Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w

WARSZTATY z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Mat. Symp. str. 57 – 65
Jan DULEWSKI, Zdzisław KULCZYCKI
Wyższy Urząd Górniczy, Katowice
Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska
w odniesieniu do działalności górniczej
Streszczenie
Działalność górnicza najbardziej uwidacznia się we wpływach na poszczególne elementy
środowiska poprzez – zajmowanie terenów pod działalność górniczą wraz z późniejszą ich
rekultywacją, – powstawanie dużej ilości odpadów górniczych w tym problematyki ich wykorzystania bądź unieszkodliwienia, – zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni.
Referat omawia najistotniejsze zmiany w przepisach prawnych, determinujących sposób
działania zakładów górniczych i organów nadzoru górniczego w sprawach związanych
z ochroną powierzchni ziemi, właściwą gospodarką odpadami oraz ochroną wód podziemnych
i powierzchniowych.
1. Wstęp
Kiedy mowa jest o realizowaniu zadań z zakresu ochrony środowiska w zakładach górniczych, należy pamiętać, że ustawa – Prawo geologiczne i górnicze jest przepisem szczególnym
w zakresie ochrony środowiska w stosunku do gospodarowania złożem kopaliny i związaną
z eksploatacją złoża ochroną środowiska, dlatego też zawiera jedynie ogólne zapisy dotyczące
tej tematyki, natomiast przepisy szczegółowe wynikają z innych ustaw. Rok 2001 był rokiem
wyjątkowym, w którym całkowicie zostały zmienione regulacje prawne z zakresu ochrony środowiska, co wynikało między innymi z procesu wdrażania do prawodawstwa polskiego
przepisów Unii Europejskiej. Uchwalone zostały nowe ustawy: Prawo ochrony środowiska,
Prawo wodne, ustawa o odpadach. W tym samym roku dokonano również znaczącej nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego.
Mając na uwadze aktualny stan prawny należy stwierdzić, że zagadnienia ochrony
środowiska w odniesieniu do działalności górniczej regulują obecnie następujące ustawy wraz
z przepisami wykonawczymi:
– ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze,
– ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska,
– ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
– ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach,
– ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo wodne,
– ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody,
– ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe.
Analizując wpływ zakładów górniczych na środowisko można zauważyć, że na pierwszy
plan wysuwają się następujące zagadnienia:
____________________________________________________________________________
57
J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI – Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony...
____________________________________________________________________________
– zajmowanie terenów pod działalność górniczą, a po jej zakończeniu rekultywacja
i zagospodarowanie tych obszarów,
– powstawanie dużej ilości odpadów górniczych oraz problem ich odzysku (wykorzystania)
bądź unieszkodliwiania,
– zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni ziemi.
Poniższy referat ma na celu omówienie najistotniejszych zmian w przepisach prawnych,
determinujących sposób działania zakładów górniczych i organów nadzoru górniczego w sprawach związanych z ochroną powierzchni ziemi, właściwą gospodarką odpadami, a także
z ochroną wód podziemnych i powierzchniowych.
2. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów po działalności górniczej – rozwiązania
ustawowe
Już z konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [1] wynika obowiązek ochrony wszystkich elementów przyrodniczych środowiska (art. 86). W zakresie ochrony złóż kopalin, gleb i gruntów,
w związku z wydobyciem kopalin, obowiązek ten spoczywa na przedsiębiorcy górniczym.
Pojęcie rekultywacji występuje w ustawie – Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o ochronie
gruntów rolnych i leśnych. Celem rekultywacji jest przywrócenie zdegradowanemu terenowi
jego własności użytkowych poprzez:
– przywrócenie do stanu poprzedniego niekorzystnie przekształconego naturalnego terenu,
– przywrócenie zanieczyszczonej gleby lub ziemi do stanu wymaganego standardami jakości.
Nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego [2] spowodowała poszerzenie zapisów
dotyczących rekultywacji terenów po działalności górniczej. Obecnie, zgodnie z treścią art. 80
ust. 1 pkt 5 Prawa geologicznego i górniczego, w razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany podjąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz
rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Z kolei w ustępie
drugim tegoż artykułu mowa jest o tym, że do rekultywacji gruntów i zagospodarowania
terenów, o których mowa wyżej, przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stosuje się
odpowiednio. Z zastrzeżeniem przepisów art. 109 ust. 1 pkt 5 w sprawach dotyczących rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej właściwe są organy
określone w tych przepisach. We wspomnianym wyżej punkcie 5 art. 109 ust. 1, po nowelizacji
ustawy, stwierdza się, że organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem
zakładów górniczych również w zakresie rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po
działalności górniczej.
Należy tutaj zaznaczyć, że nadzór i kontrola urzędów górniczych w zakresie ochrony
środowiska, w tym zapobiegania szkodom obejmuje także bezzbiornikowe magazynowanie
substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach
górniczych oraz wykonywanie robót geologicznych
Zgodnie z artykułem 41 ust. 3 pgg, wskazanie możliwości i kierunków rekultywacji
terenów poeksploatacyjnych powinno nastąpić już na etapie sporządzania dokumentacji
geologicznej, jeśli stanowi ona podstawę do ubiegania się przez przedsiębiorcę o udzielenie
koncesji na wydobywanie kopaliny.
Z kolei projekt zagospodarowania złoża powinien zawierać określenie sposobu likwidacji
zakładu górniczego oraz przewidywanego sposobu rekultywacji gruntów i zagospodarowania
terenów po działalności górniczej, co wynika z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
28 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać projekty
zagospodarowania złóż [3].
____________________________________________________________________________
58
WARSZTATY z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Plan ruchu zakładu górniczego, sporządzany na podstawie warunków określonych
w koncesji oraz projektu zagospodarowania złoża (art. 64 ust. 1 pgg), powinien zawierać m.in.
szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia ochrony środowiska wraz
z obiektami budowlanymi, w tym:
– prognozę wpływu działalności górniczej na przeobrażenia środowiska,
– kierunki rekultywacji i zagospodarowania terenów przekształconych na skutek działalności
górniczej.
Przepisem szczególnym w sprawach rekultywacji gruntów rolnych i leśnych jest ustawa
z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych [4]. Zakres przedmiotowy ustawy
określa art. 1, z którego wynika, że przepisy ustawy stosuje się w odniesieniu do ochrony
gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania wartości użytkowej gruntów.
Tak więc zasady rekultywacji określone w tej ustawie dotyczą tylko gruntów, które
w operatach ewidencyjnych gruntów są określone jako rolne lub leśne, albo były takimi przed
rozpoczęciem działalności przemysłowej. Gruntami rolnymi w rozumieniu ustawy są między
innymi grunty określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne oraz zrekultywowane dla
potrzeb rolnictwa. Gruntami leśnymi natomiast są grunty określone jako lasy w przepisach
o lasach, zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej oraz pod drogami dojazdowymi do
gruntów leśnych. Nie uważa się natomiast za grunty rolne gruntów znajdujących się pod
parkami i ogrodami wpisanymi do rejestru zabytków. Jak wynika z powyższego zestawienia,
pojęcie gruntów rolnych ma charakter ewidencyjny, tj. wyłącznie formalny.
Art. 21 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych przewiduje, że na terenach
przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy, na
wniosek właściciela, rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów.
Natomiast w art. 22 ust. 1 sprecyzowano, że decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania określają:
– stopień ograniczenia lub utraty wartości użytkowej gruntów ustalony na podstawie dwóch
odrębnych opinii rzeczoznawców,
– osobę zobowiązaną do rekultywacji gruntów,
– kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów,
– uznanie rekultywacji za zakończoną.
Powyższy przepis wskazuje [5], że w odniesieniu do rekultywacji, wydawanych jest ciąg
decyzji zawierających elementy, o których mowa w tym przepisie. Należy zwrócić uwagę, że
wyliczenie tych elementów jest wyczerpujące, a nie przykładowe. Przyjmuje się, że obowiązek
rekultywacji powstaje dopiero z chwilą wydania decyzji administracyjnej w tym przedmiocie,
a więc decyzja taka ma charakter konstytutywny.
Decyzje w sprawach rekultywacji są wydawane przez starostę po zasięgnięciu opinii:
– dyrektora właściwego terenowo Okręgowego Urzędu Górniczego, w odniesieniu do
działalności górniczej,
– dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub dyrektora Parku Narodowego,
w odniesieniu do gruntów o projektowanym leśnym kierunku rekultywacji,
– zarządu gminy.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska [6] określa jednoznacznie,
że ochrona zasobów środowiska jest realizowana na podstawie ustawy oraz przepisów
szczególnych (art. 81 ust. 1). Chodzi tu między innymi o przepisy ustawy – Prawo geologiczne
i górnicze, a także ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Zgodnie z treścią art. 3 pkt 25
Prawa ochrony środowiska pod pojęciem powierzchni ziemi należy rozumieć naturalne
ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania
____________________________________________________________________________
59
J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI – Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony...
____________________________________________________________________________
człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części
mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią
warstwę gleby i podglebie. W artykułach od 101 do 111 określono zakres obowiązków
i odpowiedzialności podmiotów gospodarczych i organów administracji publicznej w zakresie
ochrony powierzchni ziemi oraz zachowania wartości przyrodniczych. Ze szczegółowych zapisów wynika, że władający powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie gleby
lub ziemi albo też niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, dokonane
po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek rekultywacji spoczywa na tym podmiocie. W przypadku gdy te niekorzystne przekształcenia
dokonane zostały za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany do
rekultywacji solidarnie ze sprawcą. W przypadku gdy podmiot, który spowodował niekorzystne przekształcenie terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni ziemi pozwalającymi na
przeprowadzenie rekultywacji, lub gdy nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego
dotyczącego obowiązku rekultywacji, albo gdy egzekucja okazała się bezskuteczna lub gdy
zanieczyszczenie gleby lub ziemi nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej – rekultywacji dokonuje starosta. Starosta dokonuje rekultywacji także wówczas, gdy z uwagi na zagrożenie życia
lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne
jest natychmiastowe jej wykonanie, przy czym koszty ponosi władający powierzchnią ziemi.
Podmiot zobowiązany do rekultywacji powinien uzgodnić jej warunki z organem ochrony
środowiska. Uzgodnienie następuje w drodze decyzji określającej zakres, sposób oraz termin
zakończenia rekultywacji. Organami ochrony środowiska są: minister właściwy do spraw
środowiska, wojewoda, starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Generalnie organem,
z którym należy dokonać takiego uzgodnienia jest starosta (art. 378).
Tak, więc Prawo ochrony środowiska określa zasady ochrony powierzchni ziemi, łącznie
z glebą i rzeźbą terenu, w celu zachowania jej wartości i wykorzystania zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ustala między innymi zasady prowadzenia działalności gospodarczej
w taki sposób, który nie spowoduje znaczącego naruszenia wartości przyrodniczych i produkcyjnych powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu. Ustawa precyzuje, które organy są
właściwe w sprawach rekultywacji i zagospodarowania gruntów nierolnych i nieleśnych.
3. Podstawy prawne gospodarowania odpadami w zakładach górniczych
Zagadnienia postępowania z odpadami uregulowane są przede wszystkim w ustawie z dnia
27 kwietnia 2001 r. o odpadach [7], natomiast pewne elementy, tj. przepisy dotyczące
wydawania pozwoleń na wytwarzanie odpadów, opłat za składowanie odpadów oraz administracyjnych kar pieniężnych zapisane zostały w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska.
Jak już wspomniano na wstępie, ustawa o odpadach została w 2001 roku całkowicie
zmieniona. W dniu 1 października 2001 roku weszły w życie przepisy ustawy z 27 kwietnia
2001 r. o odpadach. Zadaniem nowej ustawy jest pełna transpozycja prawa Unii Europejskiej
w zakresie odpadów. W ustawie zawarte zostały zapisy tych dyrektyw, decyzji i rozporządzeń
Unii Europejskiej z zakresu gospodarki odpadami, które Polska uwzględniła w swoim
stanowisku negocjacyjnym.
Zgodnie z art. 1 ustawa określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający
ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów, a także odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów.
____________________________________________________________________________
60
WARSZTATY z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Zakres wyłączeń z obecnej ustawy odpadów objętych innymi regulacjami został poszerzony,
w stosunku do poprzedniej ustawy, o zanieczyszczenia pyłowe i gazowe, ścieki, odchody
zwierzęce przeznaczone do rolniczego wykorzystania. Wyłączenia te są zgodne z dyrektywą
w sprawie odpadów, tzw. dyrektywą ramową. W dalszym ciągu z zakresu obowiązywania
ustawy wyłączone są masy ziemne lub skalne usuwane albo przemieszczane w związku
z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich przerabianiem, jeżeli
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub pozwolenie na budowę określą sposób ich zagospodarowania.
Ustawa przewiduje wydanie wielu aktów wykonawczych. Ukazało się już rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [8]. Odpady niebezpieczne zostały w katalogu oznaczone gwiazdką umieszczoną przy kodzie. Pozostawiono
podział odpadów na 20 grup. Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej
i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin zaliczono do grupy 01. W grupie tej wyróżniono 4 podgrupy, a w nich 32 rodzaje odpadów. Nowością jest zaliczenie 10 rodzajów
odpadów z grupy 01 do odpadów niebezpiecznych. Rozporządzenie weszło w życie z dniem
1 stycznia 2002 r.
Przepisy Prawa geologicznego i górniczego odnoszą się do pewnego wycinka zagadnień
gospodarowania odpadami. Mianowicie artykuł 2 pgg stanowi, że przepisy ustawy stosuje się
m.in. do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie bezzbiornikowego magazynowania
substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, z wyjątkiem takiej działalności prowadzonej w odkrywkowych wyrobiskach górniczych. Jest to treść artykułu po nowelizacji pgg, ponieważ uprzednio ustawa odnosiła się
wyłącznie do składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, nie uwzględniając
możliwości składowania ich w górotworze.
Prowadzenie takiej działalności górniczej wymaga uzyskania koncesji (art. 15 ust. 1 pkt 3 pgg).
Jak wynika z art. 16, koncesji na ww. działalność udziela minister właściwy do spraw środowiska, po uzgodnieniu z właściwym wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta.
Wymagania dotyczące formy i treści wniosku koncesyjnego zostały określone w art. 18 i 21.
Poza standardowymi wymaganiami wniosek o udzielenie koncesji na składowanie odpadów
w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych powinien określać:
– rodzaj, ilość i właściwości odpadów,
– aktualne i przewidywane warunki geologiczne, hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie,
– technologię składowania,
– projektowane granice przestrzeni, w której przewiduje się składowanie odpadów, oraz
granice przestrzeni objętej przewidywanymi szkodliwymi wpływami takiej działalności.
Niezależnie od powyższych danych, w razie zamierzonego składowania odpadów promieniotwórczych do wniosku należy dołączyć zezwolenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki,
jeżeli wydania tego zezwolenia wymagają przepisy Prawa atomowego [9].
Działalność polegająca na składowaniu odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych,
zgodnie z obowiązującym do tej pory rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji
szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych
inwestycji [10] – została zaliczona do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska. Do
czasu wydania przez Radę Ministrów nowego rozporządzenia w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zachowuje moc wymieniony
wyżej przepis, jednak nie dłużej niż do 30 czerwca 2003 r. W tej sytuacji, w oparciu o art. 51
____________________________________________________________________________
61
J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI – Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony...
____________________________________________________________________________
ust. 1 i 3 Prawa ochrony środowiska, organ właściwy do wydania koncesji, a więc Minister
Środowiska, ocenia potrzebę sporządzenia raportu o oddziaływaniu tego przedsięwzięcia na
środowisko i w razie stwierdzenia takiego obowiązku określa jego zakres rzeczowy.
Po otrzymaniu koncesji na składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych
wyrobiskach górniczych, a przed rozpoczęciem działalności, przedsiębiorca musi sporządzić
plan ruchu zakładu górniczego, który podlega zatwierdzeniu przez właściwego miejscowo
dyrektora okręgowego urzędu górniczego.
Przedsiębiorca, który uzyskał taką koncesję, obowiązany jest jednocześnie utworzyć fundusz
likwidacji zakładu górniczego w wysokości od 3 do 10 % odpisów amortyzacyjnych od
środków trwałych, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym.
W związku z nowelizacją Prawa geologicznego i górniczego zmienione zostaną niektóre
akty wykonawcze, m.in. rozporządzenie w sprawie planów ruchu.
W projekcie tego rozporządzenia rozdzielono odrębnie wymagania dotyczące składowania
odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych od składowania odpadów w górotworze i to
zarówno w części podstawowej jak i szczegółowej planu ruchu. Wymagania te w niewielkim
stopniu różnią się od aktualnego Zarządzenia Prezesa WUG w sprawie planów ruchu.
Należy zaznaczyć, że powyższe rozważania odnoszą się wyłącznie do działalności związanej
ze składowaniem odpadów. Odrębne zagadnienie stanowi problematyka zastosowania
odpadów w podziemnych technologiach górniczych. Są to bowiem działania, które należy
zaliczyć do procesów odzysku odpadów w rozumieniu ustawy o odpadach. Pod pojęciem
odzysk należy rozumieć wszelkie działania, nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia
ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub
prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania,
określone w załączniku nr 5 do ustawy. Tak więc w pojęciu „odzysk” zawarto działania
określane dotychczas jako przemysłowe i nieprzemysłowe wykorzystanie odpadów. Dawne
nieprzemysłowe wykorzystanie odpadów to działania mieszczące się w załączniku nr 5 do
ustawy w punkcie R10 – rozprowadzanie na powierzchni ziemi, w celu nawożenia lub
ulepszania gleby lub rekultywacji gleby i ziemi, natomiast przemysłowe wykorzystanie
odpadów to działania mieszczące się w punkcie R14 – inne działania prowadzące do
wykorzystania odpadów w całości lub części lub do odzyskania z odpadów substancji lub
materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, nie wymienione w punktach od R1 do R13.
W ustawie o odpadach określono szereg obowiązków dla posiadaczy odpadów. Z punktu
widzenia wykorzystywania odpadów w podziemnych technologiach górniczych istotny jest
zapis art. 26 ustawy, który stanowi, że posiadacz odpadów, który prowadzi działalność
w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, obowiązany jest do uzyskania zezwolenia
na prowadzenie tej działalności. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie wytwórcy odpadów, który
sam prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, jeżeli posiada
pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki
odpadami niebezpiecznymi, a we wniosku uwzględnione zostały odpowiednie wymagania.
Oprócz uzyskania wymaganych przepisami ustawy o odpadach zezwoleń, w przypadku
stosowania odpadów w podziemnych technologiach górniczych konieczne jest spełnienie
dodatkowych rygorów technicznych, w celu zachowania bezpieczeństwa pracy i ochrony
środowiska przy prowadzeniu ruchu zakładu górniczego.
Dlatego też wszelkie formy odzysku a w tym wykorzystania jakichkolwiek odpadów
w podziemnych technologiach zakładów górniczych w ramach ruchu zakładu górniczego
wymagają ujęcia w planie ruchu (w dodatku do planu ruchu) i zatwierdzenia przez właściwego
dyrektora okręgowego urzędu górniczego.
____________________________________________________________________________
62
WARSZTATY z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Przy sporządzaniu planu ruchu jako materiały pomocnicze można wykorzystać również
Polskie Normy PN-93/G-11010, materiały do podsadzki hydraulicznej – wymagania i badania
oraz PN-G – 100111, materiały do podsadzki zestalanej i doszczelniania zrobów.
4. Prawne środki ochrony wód podziemnych i powierzchniowych przed wpływem
działalności górniczej
Podstawowe zasady ochrony wód, takie jak: zapewnienie ich jak najlepszej jakości, utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, a także
ochrona wód podziemnych i obszarów ich zasilania, zostały określone w Prawie ochrony
środowiska. Natomiast w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [11] uregulowano
gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności
kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami
wodnymi. Prawo wodne wprowadza następujące instrumenty zarządzania zasobami wodnymi:
– plany gospodarki wodnej,
– pozwolenia wodnoprawne,
– opłaty i należności w gospodarce wodnej,
– kataster wodny,
– kontrola gospodarowania wodami.
Przepisy Prawa wodnego dotyczące ścieków stosuje się odpowiednio do: wód podgrzanych, wód promieniotwórczych, wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych,
wykorzystanych solanek, wód leczniczych lub termalnych, odcieków ze składowisk odpadów.
Ustawa wyróżnia trzy rodzaje korzystania z wód:
– powszechne,
– zwykłe,
– szczególne.
Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane m.in. na:
– szczególne korzystanie z wód,
– długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej,
– gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód
leczniczych,
– odwodnienie zakładów górniczych.
Z ustawy wynika obowiązek zakładów polegający na prowadzeniu pomiarów ilości i jakości
pobranych wód, a w przypadku poboru wody w ilości większej niż 100 m3 na dobę –
prowadzeniu systematycznego pomiaru ilości. Zakład wprowadzający ścieki do wód lub do
ziemi może być również zobowiązany do prowadzenia pomiarów jakości wód powierzchniowych powyżej i poniżej miejsca zrzutu ścieków, a także jakości wód podziemnych.
Natomiast obowiązki w zakresie pomiarów ilości i jakości ścieków wprowadzanych do wód
lub do ziemi określają przepisy Prawa ochrony środowiska.
Niektóre zagadnienia z zakresu gospodarowania wodami zostały wyłączone z przepisów
Prawa wodnego, a uregulowane w Prawie geologicznym i górniczym. Tak więc przepisów
Prawa wodnego nie stosuje się do:
– poszukiwania i rozpoznawania wód podziemnych,
– solanek, wód leczniczych i termalnych,
– wprowadzania do górotworu wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych oraz
wykorzystanych solanek, wód leczniczych i termalnych.
____________________________________________________________________________
63
J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI – Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony...
____________________________________________________________________________
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne wprowadziła zmiany w pgg w art. 6, 20, 25
i 54, umożliwiające objęcie przepisami tego prawa ww. zagadnień. W związku ze zmianami,
do pgg wprowadzona została definicja wtłaczania wód do górotworu – jest to wprowadzanie
wód z odwodnień zakładów górniczych oraz wykorzystanych solanek, wód leczniczych oraz
termalnych polegające na ich wtłaczaniu otworami wiertniczymi do formacji geologicznych,
izolowanych od użytkowych poziomów wodonośnych lub w uzasadnionych przypadkach
również do użytkowych poziomów wodonośnych.
Ponadto w art. 20 ust. 2a pgg wprowadzono wymóg dołączania do wniosku o koncesję na
wydobywanie kopalin, jeżeli w związku z wydobywaniem kopaliny ze złoża przewiduje się
wtłaczanie do górotworu wód pochodzących z odwodnienia zakładu górniczego lub wykorzystanych solanek, wód leczniczych oraz termalnych – dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki wtłaczania.
Zapis art. 25 ust. 1a pgg wprowadza obowiązek określenia w koncesji na wydobywanie kopalin
w przypadku, o którym mowa w art. 20 ust. 2a, warunków wtłaczania wód do górotworu.
Uzupełniona została również delegacja dla ministra właściwego do spraw środowiska,
który przy określaniu szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złoża powinien kierować się wymaganiami w zakresie ochrony środowiska, w tym
dotyczącymi wtłaczania wód do górotworu.
5. Podsumowanie
W wyniku nowelizacji ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz wprowadzenia nowych
ustaw z zakresu ochrony środowiska, zmianie uległy obowiązki przedsiębiorców górniczych.
Podsumowując można stwierdzić, że:
– zasady rekultywacji terenów zdewastowanych i zdegradowanych w wyniku działalności
górniczej regulują przepisy ustaw: Prawo ochrony środowiska oraz o ochronie gruntów
rolnych i leśnych,
– wprowadzenie do art. 109 Prawa geologicznego i górniczego zapisu stanowiącego, że
organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych
również w zakresie rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności
górniczej, spowodowało zwiększenie spektrum zadań urzędów górniczych,
– generalnie zasady gospodarowania odpadami reguluje ustawa o odpadach, za wyjątkiem
zagadnienia składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach
górniczych, która to działalność objęta jest przepisami Prawa geologicznego i górniczego,
– od procesów składowania odpadów w górotworze, w tym w wyrobiskach górniczych
należy odróżnić formy odzysku odpadów polegające na ich wykorzystaniu w technologiach
górniczych, które podlegają przepisom ustawy o odpadach oraz ustawy Prawo geologiczne
i górnicze,
– podstawowe zasady ochrony wód reguluje Prawo ochrony środowiska natomiast szczegółowe warunki ochrony i gospodarowania wodami określa Prawo wodne,
– znowelizowane przepisy prawa geologicznego i górniczego definiują pojęcie wtłaczania
wód do górotworu oraz określają ramy prawne prowadzenia tego typu działalności.
____________________________________________________________________________
64
WARSZTATY z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Literatura
[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483).
[2] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 z późn. zm.).
[3] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań,
jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złóż (Dz. U. Nr 157 poz. 1866).
[4] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16 poz.78 z późn. zm.).
[5] Radecki W. 1998: Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z komentarzem, Towarzystwo
Naukowe Prawa Ochrony Środowiska, Wrocław.
[6] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.).
[7] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628).
[8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów
(Dz. U. Nr 112 poz. 1206).
[9] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. Nr 3 poz. 18 z późn. zm.).
[10] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca
1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia
ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny
oddziaływania na środowisko tych inwestycji. (Dz. U. Nr 93 poz. 589).
[11] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229).
An amendment to the legal regulations concerning environmental
protection during mining activity
An influence of mining activity on the environment is mostly manifested by: (1) the land
occupation and its further restoration; (2) the presence of loads of mining wastes and the need
for they utilization; (3) the changes in water conditions within rock reservoirs as well as on the
surface. So, there are described in the paper the most important amendments to legal
regulations and statutes, determining activity of mines and mining authorities in the fields of
the land protection, wastes management as well as protection of both underground and
superficial waters.
Przekazano: 13 marca 2002
____________________________________________________________________________
65