Instytucje gospodarki rynkowej

Instytucje gospodarki rynkowej
Polityka a ekonomia.
Dobra publiczne i wybór publiczny
Blok 9
Dobra prywatne a dobra publiczne
DOBRA PRYWATNE
DOBRA PUBLICZNE
Konsumpcja o charakterze
rywalizacyjnym
Konsumpcja nierywalizacyjna
Możliwość wykluczenia
Brak możliwości wykluczenia (bez
ponoszenia kosztów)
Powyższe razem to: „czyste dobra
publiczne”
Opłaty za dobra publiczne i
„PROBLEM GAPOWICZA” – niechęć
jednostek do dobrowolnego
finansowania dóbr publicznych
Zawodność rynku…
1. Aby rynek istniał musi istnieć państwo czuwające nad
prawami własności i dotrzymywaniem umów.
2. Zawodność konkurencji (aby zadziałała efektywność
„Paretowska” musi istnieć konkurencja doskonała…).
3. Niemożność zapewnienia przez rynek pewnych dóbr
publicznych.
4. Efekty zewnętrzne (negatywne i pozytywne).
5. Niekompletność rynków (np. ubezpieczenia, rynek
bankowy – państwo koryguje wady rynku ryzyka i
niedoskonałości rynku kapitałowego).
6. Niedoskonałość informacji (konflikt: profesjonalista vs.
klient).
7. Zakłócenia makroekonomiczne.
Rynkowe a publiczne mechanizmy
alokacji zasobów
MECHANIZM RYNKOWY
MECHANIZM PUBLICZNY
GRA POPYTU I PODAŻY  CENA jako
nośnik informacji o preferencjach
społecznych i potencjalnej
zyskowności
WYBÓR PRZEDSTAWICIELI
KAPITAŁ PŁYNIE DO DZIEDZIN
NAJBARDZIEJ ZYSKOWNYCH
(NAJWIEKSZE SPOŁ. ZAPOTRZEB.)
PRZEDSTAWICIELE GŁOSUJĄ NAD
USTAWĄ BUDŻETOWĄ
EFEKTYWNA ALOKACJA ZASOBÓW
PIENIĄDZE WYDAJĄ LICZNE URZĘDY
PAŃSTWOWE
Cztery sposoby wydawania pieniędzy wg
Miltona Friedmana
NA
SIEBIE
NA
KOGOŚ
SWOJE
$$$
1
2
CUDZE
$$$
3
4
Zawodność państwa…
1. Na etapie ujawniania preferencji wyborców
(demokracja bezpośrednia i pośrednia).
2. Na etapie legislacji – wpływ silnych grup
interesów , czyli „mały może więcej” czy „lepiej
zorganizowany może więcej”.
3. Na etapie bieżących decyzji państwa – „rządzenie
to pasmo koalicyjnych kompromisów”.
4. Na etapie wydawania środków na usługi
publiczne przez machinę urzędniczą (obowiązuje
zasada gospodarności, lecz brak jest zdrowej
konkurencji…).
Problem ujawniania preferencji wyborców
Głosowanie na
polityków
Ograniczona
informacja o
preferencjach
mniejsze wydatki
? lub ?
większe wydatki
Sondaże opinii publicznej (pytanie wprost o preferencje)
Skłonność do domagania się zwiększenia ilości dóbr publ.
(…tych, za które nie musimy płacić i zmniejszania tych, za
które musimy płacić)
De facto to decydent musi ustalić preferencje tych, w
imieniu których podejmuje decyzje.
Cena dóbr publicznych – tzw. „cena podatkowa”
Cena dóbr rynkowych  identyczna dla bogatych i
biednych…
Cena dóbr publicznych
przy opodatkowaniu
proporcjonalnym (1 próg)
Dochód podatnika
Cena dóbr publicznych
przy opodatkowaniu
progresywnym (2 i więcej progi)
Dochód podatnika
Problemy z podejmowaniem decyzji publ.
… to nie tylko ustalenie ilości dóbr publ., których życzą
sobie poszczególne jednostki… ale również…
… AGREGOWANIE PREFERENCJI:
1. Różne osoby preferują różne wielkości wydatków
publ. na różne dobra.
2. Preferowana wielkość wydatków zależy od
dochodów obywateli i systemu podatkowego.
3. Koszt zwiększenia wydatków publ. może okazać się
wyższy dla obywateli zamożnych.
Głosowanie większościowe
i paradoks głosowania cyklicznego
1-wszy głosujący: woli A od B i B od C
2- gi głosujący: woli C od A i A od B
3- ci głosujący: woli B od C i C od A
Rozstrzygamy alternatywę A albo B  … wygra ?
Rozstrzygamy dalej …. lub C  … wygra?
„Twierdzenie o niemożności” Kenneth’a Arrowa
• „Nie istnieje żaden mechanizm głosowania, który
byłby pozbawiony wad systemu głosowania
większościowego (a także miałby pewne inne
pożądane cechy)”.
• Nie istnieje system głosowania, w którym jednostki
będą zawsze głosowały zgodnie ze swoimi
właściwymi preferencjami.
• Po państwie nie należy się spodziewać, że będzie
działało w sposób tak samo spójny, jak jednostka.
Preferencje jednoszczytowe wyborców
Preferencje jednoszczytowe - wyborca posiada jednoznaczne zdanie
na temat ilości danego dobra publicznego oferowanego przez
państwo, przy którym odczuwa on maksymalną użyteczność.
Jeśli preferencje są jednoszczytowe, to w głosowaniu
większościowym może zaistnieć równowaga
Jednoszczytowe
U
Dwuszczytowe
U
G
G
„Środkowy głosujący” (median voter)
Preferowane wielkości wydatków na dobra publiczne
Wyborca Wyborca Wyborca Wyborca Wyborca
1
2
3
4
5
600 $
800 $
1000 $
1200 $
1400 $
„Środkowym głosującym” jest wyborca w przypadku którego
połowa wyborców wolałaby mniejsze wydatki, a połowa
większe niż on.
Konfrontacja: wydatki 1000 $ i mniej vs. wydatki 1000 $ i więcej
Wynik głosowania większościowego odpowiada preferencjom
środkowego głosującego
Nieefektywność równowagi przy głosowaniu
większościowym
Wyborcy porównują korzyści z dóbr publ. i koszty jakie muszą
ponieść. Decydują dwa czynniki:
1. Rozkład bogactwa (dochodów).
2. System podatkowy
Ym
Yśr
Opodatkowanie proporcjonalne lub progresywne w połączeniu z
głosowaniem większościowym prowadzi do nadprodukcji dóbr
publicznych