113 obminski judo.qxp
Transkrypt
113 obminski judo.qxp
Medycyna Sportowa © MEDSPORTPRESS, 2006; 2(6); Vol. 22, 101-105 2 RÓ¯NICE MIÊDZYP£CIOWE W WYDOLNOŒCI ANAEROBOWEJ M£ODYCH ZAWODNIKÓW JUDO Author’s Contribution A – Study Design B – Data Collection C – Statistical Analysis D – Data Interpretation E – Manuscript Preparation F – Literature Search G – Funds Collection -d istr S³owa kluczowe: m³odzie¿, judo, WINGATE, p³eæ Key words: youth, judo, WINGATE, gender ibu SEX-RELATED DIFFERENCES OF ANAEROBIC CAPASITY IN YOUNG JUDO ATHLETES Summary 3044 3 0 29 op Word count: Tables: Figures: References: y is - for pe rs on al us This copy is for personal use only - distribution prohibited. - eo nly Background. WINGATE test, being the most popular laboratory supra maximal exercise, is in common use for anaerobic capacity rating in strength-velocity trained athletes. Our paper presents the result of the study on anaerobic capacity in young male and female judoists of different age and training experience. Material and methods. Young judoists, males (n=39) of aged 17.7±1.4y, and age-and-experience-matched females (n=42), were subjected to the study on lower limbs anaerobic capacity with using WINGATE 30 s. test on cycloergometer. The exertions were performed before noon (10: 00-12: 00 am). The following parameters were taken into consider: peak power (PP), work output (WO) as absolute values, and their relative values adjusted to Body Mass (PP/BM) and (WO/BM), time measured from start to PP reaching (TR), time of maintenance power near PP value (TM) and value of fatigue index (FI) expressed as percentage of decline of power observed from PP to the end of the bout. Results. The results revealed well known significant (p<0.05) sex-related differences in the values of PP, PP/BM, WO and WO/BM. Males compared with females exhibited on average higher the mentioned values. The mean value of FI was somewhat lower in the males (22.7±4.3%) then that in the females (23.9±5.4%). Both sexes exhibited negative (p<0.05) correlations between BM and PP/BM as well BM and WO/BM. Weak relationships between age and PP and WO were found respectively in the females (r1=0.16 and r2=0.12) and males (r1 =0.25 and r2=0.15). Males and Females reached PP at the same time (TR =3.3±07). In the females FI correlated significantly with WO/BM (r= -32), and in the males with age (r=0.33), PP (r=0.32), PP/BM (r=0.37) and with TM (r= -0.39). Conclusion. Gender differences in anaerobic capacity showed in our study are in agreement with these reported by other authors. On the other hand lack of clear relationship age-performance is unexpected, and may be a consequence of huge intra-subject performance variability observed within each of the age interval, as well range of the age interval. Th is c Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Zbigniew Obmiñski Zak³ad Endokrynologii, Instytut Sportu 01-982 Warszawa, ul. Trylogii 2/16, tel./fax:(0-22) 834-95-07, e-mail: [email protected] Otrzymano / Received Zaakceptowano / Accepted 02.08.2005 r. 30.11.2005 r. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Zak³ad Endokrynologii, Instytut Sportu, Warszawa Zak³ad Fizjologii, Instytut Sportu, Warszawa tio np roh ibit 1 ed . Zbigniew Obmiñski1(C,D,E,F), Lech Borkowski2(A,B), Janina Starczewska-Czapowska2(A,B) Zaanga¿owanie Autorów A – Przygotowanie projektu badawczego B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Opracowanie piœmiennictwa G – Pozyskanie funduszy This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - ARTYKU£ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE 101 wytrzyma³oœci. To zdaje siê korespondowaæ z faktem, ¿e w czasie wykonywania wysi³ków anaerobowych typu WINGATE, udzia³ mocy pochodz¹cej z procesów tlenowych u kobiet (25%) jest nieco wy¿szy ni¿ u mê¿czyzn (20%), a wykonana przez nie praca ca³kowita by³a o 30% mniejsza [16]. Z drugiej strony s¹ badacze, którzy podkreœlaj¹ trudnoœci w wiarygodnym oszacowaniu udzia³u komponenty tlenowych i beztlenowych procesów w wysi³kach typu WINGATE, sugeruj¹c zani¿ony udzia³ beztlenowych procesów w metabolizmie wysi³ku [17]. Celem pracy by³o zbadanie zale¿noœci miêdzy parametrami testu WINGATE wykonanego na cykloergometrze no¿nym a wiekiem i mas¹ cia³a u ch³opców i dziewcz¹t trenuj¹cych wyczynowo. tio np roh ibit Materia³ i metody eo nly -d istr ibu Zastosowano maksymalny, 30-sekundowy wysi³ek na cykloergometrze no¿nym (WINGATE) do oceny wydolnoœci beztlenowej m³odzie¿y obejmuj¹cej ró¿ne kategorie wagowe i trenuj¹cej judo. Zbadano grupê dziewcz¹t (n=42) w wieku od 14.8 do 20.2 lat, (17.4±1.5), o sta¿u treningowym od 2 do 8 lat i masie cia³a od 38.5 do 118 kg, (63±15.7) oraz ch³opców (n=39) w wieku 15.8-20.7 lat (17.7±1.4), o sta¿u treningowym od 2 do 10 lat i masie cia³a od 54.1 do 121.0 kg, (79.7±15.6). Badania przeprowadzono w godzinach przedpo³udniowych. Ta sama osoba mobilizowa³a werbalnie ka¿dego zawodnika i zawodniczkê do maksymalnego wysi³ku. Wyniki testu wysi³kowego, przeprowadzonego w okresie treningowym o umiarkowanej intensywnoœci i obci¹¿eniach, mia³y byæ jednym z parametrów zastosowanych przy prognozowaniu dalszej kariery sportowej. W parametrach wysi³ku uwzglêdniono wskaŸniki mocy maksymalnej jako wartoœæ bezwzglêdn¹ i wartoœæ wzglêdem masy cia³a, wyra¿aj¹c je odpowiednio w watach i watach na kilogram masy cia³a. Podobnie przedstawiono wartoœci pracy wyra¿one odpowiednio w kilod¿ulach (KJ) i d¿ulach na kilogram masy cia³a (J/kg), a tak¿e wzglêdny spadek mocy w czasie testu, tzw. indeks zmêczenia (%FI) obliczony z ró¿nicy mocy szczytowej i koñcowej w 30 sekundzie oraz czasy uzyskania i utrzymania wartoœci mocy maksymalnej (szczytu mocy), obserwowane w pierwszych kilku sekundach wysi³ku. W pracy porównano testami statystycznymi wartoœci parametrów testu WINGATE miêdzy grupami oraz okreœlono dla ka¿dej z grup zale¿noœci miêdzy parametrami wysi³ku a wiekiem i mas¹ cia³a. Th is c op y is for pe rs on al us Wœród m³odzie¿y naturalna potrzeba aktywnoœci fizycznej i udzia³u w zajêciach sportowych maleje (u obu p³ci) miêdzy 12 a 18 rokiem ¿ycia. Ponadto, odnotowano zale¿ny od p³ci wzglêdny udzia³ wysi³ków o ró¿nej intensywnoœci. W codziennej aktywnoœci u mê¿czyzn, przeciwnie ni¿ u kobiet, wiêkszy jest udzia³ wysi³ków o du¿ej intensywnoœci [1]. Zale¿ne od p³ci preferencje odnoœnie typu aktywnoœci fizycznej mog¹ czêœciowo wynikaæ ze strukturalnej budowy miêœni i metabolizmu wysi³kowego, ró¿nej u obu p³ci. U kobiet w miêœniach szkieletowych mniejszy jest udzia³ w³ókien szybkokurczliwych [2-4], co ogranicza ich wydolnoœæ anaerobow¹ i si³ê. Najbardziej widoczny efekt dymorfizmu p³ciowego, odnoœnie przekroju poprzecznego miêœni, struktury w³ókien i si³y, widoczny jest w typowych sportach si³owych np. w trójboju si³owym lub podnoszeniu ciê¿arów [5-7]. Wiêkszoœæ znanych w literaturze badañ nad rozwojem sprawnoœci anaerobowej przed i po osi¹gniêciu dojrza³oœci przeprowadzono u dzieci i m³odzie¿y, która nie praktykowa³a sportów si³owo-szybkoœciowych. Wykazano u nich zale¿ne od p³ci i wieku zmiany mocy maksymalnej. Przed dojrzewaniem wielkoœæ tego parametru jest podobna u obu p³ci. W okresie dojrzewania moc anaerobowa wzrasta znacznie szybciej u ch³opców i z ka¿dym rokiem zwiêksza siê ró¿nica tej cechy miedzy p³ciami [8]. U sportowców obu p³ci trenuj¹cych szybkoœæ i si³ê, jednym z przejawów rozwijania z wiekiem wiêkszej mocy anaerobowej jest wiêksze tempo glikolizy i wy¿sze stê¿enie mleczanu we krwi po maksymalnym wysi³ku. Potwierdzaj¹ to badania u mê¿czyzn trenuj¹cych judo, gdzie poziom mleczanu po specyficznym teœcie wysi³kowym by³ wy¿szy u seniorów ni¿ kadetów (10.7 vs 8.2 mmol/L) [9]. Wœród kobiet trenuj¹cych tenis wiêksz¹ maksymaln¹ szybkoœæ biegu i wy¿szy poziomu mleczanu we krwi po wysi³ku notowano u seniorek ni¿ u kadetek [10]. Podobnie seniorki trenuj¹ce kajakarstwo uzyskiwa³y w testach anaerobowych wiêksz¹ moc i wy¿szy powysi³kowy poziom mleczanu ni¿ juniorki, zaœ wyniki wysi³ków laboratoryjnych korelowa³y ze sportowym sukcesem [11]. W wielu dyscyplinach szybkoœciowo-si³owych warunkiem sukcesu jest sprawnoœæ motoryczna i umiejêtnoœci techniczne. Jest to przyczyn¹ wczesnej specjalizacji, mimo ¿e niektórzy autorzy podkreœlaj¹ wynikaj¹ce z tego ryzyko zaburzeñ naturalnego rozwoju psycho-somatycznego, szczególnie dziewcz¹t [12]. Mo¿liwe, ¿e przyczyn¹ tego jest fakt, ¿e oprócz barier zwi¹zanych ze wspomnian¹ struktur¹ w³ókien u kobiet, równie¿ ich metabolizm wysi³kowy gorzej sobie radzi z wymaganiami stawianymi przez sporty wymagaj¹ce du¿ej szybkoœci lub si³y. W wysi³kach typu WINGATE, u kobiet wolniejsze jest tempo glikolizy mleczanowej i ni¿sze po wysi³ku poziomy mleczanów krwi (11.4 vs 14.9 mmol/L), amin katecholowych oraz ni¿sze parametry mocy, nawet w przeliczeniu na masê cia³a [13]. Jednak zale¿ne od p³ci ró¿nice odnotowano w wysi³kach d³u¿szych, do odmowy, aczkolwiek jedynie u osób nietrenuj¹cych [14]. Niektórzy autorzy sugeruj¹, ¿e u kobiet wy¿sze poziomy w wysi³ku wolnych kwasów t³uszczowych spowodowane s¹ inn¹ dynamik¹ aktywacji receptorów adrenergicznych w tkance t³uszczowej [15], co predestynuje je bardziej ni¿ mê¿czyzn do uprawiania sportów wymagaj¹cych ed . Wstêp - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Obmiñski Z. i wsp., Wydolnoœæ anaerobowa a p³eæ m³odych judoków 102 Wyniki Wyniki pomiarów parametrów wysi³ku anaerobowego w obu grupach przedstawiono w Tabeli 1. Zale¿noœci pomiêdzy cechami osobniczymi (masa cia³a i wiek) a parametrami wysi³ku, osobno dla ka¿dej z grup, zamieszczono w Tabelach 2 i 3. Obliczenia wskazuj¹ na istotne ró¿nice w wysi³kowych mo¿liwoœciach obu grup. Równie¿ po adjustacji obu grup do tej samej masy cia³a, mê¿czyŸni wykonali œrednio wiêksz¹ pracê i osi¹gali wiêksze wartoœci mocy maksymalnej. Zale¿noœci korelacyjne miêdzy wiekiem i wag¹ a przeliczonymi na kilogram masy cia³a parametrami mocy i pracy s¹ w obu grupach dosyæ podobne. Osoby z wiêksz¹ mas¹ cia³a osi¹gaj¹ bezwzglêdne wiêksze wartoœci mocy maksymalnej tio np roh ibit ed . Tab.1. Œrednie wartoœci parametrów WINGATE uzyskane w teœcie koñczyn dolnych u kobiet i mê¿czyzn Tab.1. Mean values of parameters obtained from WINGATE test for lower body extremities in male and female judoists ibu eo nly -d istr Tab. 2. Zale¿noœci miêdzy wiekiem (A), mas¹ cia³a (BM) i parametrami testu WINGATE (W1-W7) w grupie kobiet (n=42) wyra¿one wspó³czynnikami korelacji liniowej Tab. 2. Relationships between age (A), body mass (BM) and WINGATE test parameters (W1-W7) expressed by linear correlation coefficients in the female judoists (n=42) us for pe rs on al Tab.3. Zale¿noœci miêdzy wiekiem (A), mas¹ cia³a (BM) i parametrami testu WINGATE (W1-W7) w grupie mê¿czyzn (n=39), wyra¿one wspó³czynnikami korelacji liniowej Tab. 3. Relationships between age (A), body mass (BM) and WINGATE test parameters (W1-W7) expressed by linear correlation coefficients in the male judoists (n=39) y is op Th is c i wykonanej pracy ca³kowitej, ale wartoœci pracy i mocy wzglêdem masy cia³a s¹ u ciê¿szych osób mniejsze ni¿ u l¿ejszych. Odnotowano wiele podobnych zale¿noœci korelacyjnych w obu grupach miêdzy ró¿nymi parametrami wysi³ku, ale zauwa¿ono te¿ miêdzy p³ciami ró¿nice w zale¿noœciach np. miêdzy wiekiem a wskaŸnikiem zmêczenia lub moc¹ maksymaln¹ a czasem jej uzyskania. Dyskusja Zaskakuj¹co s³aby okaza³ siê w naszych badaniach wp³yw wieku na bezwzglêdne wartoœci parametrów pracy i mocy. Dodatnie, lecz nieistotne statystycznie wspó³czynniki korelacji mog³yby sugerowaæ niewielki przyrost wraz z wiekiem obu bezwzglêdnych parametrów (mocy maksymalnej i pracy) – u kobiet (0.12 - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Obmiñski Z. i wsp., Wydolnoœæ anaerobowa a p³eæ m³odych judoków 103 eo nly -d istr ibu tio np roh ibit ed . nów [21-24]. To powoduje narastanie zmêczenia pracuj¹cych miêœni i spadek mocy, szybszy w czasie wysi³ków anaerobowych ni¿ aerobowych [25]. Znacz¹cy u mê¿czyzn (0.32*) i nieco mniejszy u kobiet (0.25) wspó³czynnik korelacji miêdzy wskaŸnikiem zmêczenia a szczytem mocy mo¿e wskazywaæ na zwi¹zek miêdzy maksymaln¹ mobilizacj¹ fizycznych mo¿liwoœci anaerobowych na pocz¹tku testu a dynamik¹ utraty mocy w trakcie 30 s wysi³ku. Nasze badania ujawni³y ponadto inne zale¿ne od p³ci ró¿nice. U kobiet zaznaczy³a siê tendencja wiêkszego spadku mocy u tych zawodniczek, które osi¹gnê³y wy¿sz¹ wartoœæ mocy maksymalnej (r=0.25). U mê¿czyzn zale¿noœæ ta wydaje siê byæ bardziej wyrazista, gdy¿ jest statystycznie znamienna (r=0.32*). Z drugiej strony, œredni w grupie kobiet wskaŸnik spadku mocy jest nieznacznie wiêkszy (o 5%). Badania prowadzone przez ró¿nych autorów nie daj¹ jednoznacznej odpowiedzi, co jest przyczyn¹ ró¿nic u kobiet i mê¿czyzn w dynamice zmêczenia w czasie pracy supramaksymalnej. Billaut F i wsp. [26] sugeruj¹, na podstawie wyników sprinterskich testów powtarzanych, ¿e wiêkszy u kobiet spadek szczytu mocy w kolejnych wysi³kach jest wynikiem wiêkszej podatnoœci kobiecych miêœni na zmêczenie, pomimo podobnego u obu p³ci mechanizmu restytucji. U badanych mê¿czyzn ujawniono z kolei istotnie dodatni zwi¹zek miêdzy wiekiem a wzglêdnym spadkiem mocy (r=0.33). Jest to zgodne z wynikami innych autorów, którzy odnotowali u m³odych mê¿czyzn wiêkszy spadek mocy ni¿ u ch³opców przed okresem dojrzewania (ok. 11 lat) [27,28]. Pozostaje do wyjaœnienia znacz¹co ujemna u mê¿czyzn korelacja miêdzy czasem uzyskania a czasem utrzymania maksymalnej mocy. Zestawiaj¹c to z ujemn¹ korelacj¹ miêdzy moc¹ maksymaln¹ a wskaŸnikiem zmêczenia, mo¿na przypuszczaæ, ¿e u mê¿czyzn przy tej samej pracy wartoœci wspomnianych parametrów testu WINGATE s¹ nie tylko odzwierciedleniem mo¿liwoœci indywidualnych, ale te¿ czêœciowo mog¹ zale¿eæ od przyjêtej strategii wykonania próby, tj. decyzji, jak nale¿y roz³o¿yæ si³y, by uzyskaæ najlepszy wynik w danej sk³adowej testu. To z kolei sugeruje, ¿e oczekiwanie na równoleg³e osi¹gniêcie najlepszych wartoœci mocy maksymalnej, szybkiego wzrostu a wolnego spadku mocy w teœcie WINGATE, stwarza zawodnikom sytuacjê konfliktu wyboru. W literaturze anglojêzycznej tego typu próby znane s¹ jako multiple conflict task i stosowane s¹ w z³o¿onych badaniach psychomotorycznych, wymagaj¹cych od badanego jednoczesnego zaanga¿owania w teœcie kilku funkcji [29]. W podsumowaniu nale¿y zaznaczyæ, ¿e zainteresowania trenerów judo wynikami uzyskanymi przez swoich podopiecznych koncentruj¹ siê g³ównie na analizie mocy maksymalnej i ca³kowitej pracy osi¹ganych w teœcie WINGATE, tymczasem inne wspomniane wskaŸniki mog¹ mieæ równie¿ znaczenie diagnostyczne. Th is c op y is for pe rs on al us i 0.16) i u mê¿czyzn (0.15 i 0.25). Uwzglêdniaj¹c fakt, ¿e w badanych grupach z wiekiem nieco wzrasta masa cia³a, na co wskazuj¹ ma³e, lecz dodatnie wspó³czynniki korelacji, u mê¿czyzn (0.20) i kobiet (0.11), mo¿na sugerowaæ brak zwi¹zku miêdzy wiekiem a zdolnoœci¹ do pracy anaerobowej w obu grupach. Taki wniosek by³by zaskakuj¹cy i sprzeczny w zestawieniu z badaniami innych autorów. Znana jest automatyczna poprawa zdolnoœci do wykonywania maksymalnych wysi³ków w okresie dorastania [3,8]. To samo odnotowano u m³odzie¿y uprawiaj¹cej sport wyczynowo. U trenuj¹cych pi³kê no¿n¹, wyraŸn¹ poprawê wraz z wiekiem wyników bezwzglêdnych i nieco mniejsze analogiczne zmiany po adjustacji do masy cia³a obserwowano w czasie badañ m³odzików (13.4 lat), kadetów (15.9 lat), juniorów (17.2 lat) i seniorów (21 lat) [18]. Badania homogenicznych co do poziomu wytrenowania grup sportowców judo ujawni³y progresywny wzrost zdolnoœci anaerobowych w ró¿nych grupach wiekowych [19]. Odnotowano w nich nieco wy¿sz¹ u seniorów (674.50±133.26 W) ni¿ u juniorów (573.13±116.83 W) i kadetów (406.89±171.55 W) maksymaln¹ moc osi¹gniêt¹ rêkami w teœcie WINGATE. W tych badaniach mo¿liwoœci fizyczne kobiet by³y mniejsze, co wyra¿one by³o w podobnym teœcie mniejszymi mocami (342.68±76.92 W dla seniorek i 234.99 ±46.62 W dla juniorek). Na tle wyników innych autorów trudno wyjaœniæ w naszych obserwacjach brak wyraŸniejszych zale¿noœci wiek-wydolnoœæ. Mo¿na spekulowaæ, ¿e prawdopodobn¹ przyczyn¹ mog³o byæ du¿e osobnicze zró¿nicowanie wydolnoœci fizycznej w obrêbie ka¿dej grupy wiekowej. Tak bywa, gdy porównuje siê sportowców pochodz¹cych z ró¿nych klubów. Wspomniane wczeœniej badania Jastrzêbskiego [18] wskazuj¹, ¿e œrednie wartoœci mocy w WINGATE osób w tym samym wieku, lecz nale¿¹cych do ró¿nych klubów pi³karskich, nieco siê ró¿ni¹. Mo¿e to wynikaæ z innych programów treningowych, jak te¿ ró¿nych dla ka¿dego klubu kryteriów rekrutacji. W konsekwencji, w niektórych przypadkach wp³yw rzeczywistej zale¿noœci wiek-wydolnoœæ w ca³ej populacji badanych mo¿e byæ maskowany du¿¹ zmiennoœci¹ miêdzyklubow¹. Ponadto w obu grupach zdecydowana wiêkszoœæ badanych nale¿a³a do w¹skiego przedzia³u wieku oscyluj¹cego nieznacznie wokó³ wartoœci œrednich. W¹ski przedzia³ wiekowy badanych i znaczne zró¿nicowanie wydolnoœci zacieraj¹ zale¿ne od wieku ró¿nice wydolnoœci. Tymczasem we wszystkich badanych przez Little`a grupach wiekowych zachowana by³a znaczna homogenicznoœæ, gdy¿ wszyscy nale¿eli do elity sportowej [19]. Zale¿ne od p³ci ró¿nice w sile miêœni szkieletowych s¹ dobrze udokumentowane i u kobiet stanowi¹ 52% i 66% wartoœci uzyskanych przez mê¿czyzn, odpowiednio dla r¹k i nóg [20]. Wyniki naszych badañ, porównuj¹cych parametry wzglêdnej wydolnoœci beztlenowej mocy maksymalnej i ca³kowitej pracy dziewcz¹t i ch³opców trenuj¹cych judo, s¹ wiêc zgodne z doniesieniami innych autorów o wysi³kowym dymorfizmie p³ci, które cytowano we wstêpie i w dyskusji. Wa¿nym parametrem w teœcie WINGATE jest zdolnoœæ do utrzymania sta³ej mocy. Nieuchronny spadek mocy, wyra¿ony wartoœci¹ wzglêdn¹ jako indeks zmêczenia, jest wynikiem narastaj¹cego w czasie pracy zakwaszenia cytozolu komórek miêœni kwasem mlekowym oraz spadku poziomu wewn¹trzkomórkowych, wysokoenergetycznych Ÿróde³ energii fosfage- - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Obmiñski Z. i wsp., Wydolnoœæ anaerobowa a p³eæ m³odych judoków 104 Wnioski Zale¿ne od p³ci ró¿nice ujawnione w naszych badaniach s¹ zgodne z doniesieniami innych autorów. Z drugiej strony, brak wyraŸnych zale¿noœci miêdzy wiekiem a wydolnoœci¹ beztlenow¹ jest nieoczekiwany i mo¿e byæ konsekwencj¹ ogromnej miêdzyosobniczej zmiennoœci tego parametru wewn¹trz grup o ró¿nych wiekowych zakresach, jak te¿ zakresu przedzia³u wiekowego. tio np roh ibit ibu -d istr nly y is op is c Th - This copy is for personal use only - distribution prohibited. eo for pe rs on al us 1. Telama R, Yang X. Decline of physical activity from youth to young adulthood in Finland. Med Sci Sports Exerc 2000; 32: 1617-1622. 2. Froese EA, Houston ME. Performance during the Wingate anaerobic test and muscle morphology in males and females. Int J Sports Med 1987; 35-39: 1987. 3. Glenmark B, Hedberg G, Kaijser L, Jansson E. Muscle strength from adolescence to adulthood-relationship to muscle fiber types. Eur J Appl Physiol 1994; 68: 9-19. 4. Callister R, Callister RJ, Staron RS, Fleck SJ, Tasch P, Dudley GA. Physiological characteristics of elite judo athletes. J Sports Med Phys Fitness 1991; 12: 196-203. 5. Always SE, Grumbt WA, Gonyea WJ, Stray-Gunderson WJ. Contrasts in muscle and myofibers of elite male and female bodybuilders. J Appl Physiol 1989; 67: 24-31. 6. Vanderburgh PM, Dooman C. Considering body mass differences, who are the world strongest women? Med Sci Sports Exerc 2000; 32: 197-201. 7. Ford LE, Detterline AJ, Ho KK, Cao W. Gender-and-height-related limits of muscle in weightlifting champions. J Appl Physiol 2000; 89: 1061-1064. 8. Van Praagh E. Development of anaerobic function during childhood and adolescence. Ped Exerc Sci 2000; 12: 150-173. 9. Franchini E, Nakamura FY, Takito MY, Kiss MAPDM, Sterkowicz S. Specific fitness test developed in brazylian judoists. Biol Sport 1998; 15: 165-170. 10. Faff J, £adyga M, Starczewska-Czapowska J. Physical fitness of the top polish male and female tennis players age from twelve years to the senior category. Biol Sport 2000; 17: 179-192. 11. Sitkowski D. Some indices distinguishing Olympic or world championship medallist in sprint kayaking. Biol Sport 2002; 19: 133-147. 12. Wiersma LD. Risks and benefits of youth sport specialization: perspectives and recommendations. Ped Exerc Sci 2000; 12: 13-22. 13. Gratas-Delamarche A, LeCam R, Delamarche P, Monnier M, Koubi A. Lactate and catecholamine responses in male and female sprinters during Wingate test. Eur J Appl Physiol 1994; 68: 362-366. 14. Weber CL, Schneider DA. Maximal accumulated oxygen deficit expressed relative to the active muscle mass for cycling in untrained male and female subjects. Eur J Appl Physiol 2000; 82: 255-261. 15. Helström L, Blaak E, Hagström-Toft E. Gender differences in adrenergic regulation of lipid mobilization during exercise. Int J Sports Med 1996; 17: 439-447. 16. Hill DW, Smith JC. Gender difference in anaerobic capacity: role of aerobic contribution. Br J Sports Med 1993; 27: 45-48. 17. Bulbulian R, Jeong JW, Murphy M. Comparison of anaerobic components of the WINGATE and critical power tests in males and females. Med Sci Sports Exerc 1996; 28: 1336-1341. 18. Jastrzêbski Z. Ocena wydolnoœci beztlenowej u pi³karzy no¿nych. Medycyna Sportowa 2000; 103: 5-8. 19. Little NG. Physical performance Attributes of junior and senior women, juvenile, junior, and senior men judokas. J Sports Med Phys Fitness1991; 31: 510520. 20. Miller AE, MacDougall JD, Tarnopolsky MA, Sale DG. Gender differences in strength and muscle fiber characteristics. Eur J Appl Physiol 1993; 66: 254-262. 21. Hirvonen J, Rehunen S, Rusko H, Härkonen M. Breakdown of high energy phosphate compounds and lactate accumulation during short supramaximal exercise. Eur J Appl Physiol 1987; 56: 253-259. 22. Kuno S, Takahashi H, Fujimoto K, Akima H, Miyamaru M, Nemoto Y, Itai Y, Katsuta S. Muscle metabolism during exercise using phosphorus31 nuclear magnetic resonance spectroscopy in adolescents. Eur J Appl Physiol 1995; 70: 301-304. 23. Metzger JM, Moss RL. Greater hydrogen ion induced depression of tension and velocity in skinned single fibers of rat fast than slow muscle. J Physiol 1987; 393: 723-727. 24. Nosek TM, Fender KY, Godt RE. It is deprotonated inorganic phosphate that depresses force in skinned skeletal muscle fibers. Science 1987; 236: 191-193. 25. Kamehisa H, Ikegawa S, Fukunaga T. Force-velocity relationships and fatigue ability of strength – and endurance trained subjects. Int J Sports Med 1997; 18: 106-112. 26. Billaut F, Giacomoni M, Falgairette G. Maximal intermittent cycling exercise: effects of recovery and gender. J Appl Physiol 2003; 95: 1632-1637. 27. Gaul CA, Docherty D, Ciechini R. Differences in anaerobic performance between boys and men. Int J Sports Med 1995; 16: 451-455. 28. Ratel S, Williams CA, Oliver J, Armstrong N. Effects of age and mode of power output profiles during repeated sprints. Eur J Appl Physiol 2004; 92: 204-210. 29. Sothmann MS, Hart BA, Horn TS. Selected psycho-physiological stress responses in men with high and low body fatness. Med Sci Sports Exerc 1995; 27: 417-422. ed . Piœmiennictwo - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Obmiñski Z. i wsp., Wydolnoœæ anaerobowa a p³eæ m³odych judoków 105