możliwości rozwojowe rolnictwa w ramach realizacji programu

S ł u p s ki e P r a c e G e o g r a f i c z ne 8 • 2011
Gabriela Czapiewska
Akademia Pomorska
Słupsk
MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWE ROLNICTWA
W RAMACH REALIZACJI PROGRAMU
WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ
NA OBSZARACH WIEJSKICH POWIATU BYTOWSKIEGO
DEVELOPMENT OF AGRICULTURE
IN THE IMPLEMENTATION OF THE COMMON
AGRICULTURAL POLICY IN RURAL AREAS
OF BYTÓW DISTRICT
Zarys treści: Artykuł prezentuje wielkość, poziom i strukturę dopłat środków unijnych z tytułu realizacji Wspólnej Polityki Rolnej na przykładzie powiatu bytowskiego. Wskazane są
główne przyczyny zróżnicowania przestrzennego płatności bezpośrednich oraz płatności na
rozwój obszarów wiejskich w gospodarstwach.
Słowa kluczowe: obszary wiejskie, Wspólna Polityka Rolna (WPR), rozwój obszarów wiejskich, dopłaty bezpośrednie
Key words: rural areas, Common Agricultural Policy (CAP), development of rural areas, direct payments
Wstęp
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku stworzyło nowe możliwości rozwojowe polskiej gospodarki, w tym zwłaszcza rolnictwa1. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), przeprowadzona w czerwcu 2003 roku, poszerzyła politykę rozwoju obszarów wiejskich, nadając im jednocześnie większego znaczenia.
Realizacja programu WPR, wyrażająca się m.in. wprowadzeniem dopłat bezpośrednich, wspieraniem produkcji gospodarstw niskotowarowych, dostosowaniem gospo———————
1
Przed wstąpieniem do Unii Europejskiej Polska korzystała już ze środków przedakcesyjnych (np.
programów PHARE, SAPARD, ISPA), ale ich skala i organizacja wydatkowania różniły się od
tych, które nastąpiły po akcesji (Zawalińska 2008).
15
darstw do standardów unijnych, regulacją rynku rolnego, wpłynęła zarówno na
zmiany kierunków produkcji rolniczej, jak i szeroko rozumiane funkcjonowanie obszarów wiejskich (Golik 2006, Marcysiak 2009, Sobków 2004). W istotny sposób
zmieniły się także czynniki kształtujące dochody rolników – obok tradycyjnych, jak
np. fizyczne rozmiary produkcji, ponoszone nakłady, relacje cen rolnych – pojawiły
się płatności z tytułu uczestnictwa w różnych programach (rolnośrodowiskowych,
restrukturyzacyjnych, modernizacyjnych), których znaczenie w dochodach rolników
wyraźnie wzrosło (Zegar 2008).
Powyższa sytuacja dotyczy także obszarów wiejskich powiatu bytowskiego, których funkcja rolnicza odgrywa istotną rolę w gospodarce regionu. Na badanym terenie dominują gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 2 ha (29,6%). Największy
odsetek gospodarstw w tej grupie wielkościowej charakteryzuje gminy: Miastko
(41%), Tuchomie (40%), Trzebielino (34%) i Bytów (32%). Gospodarstwa największe obszarowo (100 ha i więcej) stanowią zaledwie 1% ich ogółu (tab. 1). Ponad
Gmina
Borzytuchom
Liczba
gospodarstw
ogółem
Tabela 1
Struktura ilościowa indywidualnych gospodarstw rolnych na terenie powiatu bytowskiego
w 2007 roku
Table 1
Quantitative structure of individual farms in the Bytów district in 2007
Wielkość gospodarstw (w ha)
1-2
2-5
5-10
10-15 15-25 25-50 50-100
100 i
więcej
477
129
128
95
30
38
36
18
3
1353
432
353
251
74
92
72
70
9
Czarna
Dąbrówka
914
260
189
173
92
109
67
7
17
Kołczygłowy
490
129
123
70
51
87
18
4
8
Lipnica
826
87
80
134
120
164
182
50
9
Miastko
1370
556
300
194
82
105
91
30
12
Parchowo
675
160
166
131
45
66
88
16
3
Studzienice
463
118
104
76
47
59
51
7
1
Trzebielino
336
113
80
47
16
26
45
4
5
Tuchomie
613
246
69
75
51
73
81
11
7
7517
2230
1592
1246
608
819
731
217
74
Bytów
Powiat ogółem
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych z Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Starostwa Powiatowego w Bytowie oraz Ośrodka Doradztwa Rolniczego
w Bytowie
16
97% gruntów ornych należy do IV, V i VI klasy bonitacyjnej, stanowiąc odpowiednio 27,7%, 31,7% i 39,3%. Jedynie 3 ha powierzchni zajmują grunty I klasy. Najsłabsze gleby występują w południowo-wschodniej części powiatu, tj. w gminach Parchowo, Studzienice i Lipnica. Na obszarze powiatu bytowskiego użytki rolne zajmują 80 293 ha, z czego 79,6% przypada na grunty orne (63 944 ha). Dodać należy, iż
14 318 ha, tj. 17,8%, stanowią grunty ugorowane (Czapiewska 2010).
Zakres czasowy opracowania dotyczy płatności pochodzących z Europejskiego
Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w 2008 roku, przekazanych beneficjentom
Wspólnej Polityki Rolnej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
(ARiMR), a publikowanych na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi2.
Celem pracy była analiza wyżej wymienionych płatności pod względem ich
wielkości, poziomu oraz struktury, jak również próba określenia znaczenia płatności
unijnych dla lokalnych gospodarek. W analizie wzięto pod uwagę beneficjentów
gospodarstw indywidualnych (3611) oraz spoza gospodarstw indywidualnych – osoby prawne, które stanowiły zaledwie 1,1% wszystkich beneficjentów (41). Wśród
nich wymienić należy grupy producentów rolnych, gospodarstwa w formie spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością, parafie rzymskokatolickie czy koła łowieckie3.
Poziom absorpcji funduszy Wspólnej Polityki Rolnej
WPR to najlepiej rozwinięty i najbardziej kosztowny sektor polityki gospodarczej w Unii Europejskiej. W przeciwieństwie do pozostałych sektorów gospodarki,
które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie wspierane
i chronione.
Do najważniejszych celów WPR należą:
− zwiększenie wydajności produkcji rolnej w wyniku postępu technicznego,
− zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,
− zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede wszystkim przez podniesienie indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie,
− stabilizacja rynków rolnych,
− zapewnienie ciągłości dostaw żywności,
− zapewnienie odpowiednich cen konsumentom (Brzezik i in. 1997).
Finansowanie WPR pochodzi z dwóch europejskich funduszy rolniczych4:
EFRG, służącego finansowaniu instrumentów rynkowych i pozostałych działań na
rzecz rolnictwa, oraz EFRROW – wspierającego programy rozwoju wsi. Pierwszy
———————
2
Wykaz beneficjentów Wspólnej Polityki Rolnej – http:// www.beneficjenciwpr.minrol.gov.pl
(dostęp z dnia 20.04.2010 roku).
3
Obecnie wykaz beneficjentów zawiera wyłącznie dane dotyczące osób prawnych, co wynika
z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 listopada 2010 r. – Ochrona
osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych.
4
Zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 roku.
17
z nich służy finansowaniu m.in. wydatków związanych z płatnościami bezpośrednimi dla rolników, przewidzianymi w ramach WPR, interwencji w regulacji rynków
rolnych, refundacji eksportowych, niektórych działań weterynaryjnych, a także
promocji produktów rolnych, wprowadzaniu i utrzymaniu systemów informacyjnych rachunkowości rolniczej, systemu badań rolnych czy wydatków związanych
z rybołówstwem. Dodać należy, iż łączna kwota wsparcia polskich gospodarstw rolnych płatnościami bezpośrednimi z EFRG w latach 2007-2013 wyniesie ponad
15,03 mld euro.
EFRROW natomiast wspiera zrównoważony rozwój obszarów wiejskich na terenie całej Wspólnoty, uzupełniając politykę wsparcia rynku i wsparcia dochodów
w ramach WPR, politykę spójności i politykę rybołówstwa. Fundusz ten dotyczy finansowania Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW),
a jego łączny wkład wyniesie w Polsce ponad 13,2 mld euro. Dodać przy tym należy, iż gospodarstwa rolne były beneficjentami WPR w przypadku podjęcia się realizacji następujących działań: ułatwianie startu młodym rolnikom, renty strukturalne,
korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów, modernizacja
gospodarstw rolnych, zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej
i leśnej, uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności, grupy producentów
rolnych, wspieranie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), program rolnośrodowiskowy, zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne, a także różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (Program… 2007).
Gospodarstwa rolne pozyskują zatem fundusze unijne z jednej strony z tytułu
płatności obszarowych, mających charakter bierny, niezwiązany z konkretnymi zobowiązaniami modernizacyjnymi, a z drugiej wskutek realizacji wybranych działań
PROW (Głębocki i in. 2010). Dodać należy, iż na terenie powiatu bytowskiego poziom absorpcji funduszy WPR, określony przez wielkość pozyskanych środków
PROW i z tytułu płatności obszarowych, charakteryzuje się dość dużym zróżnicowaniem.
Płatności bezpośrednie beneficjentów indywidualnych gospodarstw rolnych
i osób prawnych
Dopłaty bezpośrednie Unia Europejska wprowadziła w ramach WPR, aby rekompensować rolnikom obniżkę cen minimalnych i interwencyjnych na produkty
rolne na unijnym rynku. Obecnie WPR obejmuje całość działań podejmowanych
przez Wspólnotę w sektorze rolnictwa dla osiągnięcia określonych celów, takich jak:
zwiększenie wydajności produkcji rolnej, zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, stabilizacja rynków, zapewnienie odpowiednich cen konsumentom, wreszcie zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego. W ramach
WPR wyróżniamy 2 zasadnicze typy mechanizmów: strukturalne i rynkowe. Dopłaty bezpośrednie wpisują się w zakres mechanizmów strukturalnych. Polscy rolnicy
zostali objęci uproszczonym systemem płatności bezpośrednich. Wsparcie finansowe udzielane jest rolnikom proporcjonalnie do powierzchni upraw.
18
Zgodnie z ustawą z 18 grudnia 2003 roku o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych system płatności bezpośrednich składa się z dwóch elementów: Jednolitej Płatności Obszarowej (JPO) oraz Uzupełniających Płatności Obszarowych
(UPO). JPO przysługuje do wszystkich użytków rolnych utrzymywanych w dobrej
kulturze rolnej, zaś UPO stosowane jest do powierzchni upraw określonych roślin.
Ponadto stosowane są również uzupełniające płatności do powierzchni upraw
chmielu, do roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych, a także upraw roślin energetycznych, owoców miękkich, tytoniu, tzw. płatność cukrowa i inne.
Unijne dopłaty bezpośrednie, współfinansowane z krajowego budżetu (UPO),
zapewniają konsumentom tańszą żywność i sprawiają, że polskie produkty rolno-spożywcze są cenowo konkurencyjne na rynkach zagranicznych. W Polsce co roku
z dopłat bezpośrednich korzysta około 1,4 mln rolników. Dodać należy, iż płatności
bezpośrednie są obecnie głównym elementem WPR.
Ryc. 1. Płatności bezpośrednie w gospodarstwach indywidualnych powiatu bytowskiego
Fig. 1. Agricultural subsidy in individual farms of Bytów district
Źródło: opracowanie własne na podstawie wykazu beneficjentów WPR w 2008 roku
(http://www.beneficjenciwpr.minrol.gov.pl)
19
Najważniejszą grupę beneficjentów środków unijnych w rolnictwie stanowią
osoby fizyczne (rolnicy indywidualni). W powiecie bytowskim z tytułu płatności
bezpośrednich otrzymali oni w 2008 roku ponad 17 mln zł, co wynosiło przeciętnie
4709 zł na gospodarstwo. Za podstawę analizy zróżnicowania przestrzennego poziomu absorpcji funduszy WPR przyjęto kwotę pozyskanych środków w przeliczeniu na jedno gospodarstwo. Najwięcej otrzymali przeciętnie beneficjenci w gminach
Czarna Dąbrówka – 6,3 tys. zł i Kołczygłowy – 5,3 tys. zł, podczas gdy w gminie
Studzienice zaledwie 3,5 tys. zł (ryc. 1). Znaczne różnice w poziomie płatności bezpośrednich w poszczególnych gminach w powiecie bytowskim wynikają przede
wszystkim z wielkości gospodarstw rolnych, zróżnicowania warunków przyrodniczych dla produkcji rolniczej (zwłaszcza glebowych) oraz zróżnicowanej intensywności ich wykorzystania (sposobów użytkowania ziemi). Najwyższa łączna kwota na
płatności bezpośrednie wydatkowana była w gminie Lipnica (ponad 3 mln zł), którą
cechowała jednocześnie największa liczba beneficjentów (650), głównie gospodarstw indywidualnych (tab. 2). Osoby prawne stanowiły zaledwie 0,62% beneficjentów.
W 2008 roku stawka JPO wynosiła 339,31 zł na 1 ha użytków rolnych.
Uwzględniając powyższy przelicznik, wykazać można średnią powierzchnię użytków rolnych przypadającą na gospodarstwo indywidualne. Na badanym terenie wynosiła ona blisko 13,9 ha. W gminie Czarna Dąbrówka średnia powierzchnia UR
w gospodarstwie była najwyższa i wynosiła 18,6 ha, zaś w gminie Studzienice najniższa – 10,4 ha.
W ramach podmiotów mających osobowość prawną pod względem wielkości
absorpcji funduszy unijnych najważniejszą formą własności są spółki. Stanowią one
nową, powstałą po 1989 roku formę własnościową w rolnictwie polskim, z reguły
ukształtowaną na bazie prywatyzowanych gruntów państwowych gospodarstw rolnych (Rudnicki 2005).
Na badanym terenie spośród podmiotów gospodarczych najwięcej środków pozyskało Gospodarstwo Rolne Ferma Suchorze (około 479 tys. zł), zlokalizowane na
terenie gminy Trzebielino. Dodać przy tym należy, iż w gminie tej najwyższa była
także kwota płatności przypadająca w tej grupie na 1 gospodarstwo i wynosiła 150,4
tys. zł. W pozyskiwaniu unijnych funduszy duży był również udział beneficjentów
w gminach Bytów i Miastko, zarówno rolników indywidualnych (605 i 522), jak
i osób prawnych (8 i 14). W grupie podmiotów korzystających z tego świadczenia
na uwagę zasługuje także „Ekoprom” Sp. z o.o. (ponad 142 tys. zł) z Dąbrówki Bytowskiej w gminie Borzytuchom. W gminie Bytów koła łowieckie „Trop” i „Jeleń”
pozyskały łącznie blisko 18 tys. zł.
Płatności na rozwój obszarów wiejskich
PROW to drugi co do wielkości po płatnościach bezpośrednich instrument
wsparcia obszarów wiejskich i w największym stopniu zależy on od parametrów
społecznych przestrzeni wiejskiej. PROW na lata 2007-2013 umożliwia kontynuację
procesu modernizacji oraz rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej i wsi, rozpo20
czętego w minionych latach. Zgodnie z intencją Unii Europejskiej jest to program,
który uzupełnia WPR i jest finansowany przez EFRROW. W ramach PROW 2007-2013 realizowanych jest wiele działań, które koncentrują się wokół trzech osi priorytetowych: 1) Poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie
restrukturyzacji, rozwoju i innowacji; 2) Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami; 3) Poprawa jakości
życia na obszarach wiejskich i różnicowanie działalności gospodarczej. Dodatkowo
wśród priorytetów rozwoju obszarów wiejskich uwzględniono oś IV – Leader, której
celem jest włączenie społeczności lokalnej w proces planowania i zarządzania przekształceniami obszarów wiejskich. Jest to kontynuacja kierunków wyznaczonych
w okresie 2000-2006 do realizacji PROW, jednak z nowym podejściem do tej problematyki. Przyjęto koncepcję wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, która
podkreśla konieczność harmonizacji ekonomicznych, społecznych i ekologicznych
Ryc. 2. Płatności na rozwój obszarów wiejskich w gospodarstwach indywidualnych powiatu
bytowskiego
Fig. 2. Payment for rural areas development in individual farms of Bytów district
Źródło: jak pod ryc. 1
21
22
Kołczygłowy
Czarna
Dąbrówka
Bytów
222
1
223
b
c
c
a
6
393
b
613
c
387
8
a
605
193
c
a
2
b
b
191
a
2
1
Borzytuchom
Liczba
beneficjentów
Gminy
1341179,71
5089,65
1182500,51
2513671,85
71441,73
2442230,12
2831148,42
304374,65
2526773,77
1026061,25
155817,94
870243,31
3
łącznie
6014,22
5089,65
5326,58
6396,11
11906,96
6310,67
4610,99
38046,83
4176,49
5316,38
77908,97
4556,25
4
na 1
gospodarstwo
Płatności bezpośrednie
(PLN)
3010175,19
11235,00
2998940,19
4000054,44
137607,13
3862447,31
4252663,98
185233,24
4067430,74
1672795,28
108805,28
1563990,00
5
łącznie
13498,54
11235,00
13508,74
10178,26
22934,52
9980,48
6926,16
26461,89
6723,03
8667,33
54402,64
8188,43
6
na 1
gospodarstwo
Płatności na rozwój obszarów
wiejskich (PLN)
4351345,90
16324,65
4181440,70
6513726,29
209048,86
6304677,43
7083812,40
489607,89
6594204,51
2698856,53
264623,22
2434233,31
7
łącznie
19512,76
16324,65
18835,32
16574,37
34841,48
16291,16
11537,15
54400,88
10899,51
13983,71
132311,61
12744,68
8
na 1
gospodarstwo
Płatności bezpośrednie
oraz na rozwój obszarów
wiejskich (łącznie; PLN))
Tabela 2
Płatności bezpośrednie oraz płatności na rozwój obszarów wiejskich beneficjentów Wspólnej Polityki Rolnej na terenie powiatu bytowskiego
Table 2
Direct payments and rural development (including) the beneficiaries of the Common Agricultural Policy in district Bytów
23
336
1
337
c
142
c
a
4
b
b
138
c
a
0
241
b
323
c
241
0
a
323
b
536
c
a
14
b
c
522
4
650
b
a
646
a
2
Źródło: jak pod ryc. 1
a – gospodarstwa indywidualne
Tuchomie
Trzebielino
Studzienice
Parchowo
Miastko
Lipnica
1
4576,47
3824,03
4578,71
8933,02
150494,17
4829,80
3524,62
0,00
3524,62
4144,59
0,00
4144,59
6134,36
49062,05
4963,04
4661,85
4385,58
4663,56
4
b – osoby prawne
1542270,95
3824,03
1538446,92
1268489,53
601976,66
666512,87
849433,89
0,00
849433,89
1338701,37
0,00
1338701,37
3288017,10
686868,64
2601148,46
3030202,93
17542,33
3012660,60
3
c – ogółem
3102445,32
2975,28
3099470,04
1866929,01
888256,35
978672,66
1232233,78
0,00
1232233,78
2128273,35
0,00
2128273,35
5348642,53
847235,40
4501407,13
4233866,99
12640,32
4221226,67
5
9206,07
2975,28
9224,61
13147,39
222064,09
7091,83
5113,00
0,00
5113,00
6589,08
0,00
6589,08
9978,81
60516,81
8623,39
6513,64
3160,08
6534,41
6
4644716,27
6799,31
4637916,96
3135418,54
1490233,01
1645185,53
2081667,67
0,00
2081667,67
3466974,72
0,00
3466974,72
8636659,63
1534104,04
7102555,59
7264069,92
30182,65
7233887,27
7
13782,54
6799,31
13803,32
22080,41
372558,25
11921,63
8637,63
0,00
8637,63
10733,67
0,00
10733,67
16113,17
109578,86
13606,43
11175,49
7545,66
11197,97
8
aspektów rozwoju wsi. Idea ta zakłada odejście od rolnictwa jako dominującego
sektora w rozwoju gospodarczym obszarów wiejskich i uzupełnienia go innymi
formami działalności celem poprawy atrakcyjności wsi jako miejsca do zamieszkania i pracy (Bajek i in. 2007).
Beneficjenci gospodarstw indywidualnych w powiecie bytowskim z tytułu płatności na rozwój obszarów wiejskich otrzymali w badanym okresie łącznie 28,6 mln
zł, z czego przeciętnie na gospodarstwo przypadało niespełna 8 tys. zł. Największe
dopłaty skierowano do gmin Miastko i Bytów (tab. 2). W przeliczeniu na gospodarstwo najwyższe płatności otrzymali beneficjenci w gminie Kołczygłowy (13,5 tys.
zł), a najniższe w gminie Studzienice – 5,1 tys. zł (ryc. 2). Znaczne różnice w poziomie płatności z tytułu rozwoju obszarów wiejskich wynikają przede wszystkim
ze zróżnicowania warunków środowiskowych w poszczególnych gminach powiatu
(np. niska przydatność rolnicza gleb, dopłaty ONW), uzyskanych płatności rolnośrodowiskowych czy poziomu realizacji rent strukturalnych.
W przypadku osób prawnych najwięcej środków na rozwój obszarów wiejskich
na badanym terenie pozyskały trzy gospodarstwa, których siedziby znajdują się
w miejscowości Suchorze (gmina Trzebielino): Gospodarstwo Rolne Ferma Suchorze (ponad 322 tys. zł), „Rolpartnerzy” Sp. z o.o. (ponad 430 tys. zł) i „Agropartner”
Sp. z o.o. (około 109 tys. zł). Udział wymienionych gospodarstw w pozyskiwaniu
unijnych funduszy wpłynął także na fakt, iż gminę Trzebielino cechuje najwyższa
kwota płatności przypadająca w tej grupie na jednego beneficjenta – 222 tys. zł. Wysokie płatności wśród gospodarstw funkcjonujących w formie spółek z ograniczoną
odpowiedzialnością były także w gminie Miastko, czego przykładem są gospodarstwa „HIGHLAND” w Wołczy Wielkiej (około 204 tys. zł) i „HIKORA” w Słosinku
(ponad 54 tys. zł). W badanym okresie, w skali całego powiatu, osoby prawne na
rozwój obszarów wiejskich pozyskały łącznie kwotę ponad 2 mln zł, co stanowi
średnio 56,2 tys. zł w przeliczeniu na gospodarstwo.
Warto zwrócić uwagę, że na obszarze powiatu bytowskiego wśród podmiotów
osób prawnych korzystających z tego świadczenia istotny jest udział grup producentów rolnych. Do najważniejszych należą wymieniane już wcześniej spółki „Rolpartnerzy” i „Agropartner”, a także Zrzeszenie Producentów Trzody Chlewnej w Bytowie (ponad 83,5 tys. zł) i Grupa Producentów Rolnych Centrala Nasienna w Miastku
(ponad 42 tys. zł). Nie ma wątpliwości, że grupy producenckie są przyszłościową
formą organizacyjną polskiego rolnictwa, reprezentującą interesy młodego pokolenia producentów w dziedzinie przetwórstwa, marketingu i zbytu.
Na badanym terenie stosunkowo niewielki jest udział dopłat na rzecz własności
kościelnej, gdyż korzystały z nich zaledwie trzy parafie rzymskokatolickie, położone
w gminach Czarna Dąbrówka (2) i Kołczygłowy (1). Ogólne dopłaty kościelne wynosiły ponad 31 tys. zł, przy czym prawie 70% z przyznanej kwoty beneficjenci otrzymali w ramach dopłat PROW, zaś pozostałą część stanowiły dopłaty bezpośrednie.
Wśród beneficjentów WPR niewielkie znaczenie miały także organizacje pozarządowe, fundacje i stowarzyszenia. W tej grupie wyróżniała się jedynie Lokalna
Grupa Działania „Wrzeciono”, obejmująca swym zasięgiem gminy Miastko i Trzebielino. W badanym okresie uzyskała dopłaty na rozwój obszarów wiejskich wynoszące łącznie ponad 24,5 tys. zł.
24
Podsumowanie
Współczesny rozwój społeczno-ekonomiczny obszarów wiejskich w Polsce
w dużym stopniu uwarunkowany jest możliwością absorpcji środków finansowych
Unii Europejskiej. Oprócz aktywności podmiotów lokalnych, efekty prorozwojowe
tych funduszy zależą od przyjętych kierunków polityki regionalnej (Silski 2000).
Niekorzystny stosunek cen dóbr i usług oferowanych rolnictwu w porównaniu
z cenami uzyskiwanymi w innych sektorach gospodarki powoduje, że rozwój wsi
i rolnictwa w dużej mierze zależy od wysokości transferów z budżetu krajowego
i unijnego. Fundusze WPR można uznać za główny czynnik modernizacji rolnictwa
na badanym terenie. Skala tego oddziaływania zależna jest od zróżnicowania ogólnego poziomu absorpcji tych środków w przeliczeniu na gospodarstwo rolne, a także
na hektar użytków rolnych.
Płatności napływające do gospodarstw powiatu bytowskiego z tytułu realizacji
programu WPR wykazują duże zróżnicowanie przestrzenne zarówno z punktu widzenia ich wielkości (poziom wsparcia), jak i struktury (kierunki wsparcia). Wpływ
na rzeczywisty dopływ środków unijnych ma lokalizacja gospodarstwa (np. uwarunkowania środowiskowe, gospodarcze), a także sytuacja demograficzna i społeczna – rzutująca na postawy rolników wobec wymogów WPR (Kluba 2010).
Fundusze unijne przyczyniają się do rozwoju rolnictwa pod warunkiem, że przeznaczone zostaną na cele inwestycyjne, a nie konsumpcyjne. Należy także zwrócić
uwagę, iż WPR premiuje gospodarstwa duże i wielkoobszarowe.
Wobec dużej rangi płatności obszarowych trudno obecnie stwierdzić, jaki kształt
będzie miała WPR po 2013 roku. Biorąc jednak pod uwagę dotychczasowe doświadczenia oraz uwzględniając oceny efektywności jej wdrażania, wnioskować
można, iż jednym z głównych instrumentów WPR, odpowiedzialnym za wsparcie
i stabilizację dochodów rolniczych, powinny pozostać płatności bezpośrednie. Rozważając przyszłość rozwoju badanych obszarów wiejskich, należy także wziąć pod
uwagę zmieniającą się Politykę Spójności, która obok instrumentów II filaru WPR
stanowi istotne źródło zmian na obszarach wiejskich. Kompleksowe wsparcie, jakie
oferuje polityka obszarów wiejskich, jest niezmiernie istotnym elementem wsparcia
publicznego, które powinno być kontynuowane w celu osiągnięcia trwałego rozwoju, umożliwiającego utrzymanie żywotności obszarów wiejskich, przyczyniając się
jednocześnie do wzrostu konkurencyjności sektora rolnego.
Literatura
Bajek P., Chmielewska-Gill W., Giejbowicz E., Jaworowska A., Poślednik A., Wołek T., 2007,
WPR. Nowoczesna polityka rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Warszawa
Brzezik R., Ciepielewska M., Kowalski A., Rowiński J., Smoleński Z., Urban R.,Wigier M.,
1997, Stowarzyszenie Polski z Unią Europejską. Niezbędne procesy dostosowawcze polskiej gospodarki żywnościowej, Warszawa
Czapiewska G ., 2010, Agritourism and its influence on the transformation in agriculture and
rural areas (by the example of Bytów district), Baltic Coastal Zone, 14, s. 75-86
Głębocki B., Rudnicki R., Hoffmann R., 2010, Poziom absorpcji oraz kierunki rozdyspono25
wania funduszy wspólnej polityki rolnej pozyskanych przez gospodarstwa rolne w Polsce
w 2008 r. W: Rola środków Unii Europejskiej w rozwoju obszarów wiejskich, red. E. Kacprzak, A. Kołodziejczak, Studia Obszarów Wiejskich, XXIV, Warszawa, s. 11-42
Golik D., 2006, Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce, Zeszyty Naukowe
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 709
Kluba M., 2010, Kierunki i poziom wsparcia rolnictwa indywidualnego środkami unijnymi
w województwie kujawsko-pomorskim. W: Fundusze Unii Europejskiej jako czynnik modernizacji rolnictwa polskiego, red. R. Rudnicki, Poznań, s. 91-101
Marcysiak A., 2009, Czynniki różnicujące poziom wsparcia gospodarstw środkami UE,
Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 9, 2, s. 153-158
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, 2007, Warszawa
Rudnicki R., 2005, Gospodarstwa rolne spółek prawa handlowego jako nowy element struktury agrarnej w Polsce. W: Struktura przestrzenna rolnictwa Polski u progu XXI wieku,
red. B. Głębocki, Poznań, s. 101-132
Silski Z., 2000, Elementy ekonomiki i polityki regionalnej, Koszalin
Sobków C., 2004, Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich przez Unię Europejską. W: Możliwości absorpcji instrumentów pomocowych Unii Europejskiej przez samorządy lokalne
i podmioty gospodarcze województwa kujawsko-pomorskiego, red. M. Stefański, Włocławek, s. 37-52
Zawalińska K., 2008, Fundusze unijne: skuteczność i efektywność wspierania rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Dylematy i kierunki przemian. W: Polska wieś i rolnictwo w Unii
Europejskiej, red. M. Drygas, A. Rosner, Warszawa, s. 59-91
Zegar J., 2008, Dochody w rolnictwie w okresie transformacji i integracji europejskiej, Warszawa, s. 99-105
Summary
The article presents the volume, the level and structure of European Union aid measures
for the implementation of the Common Agricultural Policy by the example of Bytów District.
The main causes of variation indicated spatial direct payments and payments for rural development in holdings. The spatial analysis rests on the level of the funds obtained, with the
beneficiaries divided into natural persons (individual farmers) and artificial persons (including commercial companies, churches, groups of agricultural producers and the remaining
legal entities).
26