Równie ważny, jak rozwój środków transportu, był

OD OPTYMIZMU DO KATASTROFY
„Le Petit Journal” –
popularne pismo ilustrowane
ukazujàce si´ we Francji.
Na jego ∏amach omawiano
g∏ównie skandale towarzyskie
i rozmaite sensacyjne
wydarzenia.
■ Czy znasz wspó∏czesne
czasopisma, w których
opisywane sà g∏ównie
skandale i sensacje?
Do jakich czytelników
adresowane sà tego typu
czasopisma?
W drugiej po∏owie XIX w.
du˝ym zainteresowaniem
cieszy∏y si´ kolorowe
czasopisma, w których
zamieszczano odcinki
popularnych powieÊci.
W angielskim piÊmie
„The Strand Magazine”
drukowano np. kolejne
przygody detektywa
Sherlocka Holmesa.
■ Jakà rozrywk´
oferowa∏y czytelnikom
ilustrowane czasopisma?
■ Czy znasz jakieÊ polskie
powieÊci, które drukowane
by∏y w odcinkach
w prasie?
24
Równie ważny, jak rozwój środków transportu, był postęp
w technikach przekazywania informacji. Początkowo największe
znaczenie miał telegraf elektryczny, który upowszechniał się od
momentu opracowania przez Samuela Morse'a (czytaj: mors) specjalnego alfabetu (1840 r.). Wciąż jednak stanowiło problem przekazywanie informacji przez oceany. Dopiero w 1867 r. udało się
połączyć kablem telegraficznym Amerykę Północną i Europę.
W 1876 r. pojawił się kolejny, rewolucyjny wynalazek – telefon,
skonstruowany przez Aleksandra Grahama Bella. Trzy lata później
zaś powstała pierwsza centrala telefoniczna, co pozwoliło na rozpoczęcie budowy sieci abonenckich.
Coraz większą rolę w przekazywaniu i upowszechnianiu informacji odgrywało w tym okresie słowo drukowane. Doskonalsze
techniki druku i kolportażu (rozpowszechniania) umożliwiły szybki rozwój prasy codziennej. W końcu XIX w. dzienny nakład największych gazet na świecie przekraczał 500 tys. egzemplarzy. Zaczął się także rozwijać rynek czasopism popularnych – tanich,
o starannej szacie graficznej, ilustrowanych, z tekstami dostosowanymi do gustów przeciętnego czytelnika. Wysokonakładowe gazety codzienne i czasopisma stały się pierwszym ze znanych do dziś
środków masowego przekazu.
W ostatnich latach XIX w. dołączyło do nich kino. Pierwszy pokaz „ruchomych obrazów” odbył się w 1895 r. Wynalazek ten zrobił błyskawiczną karierę i jeszcze przed I wojną światową
pokazywano nie tylko filmy rejestrujące rzeczywiste wydarzenia,
lecz także fabularne, które stały się nową formą rozrywki.
DRUGA REWOLUCJA PRZEMYSłOWA
3
MONOPOLE
I POCZĄTKI GOSPODARKI
ŚWIATOWEJ
Kartel (od francuskiego cartel –
wyzwanie) – porozumienie producentów konkretnego towaru, okreÊlajàce podzia∏ rynków zbytu, poziom produkcji i ceny. Celem takiej
umowy jest opanowanie rynku
i zwi´kszenie zysków.
Monopol (od greckiego monopolion – jedyny sprzedawca) –
przedsi´biorstwo, które produkuje
znacznà cz´Êç konkretnego towaru,
dzi´ki czemu dyktuje ceny i jest
w stanie nie dopuszczaç do rozwoju konkurencji. Monopol mo˝e byç
gwarantowany prawem (np. monopol paƒstwowy – tytoniowy,
spirytusowy, zapa∏czany) lub jest
wynikiem koncentracji produkcji
w jednym r´ku.
Jedną z konsekwencji rozwoju przemysłu,
środków łączności i transportu było zacieśnianie powiązań ekonomicznych między
różnymi regionami świata. Gospodarka krajów uprzemysłowionych była w dużym stopniu zależna od dostaw surowców i żywności
z terytoriów zamorskich. Jednocześnie część
wyrobów przemysłu Europy i Ameryki Północnej trafiała do słabiej rozwiniętych regionów całego świata. Ostra rywalizacja między
różnymi producentami podobnych towarów
prowadziła do upadku słabszych konkurentów albo do zawierania porozumień i tworzenia karteli. W wyniku łączenia się drobniejszych
producentów lub przejmowania słabszych
firm przez silniejsze powstawały też ogromne przedsiębiorstwa, które opanowywały
rynek danego rodzaju towarów i dzięki dominującej pozycji dyktowały ceny na swoje
wyroby. W początkach XX w. te tzw. wielkie
monopole przekroczyły granice państw. Zaczynały tworzyć się ponadnarodowe korporacje (potężne firmy działające na terenie
wielu krajów), posiadające olbrzymie kapitały i zdolne do wpływania na polityczne decyzje władz państwowych.
Przyk∏adem walki o monopol by∏a dzia∏alnoÊç Johna Rockefellera (czytaj: rokefeler).
Jego firma w ciàgu dziesi´ciu lat opanowa∏a 90 procent amerykaƒskiego rynku naftowego poprzez obni˝anie ceny swoich pro-
duktów, co doprowadzi∏o do bankructwa
konkurencyjne przedsi´biorstwa. Wówczas
podnios∏a ceny i zacz´∏a osiàgaç ogromne
zyski. Rockefeller sta∏ si´ najbogatszym cz∏owiekiem na Êwiecie.
1. Wymieƒ czynniki wp∏ywajàce na przyspieszenie rozwoju przemys∏u
w drugiej po∏owie XIX w.
2. Jakie nowe, wa˝ne dla ludzkoÊci produkty zacz´to wytwarzaç w okresie drugiej rewolucji przemys∏owej?
3. Jakie by∏y konsekwencje drugiej rewolucji przemys∏owej dla ˝ycia jednostek i grup spo∏ecznych?
4. Jaki wp∏yw na Êrodowisko naturalne mia∏ dynamiczny rozwój przemys∏u na prze∏omie XIX i XX w.?
25