Protekcjonizm rolny i instytucje

Ekonomia polityczna
Jerzy Wilkin
Wykład 7
Ekonomia polityczna
międzynarodowej wymiany handlowej
Plan wykładu
1.
Ważne pytania
2.
Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej

instytucjonalny i ideologiczny wymiar państwowości w w/w
modelach
3.
Hipotezy odnośnie decyzji polityków kształtujących
międzynarodową wymianę handlową
4.
Krytyka podejścia stosowanego przez ekonomistów
5.
Wyniki prac empirycznych
6.
Protekcjonizm rolny i instytucje
2
Ważne pytania
W jaki sposób wzajemne przenikanie się
czynników ekonomicznych i politycznych
przekłada się na kształt polityki
handlowej?
3
Ważne pytania

Dlaczego państwa decydują się na
protekcjonizm handlowy podczas gdy
ekonomiści od ponad 200 lat wskazują na
korzyści płynące z wolnego handlu?

Co decyduje o wyborze instrumentów polityki
handlowej?

Dlaczego w dyskusji na temat handlu gros
uwagi poświęca się efektom, jakie polityka ta
niesie dla firm/sektorów gospodarki, a
stosunkowo niewiele - efektom, jakie polityka
ta może przynieść konsumentom?
4
Wprowadzenie
Odpowiedzi na te pytania są szczególnie
aktualne w kontekście:


Postępującej globalizacji

Konkurencja w wymiarze międzynarodowym obejmująca
wciąż nowe dziedziny;

potrzeba określenia na nowo roli państwa (w tym jego
polityki handlowej)
Dyskusji odnośnie tzw. konsensusu
waszyngtońskiego

Potrzeba znalezienia równowagi pomiędzy oczekiwaniami
społeczeństw w krajach rozwijających się, a pakietem
reform postulowanych przez instytucje międzynarodowe
5
Wprowadzenie
Odpowiedzi na te pytania są szczególnie
aktualne w kontekście (cd.):

Negocjacji toczonych na forum WTO w
ramach tzw. rundy z Doha

Analiza prowadzona w oparciu o podejście
ekonomii politycznej pozwala na ocenę strategii
zarówno poszczególnych państw, jak i ich
ugrupowań
6
Runda z Doha

The Doha Development
Round (2001 - ?)

Ostatnia runda
negocjacji, 23-29 lipca
2008: brak
porozumienia w
sprawie zasad importu
produktów rolnych

„The Doha round...and
round...and round” The
Economist July 31, 2008
Źródło: The Economist
7
Możliwe korzyści z liberalizacji
handlu produktami rolnymi
8
Czołowi ekonomiści

podejmujący tematykę handlu
międzynarodowego z perspektywy EP:

Kym Anderson (University of Adelaide)

Robert Baldwin (University of Wisconsin)

Robert Feenstra (University of California, Davis)

Gene Grossman (Princeton University)

Elhanan Helpman (Tel Aviv University)

Devashish Mitra (Syracuse University)

Alessandro Olper (University of Milano)
9
Modele EP międzynarodowej
wymiany handlowej

Polityka jako rynek, na którym dokonuje się
transakcji:


decyzje polityczne w zamian za poparcie i
transfery wszelkiego rodzaju zasobów
Politycy jako racjonalni agenci dążący do
zmaksymalizowania swoich szans pozostania
przy władzy
10
Modele EP międzynarodowej
wymiany handlowej (2)

Polityka handlowa - a ściślej jej efekty jako dobro publiczne

żaden z podmiotów ekonomicznych
(państw, przedsiębiorstw, jednostek) nie
może być wykluczony

np. z odnoszenia korzyści płynących z wolnego
handlu bez względu na to czy partycypował w
kosztach wprowadzenia wolnego handlu czy nie
11
Modele EP międzynarodowej
wymiany handlowej (3)

Wybór polityki handlowej

Jako wynik kalkulacji polityków
rozważających, w jakim stopniu ich
decyzja wpłynie na ich potencjalny
elektorat

Konieczność uwzględnienia ścierających się
interesów różnych grup społecznych
zainteresowanych z tego lub innego
powodu konsekwencjami podejmowanych
decyzji
12
Modele EP międzynarodowej
wymiany handlowej (4)

Czerpią w istotnym stopniu z teorii gier i
zaawansowanych technik
ekonometrycznych

Mają charakter interdyscyplinarny

czerpanie np. z dorobku nauk politycznych
i historii
13
Modele: Wymiar instytucjonalny i
ideologiczny


Modele ekonomii politycznej handlu
uwzględniają coraz częściej kwestie związane
z instytucjonalnym i ideologicznym wymiarem
państwowości
Nowe bazy danych wykorzystywanych do analiz
uwzględniają wskaźniki dotyczące m.in.:




poziomu demokratyzacji w danym kraju (system
autorytarny - pełna demokracja)
systemu wyborczego (większościowy,
proporcjonalny)
systemu sprawowania władzy (prezydencki,
parlamentarny)
ideologii poszczególnych ekip rządowych
(prawicowa, lewicowa)
14
Decyzje polityków

1.
Ekonomia polityczna dostarczyła wiele
hipotez odnośnie decyzji polityków
kształtujących międzynarodową wymianę
handlową:
hipoteza „grup interesu”

2.
polityka handlowa kształtowana jest przez lobbing
poszczególnych grup społecznych, branżowych
etc.
hipoteza „adding machine”,


politycy podejmują decyzje zgodnie z wolą
większości,
im więcej pracowników w danej branży, tym
bardziej będzie ona chroniona
15
Decyzje polityków (2)
3.
hipoteza „status quo”,

4.
hipoteza „maksymalizacji przychodów”

5.
polityka handlowa prowadzi do wytworzenia się
politycznej i ekonomicznej bezwładności grup
społecznych, które oponują przeciwko zmianom
polityka handlowa jest narzędziem do
maksymalizacji przychodów budżetowych
hipoteza „reperkusji zagranicznych”


polityka handlowa jest wynikiem zależności
ekonomiczno-politycznych pomiędzy poszczególnymi
państwami
istotnym czynnikiem wpływającym na decyzje jest
możliwość odwetu ze strony silniejszego partnera
16
Decyzje polityków (3)
6.
hipoteza „preferencji odnośnie ideologii”

7.
polityka handlowa jest kształtowana przez
ideologię rządzącej partii
hipoteza „zmiany społecznej”

polityka handlowa jako narzędzie do
przeprowadzenia zmian społecznych, najczęściej
sprowadzających się do redystrybucji dochodów
17
Przykład: Dlaczego obserwujemy
protekcjonizm handlowy?
Analiza oparta o hipotezę dotyczącą grup interesu

Rząd rozważa wprowadzenie taryfy celnej na dobra
importowane, np. na trampki

Główni zainteresowani:


Krajowi producenci trampek (kilkunastu, kilkudziesięciu)

Krajowi konsumenci trampek (miliony)
Obie grupy będą starały sie wpłynąć na polityków

Producenci: za wprowadzeniem taryfy

Konsumenci: za otwarciem rynku

Decyzja polityków: jako wynik skuteczności lobbingu

Lobbing wymaga istotnych nakładów finansowych
18
Przykład: Dlaczego obserwujemy
protekcjonizm handlowy? (2)
Skuteczność lobbingu:


ze strony konsumentów może być obniżona:




kosztowne i czasochłonne zdobycie informacji o planach
wprowadzenia taryfy, o potrzebie zorganizowania lobbingu,
itd.
ewentualne korzyści dla pojedynczego konsumenta z
otwarcia rynku są stosunkowo znikome
pokusa do „jazdy na gapę”
ze strony producentów ma znacznie większe szanse
powodzenia:



znacznie łatwiej jest ich zidentyfikować i dotrzeć do nich z
informacją
znaczne korzyści z wprowadzenia taryfy dla 1 producenta
mniejsza pokusa do „jazdy na gapę” (reputacja w branży)
19
Przykład: Dlaczego obserwujemy
protekcjonizm handlowy? (3)

Politycy - dodatkowe bodźce do przychylnego
spojrzenia na producentów:

Argumenty producentów dotyczące zwolnień
wpływają na przychylność społeczeństwa

Ze względu na duże korzyści dla producentów
politycy mogą liczyć raczej na wzajemność a nie ze
strony konsumentów
20
Krytyka podejścia ekonomistów

Krytyka ze strony politologów

Brak brania pod uwagę innych polityk,
które wraz z polityką dotyczącą handlu
składają się na politykę zagraniczną.

Brak pełnej analizy rozkładu sił na arenie
międzynarodowej

kwestie przywództwa politycznego i
ekonomicznego

która w znacznym stopniu może wpływać na
rozstrzygnięcia w dziedzinie handlu
międzynarodowego.
21
Krytyka podejścia ekonomistów

Teorie Gilpina (1987) i Kindelbergera (1981)




liberalizacja handlu nastąpić może jedynie w przypadku
istnienia światowego mocarstwa.
Zapewnią to korzyści, jakie mocarstwo to może odnieść z
wolnego handlu i stabilizacji na rynkach finansowych.
W przypadku utraty pozycji mocarstwowej koszty
utrzymania „liberalnego status quo” (de facto dobra
publicznego) mogą być zbyt duże.
Krytyka



brak przekonywajcych wyjaśnień dlaczego strefa wolnego
handlu byłaby optymalna dla światowego mocarstwa.
teoria gier: również bez światowego mocarstwa
porozumienie co do wolnego handlu jest możliwe (jeśli scena
polityczna zdominowana jest przez kilku graczy);
badania empiryczne: rosnąca otwartość gospodarek pomimo
zmieniających się układów sił i zależności na
międzynarodowej scenie politycznej.
22
Wyniki prac empirycznych


Brak jednoznacznych konkluzji
Z jednej strony:



W krajach rozwiniętych protekcjonizm handlowy
jest wyższy w przypadku branż o relatywnie małej
liczbie firm i dużej liczbie pracowników
Podobnie, w czasie negocjacji nt. liberalizacji
handlu w branżach tych ograniczenia w
protekcjonizmie są mniejsze, aniżeli w innych
sektorach
Politycy głosują za ustawą o protekcjonizmie w
okręgach wyborczych z dużą liczbą pracowników
zatrudnionych w sektorach podlegających silnej
konkurencji międzynarodowej
23
Wyniki prac empirycznych (2)

Z drugiej strony:

negatywna zależność pomiędzy poziomem
protekcjonizmu i poziomem płac w danej
branży


Pomimo, że małowykwalifikowani pracownicy
powinni mieć problem ze zorganizowaniem się i
wpływaniem na polityków
Wbrew przewidywaniom modelu
Grossmana-Helpmana - wyższy poziom
protekcjonizmu w branżach o wysokiej
elastyczności popytu na import
24
Protekcjonizm rolny i instytucje


Zróżnicowany poziomy protekcjonizmu rolnego

W krajach uprzemysłowionych rolnictwo jest silnie chronione

W krajach rozwijających się jest zazwyczaj opodatkowane
Modele ekonomii politycznej starają się wyjaśnić
zróżnicowanie polityk rolnych


Badania koncentrują się głównie na różnicach pomiędzy
krajami uprzemysłowionymi i rozwijającymi się
Ale wśród krajów uprzemysłowionych obserwowane są
także znaczne różnice w poziomie protekcji sektora
rolnego
25
Producer Support Estimate (%)
45
40
35
30
25
UE
USA
Brazylia
20
15
10
5
0
-5
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Źródło: Kwieciński 2005
26
Protekcjonizm rolny i instytucje

Podejścia teoretyczne wyjaśniające różnice w
polityce rolnej


Grupy interesu (Interest group models, np. Miller
1991)
Wsparcie głosujących (Voter support models, np.
Swinnen 1994)



Korelacja pomiędzy protekcjonizmem rolnym a rozwojem
gospodarczym
Proces podejmowania decyzji w sferze polityki
gospodarczej jako interakcja pomiędzy głosującymi a
politykami
Polityka rolna jako wynik przetargu politycznego
dotyczącego dystrybucji bogactwa pomiędzy grupami
społecznymi związanymi i niezwiązanymi z rolnictwem
27
Protekcjonizm rolny i instytucje

Nie wyjaśniają one jednak w pełni dlaczego
obserwowane są tak znaczne różnice w
poziomie protekcjonizmu rolnego wśród krajów
uprzemysłowionych
28
Protekcjonizm rolny i instytucje

Instytucje polityczne (Political institutions
approach, np. e.g. Weingast et al. 1981,
Persson et al. 2000)



System wyborczy oraz system sprawowania władzy
mają znaczny wpływ na kształt polityki
gospodarczej
Wpływ jakości instytucji politycznych (zasady
praworządności, jakości biurokracji, itd.) na kształt
polityki gospodarczej
C. Henning (2004):

Protekcjonizm rolny może być częściowo
wyjaśniony poprzez różnice w instytucjach
politycznych związanych z podejmowaniem decyzji
legislacyjnych
29
Literatura obowiązkowa

Krugman, P. & Obsfeld, M. (2008), Ekonomia
międzynarodowa. Teoria i praktyka. T. 1,
PWN.
R.9: Ekonomia Polityczna i Polityka Handlowa

Michałek, J. (2002), Polityka Handlowa.
Mechanizmy ekonomiczne i regulacje
międzynarodowe, PWN,
R.11: Ekonomia polityczna polityki handlowej
30