ostrowska studium rozwoju przestrzennego

WIELKOPOLSKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W POZNANIU
AGLOMERACJA
KALISKO - OSTROWSKA
STUDIUM ROZWOJU PRZESTRZENNEGO
SYNTEZA
Kierownik Pracowni
Dyrektor Biura
mgr inż. arch. Jerzy Zalewski
mgr Jacek Michałowski
Poznań 2005 r.
WPROWADZENIE.
Opracowanie „Studium rozwoju przestrzennego Aglomeracji Kalisko – Ostrowskiej”
wykonane zostało jako kontynuacja i rozwinięcie prac nad obszarami problemowymi,
wyznaczonymi w „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego”
(uchwalonego w 2001 roku).
Zasadniczym celem „Studium rozwoju przestrzennego Aglomeracji Kalisko –
Ostrowskiej” było określenie uwarunkowań rozwoju, a następnie zidentyfikowanie
czynników i problemów rozwojowych, by w efekcie końcowym określić możliwości
i kierunki rozwoju przestrzennego.
Prace nad Aglomeracją Kalisko – Ostrowską poprzedzone zostały fazą wstępną, której
głównym celem była delimitacja obszaru, a następnie zidentyfikowanie problemów,
konfliktów i zagrożeń dla dalszego rozwoju obszaru. Delimitację przeprowadzono, jeszcze
przez WBPP w Kaliszu w 2000 roku, w oparciu o badania i analizy procesów urbanizacji
w odniesieniu do obszaru otaczającego dwa centra - miasto Kalisz i Ostrów Wielkopolski.
Delimitację tę w 2002 roku zaktualizowano w WBPP w Poznaniu z uwzględnieniem
aktualnych danych statystycznych i dostosowując delimitację do granic administracyjnych
gmin.
Z przeprowadzonych analiz i badań wynika, że obszar ciążenia wzajemnego miast
Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, charakteryzuje się zaawansowanymi procesami
urbanizacyjnymi, co potwierdza stały wzrost liczby ludności miast, wzrost procesów
osiedleńczych w strefie podmiejskiej, zmniejszanie się przestrzeni rolniczej na rzecz
obszarów osiedleńczych i aktywizacji gospodarczej a także stopniowy wzrost aktywności
ekonomicznej w rozszerzających się strefach podmiejskich.
Na podstawie tych analiz stwierdzono, że miasta Pleszew, Ostrzeszów i Krotoszyn
stanowią autonomiczne silne ośrodki rozwoju, wytwarzające własne strefy oddziaływania,
niezależnie od występujących jeszcze tradycyjnych relacji administracyjnych dawnego
województwa.
POŁOŻENIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.
Aglomeracja Kalisko – Ostrowska położona jest w południowo – wschodniej części
Województwa
Wielkopolskiego.
Jej
centrum
stanowią
dwa
miasta:
Kalisz
i Ostrów Wielkopolski a uzupełniają ją pasmowo Odolanów, Nowe Skalmierzyce
i Opatówek. Aglomeracja oddalona jest o 125 km od stolicy województwa – miasta Poznania,
a od ośrodków subregionalnych: Konina i Leszna odpowiednio o 57 i 100 km.
Powierzchnia aglomeracji wynosi 1875 km2, co stanowi 6,3 % powierzchni
województwa. Aglomerację zamieszkiwało 317,8 tys. osób – to jest 9,4 % ludności
województwa (wg danych za rok 2002). Dane za rok 2003 są niewiele mniejsze i wynoszą
317,3 tys. osób.
Obszar aglomeracji stanowią gminy otaczające miasta centralne – tworzące pierwszy
pierścień gmin wokół centrów oraz dwie gminy z drugiego pierścienia. Łącznie obszar
Aglomeracji Kalisko – Ostrowskiej stanowi 15 gmin:
- 2 gminy miejskie
miasta Kalisz i Ostrów Wielkopolski;
- 3 gminy miejsko – wiejskie
gminy Nowe Skalmierzyce, Odolanów, Raszków;
- 10 gmin wiejskich
gminy Blizanów, Brzeziny, Ceków Kolonia, Godziesze
Wielkie, Gołuchów, Opatówek, Ostrów Wielkopolski,
Przygodzice, Sieroszewice, Żelazków.
Osią układu przyrodniczego jest rzeka Prosna płynąca we wschodniej części
aglomeracji i rzeka Barycz w południowo – zachodniej części obszaru. Ochroną prawną,
z racji wysokich walorów przyrodniczych, objętych jest 46,2 % powierzchni aglomeracji. Pod
względem użytkowania terenu dominują użytki rolne (69,6 %), lasy stanowią 21 %
powierzchni aglomeracji. Powierzchnia gruntów leśnych w Aglomeracji Kalisko –
Ostrowskiej wynosi ogółem 39 411 ha, co stanowi 1,3 % powierzchni lasów całego
województwa. Rozmieszczenie lasów jest nierównomierne – większe kompleksy występują
w południowej części aglomeracji. Część centralna obszaru aglomeracji charakteryzuje się
niskim wskaźnikiem lesistości.
Główny układ drogowy wiążący aglomerację z systemem dróg krajowych stanowi
droga ekspresowa nr 11 (Koszalin – Poznań – Ostrów Wielkopolski – Tarnowskie Góry),
biegnąca w zachodniej części obszaru oraz droga krajowa nr 25 (Oleśnica – Antonin – Ostrów
Wielkopolski – Kalisz – Konin i Bydgoszcz). Ważne znaczenie komunikacyjne mają też linie
kolejowe o znaczeniu państwowym, relacji Poznań – Ostrów Wielkopolski – Kluczbork oraz
linia Łódź Kaliska – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica.
Na terenie Aglomeracji Kalisko – Ostrowskiej występują trzy zbiorniki retencyjne,
wybudowane dla celów przeciwpowodziowych i rekreacyjnych którymi są:
Gołuchów na rzece Ciemnej, pow. 52,0 ha, pojemność 1,4 mln m3,
Piaski – Szczygliczka na rzece Ołobok, pow. 30,0 ha, pojemność 0,9 mln m3,
Szałe na rzece Pokrzywnicy, pow. 154,0 ha, pojemność 4,35 mln m3.
W trakcie realizacji znajduje się zbiornik retencyjny Wielowieś Klasztorna
zlokalizowany na terenie 5 gmin: Godziesze Wielkie, Brzeziny, Sieroszewice, Grabów,
Kraszewice. Powierzchnia zalewu zbiornika wynosić będzie 1704 ha, a jego pojemność –
48,8 mln m3. Zbiornik będzie pełnił funkcje przede wszystkim przeciwpowodziową
i retencyjną ale także służyć będzie gospodarce rybackiej, energetyce i rekreacji.
Na terenie Aglomeracji wydzielono 6 regionów glebowo – rolniczych (wg podziału
przestrzeni rolniczej wprowadzonego przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach):
1. Największy powierzchniowo region Ostrowsko – Gołuchowski obejmuje zachodnie
gminy.
2. Region Kalisko – Stawiszyński obejmuje gminy: Blizanów, Żelazków, północną część
gminy Opatówek oraz północno – wschodnią część miasta Kalisza.
3. Region Liskowski obejmujący gminę Ceków – Kolonia.
4. Region Odolanowski obejmuje fragment Kotliny Milickiej (gminy Odolanów
i Przygodzice, południowy fragment gminy i miasta Ostrów Wielkopolski oraz
zachodni gminy Sieroszewice).
5. Region Grabowski obejmujący gminy Brzeziny, Godziesze Wielkie, Sieroszewice
oraz część gmin: Nowe Skalmierzyce, Opatówek i miasto Kalisz.
6. Region Ostrzeszowski – obejmujący południowo – wschodni skrawek gminy
Przygodzice.
Na obszarze aglomeracji znajduje się 260 zabytków wpisanych do rejestru
Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z czego około 40 %
zlokalizowanych jest w Kaliszu. Duże nasycenie zabytkami występuje także na obszarze
gmin Gołuchów i Ostrów Wielkopolski oraz samego miasta Ostrowa Wielkopolskiego.
Aglomerację Kalisko – Ostrowską na koniec 2002 roku, zamieszkiwało ponad 317
tysięcy mieszkańców, którzy stanowili 9,46 % ludności województwa wielkopolskiego.
W miastach mieszkało 194 909 mieszkańców a na terenach wiejskich pozostałe 122 526 osób.
Ludność miast stanowiła 61,4 % ogółu mieszkańców aglomeracji.
Ludność miejska aglomeracji systematycznie wzrasta, co jest typowe dla obszarów
urbanizujących się. Gęstość zaludnienia na terenie aglomeracji wynosi 169 osób/km 2 i jest
wyższa niż gęstość zaludnienia w województwie wielkopolskim i w kraju (wynoszące
odpowiednio 112 i 122 osób/km2). Pod względem demograficznym największymi
jednostkami są miasta centralne Kalisz i Ostrów Wielkopolski, a najmniejszą jednostką
administracyjną gminną jest Ceków Kolonia.
ROZWÓJ PRZESTRZENNY NA OBSZARZE AGLOMERACJI
Dotychczasowy rozwój funkcjonalno przestrzenny w obszarze aglomeracji jest
wypadkową gospodarki przestrzennej samorządów miast i gmin w różnych uwarunkowaniach
społeczno gospodarczych, politycznych i historycznych.
Istniejąca struktura funkcjonalno przestrzenna, charakteryzuje się dwoma ogniskami
rozwoju, opartymi na miastach Kaliszu i Ostrowie Wielkopolskim. Te dwa centra aglomeracji
wzajemnie się uzupełniające i wypełniające, tworzą główną oś powiązań. Układ
komunikacyjny, drogowy i kolejowy, wzmacnia pod względem funkcjonalnym znaczenie
i oddziaływanie tych ośrodków.
Cały obszar aglomeracji można podzielić pod względem funkcjonalnym na strefy
mające także odzwierciedlenie w krajobrazie gospodarczym i przyrodniczym. Są to strefy
funkcjonalne:
intensywnego rozwoju społeczno gospodarczego i przekształceń urbanistycznych
(obejmująca miasta: Kalisz, Ostrów Wielkopolski, Nowe Skalmierzyce, Opatówek
i Odolanów),
rolniczej
przestrzeni produkcyjnej
(obejmująca północny fragment
obszaru
aglomeracji - gminy: Raszków, Gołuchów i Blizanów),
rolnictwa ekologicznego (obejmująca przede wszystkim wsie Sieroszewice
i Godziesze Wielkie),
koncentracji funkcji rekreacyjnych (obejmująca tereny wokół Cekowa Koloni
i Brzezin),
przyrodnicza o szczególnych walorach środowiska naturalnego (obejmująca gminy
Odolanów i Przygodzice).
W wyniku przeprowadzonych prac, można wyróżnić w strukturze przestrzennej
aglomeracji, wiodącą strefę wielofunkcyjnej aktywności gospodarczej o kierunku wschód
zachód. Rozciąga się ona pomiędzy miastami centralnymi Kaliszem i Ostrowem
Wielkopolskim z Nowymi Skalmierzycami pośrodku. Do strefy tej włączone są od wschodu
Opatówek
a
od
strony zachodniej
Odolanów.
Wysoka
koncentracja
potencjału
gospodarczego stanowi podstawę dalszej dynamicznej aktywności i rozwoju oraz
intensywnego oddziaływania na cały obszar aglomeracji i region.
KOMUNIKACJA
Ważne w skali kraju i województwa połączenia drogowe przebiegają przez
intensywnie zainwestowane tereny głównych jednostek osadniczych aglomeracji: Kalisza,
Ostrowa Wielkopolskiego, Nowych Skalmierzyc, Odolanowa, Przygodzic i Opatówka.
Występujące znaczne natężenie ruchu tranzytowego i lokalnego na obszarze
aglomeracji, wymaga budowy obwodnic miejscowości oraz modernizacji dróg. Zgodnie
z krajowym programem dotyczącym przebudowy sieci drogowej, droga krajowa nr 11 będzie
przystosowana do parametrów technicznych odpowiadających klasie ekspresowej, która
docelowo zapewni lepsze powiązania komunikacyjne nie tylko z Poznaniem.
W ciągu drogi krajowej nr 12 przewiduje się obejście drogowe miejscowości
Gołuchów i Opatówek wraz z modernizacją drogi na odcinku od Opatówka do Kalisza. Dla
połączenia miasta Ostrowa Wielkopolskiego z drogą ekspresową S11 poza obszarem
centrum oraz włączenia do niej drogi krajowej nr 36 wyznaczono obejście zachodnie
Ostrowa Wielkopolskiego, w kategorii dróg wojewódzkich.
Dla zapewnienia mieszkańcom aglomeracji zrównoważonego poziomu obsługi
komunikacyjnej, przewiduje się także zwiększenie znaczenia i rozwój komunikacji szynowej,
szczególnie w paśmie rozwoju aglomeracji od Opatówka przez Kalisz, Nowe Skalmierzyce,
Ostrów Wielkopolski do Odolanowa. Istotne znaczenie dla obsługi komunikacji zbiorowej
powinien mieć zintegrowany system współdziałania przedsiębiorstw komunikacji obu miast.
Dla rozwoju funkcjonalnego aglomeracji będzie miało znaczenie w przyszłości,
lotnisko w Michałkowie, które docelowo służyć będzie nie tylko jako lotnisko sportowe.