Działania podejmowane przez Prokuraturę Generalną w zakresie

PROKURATURA
GENERALNA
DEPARTAMENT
POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
W a r s z a w a , d n i a 1 1 gr u d n i a 2 0 1 4 r .
Działania podejmowane przez Prokuraturę Generalną w zakresie sciągania przestępstw
z nienawiści.
Przestępstwa z nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych i
wyznaniowych są w szczególnym zainteresowaniu Prokuratury Generalnej.
Chce podkreślić , iż organy prokuratury bardzo poważnie traktują powyższy problem i
od szeregu lat podejmują różnego rodzaju działania mające na celu wykrycie sprawców tego
rodzaju przestępstw i postawienie ich przez Sądem.
Działania takie były podejmowane przez byłą Prokuraturę Krajową już od 2004 r. i są
kontynuowane w Prokuraturze Generalnej. Związane
one były z realizowaniem przez
prokuraturę zadań nałożonych przez Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji
Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji na lata 2004-2009. Pomimo
zakończenia już tego Programu prokuratura kontynuuje zadania, jakie wówczas na nią
nałożono.
Wskazany Program nałożył na Prokuraturę Krajową dwa zadania.
Jedno pod nazwą „upowszechnianie informacji statystycznych dotyczących wyników
postępowań i orzeczeń sądowych z zakresu dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z
nimi nietolerancji” było zadaniem stałym.
Drugie zadanie opisane natomiast jako „dbałość o spowodowanie delegalizacji
organizacji działających w oparciu o idee antysemickie lub rasistowskie” , było przewidziane
jako zadanie jednorazowe na 2005 r., ale w kolejnych latach Prokuratura Krajowa, a później
Prokuratura Generalna, uznała potrzebę dalszego zainteresowania tę kwestią i w dalszym
ciągu kontynuowano to zadanie.
Wówczas to w 2004r. w Biurze Postępowania Przygotowawczego Prokuratury
Krajowej został wyznaczony prokurator, którego jednym z zadań jest koordynowanie działań
karno-prawnych i pozakarnych prokuratury dotyczących naruszania wolności bądź
nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych , etnicznych, rasowych i
wyznaniowych. W Prokuraturze Generalnej prokurator o wskazanych zadaniach funkcjonuje
w Departamencie Postępowania Przygotowawczego.
2
W ramach
zadań prokurator ten gromadzi informacje o postępowaniach z tej
kategorii przestępstw prowadzonych w jednostkach organizacyjnych prokuratur, sporządza
sprawozdania dotyczące postępowań prowadzonych przez prokuratury w tej kategorii
przestępstw w oparciu o dane nadsyłane przez prokuratury apelacyjne, prowadzi badania
spraw z tej kategorii przestępstw.
Prokurator ten współpracuje z różnymi podmiotami zewnętrznymi m.in. Zespołem
do Spraw Ochrony Praw Człowieka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
reprezentuje
Prokuratora Generalnego w Radzie do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej
Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji powołanej przez Prezesa Rady Ministrów w
2013r.
W ramach
współpracy prokurator ten w kolejnych latach uczestniczył w
konferencjach i spotkaniach eksperckich dotyczących problematyki rasizmu, a w 2009 r.
uczestniczył w szkoleniu dla pełnomocników Komendantów Wojewódzkich Policji do spraw
ochrony praw człowieka w zakresie regulacji krajowych dotyczących dyskryminacji, w tym
przestępstw z motywów rasistowskich .
W wykonaniu zaleceń byłej Prokuratury Krajowej wydanych w związku z programem
rządowym sprawy o przestępstwa popełniane z motywów rasowych, wyznaniowych,
etnicznych , narodowościowych lub z powodu bezwyznaniowości są obejmowane
zwierzchnim nadzorem służbowym bądź też monitoringiem prokuratur nadrzędnych, zaś
prokuratury apelacyjne systematycznie badają wszystkie sprawy zakończone prawomocnymi
orzeczeniami o odmowie wszczęcia postępowania bądź jego umorzeniu i przesyłają do
Departamentu Postępowania Przygotowawczego informacje na temat spraw prowadzonych w
jednostkach organizacyjnych prokuratur im podległych, ze wskazaniem, czego one dotyczą, w
jaki sposób zostały zakończone, czy sprawy były przedmiotem badań ze strony prokuratur
nadrzędnych i jakie były wyniki ich kontroli w ramach nadzoru, a także czy w danym okresie
zapadły w tej kategorii spraw orzeczenia sądowe i jakie.
Dane te następnie są analizowane w Departamencie Postępowania Przygotowawczego, w
którym sporządzany jest również ogólny wykaz tych spraw zawierający także podsumowanie
wskazujące na sposób realizacji przez prokuratury nałożonych na nie zadań.
Ocena Departamentu Postępowania Przygotowawczego nadesłanych informacji wraz z
uwagami i spostrzeżeniami dotyczącymi sposobu i wyników prowadzonych postępowań jest
z kolei przekazywana prokuraturom apelacyjnym do wiadomości wszystkich jednostek
3
prokuratury w kraju w celu ich wykorzystania w bieżącej pracy i w szkoleniach
prokuratorów.
To pozwala na eliminowanie nieprawidłowych decyzji podejmowanych przez
prokuratorów w tych sprawach. W wyciągach ze sprawozdań dotyczących tej kategorii
postępowań , które są publikowane na stronach internetowych Prokuratury Generalnej za
okres od 2007 r.. do I półrocza 2013 r. zawarte są informacje o wynikach takich badań.
W 2007 r. podjęto stosowne działania administracyjno-prawnych w celu delegalizacji
organizacji o nazwie Obóz Narodowo-Radykalny z siedzibą w Brzegu. Prokuratura Krajowa
zleciło stosowne działania Prokuraturze Okręgowej w Opolu, która w dniu 19 grudnia 2007 r.
skierowała do Sądu Rejonowego w Opolu VII Wydziału Krajowego Rejestru Sądowego
wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia zwykłego „Obóz Narodowo - Radykalny” z siedzibą w
Brzegu ze względu na uporczywe naruszenie prawa polegające na propagowaniu faszyzmu.
Wniosek powyższy oparty został na materiale dowodowym zebranym w postępowaniach
przygotowawczych.
Prawomocnym już postanowieniem Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 12 października 2009
r.
rozwiązano stowarzyszenie zwykłe pod nazwą Obóz Narodowo – Radykalny w Brzegu,
albowiem
działalność
tego
stowarzyszenia
naruszała
przepisy
ustawy
prawa
o
stowarzyszeniach oraz art. 13 Konstytucji mówiący o tym, że zakazane jest istnienie partii
politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych , których program
lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie
przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje
utajnienie struktur lub członkostwa.
W ramach długofalowych działań w 2006 r. powołano w prokuraturach apelacyjnych
konsultantów w tej kategorii przestępstw. Uznano bowiem, iż wyznaczony w tym celu
prokurator – konsultant, znający problematykę przestępstw
związanych z rasizmem i
dyskryminacją rasową oraz uregulowania prawa polskiego i międzynarodowego w tym
zakresie, mógłby służyć pomocą prokuratorom prowadzącym i nadzorującym te sprawy, co
pozwoliłoby na ujednolicenie praktyki i eliminowanie błędów popełnianych w tych sprawach.
4
W II połowie 2011 r., w Departamencie Postępowania Przygotowawczego
Prokuratury Generalnej, przeprowadzono badania akt spraw karnych zakończonych
orzeczeniami o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego o
przestępstwa popełniane z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych. Podstawą do
wyselekcjonowania spraw do badań było sprawozdanie o tych postępowaniach za 2010 r.
sporządzone w Departamencie w związku ze stałym monitoringiem tych postępowań.
W efekcie powyższych badań przygotowano obszerne opracowanie dotyczące
przestępstw z nienawiści (hate crimes), zawierające opis regulacji prawnych krajowych i
międzynarodowych, skalę zjawiska w Polsce oraz wskazówki metodyczne dla prokuratorów
prowadzących lub nadzorujących postępowania przygotowawcze w sprawach dotyczących
przestępstw popełnionych z nienawiści.
Opracowanie to zostało w dniu 18 listopada 2011 r. przesłane do wszystkich
prokuratur apelacyjnych w kraju z poleceniem przekazania go do podległych jednostek
prokuratury celem wykorzystania w bieżącej pracy przez prokuratorów. Zostało ono również
opublikowane
w miesięczniku wydawanym przez Prokuraturę Generalną „Prokuratura i
Prawo” z lutego 2012 r. To opracowanie, w szczególności zaś zawarte w nim wskazówki,
dotyczące sposobu prowadzenia postępowań przygotowawczych, sposobu gromadzenia
materiału dowodowego, wykonywania czynności procesowych z udziałem świadków,
pokrzywdzonych przestępstwem i podejrzanych, ma za zadanie pomóc prokuratorom
prowadzącym sprawy o przestępstwa popełniane na tle rasistowskim, zwłaszcza tym, którzy
nie mają doświadczenia w prowadzeniu tej kategorii przestępstw.
Ponadto
w
czwartym
kwartale
2011
r.
w
Departamencie
Postępowania
Przygotowawczego rozpoczęły się również badania praktyki prokuratorskiej w sprawach
zakończonych w 2010 r., dotyczących zjawiska rasizmu w Internecie, których celem było
ustalenie najczęściej popełnianych błędów w tej kategorii spraw i wypracowanie metodyki ,
która pozwoli na ich uniknięcie.
Podstawę do wyselekcjonowania spraw do badań tej problematyki stanowiło
sprawozdanie
dotyczące
postępowań
prowadzonych
we
wszystkich
powszechnych
jednostkach organizacyjnych prokuratury za 2010 r.
Analiza tego sprawozdania pozwoliła na stwierdzenie, iż
prowadzonych w prokuraturach
stanowią sprawy
znaczną część spraw
o przestępstwa
„motywowane
nienawiścią” popełniane z wykorzystaniem możliwości jakie daje obecnie Internet. Wyniki
5
tych postępowań wskazywały natomiast , iż spośród tych spraw znaczna ich część jest
umarzana przez prokuratorów z powodu niewykrycia sprawców przestępstw, bądź też z
powodu braku znamion czynu zabronionego. Również dosyć często prokuratorzy odmawiają
wszczęcia postępowań przygotowawczych w tych sprawach. Tylko niewielka ilość spraw
kończy się natomiast skierowaniem aktów oskarżenia do Sądu.
Te niepokojące wyniki stały się podstawą do wyboru kategorii spraw , które zostały
wyselekcjonowane do badań.
Wskazać należy , iż badaniom poddano wszystkie sprawy , które zostały na koniec
2010 r. wykazane w sprawozdaniach prokuratur apelacyjnych przesyłanych do Departamentu
Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Generalnej jako sprawy zakończone. Łącznie
zbadano 45 spraw zakończonych postanowieniami o odmowie wszczęcia postępowania, o
umorzeniu postępowania przygotowawczego, o zawieszeniu postępowania i o skierowaniu
aktu oskarżenia.
Badania zostały zakończone w maju 2012 r. i podsumowujące je sprawozdanie z dnia
28 czerwca 2012 r. zostało przesłane do wszystkich prokuratur apelacyjnych w kraju celem
zapoznania
z jego treścią wszystkich prokuratorów i wykorzystania zawartych w nim
wskazań dotyczących występujących nieprawidłowości oraz błędów w postępowaniach w
bieżącej pracy, celem wyeliminowania ich w przyszłości.
Niezależnie od powyższego sprawozdania efektem prowadzonych badań było
wystosowanie szeregu pism do Prokuratorów Apelacyjnych w poszczególnych badanych
sprawach, w których zawarto uwagi odnośnie przebiegu konkretnych postępowań, sposobu
gromadzenia i przeprowadzania dowodów, zasadności decyzji merytorycznych oraz treści
tego rodzaju decyzji, w części spraw wskazano na potrzebę rozważenia wykonania czynności
w trybie art. 327 § 3 kpk lub też podjęcia na nowo postępowania albo też jego podjęcia z
zawieszenia.
Podkreślić również należy , iż stały monitoring spraw o przestępstwa popełniane z
motywów rasistowskich czy ksenofobicznych skutkuje nie tylko sporządzaniem sprawozdań
o tej kategorii spraw za każde półrocze i cały rok, ale także przesyłaniem do wszystkich
prokuratur apelacyjnych wniosków płynących z analizy tych sprawozdań, w których zawarte
są uwagi dotyczące nieprawidłowości występujących w postępowaniach, m.in. dotyczące
nieprawidłowości w kwalifikowaniu zdarzeń
będących przedmiotem postępowania
wynikających ze zmiany przepisów kodeksu karnego. Nadto wskazywano na zauważalny
6
wzrost liczby postępowań w tej kategorii spraw w przeciągu ostatnich lat, który nie przekłada
się jednak na większą wykrywalność tych przestępstw oraz na potrzebę poważnego
traktowania tych spraw, z dużym zaangażowaniem ze strony prowadzących postępowanie, tak
aby wszystkie cele postępowania przygotowawczego zostały osiągnięte, w szczególności zaś,
aby postępowania prowadzono sprawnie i skutecznie oraz z poszanowaniem praw osób
pokrzywdzonych tymi przestępstwami.
Dzięki tego rodzaju działaniom zdecydowanie zwiększyła się świadomość organów
procesowych w zakresie szkodliwości społecznej przestępstw popełnianych z tych powodów.
Praktycznie wyeliminowano przypadki niezasadnego umarzania lub odmawiania
wszczęcia postępowań przygotowawczych z powodu znikomej społecznej szkodliwości
takich czynów. Z informacji statystycznych wynika , iż w 2006 r. umorzono na tej podstawie
tylko jedno postępowanie, a w latach 2007, 2008, 2009 i 2010 r. nie odnotowano ani jednej
takiej decyzji. W 2011 r. w dwóch sprawach zapadły orzeczenia o umorzeniu postępowania z
uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu, przy czym w jednej z tych spraw
orzeczenie to zostało uchylone w trybie art. 328 § 1 kpk przez Prokuratora Generalnego. W
2012 r. również żadnej sprawy nie umorzono na tej podstawie prawnej. Niezasadne są więc
zarzuty powielane w mediach, iż prokuratorzy z reguły umarzają tego rodzaju sprawy z
powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu.
Prokuratura Generalna, dostrzegając potrzebę uzupełnienia oferty szkoleniowej dla
prokuratorów prowadzących tego rodzaju postępowania , choć szkolenie prokuratorów należy
do kompetencji Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, w 2011 i 2012r. w ramach
szkoleń
zawodowych dla prokuratorów, które realizowano przy użyciu urządzeń do
wideokonferencji, zorganizowała szkolenia , których tematem była przestępczość wynikająca
z nienawiści. Szkolenia te prowadzili m.in. prof. dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski, Pani Minister
Elżbieta Radziszewska ówczesny Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu i Pan profesor
Włodzimierz Wróbel.
W dniu 29 października 2012r. pod sygnaturą PG VII G 021/24/12
Prokurator
Generalny wydał wytyczne w sprawie udziału prokuratora w sprawach o przestępstwa
prywatnoskargowe.
Wytyczne te w części odnoszą się do ścigania „mowy nienawiści” w internecie, tj.
przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego polegających na
pomawianiu,
czy też
7
znieważeniu poszczególnej osoby z różnych motywów, w tym dyskryminujących, które to
czyny nie stanowią przestępstw ściganych z urzędu przez prokuratora.
W szczególności kwestii powyższej dotyczy punkt 5 wytycznych wskazujący na to, iż
uzasadnieniem do objęcia przez prokuratora ściganiem z urzędu tego rodzaju czynu mogą być
obiektywne trudności w ustaleniu przez pokrzywdzonego niezbędnych danych osobowych
sprawcy przestępstwa, zwłaszcza jeśli przestępstwo popełniono za pośrednictwem telefonu
lub internetu. W wytycznych zalecono, aby w takich sprawach po ujawnieniu personaliów
sprawcy umożliwiających pokrzywdzonemu wniesienie prywatnego aktu oskarżenia
prokurator dokonywał ponownej oceny istnienia interesu społecznego w ściganiu czynu z
urzędu.
Stosunkowo wysoki odsetek spraw, w których zapadały błędne decyzje merytoryczne
w sprawach zakończonych przez prokuratorów decyzjami o odmowie wszczęcia
postepowania lub jego umorzeniu, skłonił Prokuratora Generalnego do wydania 1 lipca 2013
roku polecenia skierowanego do prokuratorów apelacyjnych.
Zostali oni zobowiązani do wyznaczenia w ramach właściwości każdej prokuratury
okręgowej jednej prokuratury rejonowej (w szczególnych wypadkach dwóch), które będą
odpowiedzialne za prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących
przestępstw z nienawiści, popełnionych na obszarze objętym właściwością danej prokuratury
okręgowej.
Zobowiązano ich również do wskazania w wybranych prokuraturach rejonowych po dwóch
prokuratorów do prowadzenia tego rodzaju postępowań karnych. Wyznaczeni prokuratorzy
zostali we wrześniu i listopadzie 2013r. przeszkoleni w Prokuraturze Generalnej.
Opracowano
W Departamencie Postępowania Przygotowawczego
Prokuratury Generalnej