Restrukturyzacja ibuporzČdkowana likwidacja

Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 3 (55), t. 2: 220 – 236
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja –
jakob noweb instrumenty zarzÈdzania ryzykiem systemowym
wb sektorze ubezpieczeñ
Nadesïany: 28.12.15 / Zaakceptowany do druku: 15.02.15
Teresa Czerwiñska*
Kierunki nowych rozwiÈzañ regulacyjnych ib instytucjonalnych wb sektorze finansowym sÈ odpowiedziÈ
na kryzys ostatnich lat. KoniecznoĂÊ interwencji publicznej ib uruchomienie Ărodków publicznych na
pokrycie strat prywatnych podmiotów na szerokÈ skalÚ zmieniïy optykÚ regulatorów, organów nadzoru
ib opinii spoïecznej. Po pierwsze, stabilnoĂÊ staïa siÚ zdecydowanie podstawowÈ wartoĂciÈ systemu
finansowego, wb znacznie wiÚkszym stopniu niĝli jego potencjaï wzrostowy ib innowacyjnoĂÊ, co jest
powszechnie eksponowane nie tylko wb regulacjach prawnych. W opracowaniu podjÚto analizÚ trendów
wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem systemowym wb sektorze ubezpieczeñ. Przedstawiono charakterystykÚ
kluczowych narzÚdzi zarzÈdzania ryzykiem systemowym wb sektorze ubezpieczeñ, tj.: plany zarzÈdzania
ryzykiem systemowym, majÈce charakter prewencyjny, których celem jest redukcja znaczenia systemowego instytucji ubezpieczeniowej; plany naprawcze, gdzie kluczowÈ rolÚ odgrywa identyfikacja obszarów dziaïalnoĂci ob znaczeniu systemowym ib przygotowanie scenariuszy naprawczych oraz mechanizm
uporzÈdkowanej likwidacji.
Sïowa kluczowe: sektor ubezpieczeñ, instytucje systemowo waĝne, ryzyko systemowe, plany naprawcze,
uporzÈdkowana likwidacja.
Recovery and Resolution – New Mechanisms for Systemic Risk
Management in the Insurance Sector
The new regulatory and institutional trends in the financial sector are ab response to the recent crisis.
The need for public intervention and the mobilization of public funds to cover the mass losses of private
entities have changed the point of view of regulators, supervisory authorities and public opinion. Firstly,
stability has become by far the fundamental value of the financial system, much greater than its growth
and innovation potential, which is widely reflected not only by the legal regulations. The study analyzes
the trends in the systemic risk management in the insurance sector. It presents the characteristics of
key tools for managing systemic risk in this sector, i.e.: preventive systemic risk management plans
aimed at reducing the systemic importance of insurance institutions; recovery plans where the key role
is played by the identification of systemically important areas of activity and the preparation of recovery
scenarios; and the resolution mechanism.
Keywords: insurance sector, systemically important institutions, systemic risk, recovery plans, resolution.
JEL: G22; G18; G01; G23
*
Teresa Czerwiñska – prof. nzw. dr hab., Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski.
Adres do korespondencji: Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski, ul. Szturmowa 1/3, 02-678bWarszawa; e-mail: [email protected].
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
1. Wprowadzenie
Ryzyko instytucji ubezpieczeniowych przez dïuĝszy czas rozpatrywane
byïo wb kategoriach prawdopodobieñstwa upadïoĂci, co przekïadaïo siÚ na
kreowanie szczegóïowych wytycznych wb zakresie instrumentów prewencji
– gïównie wb postaci wymogów kapitaïowych, ab takĝe wymogów wb zakresie
raportowania ib sprawozdawczoĂci finansowej. Obecnie ryzyko wb sektorze
ubezpieczeniowym zaczyna byÊ postrzegane szerzej, bierze siÚ pod uwagÚ
jego funkcjÚ sïuĝebnÈ wobec szeroko pojÚtych interesariuszy, tj. sferÚ gospodarki realnej, konsumentów produktów finansowych oraz szeroko pojÚte
spoïeczeñstwo. Zmiany wb percepcji ryzyka wb sektorze finansowym przekïadajÈ siÚ na podejĂcie do kwestii kreowania architektury instytucjonalnej
ib regulacyjnej – odejĂcie od nadzoru sektorowego na rzecz nadzoru zintegrowanego oraz powoïanie nowych instytucji nadzorczych majÈcych za
zadanie egzekwowanie respektowania interesów ibcelów interesariuszy spoza
sektora finansowego. Niemniej jednak, centralnym punktem wb konstrukcji
instrumentów zarzÈdzania ryzykiem instytucji ubezpieczeniowych pozostajÈ
wymogi wbzakresie pïynnoĂci ibwypïacalnoĂci, wbmyĂl zasady, ĝe odpowiednie
zasoby kapitaïowe umoĝliwiÈ pokrycie skutków finansowych realizacji ryzyka.
Celem opracowania jest analiza nowych narzÚdzi zarzÈdzania ryzykiem
systemowym wb sektorze ubezpieczeñ.
2. Percepcja ryzyka systemowego instytucji ubezpieczeniowych
wb nowym modelu nadzorczym
JeĂli za punkt wyjĂcia do zarzÈdzania ryzykiem instytucji finansowych
przyjmie siÚ koncepcje interesariuszy, to percepcja ryzyka (zarówno co do
samej istoty, jak ibhoryzontu czasowego) wbposzczególnych grupach interesariuszy jest znaczÈco odmienna, tj. (zob. Czerwiñska, 2009):
– wïaĂciciele ib zarzÈdzajÈcy, co prawda róĝniÈ siÚ perspektywÈ czasowÈ
oceny ryzyka (odpowiednio: dïugo- ibkrótkoterminowÈ), ale postrzegajÈ
ryzyko gïównie wbkategoriach prawdopodobieñstwa nieosiÈgniÚcia zaïoĝonego wyniku finansowego;
– konsumenci (obecni ibpotencjalni) usïug finansowych – postrzegajÈ ryzyko
instytucji finansowych jako brak wywiÈzania siÚ zbpodjÚtych zobowiÈzañ
zarówno zbpowodu niewypïacalnoĂci, jak ibzbpowodu stosowania nagannych praktyk rynkowych, ab takĝe – co zyskuje na znaczeniu wb ostatnim
czasie – zawarcie umowy nieodpowiadajÈcej rzeczywistym potrzebom;
– ryzykiem instytucji finansowych wbpostrzeganiu szeroko pojÚtego interesu
spoïecznego jest brak realizacji funkcji sïuĝebnych sektora finansowego
wb relacji do gospodarki realnej, narastanie nierównoĂci ekonomicznospoïecznych wb efekcie tzw. finansyzacji gospodarki oraz wystÚpowanie
wysokich kosztów moral hazard, których ostatecznym pïatnikiem jest
spoïeczeñstwo.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
221
Teresa Czerwiñska
Naleĝy ponadto zauwaĝyÊ, ĝe percepcja ryzyka zmienia siÚ wbzaleĝnoĂci od
formy organizacyjno-prawnej instytucji finansowej, tj. np. gdzie konsumenci
usïug finansowych sÈ jednoczeĂnie wspóïudziaïowcami instytucji (wbtowarzystwach ubezpieczeñ wzajemnych, kasach spóïdzielczych itp.), abtakĝe zmienia
siÚ postrzeganie zakresu funkcji instytucji finansowych ibpodejĂcie do wyceny
ryzyka, zwïaszcza wb zakresie róĝnych rodzajów ryzyka osobowego.
Powszechnie akceptowanym ibzarazem nadrzÚdnym celem konstruowania
modelu architektury instytucjonalnej ib regulacyjnej wb sektorze finansowym
jest ochrona interesów konsumentów ib zapewnienie stabilnoĂci finansowej
sektora, która doĂÊ powszechnie uznawana jest za dobro publiczne (DibGiorgio ib Di Noia, 2001; Szczepañska, 2005). WychodzÈc od ogólnie przyjÚtej
zarówno wb literaturze przedmiotu, jak ib praktyce percepcji ryzyka systemowego, moĝna wyodrÚbniÊ trzy aspekty tego zjawiska (Eling i Pankoke,
2014): (1) czynnik lub bodziec obcharakterze poĂrednim (szoki systemowe,
regulacyjne, powodujÈce zaburzenie, upoĂledzenie wïaĂciwych mechanizmów
ib funkcji rynkowych lub bezpoĂrednim, np. upadïoĂÊ kluczowej dla danego
segmentu rynkowego instytucji powodujÈca zaburzenia wypïacalnoĂci jej
kontrahentów ib podmiotów zaleĝnych, szoki cenowe, szoki informacyjne
powodujÈce ryzyko paniki); (2) zdarzenie – dysfunkcja wbsystemie finansowym polegajÈca na zakïóceniu wïaĂciwej realizacji mechanizmów rynkowych;
(3) konsekwencje zdarzenia – istotne, co do zakresu ib siïy oddziaïywania,
negatywne skutki dla systemu finansowego oraz sfery gospodarki realnej.
Ze wzglÚdu na zakres opracowania nie podjÚto wbtym miejscu szczegóïowego przeglÈdu ibanalizy definicji ryzyka systemowego wbliteraturze przedmiotu,
moĝna jednak przyjÈÊ, ĝe ryzyko systemowe stanowi realizacjÚ zakïóceñ wbfunkcjonowaniu systemu finansowego, które jest spowodowane upoĂledzeniem caïoĂci lub czÚĂci funkcji systemu finansowego, co ma potencjaï do generowania
istotnych konsekwencji dla sfery gospodarki realnej (IMF/BIS/FSB, 2009).
Ryzyko systemowe generowane przez sektor ubezpieczeñ rozpatrywane jest
poprzez pryzmat zdolnoĂci realizacji przez sektor tzw. funkcji krytycznych.
Generalnie przyjmuje siÚ, ĝe realizowanÈ przez instytucje ubezpieczeniowÈ
dziaïalnoĂÊ naleĝy uznaÊ za funkcjÚ krytycznÈ, jeĂli nagïe zaprzestanie realizacji
tej funkcji wb stosunku do podmiotów zewnÚtrznych bÚdzie rodziÊ znaczÈce
konsekwencje zarówno dla systemu finansowego, jak ibsfery gospodarki realnej
(zaraĝaÊ inne instytucje, kryzys zaufania etc.). Z realizacjÈ krytycznych funkcji
przez sektor ubezpieczeñ mamy do czynienia, gdy (FSB, 2014a):
– brakuje mechanizmów do zabezpieczenia kontynuacji realizacji ochrony
ubezpieczeniowej;
– ochrona ubezpieczeniowa jest kluczowym warunkiem dla realizacji
aktywnoĂci gospodarczej podmiotów lub dla zapewnienia dochodów niezbÚdnych do ĝycia wbprzypadku beneficjentów polis ubezpieczeniowych
(dochód rentowy, emerytalny, ubezpieczenia zdrowotne);
– instytucja ubezpieczeniowa odgrywa kluczowÈ rolÚ jako strona kontraktu
wb przypadku: derywatów, repo lub innych, np. instrumentów poĝyczko222
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
wych, wbprzypadku nagïej upadïoĂci takiego kontrahenta: (1) zagroĝona
moĝe byÊ stabilnoĂÊ funkcjonowania rynku tego typu instrumentów finansowych lub (2) pojawi siÚ reakcja ïañcuchowa zwana „zaraĝaniem siÚ
instytucji”;
– niewypïacalnoĂÊ lub upadïoĂÊ instytucji ubezpieczeniowej moĝe skutkowaÊ istotnymi zaburzeniami wb procesie rynkowej wyceny aktywów
na rynku kapitaïowym wskutek wymuszonej wyprzedaĝy znacznej iloĂci
aktywów (tzw. fire-sale).
3. Nowe trendy wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem systemowym
wb sektorze ubezpieczeñ
Zmiany wb polityce zarzÈdzania ryzykiem sektora finansowego nastÚpujÈ
zbreguïy, gdy: (1) zbpowodu zmian zewnÚtrznych zachodzÈcych wbotoczeniu
lub wewnÚtrznych (np. zmiana taktyki osiÈgania celów, wdraĝanie nowych
instrumentów) konieczna jest korekta wykorzystywanych instrumentów ibtechnik wbcelu poprawy skutecznoĂci osiÈgania wytyczonych celów polityki ostroĝnoĂciowej; (2) wystÚpujÈ radykalne zmiany wbhierarchii celów ibpriorytetów
polityki ostroĝnoĂciowej – kiedy nastÚpuje koncepcyjna zmiana wb zakresie
polityki ostroĝnoĂciowej prowadzÈca do zmiany paradygmatów, nieograniczajÈca siÚ do zmian wbposzczególnych instrumentach ibelementach systemu
(zob.: Hall, 1993; Vourloumis, 2012). W ostatnich latach mamy do czynienia
zbprzesuniÚciem paradygmatu polityki ostroĝnoĂciowej wbkierunku akcentowania stabilnoĂci sektora finansowego, rozumianej wbkategoriach odpornoĂci
na ryzyko zakïócenia funkcjonowania niosÈce ze sobÈ powaĝne negatywne
skutki dla rynku wewnÚtrznego oraz realnej gospodarki (zob. RozporzÈdzenie
Parlamentu Europejskiego ibRady (UE) Nrb1092/2010…). StabilnoĂÊ systemu
finansowego jest rozpatrywana najczÚĂciej wbujÚciu funkcjonalnym, stÈd rozwiÈzania wbzakresie instrumentarium polityki ostroĝnoĂciowej ibzarzÈdzania
ryzykiem koncentrujÈ siÚ przede wszystkim na zagwarantowaniu nieprzerwanego, wïaĂciwego wykonywania funkcji instytucji poĂrednictwa finansowego, efektywnym funkcjonowaniu systemu pïatniczego, redukcji dysfunkcji
strukturalnych, ograniczaniu negatywnego wpïywu zakïóceñ stabilnoĂci na
funkcjonowanie sfery realnej gospodarki (zob.: Viñals, 2011; oihák, Muñoz,
Teh Sharifuddin ib Tintchev, 2012; Smaga, 2013).
Kierunki nowych rozwiÈzañ regulacyjnych ibinstytucjonalnych wbsektorze
finansowym sÈ odpowiedziÈ na kryzys ostatnich lat. KoniecznoĂÊ interwencji
publicznej iburuchomienie Ărodków publicznych na pokrycie strat prywatnych
podmiotów na szerokÈ skalÚ zmieniïy optykÚ regulatorów, organów nadzoru,
ab takĝe opinii spoïecznej. Po pierwsze, stabilnoĂÊ staïa siÚ zdecydowanie
podstawowÈ wartoĂciÈ systemu finansowego, wb znacznie wiÚkszym stopniu
niĝli jego potencjaï wzrostowy ibinnowacyjnoĂÊ, co jest powszechnie eksponowane nie tylko wbregulacjach prawnych. StabilnoĂÊ systemu finansowego
przyjmuje rangÚ „dobra publicznego”, gïównie ze wzglÚdu na szerokie konProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
223
Teresa Czerwiñska
sekwencje spoïeczne ostatniego kryzysu, co determinuje zakres ib stopieñ
odpowiedzialnoĂci pañstwa ibjego organów za dziaïania na rzecz stabilnoĂci
(Crockett, 1997; Stiglitz, 2006; Allen ib Wood, 2006; Griffith-Jones, 2009;
Shirakawa, 2012; Aliñska ib Wasiak, 2014).
Po drugie, biorÈc pod uwagÚ wysokie koszty (równieĝ spoïeczne) turbulencji na rynkach finansowych, obecnie nie sÈ juĝ wb zasadzie stawiane
pytania: czy regulowaÊ poszczególne obszary funkcjonowania zarówno instytucji finansowych, jak ibsystemu jako caïoĂci – tylko: wbjaki sposób ibwbjakim
zakresie? ToczÈca siÚ dyskusja wb zakresie interwencjonizmu regulacyjnego
na rynkach finansowych (bÚdÈca odzwierciedleniem szerszej debaty na temat
ksztaïtu interwencjonizmu wbgospodarce) zmierza wbkierunku „tsunami regulacyjnego”. GeneralizujÈc, uznano ěródïa kryzysu za wb znacznym stopniu
engodeniczne, innowacje finansowe zaĂ za katalizator szoków cenowych na
rynkach finansowych. Liberalizacja rynków finansowych oraz gwaïtowny,
wb zasadzie bez odpowiedniej infrastruktury regulacyjnej, rozwój innowacji
finansowych nie przyniosïy poĝÈdanych efektów wbpostaci wzrostu efektywnoĂci informacyjnej rynków poprzez zwiÚkszenie ich pïynnoĂci oraz lepszego
zarzÈdzania ryzykiem wbprocesach gospodarczych, lecz wbskutkowaïy wzrostem niestabilnoĂci ibszoków rynkowych (Stiglitz 2000). W Ăwietle hipotezy
niestabilnoĂci finansowej H. Minsky’ego (1994; 2008), który wskazywaï na
wzrost skïonnoĂci do ryzyka oraz procyklicznoĂÊ podaĝy pieniÈdza kredytowego jako gïówne przyczyny niestabilnoĂci, traktowaï bañki spekulacyjne
na rynkach finansowych jako endogegiczne, wykorzystywanie instrumentów
regulacyjnych ibnadzorczych (w tym interwencja pañstwa ibbanków centralnych) powinno pozwoliÊ na zachowanie stabilnoĂci systemu finansowego,
ab takĝe niwelowaÊ skutki fazy kryzysu (zwiÈzane m.in. ze wstrzymaniem
akcji kredytowej, deflacjÈ, szokami cenowymi ect. dla gospodarki) (Minsky,
1986; Knel, 2012).
PodejmujÈc polemikÚ zb tzw. main streamem, naleĝy zaznaczyÊ, ĝe fetyszyzowanie stabilnoĂci prowadzi do niebezpieczeñstwa „przeregulowania”
ibkreuje dodatkowe ryzyko regulacyjne, tj. np.: niekontrolowany miÚdzysektorowy transfer ryzyka, arbitraĝ regulacyjny (IMF, 2009), stymulowanie sektora
shadow banking. Ponadto, nie wchodzÈc wbobszernÈ dyskusjÚ dotyczÈcÈ cykli
koniunkturalnych, naleĝy wspomnieÊ, ĝe badania wb zakresie teorii chaosu
ib modeli nieliniowych wskazujÈ niestabilnoĂÊ jako immanentnÈ cechÚ systemów gospodarczych (Barnett ib Rose, 2001). Rozwój zb reguïy cechuje siÚ
pewnÈ cyklicznoĂciÈ, natomiast innowacje sÈ dominujÈcym czynnikiem napÚdzajÈcym wzrost, po którym wb sposób naturalny dochodzi do fazy kryzysu
ib pewnego rodzaju „sanacji” rynku zb czÚĂci podmiotów. Ingerencja wb ten
naturalny proces, wprowadzenie regulacyjnych mechanizmów ïagodzÈcych
lub uniemoĝliwiajÈcych naturalnÈ sanacjÚ, zwïaszcza zwiÈzanych zb mechanizmem systemu finansowego, generuje dodatkowe ryzyko nawarstwiania
siÚ czynników kryzysogennych wb dïuĝszej perspektywie (Schumpeter, 1939
za: Knel, 2012; Dec ib Masiukiewicz, 2013, s. 15). Naleĝy mieÊ na uwadze
224
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
równieĝ to, ĝe próby ïagodzenia kryzysu oraz kreowania wzrostu poprzez
interwencje publiczne oraz fiskalne pakiety stymulacyjne wb konsekwencji
wbdïuĝszym horyzoncie czasowym bÚdÈ prowadziÊ do wzrostu dïugu publicznego, co jest szczególnie niebezpieczne dla pañstw zb i tak juĝ wysokim
zadïuĝeniem. Poza tym, transfer ryzyka prywatnych instytucji finansowych
na budĝet publiczny poprzez uruchamianie Ărodków publicznych wbramach
programów naprawczych ib ratunkowych paradoksalnie moĝe prowadziÊ do
wzrostu moral hazard, zwïaszcza wb przypadku instytucji to-big-to-fail.
W zasadzie postuluje siÚ, ĝe architektura regulacyjno-nadzorcza powinna
obejmowaÊ cztery obszary regulacji (Llewelyn, 2006):
– regulacje ostroĝnoĂciowe – dotyczÈce stabilnoĂci ibtransparentnoĂci funkcjonowania poszczególnych instytucji finansowych, tj. banki, zakïady
ubezpieczeñ, fundusze emerytalne etc.;
– regulacje ob charakterze systemowym – ujmujÈce holistycznie problem
stabilnoĂci finansowej sektora finansowego, ze szczególnym uwzglÚdnieniem sektora bankowego ib systemu pïatniczego;
– regulacje wbzakresie ochrony konsumenta usïug finansowych – dotyczÈce
redukcji asymetrii informacyjnej stron kontraktu oraz praktyk rynkowych
instytucji finansowych mogÈcych prowadziÊ do naruszenia interesów konsumenta;
– regulacje wbzakresie konkurencji – majÈce na celu zapewnienie wïaĂciwej
konkurencji wb sektorze finansowym oraz przeciwdziaïanie praktykom
naruszajÈcym zasady konkurencji.
DokonujÈc pewnej syntezy wypracowywanych rozwiÈzañ regulacyjnych
wbsystemie finansowym, moĝna mówiÊ wbzasadzie obdwóch kwestiach, wokóï
których skupiajÈ siÚ wypracowywane regulacje: (1) wypracowanie mechanizmów ib rozwiÈzañ regulacyjnych redukujÈcych moral hazard zarówno
po stronie instytucji finansowych (poprzez podniesienie rangi bieĝÈcego
zarzÈdzania ryzykiem, np. podniesienie standardów wbzakresie governance,
oraz zarzÈdzania kryzysowego wbwarunkach szoków rynkowych, np. budowa
planów naprawczych, awaryjnych ect., wb przypadku instytucji systemowo
waĝnych, ab takĝe reforma architektury nadzorczej, wzmocnienie mandatu
instytucji nadzorczych, rozszerzenie kompetencji oraz wypracowywanie rozwiÈzañ ob charakterze systemowym), jak ib po stronie konsumentów usïug
finansowych (poprzez wzmocnienie pozycji konsumenta oraz wprowadzanie rozwiÈzañ wbzakresie redukcji asymetrii informacyjnej); (2) budowanie
buforów kapitaïowych jako wïaĂciwie wiodÈca metoda zarzÈdzania ryzykiem
wb sektorze finansowym (poprzez podwyĝszanie wymogów kapitaïowych,
pïynnoĂciowych, wzmacnianie roli kapitaïowych systemów gwarancyjnych,
wprowadzania buforów antycyklicznych etc.).
Analiza pokryzysowych rozwiÈzañ regulacyjnych wbsystemie finansowym
pozwala na wyodrÚbnienie nastÚpujÈcych zasadniczych nurtów:
– wzmocnienie nadzoru nad sektorem finansowym poprzez: wprowadzenie
makroostroĝnoĂciowych rozwiÈzañ regulacyjnych, budowÚ jednolitych
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
225
Teresa Czerwiñska
mechanizmów nadzorczych wb UE, wypracowywanie zasad nadzoru dla
instytucji obznaczeniu systemowym oraz instytucji transgranicznych (szerzej: IMF, 2009; Jurkowska, 2011);
– wypracowywanie mechanizmów przyczyniajÈcych siÚ do redukcji asymetrii informacyjnej – gïównie poprzez nakïadanie dodatkowych lub
doprecyzowywanie dotychczasowych obowiÈzków informacyjnych dotyczÈcych umów zawieranych przez instytucje finansowe zbkonsumentami
indywidualnymi, tj. np. wbDyrektywie MIFID 2; Dyrektywie IMD2 oraz
rozporzÈdzeniach: PRIPs ib KiDS, gdzie zaostrzane sÈ obowiÈzki informacyjne wbcelu zwiÚkszenia przejrzystoĂci produktów inwestycyjnych dla
inwestorów indywidualnych;
– zaostrzanie rygorów dyscypliny rynkowej – przede wszystkim podwyĝszanie wymogów kapitaïowych wbzakresie pïynnoĂci ibwypïacalnoĂci (pakiet
regulacji Solvency II), wprowadzenie obligatoryjnego powiÈzania miÚdzy
wymogami kapitaïowymi ab podejmowanym przez instytucje finansowÈ
ryzykiem (podejĂcie Risk Based Approach);
– wzmocnienie roli systemów gwarancyjnych – wbcelu zwiÚkszenia zaufania
do stabilnoĂci sektora finansowego, zwïaszcza bankowego; zabezpieczenia
wypïat zb tytuïu umów ubezpieczenia wb przypadku niewywiÈzania siÚ
zb zobowiÈzañ instytucji ubezpieczeniowych (stowarzyszenie ubezpieczeniowych systemów gwarancyjnych od 2013 roku wbramach International
Forum of Insurance Guarantee Schemes (IFIGS);
– wypracowywanie mechanizmów zarzÈdzania kryzysowego – dotyczy to
przede wszystkim instytucji systemowo waĝnych, które zobowiÈzane sÈ
do stosowania wyĝszych (wb relacji do niesystemowych instytucji) standardów zarzÈdzania ryzykiem, tj.: przygotowywania planów awaryjnych,
planów dziaïania na wypadek upadïoĂci (tzw. living wills), naprawczych
planów zarzÈdzania pïynnoĂciÈ zb uwzglÚdnieniem powiÈzañ ib wspóïzaleĝnoĂci wbgrupie kapitaïowej; regulacje wbzakresie kompleksowego procesu restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji instytucji finansowych
(Dyrektywa Parlamentu Europejskiego Rady 2014/59/UE).
Przede wszystkim naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe pewnÈ nowoĂÊ wb wypracowywanych rozwiÈzaniach regulacyjnych stanowi kategoryzacja podmiotów sektora
finansowego wg kryterium potencjaïu do generowania ryzyka systemowego
na dwie zasadnicze grupy: (1) instytucje systemowo waĝne (Systemically
Important Institutions – SIFI) (przede wszystkim banki zb uwagi na model
biznesowy) – instytucje, które ze wzglÚdu na wielkoĂÊ i/lub powiÈzania
zb innymi podmiotami mogÈ stanowiÊ zagroĝenie dla stabilnoĂci systemu
finansowego oraz sfery gospodarki realnej; (2) instytucje niesystemowe –
podmioty, których dziaïalnoĂÊ nie generuje ryzyka systemowego per se oraz
podmioty maïe, które nie stanowiÈ zagroĝenia systemowego (Brunnermeier,
Crockett, Goodhart, Persaud ib Shin, 2009). Kryteria wyodrÚbniania systemowo waĝnych instytucji finansowych dotyczÈ przede wszystkim: wielkoĂci
instytucji oraz zakresu globalnej, transjurysdykcyjnej dziaïalnoĂci ib jej zïo226
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
ĝonoĂci, stopnia powiÈzañ oraz substytucyjnoĂÊ Ăwiadczonych usïug (BIS,
2013; IAIS, 2013). Obecnie wyodrÚbniono 30 systemowo waĝnych banków
(G-SIBs) oraz 9 ubezpieczycieli (GSII), ablista jest uaktualniana corocznie.
W zakresie kryteriów identyfikacji SIFI (wskaěników ib systemu wag)
toczy siÚ szeroka dyskusja, metodologia zaĂ ulega rewizji. Potencjaï do
kreowania ryzyka systemowego dla stabilnoĂci finansowej wb instytucjach
ubezpieczeniowych jest znaczÈco niĝszy niĝ wb bankach. Badania wykazujÈ,
ĝe sama dziaïalnoĂÊ stricte ubezpieczeniowa nie jest bezpoĂrednim generatorem ryzyka systemowego (IAIS, 2011; The Geneva Associations, 2010;
Czerwiñska, 2014). Przede wszystkim, instytucje ubezpieczeniowe naleĝÈ
do instytucji niemonetarnych, zatem ich wpïyw na system finansowy jest
znaczÈco mniejszy niĝ banków. Nie kreujÈ one pieniÈdza bezgotówkowego
oraz ich dziaïalnoĂÊ nie wpïywa na poziom rynkowych stóp procentowych
wbgospodarce. DziaïalnoĂÊ stricte ubezpieczeniowÈ cechuje inwersyjny cykl
produkcyjny, co wbznacznej mierze pozwala na stabilizacjÚ przepïywów finansowych, zwïaszcza po stronie wpïywów, wbzwiÈzku zbtym ryzyko pïynnoĂci jest
równieĝ generalnie niĝsze niĝ wb przypadku banków wykazujÈcych znaczne
zapotrzebowanie na finansowanie krótkoterminowe wb zwiÈzku zb transformacjÈ terminów pïatnoĂci (IAIS, 2011). Zwraca siÚ uwagÚ równieĝ na relatywnie niskie ryzyko runu wb przypadku ubezpieczycieli, zwiÈzane gïównie
zbryzykiem wystÈpienia katastrof naturalnych oraz masowej rezygnacji zbpolis
wb przypadku ubezpieczycieli na ĝycie (Haefeli ib Liedtke, 2012).
Jak wykazujÈ badania, ranga sektora ubezpieczeñ dla stabilnoĂci systemu
finansowego wzrasta wraz ze stopniem powiÈzañ ubezpieczycieli zb innymi
segmentami systemu finansowego, zwïaszcza sektorem bankowym ibrynkiem
kapitaïowym, abtakĝe wielkoĂciÈ wartoĂci aktywów (Weiß ibMuhlnickel, 2014).
W zdecydowanej wiÚkszoĂci problemy finansowe instytucji ubezpieczeniowych generowane sÈ przez quasi-bankowÈ dziaïalnoĂÊ, tj.:b emisjÚ SDC,
udzielanie gwarancji, oferowanie produktów ob charakterze inwestycyjnym,
co zwiÚksza ich ekspozycjÚ na pozaubezpieczeniowe rodzaje ryzyka (The
Geneva Associations, 2010; IAIS, 2011; Haefeli ib Liedtke 2012; Czerwiñska, 2015).
W Ăwietle badañ wspóïzaleĝnoĂci miÚdzy podmiotami wb sektorach
zarówno bankowym, jak ibubezpieczeniowym sÈ znacznie silniejsze niĝ miÚdzy
sektorami (Slijkerman, Schoenmaker ibde Vries, 2013, s. 773–785). Istotne
znaczenie dla stabilnoĂci finansowej ma aktywnoĂÊ instytucji finansowych
wb wymiarze miÚdzynarodowym, globalnym. Badania wykazujÈ, ĝe banki
ponadnarodowe (transnarodowe) dziaïajÈce lokalnie poprzez spóïki zaleĝne
iboddziaïy, wbodróĝnieniu od banków miÚdzynarodowych, globalnych, koncentrujÈcych siÚ na przepïywach operacji transgranicznych, wykazujÈ mniejszÈ wraĝliwoĂÊ na szoki globalne oraz mniejszÈ podatnoĂciÈ na zaraĝanie
siÚ (McCauley, McGuire ib von Peter 2012; Schoenmaker ib Wagner, 2011).
Potwierdza to zasadnoĂÊ wiÚkszych wymogów kapitaïowych ibpïynnoĂciowych
dla GSIBs oraz tendencji regulacyjnych wbkierunku bardziej Ăcisïego moniProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
227
Teresa Czerwiñska
torowania instytucji transgranicznych, co wymaga jeszcze znacznego zaangaĝowania wbzakresie wypracowania wspóïpracy miÚdzy organami nadzoru,
ib„ulokalniania” zagranicznych instytucji finansowych wbkrajach goszczÈcych
(Viñals ib Nier, 2014; IMF, 2015, s. 74–77). Przeprowadzone badania nie
potwierdzajÈ natomiast, jak dotychczas, istotnej zaleĝnoĂci miÚdzy miÚdzynarodowÈ dywersyfikacjÈ dziaïalnoĂci instytucji ubezpieczeniowych abwzrostem
generowanego ryzyka systemowego (Weiß ib Muhlnickel, 2014, s. 95–117].
Geograficzna dywersyfikacja dziaïalnoĂci ubezpieczycieli moĝe przyczyniaÊ
siÚ do lepszego zarzÈdzania ryzykiem, pozwala bowiem na redukcjÚ ryzyka
kumulacji szkód (zob.: Kandarian, 2013).
4. Nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem systemowym
wb sektorze ubezpieczeñ
Regulacje nadzorcze idÈ wb kierunku nadzoru bardziej intruzywnego,
umoĝliwiajÈcego, poprzez wykorzystanie odpowiedniego instrumentarium,
ksztaïtowanie nie tylko zachowañ poszczególnych instytucji, lecz takĝe struktury sektora. MajÈc na uwadze fakt, ĝe instytucje finansowe czÚsto czerpiÈ
ponadprzeciÚtne korzyĂci zb dziaïalnoĂci prowadzÈcej do kreowania ryzyka
systemowego, tj. np. dziaïalnoĂci pozaubezpieczeniowej zakïadów ubezpieczeñ
ibreasekuracji, podejmowane sÈ dziaïania majÈce na celu penalizowanie takich
praktyk. Dziaïania te mogÈ przyjmowaÊ formÚ restrykcji, np. nakïadanie limitów na wybrane kategorie inwestycji, wykorzystywanie derywatów, dodatkowe
wymogi kapitaïowe ibpïynnoĂciowe wbprzypadku powiÈzañ konglomeratowych,
bufory kapitaïowe lub zachÚt, np. niĝsze wagi ryzyka wbprzypadku dywersyfikacji portfela inwestycji, „odkonglomeryzowania” dziaïalnoĂci, wyodrÚbniania
podmiotów zaleĝnych, separacji dziaïalnoĂci podstawowej ib poszczególnych
modeli biznesowych. RozwiÈzania te majÈ teĝ docelowo redukowaÊ liczbÚ
waĝnych systemowo instytucji ubezpieczeniowych poprzez kontrolowane wyodrÚbnianie podmiotów obistotnie róĝnym od ubezpieczeniowego profilu ryzyka
prowadzonej dziaïalnoĂci. GeneralizujÈc, moĝna stwierdziÊ, ĝe podstawowÈ
zasadÈ wb wypracowywanych regulacjach jest zaïoĝenie, ĝe ciÚĝar finansowy
powinna ponosiÊ instytucja inicjujÈca, generujÈca lub kumulujÈca ryzyko systemowe. Takie rozwiÈzania bÚdÈ skuteczne, jeĂli koszt krañcowy dla instytucji
ubezpieczeniowych bÚdzie wyĝszy niĝ oczekiwane korzyĂci.
Do kluczowych narzÚdzi zarzÈdzania ryzykiem systemowym wb sektorze
ubezpieczeñ naleĝy zaliczyÊ:
– plany zarzÈdzania ryzykiem systemowym (Systemic Risk Management
Plans – SRMP), majÈce charakter prewencyjny – celem jest redukcja
znaczenia systemowego instytucji ubezpieczeniowej;
– plany naprawcze (Recovery Plans) – kluczowÈ rolÚ ma identyfikacja obszarów dziaïalnoĂci ob znaczeniu systemowym ib przygotowanie scenariuszy
naprawczych;
– mechanizm uporzÈdkowanej likwidacji (resolution).
228
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
Istotnym elementem nowego systemu infrastruktury regulacyjnej wbUE,
majÈcego redukowaÊ zjawisko moral hazard, jest wypracowanie mechanizmu
restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji zagroĝonych instytucji ubezpieczeniowych. Mechanizm ten ma na celu wczesne zapobieganie niewypïacalnoĂci, jak równieĝ wbprzypadku jej zaistnienia – zminimalizowania skutków jej kosztów na sektor publiczny ibstanowi koñcowy element wbprocesie
zarzÈdzania ryzykiem instytucji finansowych (tab. 1 ib 2).
Wyszczególnienie
Systemic Risk Management Plan
(SRMP)
UporzÈdkowana likwidacja
(Resolution Plan)
ZawartoĂÊ
zawiera zestaw instrumentów ibprocedur pozwalajÈcych na zarzÈdzanie ryzykiem systemowym (przede
wszystkim jego redukcjÚ)
zawiera: (1) relacje wewnÈtrzb struktury organizacyjno-prawnej, relacje
zb podmiotami zaleĝnymi ib podporzÈdkowanymi, ab takĝe informacje
dotyczÈce sytuacji finansowej, organizacyjnej; (2) informacje dotyczÈce
rodzaju ibzakresu zobowiÈzañ zbtytuïu
prowadzonego core biznesu; (3)bplan
kontynuacji realizacji funkcji krytycznych podczas likwidacji; (4) instrumenty adresowane do usuwania/
redukcji barier wbprocesie uporzÈdkowanej likwidacji (realnoĂÊ wykonania,
ěródïa pokrycia kosztów etc.)
Cele
dedykowany rodzajom ryzyka zidentyfikowanym przez organy nadzoru wb desygnowanych podmiotach,
tj.b GSII (gïównie wb zakresie dziaïalnoĂci nieubezpieczeniowej, inwestycyjnej na rynkach finansowych
oraz powiÈzania z b instytucjami
finansowymi wb ramach grupb I konglomeratów)
dedykowany zabezpieczeniu interesówb osób trzecich poprzez zapewnienie realizacji funkcji krytycznych
wbprocesie uporzÈdkowanej likwidacji instytucji ubezpieczeniowej
Decydent
kadra zarzÈdzajÈca
regulatorzy, organy nadzorcze
Realizacja
realizowany wbtoku zwykïej dziaïal- realizowany wb drodze decyzji organoĂci biznesowejb(tzw. going concern) nu nadzoru wbsytuacji kryzysowej bez
pod nadzorem organu nadzorczego perspektywy naprawy
Ocena
oddziaïywanie na wyznaczone przez
organ nadzoru mierniki ryzyka systemowego, np. wysokoĂÊ dodatkowego
wymogu kapitaïowego, ograniczenie
aktywnoĂci pozaubezpieczeniowej,
odseparowanie dziaïalnoĂci nieubezpieczeniowej
wypracowanie ex-ante: (1) instrumentów redukcji barier uporzÈdkowanej
likwidacji (2) przygotowanie rozwiÈzañ umoĝliwiajÈcych realizacjÚ uporzÈdkowanej likwidacji; (3)borganizacja instytucji pomostowej r)
Tab. 1. Charakterystyka kluczowych elementów planów zarzÈdzania ryzykiem systemowym
ib uporzÈdkowanej likwidacji instytucji ubezpieczeniowych. ½ródïo: opracowanie na
podstawie: R. Curtis ibJ. Collier. (2014). Recovery & Resolution Plans (RRPs) – International
Developments in Insurance Regulation. KPMG, Actuaries Institute 2014 Financial Services
Forum, 5–6 maja.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
229
Teresa Czerwiñska
Faza dziaïalnoĂci
instytucji ubezpieczeniowej – kontinuum warunków
stresu
Etapy procesu zarzÈdzania ryzykiem
Decydenci/podmioty odpowiedzialne
1) prewencja
Zwykïa bieĝÈca dzia- instrumentarium:
ïalnoĂÊ operacyjna – bieĝÈcego nadzoru operacyjnego, tj. np. monitorowanie wymogów wypïacalnoĂci, pïynnoĂci,
wb normalnych walimity duĝych ekspozycji, inspekcje, wymogi
runkach (zarzÈdzasprawozdawcze, stres testy, plany awaryjne etc.
nie wb warunkach:
strat oczekiwanych – dziaïañ zapobiegawczych oraz moĝliwoĂci przeprowadzenia efektywnych dziaïañ wb zakresie
wkomponowanych
restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji, tj.
wb plan finansowy,
np.: plany uporzÈdkowanej likwidacji, ogranistrat nieoczekiwaczania rozmiarów dziaïalnoĂci, zmiany struktury
nych identyfikowaorganizacyjnej ib prawnej, limity ekspozycji
nych zb wykorzystaniem stres testów)
zarzÈd
rada nadzorcza
komitety zarzÈdzajÈce ryzykiem
aktuariusze
2) wczesna interwencja
Sytuacja awaryjna
zb perspektywÈ jej
naprawy – na etapie zagroĝenia wypïacalnoĂci, utraty
pïynnoĂci
zarzÈd
instrumentarium:
– nadzorowana realizacja planów naprawczych rada nadzorcza
przy udziale orzaakceptowanych przez organ nadzoru
ganu nadzoru
– wiÚksze wymogi wb zakresie sprawozdawczoĂci
– wzmocnienie kapitaïowe instytucji (dokapitalizowanie przez wïaĂcicieli)
– ustanowienie kuratora, zarzÈdu komisarycznego
– zmiany wb organach zarzÈdzajÈcych instytucji
– sprzedaĝ spóïek zaleĝnych
– restrukturyzacja zobowiÈzañ poprzez konwersjÚ
zobowiÈzañ na kapitaï
– pozyskanie finansowania
– ograniczenie dziaïalnoĂci
3) uporzÈdkowana likwidacja (resolution)
Sytuacja kryzysowa instrumentarium:
bez realnych per- – sprzedaĝ przedsiÚbiorstwa (np. nacjonalizacja)
spektyw naprawy, – utworzenie instytucji pomostowej (np. bridge
bank),
niewypïacalnoĂÊ
– wydzielenie aktywów (asset separation),
– umorzenie lub konwersjÚ dïugu (write
down/bail-in).
organ nadzoru jako inicjator ib wykonawca przy udziale
za rzÈdu, rady
nadzorczej
Tab. 2. Proces zarzÈdzania ryzykiem instytucji ubezpieczeniowych. ½ródïo: opracowanie na
podstawie: Impact Assessment Accompanying the document ProposalL for ab Directive of
The European Parliament and of The counsil establishing abframework for the recovery and
resolution of credit institutions and investment firms and amending Council Directives 77/91/
EEC and 82/891/EC, Directives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/EC, 2007/36/
EC and 2011/35/EC and Regulation (EU) No 1093/2010 (COM(2012) 280 final) (SWD(2012)
167 final), Brussels, 6.6.2012, SWD(2012) 166 final; J. Pruski. (2013). Perspektywy resolution
wbPolsce. W: Procedura restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji banku – doĂwiadczenia
Ăwiatowe, rozwiÈzania dla UE ib dla Polski. Zeszyty BRE Bank CASE. nr 124/2013.
230
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
4.1. Restrukturyzacja ib plany naprawcze
Plany naprawcze, jako mechanizm wczesnej interwencji, majÈ na celu
wypracowanie scenariuszy przywrócenia pïynnoĂci ib wypïacalnoĂci instytucji ubezpieczeniowej, zwïaszcza wb obszarze funkcji krytycznych. Zakres
dziaïañ naprawczych realizowanych przez instytucje ubezpieczeniowe obejmuje przede wszystkim: sprzedaĝ podmiotów zaleĝnych, transfer portfela
ubezpieczeñ, zmiany wb programach reasekuracji, wzmocnienie kapitaïowe
ubezpieczyciela, np. poprzez dokapitalizowanie, zawieszenie wypïacania
dywidend; rewizjÚ ib wprowadzenie zmian wb strategii inwestycyjnej; zmiany
wbregulaminie, warunkach ogólnych ubezpieczeñ, zmiany wysokoĂci skïadek,
opïat ib prowizji. Przygotowanie planów naprawczych powinno byÊ elementem procesu wïasnej oceny ryzyka (Own Risk and Solvency Assessment –
ORSA), jak ma to miejsce np. wb rozwiÈzaniach brytyjskich. Do podstawowych narzÚdzi wb tym zakresie naleĝy zaliczyÊ: analizÚ scenariuszowÈ oraz
stress testy.
Niezwyke istotne jest traktowanie zarzÈdzania ryzykiem instytucji ubezpieczeniowej wb ujÚciu procesowym. Monitorowanie kondycji instytucji
ubezpieczeniowej jako zmiennej na pewnym kontinuum wb warunkach
stresów rynkowych, co pozwoli na identyfikacjÚ „punktu zwrotnego”
wyznaczajÈcego moment uruchomienia wczesnej interwencji wb postaci
wdroĝenia planów naprawczych, ab wb dalszej kolejnoĂci wb miarÚ potrzeb
mechanizmu uporzÈdkowanej likwidacji. Jak wykazujÈ badania, bardzo
waĝne jest niezwïoczne zapobierzenie utraty wartoĂci instytucji ubezpieczeniowej, opracowanie strategii zarzÈdzania aktywami wbcelu maksymalizacji
ich wartoĂci wbprocesie sprzedaĝy, poszukiwanie instytucji pomostowej oraz
wdroĝenie planu naprawczego (Baranoff, 2015).
4.2. UporzÈdkowana likwidacja
Mechanizm uporzÈdkowanej likwidacji, poczÈtkowo projektowany dla
instytucji systemowo waĝnych, moĝe znajdowaÊ zastosowanie do kaĝdej
instytucji finansowej wb przypadku, gdy jej upadïoĂÊ moĝe rodziÊ skutki
systemowe, np.: zaraĝane innych instytucji finansowych, negatywne skutki
dla gospodarki realnej, brak realizacji funkcji krytycznych. Mechanizm
resolution stanowi kompleksowy zestaw procedur ob charakterze administracyjno-prawnym uruchamianym wb sytuacji zagroĝenia interesu publicznego, polegajÈcy na dokonaniu restrukturyzacji bÈdě likwidacji instytucji
finansowej przy jednoczesnym zapewnieniu ciÈgïoĂci realizacji funkcji krytycznych oraz zabezpieczeniu interesów konsumentów usïug finansowych
(por. FSB, 2014; Szczepañska, Dobrzañska ib Zdanowicz, 2015). Mechanizm resolution adresowany jest do instytucji ob znaczeniu systemowym,
poczynajÈc od szczebla krajowego. Do podstawowych zasad tego mechanizmu naleĝy zaliczyÊ (art.b 34, Dyrektywy Parlamentu Europejskiego ib Rady
2014/59/UE):
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
231
Teresa Czerwiñska
– zapewnienie ciÈgïoĂci wykonywania funkcji ob znaczeniu systemowym –
ma to priorytetowe znaczenie, za funkcje krytyczne instytucji finansowej
przyjmuje siÚ bowiem realizowanÈ przez niÈ dziaïalnoĂÊ, której zakïócenie
(np. niedostÚpnoĂÊ zb powodu braku substytucyjnoĂci lub niewywiÈzanie
siÚ zb zobowiÈzañ) moĝe spowodowaÊ istotne konsekwencje dla gospodarki realnej oraz stabilnoĂci finansowej systemu (np. zaraĝanie innych
instytucji finansowych) (FSB, 2013); naleĝy jednak zaznaczyÊ, ĝe trudno
mówiÊ obzdefiniowanym katalogu funkcji krytycznych, poniewaĝ „krytycznoĂÊ” realizowanych przez instytucje funkcji jest traktowana jako pewne
kontinuum ib zaleĝy od rozmiarów instytucji, stopnia jej powiÈzañ etc.;
przyjmuje siÚ, ĝe do funkcji krytycznych wbbankach zaliczane sÈ: przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów, zarzÈdzanie ryzykiem, prowadzenie rozliczeñ wbsystemach pïatniczych, wbinstytucjach ubezpieczeniowych
do funkcji krytycznych zalicza siÚ zaĂ: zapewnienie realnoĂci ochrony
ubezpieczeniowej wb ubezpieczeniach obowiÈzkowych, realizacji Ăwiadczeñ majÈcych charakter zabezpieczenia finansowego osób, tj.b wypïaty
zb tytuïu ubezpieczeñ zdrowotnych, rent, Ăwiadczeñ emerytalnych
(FSB, 2014a);
– zabezpieczenie interesów klientów instytucji finansowej, tj. depozytariuszy, ubezpieczonych, inwestorów;
– zachowanie wartoĂci likwidowanego podmiotu celem minimalizacji kosztów likwidacji zarówno dla wïaĂcicieli, jak innych interesariuszy, co jest
istotnÈ przewagÈ mechanizmu wbrelacji do klasycznego procesu upadïoĂciowego, przewlekïoĂÊ którego niejednokrotnie skutkuje istotnÈ utratÈ
na wartoĂci aktywów likwidowanego podmiotu (szerzej w: Szczepañska,
Dobrzañska ib Zdanowicz, 2015);
– nietransferowanie kosztów likwidacji ib restrukturyzacji kryzysowej na
sektor publiczny poprzez zapewnienie, ĝe koszty tego procesu wbpierwszej kolejnoĂci bÚdÈ ponoszone przez wïaĂcicieli instytucji finansowej
(wb kolejnoĂci wierzyciele);
– nastÚpuje wymiana zarzÈdu ibkadry kierowniczej wyĝszego szczebla instytucji objÚtej restrukturyzacjÈ ibuporzÈdkowanÈ likwidacjÈ – zarzÈdzajÈcy
ponoszÈ osobistÈ odpowiedzialnoĂÊ za upadïoĂÊ instytucji;
– ĝaden zb wierzycieli nie ponosi strat wiÚkszych niĝ te, które poniósïby
wb sytuacji, gdyby dana instytucja zostaïa zlikwidowana wb ramach standardowego postÚpowania upadïoĂciowego.
W procesie uporzÈdkowanej likwidacji instytucji ubezpieczeniowej bardzo istotna jest rola organu nadzoru jako podmiotu, który powinien mieÊ
uprawnienia do (FSB, 2014):
– wyznaczenia warunków brzegowych wejĂcia instytucji ubezpieczeniowej
wb procedurÚ uporzÈdkowanej likwidacji (mierniki, standardy ostrzegania etc.); wb szczególnoĂci pod uwagÚ naleĝy wziÈÊ: (1) niespeïnienie
minimalnych wymogów kapitaïowych, innych wymogów ostroĝnoĂciowych
232
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
wb sytuacji braku racjonalnych przesïanek do przywrócenia wïaĂciwego
sposobu funkcjonowania instytucji ubezpieczeniowej; (2) znaczne prawdopodobieñstwo niedotrzymania zobowiÈzañ wobec beneficjentów polis
ubezpieczeniowych; (3) niepowodzenie planu naprawczego lub uzasadnione wÈtpliwoĂci co do efektów/sposobu wdroĝenia takiego planu;
– efektywnego nadzoru ibzarzÈdzania likwidowanÈ instytucjÈ (poĂrednio lub
bezpoĂrednio, np. poprzez instytucje pomostowÈ) tak, aby zagwarantowaÊ
realizacjÚ funkcji krytycznych;
– restrukturyzacji portfela zobowiÈzañ instytucji ubezpieczeniowej,
tj.b redukcja przyszïych dochodów zb polis, wygaszanie polis, redukcja
wartoĂci wykupu;
– transferu portfela instytucji ubezpieczeniowej.
5. Podsumowanie
Nowe rozwiÈzania regulacyjne skupiajÈ siÚ przede wszystkim na redukcji moral hazard SIFIs ib formuïujÈ zalecenia wb zakresie (FSB, 2010; 2011;
szerzej w: Jurkowska, 2011):
– wypracowania mechanizmu restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji
instytucji finansowych, pozwalajÈcych na rozwiÈzanie instytucji finansowych wb sposób szybki ib bezpieczny dla systemu ib finansów publicznych;
– bardziej restrykcyjnego nadzoru, zwïaszcza wb zakresie transjurysdykcyjnym, wbcelu ograniczania ryzyka zaraĝania, ujednolicenie zasad nadzoru
oraz zapewnienie wspóïpracy organów nadzorczych;
– zwiÚkszenia zdolnoĂci do absorbcji potencjalnych strat (High Loss Absorption Capacity), wprowadzenie dodatkowych buforów kapitaïowych.
Na obecnym etapie trudno jest jeszcze wbsposób bardziej jednoznaczny
oceniÊ nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem systemowym wb sektorze
ubezpieczeñ, dotychczas nie wypracowano bowiem rozwiÈzañ na poziomie wykonawczym. Ponadto, kwestiÈ kluczowÈ dla efektywnoĂci wdraĝania
nowych narzÚdzi zarzÈdzania ryzykiem systemowym wbsektorze ubezpieczeñ
jest umocnienie roli organu nadzoru. Tymczasem, analiza dotychczasowego
funkcjonowania nowo powoïanych europejskich organów nadzoru (tj. EBA,
EIOPA, ESMA) wykazuje, ĝe wciÈĝ wbniewystarczajÈcym stopniu wykorzystujÈ one swoje uprawnienia ibkompetencje nadzorcze. W opinii Ărodowiska
sektora finansowego oraz narodowych organów nadzorczych pañstw UE
paneuropejskie organy nadzoru wbzasadzie nie wykorzystujÈ swoich kompetencji wb procesie nadzoru. Ponadto, badania wykazujÈ, ĝe nowo powoïane
instytucje nadzorcze przez znacznÈ czÚĂÊ Ărodowiska sektora finansowego
ibnadzory krajowe postrzegane sÈ obecnie jako nieposiadajÈce wystarczajÈcej
niezaleĝnoĂci wbrelacjach zbKomisjÈ EuropejskÈ (80% respondentów uwaĝa,
ĝe EIOPA nie posiada faktycznej niezaleĝnoĂci lub jest ona ograniczona lub
relatywna) (Demarigny, McMahon ib Robert, 2013).
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
233
Teresa Czerwiñska
Bibliografia
Aliñska, A. ib Wasiak, K. (2014). Czy stabilnoĂÊ systemu finansowego moĝna uznaÊ za
dobro publiczne?. Studia Ekonomiczne, 198, cz. 1: Finanse – problemy – decyzje.
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego wb Katowicach.
Allen, W. ibWood, G. (2006). Defining and achieving financial stability. Journal of Financial Stability, czerwiec.
BIS. (2013). Global systemically important banks: updated assessment methodology and
the higher loss absorbency requirement. Bank for International Settlements, lipiec.
Baranoff, E. (2015). U.S. and Japan Life Insurers Insolvencies Case Studies. Lessons learned
from resolutions. A Geneva Association research Report.
Barnett, W.A. ib Rose, M. (2001). Joseph Schumpeter and Modern Nonlinear Dynamics. W: V. Orati, Sh. Dahiya (red.), Economic Theory in the Light of Schumpeter’s
Scientific Heritage: Essays in Memory of Schumpeter on his 50th Death Anniversary
(s. 187–196). Rohtak: Spellbound Publications.
Brunnermeier, M., Crockett, A., Goodhart, Ch., Persaud, A.D. ib Shin, H. (2009). The
Fundamental Principles of Financial Regulation. Geneva Reports on the World Economy 11, International Center for Monetary and Banking Studies (ICMB), czerwiec,
Geneva.
oihák, M., Muñoz, S., Teh Sharifuddin, S. ib Tintchev, K. (2012). Financial Stability
Reports: What Are They Good For?. IMF, Working Paper, WP/12/1, IMF January.
Crockett, A.D. (1997). Why is Financial Stability ab Goal of Public Policy? Economic
Review, Q IV, 5–22.
Curtis, R. ibCollier, J. (2014). Recovery & Resolution Plans (RRPs) – International Developments in Insurance Regulation. KPMG, Actuaries Institute 2014 Financial Services
Forum, 5–6 maja.
Czerwiñska, T. (2009). Polityka inwestycyjna instytucji ubezpieczeniowych – istota, uwarunkowania, instrumenty. Gdañsk: Wyd. Uniwersytetu Gdañskiego.
Czerwiñska, T. (2014). Ryzyko systemowe sektora ubezpieczeñ – analiza ekspozycji wbkrajach Unii Europejskiej. Problemy ZarzÈdzania, 4.
Czerwiñska, T. (2015). Zagroĝenia dla stabilnoĂci sektora ubezpieczeñ – ujÚcie systemowe. W: J. Czekaj, E. Miklaszewska, W. Suïkowska (red.), Nauka finansów
dla rozwoju gospodarczego ib spoïecznego. Rynek finansowy jako mechanizm alokacji zasobów wb gospodarce. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
wb Krakowie.
Dec, P. ib Masiukiewicz, P. (2013). Podatek bankowy. Warszawa: C.H. Beck.
Demarigny, F., McMahon, J. ib Robert, N. (2013). Review of the New European System of Financial Supervision (ESFS). Part 1: The Work of the European Supervisory
Authorities (EBA, EIOPA, ESMA). European Parliament Directorate-General for
Internal Policies Policy Department A: Economic and Scientific Policy, paědziernik,
(IP/A/ECON/ST/2012-23).
Di Giorgio, G. ib Di Noia, C. (2001). Financial Regulation and Supervision in the Euro
Area: A Four-Peak Proposal. The Wharton Financial Institutions Center, styczeñ.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego ib Rady 2014/59/UE zb dnia 15 maja 2014 r. ustanawiajÈca ramy na potrzeby prowadzenia dziaïañ naprawczych oraz restrukturyzacji
ib uporzÈdkowanej likwidacji wb odniesieniu do instytucji kredytowych ib firm inwestycyjnych oraz zmieniajÈca dyrektywÚ Rady 82/891/EWG ib dyrektywy Parlamentu
Europejskiego ibRady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE, 2007/36/
WE, 2011/35/UE, 2012/30/UE ib 2013/36/EU oraz rozporzÈdzenia Parlamentu Europejskiego ib Rady (UE) nr 1093/2010 ib (UE) nr 648/2012.
Eling, M. ib Pankoke, D. (2014). Systemic Risk in the Insurence Sector – What Do We
Know?. Working Paper on Risk Management and Insurance, No. 124.
FSB. (2010). Reducing the moral hazard posed by systemically important financial institutions. FSB Recommendations and Time Lines, FSB, 20 paědziernika.
234
DOI 10.7172/1644-9584.55.15
Restrukturyzacja ib uporzÈdkowana likwidacja – jako nowe instrumenty zarzÈdzania ryzykiem…
FSB. (2011). Intensity and Effectiveness of SIFI Supervision. Progress report on implementing the recommendations on enhanced supervision. Financial Stability Board, 27
paědziernika.
FSB. (2013). Recovery and Resolution Planning for Systemically Important Financial Institutions: Guidance on Identification of Critical Functions and Critical Shared Services,
lipiec.
FSB. (2014). Key Attributes of Effective Resolution Regimes for Financial Institutions. Financial Stability Board,15 paědziernika.
FSB. (2014a). Recovery and Resolution Planning for Systemically Important Insurers: Guidance on Identification of Critical Functions and Critical Shared Services. FSB Consultative Document, 16 paědziernika.
Griffith-Jones, S. (2009). New Financial Architecture as abGlobal Public Good. Pozyskano
z: http://www.stephanygj.net/papers/New_financial_architecture_as_a_global_public_
good.pdf.
Haefeli, D. ibLiedtke, P.M. (2012). Insurance and Resolution in Light of the Systemic Risk
Debate. A Contribution to the financial stability discussion in insurance. Geneva: The
Geneva Association, February. Pozyskano z: www.genevaassociation.
Hall, P.A. (1993). Policy Paradigms, Social Learning and the State: the case of economic
policy-making in Britain. Comparative Politics, 25(3), 275–296.
IAIS. (2011). Insurance and Financial Stability. Basel: International Association of Insurance Supervisors, listopad.
IAIS. (2013). Global Systemically Important Insurers: Initial Assessment Methodology. Basel:
International Association of Insurance Supervisors, 18 lipca.
IMF. (2009). Global Financial Stability Report, Navigating the Financial Challenges Ahead.
International Monetary Fund, paědziernik.
IMF. (2015). Global Financial Stability Report, Navigating Monetary Policy Challenges and
Managing Risks. International Monetary Fund, kwiecieñ.
IMF/BIS/FSB. (2009). Guidance to Assess the Systemic Importance of Financial Institutions, Markets and Instruments: Initial Considerations. Report to the G-20 Finance
Ministers and Central Bank Governors, Joint IMF/BIS/FSB.
Impact Assessment Accompanying the document Proposal for abDirective of The European Parliament and of The Council establishing abframework for the recovery and
resolution of credit institutions and investment firms and amending Council Directives
77/91/EEC and 82/891/EC, Directives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/
EC, 2007/36/EC and 2011/35/EC and Regulation (EU) No. 1093/2010 (COM(2012)
280 final) (SWD(2012) 167 final), Brussels, 6.6.2012, SWD(2012) 166 final.
Jurkowska, A. (2011). Instytucje waĝne systemowo ibryzyko systemowe. Propozycje nowych
rozwiÈzañ regulacyjnych wbsektorze finansowym. Zeszyty Naukowe, 11, Kraków: PTE.
Kandarian, S.A. (2013). Insurers as SIFIs: ab Case of Mistaken Identyfy? The Geneva
Association, Insurance and Finance Editorial Overview, 12, 10 paědziernika.
Knel, M. (2012). Schumpeter, Minsky and the financial instability hypothesis. NIFU Nordic
Institute for Studies in Innovation, Research and Education NIFU.
Llewellyn, D.T. (2006). Institutional structure of financial regulation and supervision: the
basic issues. World Bank seminar Aligning Supervisory Structures with Country Needs,
Washington DC, 6–7 czerwca.
McCauley, R., McGuire, P. ib Götz von, P. (2012). After the Global Financial Crisis:
From International to Multinational Banking?. Journal of Economics and Business,
64(1), 7–23.
Minsky, H. (1986). The evolution of financial institutions and the performance of the
economy. Journal of Economic, (20), 345–353.
Minsky, H. (1994). Financial Instability and the Decline of Banking: Public Policy Implications. Minsky Archives, The Levy Economics Institute of Bard College.
Minsky, H. (2008). Stabilizing an Unstable Economy. McGraw Hill, International Ed.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
235
Teresa Czerwiñska
Pruski, J. (2013). Perspektywy resolution wbPolsce. W: Procedura restrukturyzacji ibuporzÈdkowanej likwidacji banku – doĂwiadczenia Ăwiatowe, rozwiÈzania dla UE ib dla
Polski. Zeszyty BRE Bank CASE, 124.
RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego ib Rady (UE) Nr 1092/2010 zb dnia 24 listopada 2010 r. wb sprawie unijnego nadzoru makroostroĝnoĂciowego nad systemem
finansowym ib ustanowienia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, Dz. Urz.
UE L 331 zb 15.12.2010.
Schoenmaker, D. ibWagner, W. (2011). The Impact of Cross-Border Banking on Financial
Stability. Tinbergen Institute Discussion Paper, 11-054/DSF18.
Schumpeter, J.A. (1939). Business Cycles: Volumes I&II. New York: McGraw Hill.
Shirakawa, M. (2012). International financial stability as abpublic good. Keynote address
at ab High-Level Seminar co-hosted by the Bank of Japan and the International
Monetary Fund in Tokyo, Japan, 14 paědziernika.
Smaga, P. (2013). Istota stabilnoĂci finansowej. Studia ib Prace Kolegium ZarzÈdzania
ib Finansów, Zeszyt Naukowy, 124, 103–122. Warszawa: SGH.
Stiglitz, J. (2000). Capital Market Liberalization, Economic Growth, and Instability.
World Development, 28(6), 1075–1086.
Stiglitz, J. (2006). Global public goods and global Þnance: does global governance ensure
that the global public interest is served?. W: J.P. Touffut (red.), Advancing Public
Goods (s. 149–164). Cheltenham: The Cournot Center for Economic Studies.
Szczepañska, O. (2005). Podstawowe przesïanki, zagroĝenia ibstruktura sieci bezpieczeñstwa finansowego wbĂwietle teorii ibdoĂwiadczeñ miÚdzynarodowych. Bezpieczny Bank,
1, 20–22.
Szczepañska, O., Dobrzañska, A. ibZdanowicz, B. (2015). Resolution czyli nowe podejĂcie
do banków zagroĝonych upadïoĂciÈ. Warszawa: NBP.
The Geneva Association. (2010). Systemic Risk in Insurance, An Analysis of insurance
and financial stability. Geneva: The Geneva Association, marzec.
Viñals, J. (2011). Macroprudential Policy: An Organizing Framework – Background Paper.
Monetary and Capital Markets Department, IMF, 14 marca.
Viñals, J. ib Nier, E. (2014). Collective Action Problems in Macroprudential Policy and
the Need for International Coordination. Financial Stability Review, 18, Banque de
France, Paris.
Vourloumis, S. (2012). Reforming EU and Global Financial Regulation: Crisis, Learning
and Paradigm Shifts. 4th Biennial ECPR Standing Group for Regulatory Governance
Conference „New Perspectives on Regulation, Governance and Learning 2012”, University of Exeter, 27–29 czerwca.
Weiß, G.N.F. ibMuhlnickel, J. (2014). Why do some insurers become systemically relevant?
Journal of Financial Stability, 13, 95–117.
236
DOI 10.7172/1644-9584.55.15