Grodziska Pomorza Wschodniego

Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
Jerzy Sikora
Zakład Archeologii Pomorza
Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego
Grodziska Pomorza Wschodniego
Syllabus
Opis przedmiotu
Pomorze Wschodnie we wczesnym średniowieczu stanowi obszar stosunkowo słabo przebadany
w porównaniu np. Z Wielkopolską, Mazowszem, czy choćby sąsiednim Pomorzem Zachodnim.
Jednym z kluczowych elementów wczesnośredniowiecznego krajobrazu kulturowego i osadniczego
były grody, zachowane często po dzień dzisiejszy w postaci charakterystycznej formy terenowej,
jaką są ich destrukty – grodziska. Grody były obiektami o znaczeniu specjalnym, zwykle wiązały się
z funkcjonowaniem elit ekonomicznych, społecznych i politycznych, zdolnych organizować
społeczności do znaczącego wysiłku, jakim było ich wzniesienie. Ich badania mają więc istotne
znaczenie dla rekonstrukcji sieci osadniczej, charakteru osadnictwa, a także chronologii jego
przemian.
Zajęcia skupią się na dwóch zasadniczych zagadnieniach: problemach związanych z historią,
organizacją,
zakresem
i
metodyką
oraz
metodologią
podejmowanych
na
wczesnośredniowiecznych grodziskach pomorskich działań badawczych oraz na kwestiach
wyników tych badań i ich przydatności w rekonstrukcji wczesnośredniowiecznego krajobrazu
osadniczego i kulturowego.
Zajęcia mają charakter konwersatoryjny – istotnym elementem będą więc przygotowane przez
prowadzącego wykłady i prezentacje oraz dyskusja podejmowana przez uczestników na podstawie
przeczytanej wcześniej literatury oraz wiedzy ogólnej.
1
Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
Kryteria oceny studenta:
1. Uczestnictwo w zajęciach – Uczestnictwo jest obowiązkowe. Możliwe są 2 nieobecności w
semestrze. Ewentualne kolejne nieobecności powinny zostać usprawiedliwione przez
przedłożenie stosownego zaświadczenia, lub odrobione poprzez zaliczenie ustne partii
materiału prezentowanej na zajęciach. Obecność na wszystkich zajęciach daje 10 pkt
„bonusu”, każda usprawiedliwiona nieobecność odejmuje od tej puli 1 pkt.
Nieusprawiedliwiona nieobecność powoduje nieprzyznanie punktów „bonusowych”
2. Referat pisemny na zadany temat, związany z tematyką zajęć. Ocena – maksymalnie 30
pkt. Referat powinien zawierać 4 – 6 stron maszynopisu (czcionka Times New Roman,
Calibri lub zbliżona, o rozmiarze 12, z odstępami 1,5 wiersza, wyjustowana, z numeracją
stron), wyposażonego w bibliografię i przypisy w systemie tradycyjnym lub oksfordzkim.
Ocenie podlegają zarówno kwestie merytoryczne (argumentacja, poprawność, faktografia,
jakość bibliografii), jak i techniczne (sposób formatowania tekstu i bibliografii)
3. Aktywność podczas zajęć. Ocena – maksymalnie 2 pkt na każdych zajęciach. Aktywność to
liczba sensownych wypowiedzi, wynikających z przeczytanej lektury, dotyczących tematu
zajęć.
4. Test. Ocena – maksymalnie 20 pkt.
Oceny:
Dostateczny
Powyżej 40 pkt
Dostateczny +
Powyżej 49
Dobry
Powyżej 54
Dobry +
Powyżej 59
Bardzo dobry
Powyżej 64 pkt
2
Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
Plan zajęć:
18.10 – Grodziska Pomorza Wschodniego – wstęp problematyki
25.10 – Gród – grodzisko – terminologia, funkcja, podstawy klasyfikacji. Historia badań
archeologicznych grodzisk Pomorza Wschodniego.
8.11 - Podstawy chronologii grodzisk wczesnośredniowiecznych na Pomorzu Wschodnim.
15.11 – Grody w strukturach osadniczych Pomorza Wschodniego.
22.11 – Metody badań wczesnośredniowiecznych obiektów grodowych – przykłady pomorskie.
29.11 - Urządzenia obronne i zabudowa grodów Pomorza Wschodniego.
6.12 - Gdańsk – gród i zespół osadniczy.
13.12 - Kałdus – gród i zespół osadniczy.
20.12 - Zespół osadniczy w Bydgoszczy.
3.1 - Osadnictwo grodowe Pomorza Nadwiślańskiego – stan badań.
10.1 - Osadnictwo grodowe Pojezierza Krajeńskiego i Borów Tucholskich – stan badań.
17.1 - Gród czy zamek? Obiekt w Raciążu na tle budownictwa obronnego XIII wieku.
24.1 – Kres świata pomorskich grodów.
31.1 – test, wystawienie ocen
Bibliografia (proponowana):
Gród – grodzisko – terminologia, funkcja, podstawy klasyfikacji. Historia badań archeologicznych
grodzisk Pomorza Wschodniego.
J. Chudziakowa (red.) Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń
1994
Podstawy chronologii grodzisk wczesnośredniowiecznych na Pomorzu Wschodnim.
W. Chudziak, Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej z dorzecza
dolnej Drwęcy (VII – XI/XII w.). Podstawy chronologii procesów zasiedlenia, Toruń 1991.
K. Grążawski, Przemiany w wytwórczości garncarskiej w rejonie środkowej Drwęcy we wczesnym
średniowieczu (2. poł. VII -1. poł. XIII w.), Włocławek 2002.
B. Kościński, H. Paner, Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I – V), [w:]
XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, s. 11 – 47
B. Lepówna, Garncarstwo gdańskie w X – XIII wieku, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 7, red.
J. Kamińska, Gdańsk 1968.
D. Poliński, Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na
początku późnego średniowiecza, Archaeologia Historica Polona, t. 4, Toruń 1996.
A. Trzeciecka, M. Trzeciecki, Ceramika wczesnośredniowieczna z badań na terenie posesji Szklary 1
– Szklary 5, [w:] Dominikańskie Centrum św. Jacka w Gdańsku. Badania archeologiczne, t. 2, red. A.
Gołembnik, Warszawa 2002, s. 99- 134.
Porównawczo:
W. Łosiński, R. Rogosz, Zasady klasyfikacji i schemat taksonomiczny ceramiki, [w:] Szczecin we
wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red.
3
Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
),Wrocław – Warszawa - Kraków 1983, s. 202 – 226.
W. Łosiński, R. Rogosz, Próba periodyzacji ceramiki wczesnośredniowiecznej ze Szczecina, [w:]
Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, Warszawa 1986,
s. 51 – 61.
Grody w strukturach osadniczych Pomorza Wschodniego.
W. Chudziak, Zasiedlenie strefy chełmińsko – dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII – XI
wiek), Toruń.
K. Grążawski, Ziemia lubawska na pograniczu słowiańsko-pruskim w VIII-XIII w. Studium na
rozwojem osadnictwa, Olsztyn 2009.
M. Kowalczyk, Raciąż – średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł
archeologicznych i pisanych, „Archaeologia Baltica”, vol. VI, Łódź 1986
M. Kowalczyk, Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy nad jeziorem Mochel,
„Archaeologia Baltica”, t. IX, Łódź 1990, s. 129-180.
Metody badań wczesnośredniowiecznych obiektów grodowych – przykłady pomorskie.
A. Ostasz, J. Jarosińska, D. Makowiecki, T. Goslar, Wyniki interdyscyplinarnych badań grodziska w
Tyłowie (gmina Krokowa, powiat Puck), Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja
Pomorzoznawcza, cz. 1, s. 489 – 504.
Urządzenia obronne i zabudowa grodów Pomorza Wschodniego.
R. Barnycz – Gupieniec, Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X – XIII wieku, [w:]
Gdańsk Wczesnośredniowieczny, t. VIII, Gdańsk 1974.
R. Barnycz – Gupieniec, Mieszkalne budownictwo drewniane w strefie nadbałtyckiej we wczesnym
średniowieczu, Łódź 1984.
R. Barnycz – Gupieniec, Studia nad drewnianym budownictwem w średniowiecznej Polsce na tle
porównawczym, Łowicz 2000.
J. Kmieciński, Umocnienia grodu gdańskiego we wczesnym średniowieczu, „Studia
Wczesnośredniowieczne”, t. 3, s. 233 – 237.
Gdańsk – gród i zespół osadniczy.
R. Barnycz – Gupieniec, Badania nad wczesnośredniowiecznym Gdańskiem. Historia – rezultaty,
[w:] Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, red.
H. Paner, Gdańsk 1998, s. 5 – 11.
B. Kościński, H. Paner, Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I – V), [w:]
XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, s. 11 – 47
B. Lepówna, Urbs Gyddanyzc w świetle badań archeologicznych dawnej placówki IHKM PAN w
Gdańsku, [w:] Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i
historycznych, red. H. Paner, Gdańsk 1998, s. 147 – 166.
W. Łosiński, Początki wczesnośredniowiecznego Gdańska – problem widziany z oddalenia, „Slavia
Antiqua”, t. 42, 2001, s. 51 – 62.
R. Wiloch – Kozłowska, B. Kościński, Wstępne wyniki badań ratowniczych prowadzonych w
Gdańsku przy ulicy Grodzkiej, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja
Pomorzoznawcza, cz. 1, s. 505 – 511.
A. Zbierski, Rozwój przestrzenny Gdańska w IX – XIII w., [w:] Historia Gdańska, t. 1, red. E. Cieślak,
Gdańsk 1978, s. 71 – 125.
Kałdus – gród i zespół osadniczy.
W. Chudziak, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim,
Mons Sancti Laurentii, t. 1, Toruń. (+ kolejne tomy serii Mons Sancti Laurentii)
4
Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
Zespół osadniczy w Bydgoszczy.
W. Chudziak, wczesnośredniowieczny ośrodek bydgoski w świetle źródeł archeologicznych [w:]
Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kocka – Krenz, W. Łosiński,
Poznań 1998, s. 177 – 186.
W. Chudziak, E. Dygaszewicz, Wczesnośredniowieczny ośrodek osadniczy w Bydgoszczy.
Stanowiska 1 i 2, s. 351 – 358
Rauhut, Rauhutowa, Potemski
Osadnictwo grodowe Pomorza Nadwiślańskiego.
W. Chudziak, Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem Pomorza Nadwiślańskiego, [w:
] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudzik,
S. Moździoch, Toruń – Wrocław – Warszawa 2006, , s. 175 – 186.
J. Chudziakowa (red.) Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń
1994
Osadnictwo grodowe Pojezierza Krajeńskiego i Borów Tucholskich.
M. Kowalczyk, Raciąż – średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł
archeologicznych i pisanych, „Archaeologia Baltica”, vol. VI, Łódź 1986
M. Kowalczyk, Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy nad jeziorem Mochel,
„Archaeologia Baltica”, t. IX, Łódź 1990, s. 129-180.
G. Wilke, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu
powiatu chojnickiego (część I), „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Nauki Humanistyczno – Społeczne. Archeologia” 1996, t. 2, s. 61-85.
G. Wilke, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu
powiatu tucholskiego (Część I), „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Nauki Humanistyczno – Społeczne. Archeologia” 1972, t. 3, s. 125-149.
Gród czy zamek? Obiekt w Raciążu na tle budownictwa obronnego XIII wieku.
M. Kowalczyk, Raciąż – średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł
archeologicznych i pisanych, „Archaeologia Baltica”, vol. VI, Łódź 1986
Kres świata pomorskich grodów. Krzyżackie zamki i opuszczone grodziska.
Gdańsk
A. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych,
„Pomorania Antiqua”, t. 20, 2005, s. 327 – 385.
A. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku – nowe fakty i ustalenia w świetle badań archeologicznych
2002-2003, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk 2005, s. 49 –
63.
H. Paner, The Teutonic Castle in Gdańsk, „Castrum Bene”, t. 5, 1996 s. 137 – 150.
Z. Polak, Badania archeologiczne prowadzone przy ulicy Grodzkiej 17 w Gdańsku, na terenie
dawnego grodu książęcego i zamku krzyżackiego, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI
Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1, s. 471 – 480.
Pień
A. Drozd, A. Janowski, Osada wczesnośredniowieczna i grodzisko późnośredniowieczne w Pniu,
gm. Dąbrowa Chełmińska, „Archaeologia Historica Polona”, t. 14, 2004, s. 267 – 269.
A. Drozd, A. Janowski, A. Poliński, Badania wykopaliskowe średniowieczno – nowozytnego zespołu
osadniczego w Pniu, gm. Dąbrowa Chłmińska (2006 rok), „Archaeologia Historica Polona”, t. 17, s.
503 – 505.
A. Janowski, D. Poliński, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Pniu koło Bydgoszczy. Wyniki badań
5
Jerzy Sikora Grodziska Pomorza Wschodniego syllabus
w latach 2005 – 2007, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz.
1, s. 341 – 349
D. Poliński, Badania wykopaliskowe średniowiecznej warowni w Pniu w ziemi chełmińskiej w latach
2004 – 2005, „Archaeologia Historica Polona”, t. 16, s. 169 – 173.
D. Poliński, Krzyżacka warownia w Pniu koło Bydgoszczy w świetle badań wykopaliskowych w
latach 2005 – 2006, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 2,
s. 79 - 90
Inne obiekty według literatury wcześniej podanej.
6