 306] „Wyj¹tkowo subtelne i zró¿nicowane kinestetyczne odczuwanie oporu wody przy wykonywaniu w niej ruchów”. [4, s. 365] „Prawid³owo trenowany zw³aszcza zaawansowany w danej dyscyplinie sportu zawodnik, np. p³ywak umie w sposób szczegó³owy, bardzo precyzyjny, a niekiedy równie¿ bogaty jêzykowo zinterpretowaæ werbalnie, subiektywnie odbierane «czucie wody»...”. „Jako przyk³ad mog¹ pos³u¿yæ znane zawansowanym p³ywakom doznania dotykowe, kinestetyczno-ruchowe oraz wibracyjne, okreœlane jako „czucie wody”. [30, s. 49, 56] – 34 – „Wysoki poziom zdolnoœci koordynacyjnych umo¿liwiaj¹cy pe³ne przystosowanie do œrodowiska wodnego i racjonalne poruszanie siê w nim z wykorzystaniem minimalnej energii” [Starosta 1992] Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... Ryc. 3. Elementy składowe struktury „czucia wody” u pływaków [0] „Czucie wody” Podstawowe zdolnoœci koordynacyjne I. Kinestetyczne ró¿nicowanie ruchu II. Rytmizacja ruchu III. Orientacja przestrzenna IV. Szybka reakcja V. Zachowanie równowagi Napinanie jedynie niezbêdnych miêœni Adekwatnoœæ rytmu ruchów r¹k i nóg Racjonalne (poziome) u³o¿enie tu³owia Start odpowiedni do sygna³u Ruchy z optymalnym napiêciem miêœniowym („w sam raz”) Zharmonizowanie ruchów koñczyn z oddechem Optymalne rozmieszczenie ruchów w „przestrzeni wodnej” Symetryczne ruchy wszystkich czêœci cia³a, a szczególnie koñczyn Racjonalne rozmieszczenie w czasie rytmu wdechów i wydechów W³aœciwa ocena szybkoœci zbli¿ania siê do œcianki i odpowiednia szybkoœæ wykonania nawrotu Zachowanie poziomego po³o¿enia cia³a po starcie, nawrotach i podczas p³ywania Umiejêtnoœæ rozluŸniania miêœni Ruchy zgodne z zasadami hydrodynamiki Racjonalne wykorzystanie oporu wody Ograniczenie falowania i wirowania wody - - - - - Umiejêtne wykorzystanie wibracji, gêstoœci i smaku wody Optymalne proporcjonalne napiêcia i rozluŸnienia miêœni Szybkoœæ i rytm ruchów adekwatne do mo¿liwoœci æwicz¹cego i za³o¿eñ taktycznych Racjonalny przebieg ruchu w czasie i przestrzeni z odpowiednim akcentowaniem jego fragmentów Regulacja szybkoœci zbli¿ania siê do œcianki umo¿liwiaj¹ca poprawne wykonanie nawrotu Optymalne proporcje czasowe wykonania ruchów Dostosowanie techniki i taktyki do sytuacji walki sportowej Optymalizacja bocznego ko³ysania siê cia³a podczas p³ywania Ograniczenie ruchów g³owy, szczególnie wysokiego unoszenia jej podczas p³ywania (zahamowanie naturalnego odruchu) Adaptacja do œrodowiska wodnego pozbawionego dzia³ania si³y ciê¿koœci Poruszanie siê po prostej linii Orientacja podczas wykonania nawrotu [1, 2] na podstawie analizy piśmiennictwa związanego z fenomenem „czucia wody” w pływaniu, przedstawił osiem jego definicji zaproponowanych przez różnych autorów (ryc. 2). Na ich podstawie sformułował własną definicję „czucia wody” jako: „...wysoki poziom zdolności koordynacyjnych, umożliwiających pełne przystosowanie do środowiska wodnego i racjonalne poruszanie się w nim z wykorzystaniem minimalnej energii” [1, s. 16]. Praca ta była pierwszą próbą naukowego usytuowania „czucia wody” i ustalenia jego związków z poszczególnymi dyscyplinami naukowymi w obrębie nauk o kulturze fizycznej (nauk o sporcie). Zaproponowano w niej oryginalną strukturę „czucia wody”, złożoną z 26 elementów w oparciu o 5 podstawowych zdolności koordynacyjnych (ryc. 3). Struktu- rę tę poddano osądowi ekspertów pływania, a następnie zweryfikowano hierarchię jej elementów w ramach każdej zdolności koordynacyjnej. Opinie licznej grupy badanych zawodników różnych sportów pływackich potwierdziły prawidłowość proponowanej przez autora hierarchii [1, 2, 8, 9]. Znacznie częściej prace związane z „czuciem wody” u pływaków publikowano w czasopismach metodyczno-szkoleniowych [6, 10-14]. Ich tematyka dotyczyła: metodyki prowadzenia treningu pływackiego połączonego: z używaniem przyborów zwiększających powierzchnie wiosłujące, umiejętnością przyjmowania optymalnego pod względem opływowym kształtu ciała czy z ćwiczeniami rozwijającymi zdolność odczuwania oporu wody [10, 1415]. Pojęcie „czucia wody” w różny sposób określa- – 35 – Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko Fig. 3. Elements of strukture „water feeling” in swimming [0] WATER FEELING FUNDAMENTAL COORDINATION ABILITIES 1. Kinesthetical differentation of movement 2. Movement rhytmization 3. Space orientation 4. Quick reaction (response) 1. Tightining of only necessary 1. Adequacy of movement rhythm of arms and legs 1. Rational (horizontal) body position 1. Start adequate to start-signal 2. Movements with optimal tension of muscles 3. Symetrical movements of (all) body parts and particularly of the limbs 4. Competence (skill) in muscles relaxation 5. Movements accordance to hydrodynamics principles 6. Rational utilization of water resistance 7. Limitation of waving and whirling of water - - - - - 8. Competence (skill) in the utilization of vibration 2. Movement harmonization between limb movements and respiration (breath) 3. Rational distribution in the time of rhythms of (aspiration) and expiration 4. Optimal proportion of tension and relaxation of muscles 5. Speed and rhythm of movements adequate to the possibility of the practising and to the tactic assumption 2. Optimum (best) distribution of movement in „water space” 3. Speed regulation of approach to the wall affording possibilities for correct realization of the return 4. Optimum (best) time proportion (relation) during the realization movements 5. Locomotive faculty on straight (direct) line 2. Proper evaluation of speed of the approach to the wall and a uitable speed for the realization of the return 3. Adaptation of the technique and tactics to the situation in sports competitions 5. Stability maintenance 1. Maintainance of horyzontal body position after start, return and during the swimming 2. Optimalization of body rolling during swimming 3. Limitations of head's movements, especialy its high rissing during swimming (inhibition of natural reflex) 4. Adaptation to the water environment seemingly devoided of the effect of gravit 6. Orientation during the realization of the return 6. Rational course (process) of movement in time and space with suitable (stress) on their fragments no w języku angielskim: “The feel for the water”, “The feel of the water” oraz “The water feeling”, jak też w innych językach obcych. Dawno zadomowiły się one w literaturze związanej z pływaniem [12, 16]. Mistrz Igrzysk Olimpijskich w Seulu M. Biondi [17] uważa, że „czucie wody” stanowi podstawę efektywnych ruchów pływackich i można je kształtować. Psychologiczne uwarunkowania „czucia wody” przedstawił B. Ripol [18]. Znaczenie „czucia wody” w treningu pływackim i w nauczaniu pływania podkreślali: J. Counsilman [19], E. Bartkowiak [20], M. Biondi [17]. Interesujących informacji na temat treści „czucia wody” dostarczyły prace fizjologów i psycholo- – 36 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... Ryc. 4. Zakres „czucia wody” – wrażliwości odczuwania wody [22-24, 31] Fig. 4. Scope of „water feeling” – sensivity of water perception [22-24, 31] „Czucie wody” „Czucie wody” Dzia³anie - - - - - • sta³e dostosowywanie siê do œrodowiska wodnego; • zmierzaj¹ce do wykorzystania powierzchni cia³a jako si³y napêdowej; • wykorzystanie powierzchni cia³a dla bardziej racjonalnego przemieszczenia; • ekonomia i efektywnoœæ wykonywania ruchów; • wykonywanie ruchów specyficznych dla danego stylu. • • • • • Odczuwanie Dzia³anie wypornoœci i poœlizgu; ciœnienia i temperatury; jasnoœci ciemnoœci; smaku; emocji. • sta³e dostosowywanie siê do œrodowiska wodnego; • zmierzaj¹ce do wykorzystania powierzchni cia³a jako si³y napêdowej; • wykorzystanie powierzchni cia³a dla bardziej racjonalnego przemieszczenia; • ekonomia i efektywnoœæ wykonywania ruchów; • wykonywanie ruchów specyficznych dla danego stylu. Odczuwanie • • • • • wypornoœci i poœlizgu; ciœnienia i temperatury; jasnoœci ciemnoœci; smaku; emocji. Wra¿liwoœæ odczuwania wody Wra¿liwoœæ odczuwania wody gów, a szczególnie A. C. Puni’ego [7]. Powołując się na prace S. A. Żekulina [6] stwierdził on, że „czucie wody” polega na: „...umiejętności opierania się o wodę, odpychania się od niej.” (Puni, 1957). Uważał on, że podstawą tego czucia u zawodnika jest współdziałanie dwóch analizatorów: „...ruchowego (odczuwanie kierunku, amplitudy, napięcia mięśniowego przy pływaniu) i skórnego (odczuwanie temperatury, lekkiego dotyku i ciśnienia wody)” [7, S. 193] i W. Starosta [21] określili uwarunkowania kształtowania się wrażeń kinestetycznych przy wykonywaniu ruchów, jak też zależność wyrazistości tych wrażeń od poziomu zdolności koodynacyjnych i przygotowania technicznego. F. Budig [13] zwrócił uwagę na znaczenie „czucia wody” podczas startów, nawrotów i poślizgów. Przedstawiona przez niego struktura „czucia wody” opracowana w oparciu o pracę H. Pfeifera [22], E. Schramm’a [31], C. M. Colwin’a [23] i J. E. Counsilmana [24] uwzględniała podział składowych „czucia wody” na dwie grupy (ryc. 4). Pierwszą z nich stanowiły czynniki związane z działaniem człowieka i jego aktywnością w środowisku wodnym. Należały do niej: położenia ciała, ruchy napędowe oraz ich ekonomia i efektywność, specyfika ruchów w poszczególnych stylach i dostosowywanie się do wymagań przepisów pływania. W drugiej grupie znalazły się czynniki związane z przeżywaniem, doświadczaniem takich fizycznych cech wody, jak: jej oświetlenie, smak, ciśnienie, temperatura i inne, a także emocje. Podziału tego nie przeprowadzono zgodnie z zasadami kategoryzacji, a także nie uwzględniono wszystkich elementów, których znaczenie w odbieraniu bodźców ze środowiska wodnego i umiejętności reakcji na nie jest niezaprzeczalne. Opinie zawodników pływania sportowego i synchronicznego oraz nurkowania, dotyczące pojęcia i znaczenia „czucia wody”, jak też jego uwarunkowań przeanalizowano w innej pracy [1]. Stwierdzono w niej, że pojęcie „czucia wody” było dobrze znane zawodnikom, ale określane przez nich w różny sposób. Wpływ na poziom – intensywność tego czucia wywierają warunki zewnętrzne (temperatura wody, jej falowanie i inne) oraz czynniki wewnętrzne (samopoczucie, tzw. rozpływanie, zmęczenie, nastrój w danym dniu, poziom wytrenowania, nastawienie psychiczne itp.). Zawodnicy twierdzili, iż „czucie wody” stanowi problem godny zainteresowania, a zdefiniowanie i określenie jego struktury wspomóc może trenerów w podniesieniu efektywności procesu treningowego. W innej pracy W. Starosta i E. Rostkowska [25] poddali weryfikacji wcześniej zaproponowaną strukturę „czucia wody” [26]. Ankietowani zawodnicy uprawiający rozmaite sporty pływackie potwierdzili opracowaną wcześniej hierarchię ważności elementów składowych „czucia wody” w ramach 5 zdolności koordynacyjnych (ryc. 5). Wyniki tej i innych prac tworzą podstawę do przejścia od teoretycznego analizowania „czucia wody” do badań eksperymentalnych. Z wielu badań wynika, iż odnośnie do tego samego zagadnienia zawodnicy i trenerzy formułują – 37 – Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko Ryc. 5. Hierarchia elementów „czucia wody” w pięciu podstawowych zdolnościach koordynacyjnych w opinii uprawiających sporty pływackie i ich trenerów [1] [pkt.] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 3 4 2 5 1 6 7 1 4 2 1 3 5 6 3 1 2 5 4 6 2 3 1 2 3 1 3 2 4 4 5 [element „czucia wody”] [zdolnoœæ koordynacyjna] Fig. 5. Hierarchy of „water feeling” elements in five basic coordination abilities in the opinion of persons and their coaches [1] [points] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 - - - - - 0 3 4 2 5 1 6 7 4 2 1 3 5 6 1 2 3 1 2 5 4 6 3 zróżnicowane opinie. Mogą to warunkować rozmaite czynniki: wiek, doświadczenie, poziom wiedzy itp. W dotychczasowych badaniach głównym źródłem informacji były opinie zawodników. Jednak znacznie większy zasób wiedzy na temat „czucia wody” mogą mieć trenerzy. Niewykluczone, iż zasób ten może przekraczać informacje zgromadzone przez badaczy. Celem sprawdzenia tego przypuszczenia przeprowadzono kolejne badania ankietowe na doświadczonych trenerach różnych sportów pływackich. Ich celem było: 1. Określenie sposobu rozumienia pojęcia „czucia wody” przez trenerów. 2. Poznanie ich opinii dotyczących uwarunkowań „czucia wody”. 3. Ustalenie znaczenia 1 2 3 4 1 3 2 4 ["water feeling"elements] 5 [coordination abilities] tego czucia w procesie nauczania pływania i w treningu pływackim oraz w nurkowaniu. 4. Określenie możliwości kształtowania „czucia wody” u zawodników. Osiągnięcie tych celów posiada spore znaczenie naukowe i aplikacyjne. Materiał i metoda Badania ankietowe przeprowadzono na 16 trenerach pływania sportowego i synchronicznego oraz 8 instruktorach nurkowania (tab. 1). Badani znacznie różnili się pod względem wieku i stażu pracy. Wszyscy ankietowani przed rozpoczęciem pracy trenerskiej (ew. instruktorskiej) byli zawodnikami w – 38 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... Tabela 1. Wiek badanych i staż pracy instruktorskiej lub trenerskiej (n = 24) Table 1. Age and instructors or coaching practise (n = 24) Grupa badanych Trenerzy p³ywania Instruktorzy nurkowania Trenerki p³ywania synchronicznego N Wiek / Age min max x min max x 13 32 67 43.8 9 42 19.2 8 39 65 48.4 23 48 32.0 3 27 30 28 46 5 pływaniu lub nurkowaniu. Łącząc staż zawodniczy i pedagogiczny można sądzić, iż badani mieli bardzo duże doświadczenie. Stąd wartość ich opinii była znacząca. Ankieta zawierała 13 pytań (opracowaniu poddano 7 z nich) i była anonimowa. Tworzyło to warunki do nieskrępowanego wypowiadania się. Wszystkie pytania miały charakter otwarty. Treścią niniejszej pracy są odpowiedzi ankietowanych poddane opracowaniu uwzględniającemu ich znaczeniowe podobieństwo. Część odpowiedzi była bardzo złożona i dlatego zrezygnowano z ich statystycznego opracowania i tabelarycznego prezentowania na rzecz dość szczegółowego, ale też syntetycznego przedstawienia ich treści. Wyniki badań – – - - - - - – przez zawodnika odpowiedniego kąta natarcia, czyli kąta zawartego pomiędzy długą osią ciała pływaka a powierzchnią wody. Wielkość tego kąta warunkuje powstanie hydrodynamicznej siły nośnej zmniejszającej zanurzenie ciała i opór czołowy. Według innych badanych (n=4) „czucie wody” to także: – – – – – Wyniki przedstawiono w kolejności zadanych pytań. 1. Jak określiłby / określałaby Pan / Pani pojęcie „czucia wody”? Trenerzy pływania sprowadzali „czucie wody” głównie do odczuwania oporu wody, określając je najczęściej jako: – Sta¿ pracy / Coaching practise umiejętność rozróżniania oporów wody podczas ruchów kończynami; intuicyjne i łatwe odczuwanie oporu i kierunku nadchodzących strumieni wody; zdolność subiektywnego odczuwania oporu wody przy różnym położeniu ciała i kończyn; umiejętność reagowania na zmiany oporu wody (n = 7). Część badanych (n = 5) uważała, że wymienione powyżej umiejętności odnoszą się w takim samym stopniu do odczuwania siły wyporności wody, jak i sił nośnych, powstających na całym ciele pływaka i na powierzchniach wiosłujących jego kończyn. Często podawali dwie lub trzy kategorie odpowiedzi. „Czucie wody” według niektórych ankietowanych (n = 3), to umiejętność przyjmowania łatwość i szybkość uczenia się ruchów napędowych; umiejętność odczuwania zmian oporu wody na powierzchniach wiosłujących; umiejętność wykorzystania oporu wody dla efektu pociągnięcia; umiejętność unikania niekorzystnych oporów wody; umiejętność optymalnego wykorzystania własnych powierzchni wiosłujących. Specjalistki pływania synchronicznego zaprezentowały na temat „czucia wody” opinie zbliżone do poglądów trenerów pływania sportowego, może dlatego, iż uprawiały one najpierw pływanie sportowe, a później synchroniczne. W podobny sposób, jak trenerzy pływania określiły one istotę „czucia wody”. Jedna z nich utożsamiała „czucie wody” z umiejętnością odbierania „wrażeń kinetycznych – kinestetycznych” podczas przyjmowania różnych położeń ciała w wodzie. Było to wynikiem umiejętności rozróżniania zmiennych wartości parcia wody podczas przemieszczania się w niej. W opinii trenerów nurkowania „czucie wody” sprowadzić można do odbierania bodźców pochodzących ze środowiska wodnego w postaci jego fizycznych właściwości: oporu, siły wyporności, przezroczystości, temperatury. Odpowiednio ukształtowane „czucie wody” umożliwia swobodny, bezpieczny i przyjemny kontakt ze środowiskiem wodnym. Było to spojrzenie o podłożu psychologicznym, zupełnie odmienne od prezentowanego przez trenerów pływania. – 39 – Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko 2. Czym przejawia się dobre i złe „czucie wody” u zawodnika? Dobre (czytaj wysoki poziom) „czucie wody” według trenerów pływania przejawia się: Złe „czucie wody”, tj. jego niski poziom u zawodnika (druga część pytania) to przeciwieństwo opisanych powyżej właściwości, określanych przez trenerów pływania sportowego i synchronicznego jako: – – – – – – – – – – – – – długimi ruchami napędowymi; skutecznymi ruchami napędowymi; prawidłową techniką ruchów; opływowym ułożeniem ciała jako efektem odczuwania kierunku przepływu strumieni wody wokół ciała; długim „krokiem” pływackim; łatwością poruszania się w środowisku wodnym; łatwością uczenia się od razu prawidłowych technicznie ruchów; równym rytmem pływania. Według niektórych badanych dobre „czucie wody” to „...relatywnie mała liczba ruchów napędowych, a duży ich efekt” (A-3 = nr ankiety badanego) lub „pływak sunie po wodzie” (A-6). Podobne opinie wyraziły specjalistki pływania synchronicznego. Dodały jeszcze, że od „czucia wody” zależy wysokość i stabilność „pionów” (pionowego położenia ciała we wodzie – ważnego elementu techniki) wykonywanych przez zawodniczki. Według trenerów nurkowania dobre „czucie wody” przejawia się: – – – – – swobodą i harmonią ruchów; przyjemnością obcowania z wodą; lekkością i chęcią obcowania z wodą; traktowaniem wody jako własnego, przychylnego, a nie obcego środowiska; spokojem w obcowaniu z wodą. Ryc. 6. Wrodzony czy nabyty charakter ”czucia wody” w opinii trenerów (N = 23) wy³¹cznie nabyta – 1 osoba 4% – – – Według trenerów nurkowania złe „czucie wody” to także: niechęć do zanurzania się, podświadoma obawa przed głębokością, brak pewności siebie podczas nurkowania. W opinii jednej ze specjalistek pływania synchronicznego złe czucie wody to: „brak, mimo usilnych starań, umiejętności przesuwania się w wodzie, mała skuteczność ruchów napędowych, stanie w miejscu” (A-15). Zaledwie dwóch badanych dostrzegło różnice występujące pomiędzy „czuciem wody” u chłopców i u dziewcząt. Dziewczęta, według nich, nadrabiają niedobór siły mięśniowej wyższym poziomem „czucia wody”. Lepiej niż chłopcy wykorzystują one fizyczne właściwości wody. Są „czulsze” na zmiany parcia na powierzchnie wiosłujące, co przejawia się dokładniejszą odpowiedzią ruchową. Lepiej dozują wielkość stosowanej siły napędowej w zależności od wielkości oporu wody i dokładniej zwracają po- Fig. 6. Genetical or environmental charakter of „water feeling” in coaches opinion wy³¹cznie nabyta – 1 osoba 4% równo i wrodzono nabyta – 1 osoba 4% bardziej wrodzona – 9 osób 4% bardziej wrodzona – 9 osób 4% - równo i wrodzono nabyta – 1 osoba 4% bardziej nabyta – 1 osoba 4% - - bardziej nabyta – 1 osoba 4% - nieprawidłowa technika; występowanie „przyruchów”; pływanie „siłowe” i „kanciaste”; trudności w skoordynowaniu ruchów; niemożność nauczenia się prawidłowej techniki; brak umiejętności przyjmowania opływowego kształtu ciała; nieefektywne ruchy napędowe kończyn; brak przyspieszenia w ruchu napędowym kończyn górnych. – 40 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... wierzchnie wiosłujące, wychwytując możliwość „oparcia się” o wodę. W ruchach przygotowawczych dziewczęta potrafią unikać oporu czołowego. Cechują się też wyższym poziomem umiejętności przejawiania optymalnej prędkości kończyny w trakcie wykonywania ruchu przygotowawczego, nie powodując powstawania dodatkowych oporów. 3. Czy „czucie wody” jest wrodzone czy nabyte? Opinie trenerów trzech specjalności były bardzo zróżnicowane (ryc. 6). Większość (39%) uznała wrodzony charakter „czucia wody”. Niemal podobna liczba osób (35%) optowała za bardziej nabytym jego charakterem, a sporo badanych uznało w równym stopniu wrodzony i nabyty jego charakter. Z nabytym charakterem „czucia wody” i możliwością jego kształcenia wiązało się kolejne pytanie ankiety: 4. Czy można w sposób celowy, ukierunkowany, nauczać „czucia wody”, a jeżeli tak, to za pomocą jakich środków? Trenerzy pływania sportowego i synchronicznego uważali, że jest możliwe celowe i ukierunkowane kształcenie „czucia wody” poprzez: ćwiczenia techniczne, ćwiczenia siły maksymalnej i ćwiczenia dozowania siły, ćwiczenia siły specjalnej, pływanie z „łapkami” i płetwami, modelowanie różnych ułożeń dłoni (pięść, rozstawione palce, zgięte palce itp.), zmiany pozycji ciała podczas pływania, kształcenie plastyczności i różnorodności ruchów (np. poprzez naśladowanie lub wręcz przedrzeźnianie indywidualnych technik innych zawodników), przepływanie bez przerwy długich odcinków ze stałą i ze zmienną prędkością. Specjaliści nurkowania zaprezentowali nieco odmienne poglądy, gdyż uważali, że „czucie wody” można kształtować poprzez: długą praktykę w nurkowaniu oraz zaufanie, jakie wzbudza pod wodą partnerstwo. Twierdzili oni, iż nie ma potrzeby celowego kształtowania „czucia wody”, gdyż rozwija się ono samoistnie w trakcie szkolenia i wielokrotnych zejść pod wodę w różnych warunkach. W opinii niektórych badanych „czucie wody” można kształtować u zawodników poprzez „modelowanie pozycji ciała na wzór dziobu statku” (A-8), a także „stosowanie treningu gibkości i koordynacji ruchowej” (A-3). 5. Czy można oceniać lub mierzyć „czucie wody”? Na to pytanie wielu trenerów nie udzieliło odpowiedzi lub stwierdziło, że nie zna sposobu oceny i pomiaru „czucia wody”. Mimo to kilku (n = 7) wymieniło także subiektywne metody oceny „czucia wody”, jak: obserwacja techniki pływania i umiejętności wykorzystania w tejże technice fizycznych cech wody, obserwacja efektywności ruchów u zawodnika (szybkość i wielkość pokonanego odcinka), obserwacja efektywności ruchów oddzielnie nóg i ramion. Czasami odpowiadali lapidarnie: „to się widzi” (A-10) lub „można oceniać poprzez porównywanie uczniów miedzy sobą” (A-3). Do obiektywnych metod oceny „czucia wody” badani zaliczyli: pomiar „kroku” pływackiego, pomiar kąta ustawienia powierzchni wiosłujących w stosunku do oporu wody, ocenę umiejętności przyjmowania opływowego kształtu ciała podczas poślizgów po starcie, po nawrocie i w czasie pływania (np. w fazie poślizgu pomiędzy cyklami ruchowymi). Ryc. 7. Znaczenie „czucia wody” w różnych stylach pływackich w opinii trenerów (n = 24) Fig. 7. Importance of „water feeling” in different swimming style in coaches opinion Najwiêksze w delfinie – 2 osoby 8% Najmniejsze w klasycznym – 2 osoby 8% Najwiêksze w klasycznym – 6 osób 25% Jednakowe we wszystkich stylach – 6 osób 59% Najmniejsze w klasycznym – 2 osoby 8% - - - - - Najwiêksze w klasycznym – 6 osób 25% Najwiêksze w delfinie – 2 osoby 8% – 41 – Jednakowe we wszystkich stylach – 6 osób 59% - - - - - Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko W pływaniu synchronicznym „czucie wody” można by oceniać, według specjalistek tej dyscypliny sportu, za pomocą pomiaru wysokości figur i czasu ich zachowania w niezmienionej pozycji. Zaledwie trzech spośród ośmiu instruktorów nurkowania uznało za możliwą ocenę „czucia wody”. W tym celu proponowali oni: pomiary parcia wody na powierzchniach wiosłujących, ocenę techniki pływania, badania ankietowe. 6. Zależność „czucia wody” od stylu pływackiego i jego znaczenie podczas wykonania startów i nawrotów? Odpowiedzi na to pytanie miały typowo aplikacyjny charakter. Opinie trenerów były bardzo zróżnicowane. Badani najczęściej na pierwszym miejscu wymieniali pływanie stylem klasycznym, a na drugim kraulem na piersiach, w których duże znaczenie posiada „czucie wody”. Żaden z badanych nie wymienił stylu grzbietowego. Za niezwykle ważne uznali trenerzy „czucie wody” przejawiane podczas startu w pływaniu. Pomaga ono w zorientowaniu się, na jakiej głębokości znajduje się ciało człowieka w każdej fazie poślizgu i umożliwia przyjęcie najbardziej opływowego jego kształtu podczas poślizgu po skoku. „Czucie wody” podczas startu w stylu klasycznym ułatwia wyczucie odpowiedniego momentu do wykonywania przepisowych ruchów pod wodą. Ponadto informuje o prędkości przesuwania się ciała po wodzie podczas poślizgu, co jest o tyle ważne, iż pierwsze ruchy należy rozpoczynać we właściwym momencie. Ma to miejsce wtedy, gdy prędkość poślizgu zrównuje się z prędkością pływania na dystansie, a zanurzenie ciała, o którym informuje „czucie wody”, nie jest zbyt głębokie. Ankietowani uważali, że podczas startu i nawrotu w innych stylach dobre „czucie wody” również umożliwia przyjęcie opływowego kształtu ciała podczas poślizgu oraz rozpoczęcie ruchów napędowych we właściwym momencie. Pozwala też na przyjęcie i wyczucie optymalnej głębokości zanurzenia ciała. Zawodnik odznaczający się wyższym poziomem „czucia wody” nie traci na startach ani na nawrotach. „Czucie wody” ułatwia ocenę własnej prędkości podczas dopływania do „ściany nawrotowej”. Wtedy zawodnik musi podjąć decyzję, czy zbliżając się do ściany ma wykonywać dodatkowe ruchy napędowe, czy dopłynąć do niej za pomocą jedynie poślizgu. Zawodnika odznaczającego się wysokim poziomem „czucia wody” cechuje dobra orientacja przestrzenna w wodzie, właściwa ocena położenia swego ciała, jego stateczności i równowagi. 7. Jakie jest znaczenie „czucia wody” w prowadzonym przez Pana/Panią szkoleniu? Pytanie to umożliwiało ankietowanym udzielenie szerszej odpowiedzi. Dotyczyła ona dodatkowych uwag badanych o znaczeniu „czucia wody” podczas szkolenia w wybranym przez nich sporcie pływackim. W opinii trenerów „czucie wody” jest niezbędne dla osiągania wysokich wyników sportowych w pływaniu, lecz pomijane w literaturze specjalistycznej i naukowej. Według wielu badanych nie można osiągnąć znaczących wyników sportowych bez właściwego odczuwania środowiska wodnego. W opinii badanych traktujących „czucie wody” jako bardziej wrodzone niż nabyte, czucie to warunkuje szybkie i odpowiednie do indywidualnego typu budowy uczenie się techniki pływania. Badani wyrazili opinię że, gdyby znali metody kształcenia „czucia wody”, mogliby sobie i zawodnikom zaoszczędzić monotonnego, czasochłonnego i wyczerpującego przepływania dziesiątków kilometrów. Dotychczas nie opracowano specjalnego zestawu ćwiczeń ukierunkowanych na kształtowanie „czucia wody”. Według opinii ankietowanych istnieje potrzeba przygotowania takiego zestawu ćwiczeń. Trenerzy twierdzili również, że odpowiedni poziom „czucia wody” umożliwia lepsze wykorzystanie własnych ruchów wiosłujących i dłuższe działanie siły napędowej w każdym cyklu ruchowym. Osoba, która nie czuje wody, mimo wykonywania technicznie poprawnych ruchów, będzie pływała powoli i nie osiągnie efektu przyspieszenia po każdym cyklu ruchowym. „Czucie wody” zapewniając ekonomię ruchów, przeciwdziała zmęczeniu. Zdaniem trenerów dobre „rozpływanie” na początku treningu podnosi poziom „czucia wody”, natomiast zmęczenie obniża go. Trenerzy pływania sportowego stwierdzili jednoznacznie, że nie można uzyskać wysokiego wyniku sportowego bez odpowiedniego poziomu „czucia wody” wody”.. Podobnego zdania były specjalistki pływania synchronicznego. Uważały one, że optymalne „czucie wody” jest podstawą prawidłowego wykonania wszelkich elementów ruchowych, występujących w pływaniu synchronicznym, i zapewnia: odczuwanie położenia swego ciała w stosunku do lustra wody, ocenę głębokości zanurzenia, kierunek i siłę ruchów, „taneczność” ruchów i zharmonizowanie ich z muzyką, ocenę proporcji prędkość – odległość, umożliwiającą zachowanie właściwego tempa ruchów przy przemieszczaniu się w rytmie muzyki i w synchronizacji ze współćwiczącymi. Odpowiedzi instruktorów nurkowania, podobnie jak wcześniej, związane były bardziej z odczu- – 42 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... ciami psychicznymi niż z fizycznymi efektami ruchów napędowych. W ich opinii wysoki poziom „czucia wody” u płetwonurka jest wynikiem optymalnych warunków środowiska: przezroczystości wody, właściwego oświetlenie „otchłani”, dobrej widoczności i wolnej przestrzeni podwodnej. „Czucie wody” u płetwonurka uzależnione jest też od stroju chroniącego przed zimnem i zwiększającego poczucie bezpieczeństwa. Podsumowanie - - - - - Interesujące informacje uzyskane od ankietowanych trenerów na temat „czucia wody” w różnych sportach pływackich stanowią cenną wskazówkę co do ukierunkowania dalszych badań. Niniejsze opracowanie umożliwiło trenerom wymianę doświadczeń na temat „czucia wody”, które trudno, ale można określić i badać, a także stwierdzić jego ogromne znaczenie w treningu pływackim. Wyniki przeprowadzonych badań dostarczyły wielu ważnych informacji o istocie, znaczeniu, strukturze, uwarunkowaniu i kształtowaniu „czucia wody” w pływaniu. Uzmysłowiły jednocześnie jak mogą być znacznie zróżnicowane w zależności od specyfiki sportu pływackiego. Zebrany materiał badawczy stanowi nowy zasób informacji o niezwykle złożonym, ale też wyjątkowo ważnym problemie „czucia wody” w rozmaitych sportach pływackich. Poszerza on w znaczący sposób dotychczas posiadaną wiedzę w tym zakresie, a jednocześnie podpowiada wiele sposobów jego kształtowania w treningu sportowym. Trenerzy z dużym doświadczeniem nie tylko podkreślili duże znaczenie poziomu tego czucia dla osiągania znaczących wyników sportowych, ale dostrzegli też możliwość zmniejszenia stosowanych obciążeń treningowych dzięki odpowiedniemu poziomowi jego rozwoju. Świadczy to o tym, iż po pierwsze, trenerzy zdają sobie sprawę w wielkości stosowanych obciążeń i uciążliwości treningu pływackiego. Po wtóre, że są przekonani o konieczności wprowadzenia do realizowanego szkolenia zmian. Po trzecie, są zgodni z opinią mistrza olimpijskiego M.Biondi’ego na temat wyjątkowej wagi „czucia wody” i traktowania go jako wiodącego elementu nowoczesnego treningu w zakresie pływania. Wnioski 1. Ankietowani podali wiele składowych „czucia wody”, które można podzielić na umiejętność odbioru wrażeń pochodzących ze środowiska wodnego i ruchowej odpowiedzi na nie. 2. W opinii badanych dobre lub złe „czucie wody”, tj. jego wysoki lub niski poziom u zawodnika można oceniać relatywnie obiektywnymi metodami wzrokowymi, jak też stosowanymi dotychczas sposobami oceny techniki pływania. 3. Według badanych „czucie wody” jest w równym stopniu wrodzone, jak i nabyte. Jednocześnie wyszczególnili oni wiele sposobów jego kształtowania. 4. „Czucie wody” ma najmniejsze znaczenie w stylu grzbietowym. Opinie na temat znaczenia „czucia wody” w pozostałych stylach były zróżnicowane. 5. Badani trenerzy podkreślali znaczenie „czucia wody” podczas startów i nawrotów. 6. Ankietowani wskazywali na brak piśmiennictwa związanego z różnymi zagadnieniami „czucia wody”. 7. Różnica w definiowaniu i ocenie znaczenia „czucia wody” pływania sportowego, pływania synchronicznego i nurkowania wynikała z odmiennej techniki ruchów stosowanej w tych dyscyplinach sportu, oraz odrębności uwarunkowań psychologicznych. Zalecenia metodyczne dotyczące kształtowania „czucia wody” w pływaniu Przedstawione wyniki badań nie powinny pozostać jedynie efektem teoretycznego opracowania. Zebrane bowiem opinie pochodziły od doświadczonych praktyków. Wynikały z ich wieloletnich doświadczeń i dlatego nadają się do wdrożenia. Wyniki tych badań potwierdziły opinię mistrza olimpijskiego M. Biondi’ego [17] o niezwykle ważnym znaczeniu „czucia wody” dla zwiększenia efektywności nauczania pływania i uzyskiwania wysokich rezultatów sportowych. Następnym krokiem autorów niniejszej pracy było opracowanie specjalnego zestawu ćwiczeń kształtujących poszczególne elementy „czucia wody” u pływaków (wstępny jego wariant jest w dalszej części tekstu), a jednocześnie zaproponowanie nowego systemu nauczania i szkolenia, w którym kształcenie „czucia wody” zajmie wiodące miejsce [2, 27]. W tym nowym systemie trzeba unikać nauczania techniki pływania w zbyt wczesnym wieku. Niezbędne stanie się przedłużenie etapu poznawania przez ucznia środowiska wodnego i bardziej wszechstronne oswojenie się z nim. Wtedy powinno się unikać nauczania techniki pływania. Uczeń winien wykonywać jak najwięcej różnorodnych ćwiczeń w wodzie i poprzez poznawanie jej cech fizycznych wytworzyć swój indywidualny sposób poruszania się w tym środowisku. Osiągnąć to można, co zauważyli też badani trenerzy, poprzez różne formy kształ- – 43 – Włodzimierz Starosta, Elżbieta Rostowska, Jolanta Kokoszko towania plastyczności techniki ruchu, a więc umiejętności wykonywania jej na wiele różnych sposobów. Wczesne wdrażanie do ustalonych, sztywnych wzorców techniki pływania może ograniczyć ujawnianie się u uczniów ich wrodzonych uzdolnień ruchowych, bowiem każdy zawodnik pływa nieco inaczej, stosując indywidualną technikę, dostosowaną do jego możliwości psychomotorycznych i somatycznych. Ćwiczącemu należy umożliwić nieskrępowany rozwój indywidualnego talentu, bez wczesnego wdrażania go w określone ramy jednego technicznego wzorca. Uczniowie bawiąc się i ćwicząc, a także wykonując bardzo swobodne ruchy podczas odpoczynku w wodzie, na przykład podczas ćwiczeń relaksacyjnych, najlepiej poznają siły oporu, wyporności, nośne, ciśnienie oraz odczucia towarzyszące zmianom wartości tych sił. Według nowej koncepcji nauczanie techniki w późniejszym wieku jest bardziej racjonalne. Uczeń, czując i znając siły występujące w środowisku wodnym i umiejąc dać na nie odpowiedź ruchową, łatwiej dostosowuje do swoich możliwości ustalone wymogi techniki pływania. Na przykład czuje dlaczego stopy w stylu klasycznym muszą być zgięte grzbietowo, a nie podeszwowo. Łatwo odczuwa własne błędy, obserwując brak przesunięcia ciała do przodu, lub nieprawidłowe „opływanie części” ciała przez wodę. Zwróci także jego uwagę opór wody odczuwany nie na tej powierzchni ciała, która powinna być wiosłującą. Taka metoda nauczania pozwoli na uniknięcie typowych błędów techniki przez osoby, które bądź uczyły się same poprzez naśladowanie innych pływających (z całkowitym pominięciem etapu oswajania ze środowiskiem wodnym), bądź nie sprostały rygorystycznym wymaganiom technicznym. Przedstawienie zestawu ćwiczeń specjalistycznych, ukierunkowanych na kształtowaniu różnych elementów „czucia wody”, stanowi temat na osobne opracowanie. Jednak już obecnie można pokusić się o próbę ujęcia zasad ich tworzenia. Powinny one zawierać następujące elementy: – – – – – warianty zapoznawania z siłą wyporności w różnych jej odmianach na powierzchni wody, a także w płytkim i głębokim zanurzeniu ciała; przyjmowanie rozmaitych pozycji ciała na powierzchni i pod wodą; wykonywanie różnorodnych ruchów całego ciała oraz jego części w wodzie, w różnych kierunkach i z rozmaitą prędkością przyjmowanie opływowego kształtu ciała oraz, ucząc na zasadzie przeciwieństw, także „oporowego” kształtu ciała; wykonanie nietypowych ruchów w wodzie, np. właściwych dla innej dyscypliny sportu, naśladowanie lub wręcz parodiowanie indywidualnych technik pływania innych osób itp.; naukę ruchów wiosłujących ramion i nóg z jednoczesną samooceną, czy opór wody działał na powierzchnię wiosłującą we właściwym miejscu oraz czy został odpowiednio wykorzystany dla efektywności ruchu. Nauczając techniki pływania lepiej położyć nacisk na efektywność ruchu (długość „kroku” pływackiego), a nie na częstotliwość ruchów i prędkość pływania, które można rozwijać na etapie późniejszym. Stosowanie wymienionych zasad pozwoli nauczycielom pływania i ich uczniom na uniknięcie wielu błędów, czyniąc proces nauczania przyjemniejszym i bardziej skutecznym. - - - - - PIŚMIENNICTWO • LITERATURE [1] Starosta W., Rostkowska E.: Selected Aspects of Water Feeling Problem on Swimmers, 6th International Conference “Sport Kinetics ‘99”, Ljubljana, Slovenija, 1999 a: 328-331. [2] Starosta W.: Znaczenie „czucia wody”, jego definicja, struktura, zmienność i uwarunkowania u uprawiających sporty pływackie. w: W. Starosta: Motoryczne zdolności koordynacyjne. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Warszawa, 2003 a: 297-327. [3] Zimkin N. W.: Fizjołogiczeskije osnowy fiziczeskoj kultury i sporta. Moskwa, Lzd. Fizkultura i Sport, 1952. [4] Rudik P. A.: Psichłogia. Moskwa, Izd. Fizkultura i Sport, 19580. [5] Farfel W. S.: Fizjołogija sporta. Moskwa, Izd. Fizkultura i Sport, 1960. [6] Firby H.: Feel of Water: for the Swimmer with Something Extra. Swimming World and Junior Swimmer, 1974: Vol. 15, 8, Aug., 32-34. [7] Puni A. C.: Psichołogia. Moskwa, Izd. Fizkultura i Sport, 1984. [8] Starosta W., Rostkowska E.: Struktura i hierarchia elementów składowych „czucia wody” w opinii uprawiających sporty pływackie. Medycyna Sportowa, 2001a: 17, 4: 165-167. [9] Starosta W., Rostkowska E.: Struttura della „percezone dell’acqua” e gerarchia dei suoi componenti secondo gli allenator di nuoto. w: Motor coordination in sport and exercise. Centro Studi & Ricerche. International Association of Sport Kinetics – Universita degli Studi di Bologna Facolta di Scienze Motorie, Bologna, 2001 b: 313-322. – 44 – Pojęcie „czucia wody”, jego znaczenie, uwarunkowania i kształtowanie w opinii trenerów różnych sportów... [22] Pfeifer H.: Schwimen. Berlin, Sportverlag, 1991: 118. [23] Colwin C. M.: Swimming into the 21 st Century. Illinois, Champaign, 1992: pp. 89. [24] Counsilman J. E.: Schwimen. Frankfurt/Main, Limpert, 1975: 143. [25] Starosta W., Rostkowska E.: The Structure of Water Feeling and the Hierarchy of its Component Elements in the Opinion of those Training Swimming. 6th International Conference “Sport Kinetics ‘99”, Ljubljana, Slovenija, 1-4 Sept., 1999 b: 332-335. [26] Starosta W.: „Czucie wody” u pływaków. Trening, 1993: 4 (20): 13-31. [27] Starosta W.: Motoryczne zdolności koordynacyjne (znaczenie, struktura, uwarunkowania, kształtowanie). Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Warszawa, 2003 a. [28] Handelsman A. B., Smirnow K. M.: Fiziczeskoje wospitanje dietiej szkolnogo wozrasta. Moskwa, Izd. Fizkultura i Sport, 1960. [29] Kukuszkin G. I.: Enciklopediczeskij słowar po fiziczeskoj kulture i sportu. Moskwa, Izd. Fizkultura i Sport, 1963. [30] Nawrocka W.: Rola świadomości w motorycznym działaniu człowieka. w: Studia nad motorycznością ludzką. Roczniki Naukowe, Warszawa, AWF, 1972: t.16: 47-79. [31] Schramm E.: Sportschwimmen. Berlin: Sportverlag, 1987: 268. - - - - - [10] Henley S.: Hand Paddles: to Get the Feel for Swimming. Swimming World, May, 1978: 83-84. [11] Colwin C. M.: Practical Use of Adwanced Biomechanical Analysis – Coaching “the Feel of Water”. American Swimming Coachs Association, 19th Annual World Clinic (Las Vegas) Sept., 1987: 1-26. [12] Jianyu W.: Effects of a Feel for the Water in Swimmers. Swimming Technique, February-April, 1994: 1617. [13] Budig F.: Starten und Wenden beim Schwimmen. „Leibesubungen-Leibeserziehung, 1995: 2: 5-12. [14] Johnson R.: Teach Tips Feeling It. Swimming Technique, 1998: Vol. 35, 3, Oct.-Dec., 27-29. [15] Di-Jian: Wind Tunnel Tests on Fluid Dynamic Characteristics of Paddles for Swimming Training. Sports Science, 1991: 11 (4): 43-46. [16] Żekulin S. A.: Opyt psichołogiczieskogo izuczienija obrazowanija nawykow stilnogo pławanija. Sb. Psichomotorika i Fiziczeskaja Kultura, 1935. [17] Biondi M.: Sport Illustrated, 1988: 8. [18] Ripol B.: The Psychology of the Swimming Taper. Contemporary thought on Performance Enhancement (Charlottesville, Va.), Mar., 1993: 22-64. [19] Counsilman J.: The Science of Swimming. Indiana University, Bloomington, Indiana 1968. [20] Bartkowiak E.: Trening pływacki. Warszawa, Wyd. Sport i Turystyka, 1976. [21] Starosta W.: Bewegungskoordination im Sport. Intern. Ges. für Sportmotorik. Warszawa – Gorzów, 1990. – 45 –
