Wstęp - Wydawnictwo UMCS
Transkrypt
Wstęp - Wydawnictwo UMCS
Tabu w procesie globalizacji kultury; red. Agata Małyska, Katarzyna Sobstyl; Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016 Wstęp Człowiek, funkcjonując w danej społeczności, podlega prawom, które zezwalają mu – jako członkowi tej grupy – na pewne zachowania i działania, zakazując jednocześnie innych. Tabu immanentnie związane z kulturą, której istotę określają ludzkie działania regulowane swoistym porządkiem, wyraża się w kostniejących wzorach i modelach normatywnych. Tymczasem globalizacja w wymiarze wewnętrznym może być czynnikiem pobudzającym tradycję do poszukiwania alternatywnych form rozwoju. Wobec osłabienia we współczesnym świecie politycznych i terytorialnych granic, zasadna stała się refleksja naukowa nad przejawami życia społecznego, które potencjalnie mogą sprzyjać bądź zagrażać kultywowaniu tradycji, utrwalać bądź burzyć system wartości, wierzeń i przekonań, stanowiących o kulturowej odrębności i odmienności. Powyższym zagadnieniom poświęcona została interdyscyplinarna konferencja „Tabu w procesie globalizacji kultury” zorganizowana w dniach 21–22 kwietnia 2016 roku przez Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziemców UMCS w Lublinie. Niniejszy tom jest pokłosiem naukowych rozważań, które pozwoliły na zestawienie różnych perspektyw badawczych oraz wieloaspektowe i holistyczne spojrzenie na problematykę tabuizacji w świetle zachodzących procesów globalizacyjnych. Artykuły zabrane w publikacji pogrupowane zostały w trzy kręgi tematyczne, którym odpowiadają poszczególne części tomu. W p i e r w s z e j z nich czytelnik będzie mógł zapoznać się z problematyką dawnego i współczesnego rozumienia tabu, zarówno w opracowaniach leksykograficznych czy encyklopedycznych, jak i w oparciu o konkretne użycia językowe. Pojęcie tabu w polskiej literaturze pojawiło się w drugiej połowie XIX wieku, rozpowszechniło się w wieku XX, a po roku 1989 notuje się wzrost zainteresowania problematyką tabu w ujęciu funkcjonalnym i integracyjnym. Badacze podkreślają, że tabu to zjawisko zmienne historycznie i zależne kulturowo. Dawniej kojarzone było przede wszystkim z wymiarem religijno-magicznym, dziś wyraźnie się desakralizuje. Współczesne uwarunkowania tabu mają dwojaką postać: zewnętrznych zakazów o charakterze oficjalnym 8 Wstęp oraz wewnętrznych, związanych z usposobieniem mentalnym i emocjonalnym podmiotów. Dziś tabu motywowane jest moralnością, dlatego może być rozpatrywane w kontekście etyki słowa i wiąże się z różnego typu determinantami pragmatycznymi: zabiegami o sukces życiowy, bogactwo, popularność, zwłaszcza w świecie biznesu, reklamy i propagandy. Ko l e j n a c z ę ś ć to artykuły poświęcone tabu we współczesnym dyskursie publicznym (programy publicystyczne, teksty prasowe, wywiady z politykami), religijnym (homilie i oficjalne dokumenty Kościoła), edukacyjnym (programy nauczania języka polskiego jako obcego). Autorzy przyjmują, że tabu jest swojego rodzaju regulatorem dyskursu, który stoi na straży norm społecznych, określa, co mieści się w sferze kulturowo przyjętych działań ludzkich. We współczesnym dyskursie widać nową jakość w porozumiewaniu się jednostek, wynikającą z jednej strony z walki o ludzkie prawa, równość i sprawiedliwość, a z drugiej – ze stopniowej liberalizacji życia społecznego i rosnącej tolerancji, które jako idee stały się najbardziej popularnymi wartościami cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Przejawem tego jest powstawanie nowych sfer poddających się procesowi tabuizacji (por. pojęcia gender, poprawność polityczna). Równocześnie mamy jednak do czynienia z przekraczaniem tabu, które prowadzi zarówno do zatarcia granicy między sacrum a profanum, jak Tabu w wprocesie globalizacji kultury, i do wprowadzania obręb dyskursu publicznego tematów i leksyki uznanych dotąd za wstydliwe. W c z ę ś c i t r z e c i e j znalazły się teksty pokazujące silną zależność tabu od konwencji obowiązujących w danej społeczności. Autorzy artykułów przybliżają tu problem wpływu, jaki ten proces wywiera na interpretowanie postaw i zachowań ludzi pochodzących z odmiennych kręgów kulturowych. Badacze starają się odpowiedzieć na pytanie, jakie są konsekwencje kulturowej homogenizacji świata pod wpływem globalizacji. Pozytywne cechy tego procesu widzą w swobodzie przepływu informacji i zasobów ludzkich, wymianie kulturalnej i handlowej. Z drugiej jednak strony mają świadomość pewnych zagrożeń, jakie niesie globalizacja. W społecznościach stosunkowo bliskich sobie pod względem kulturowym i religijnym łączenie się treści globalnych i lokalnych powoduje powstanie przeróżnych form hybrydycznych, które korzystnie urozmaicają krajobraz kulturowy. Natomiast w krajach, które uznają za podstawę jurysprudencji prawo muzułmańskie, podkreślane są ujemne skutki procesu globalizacji. Stanowi ona bowiem wyraźne zagrożenie zarówno dla zasad religijnych i etycznych, jak też kultury i języka danego obszaru. Teksty zebrane w tej części przybliżają także zagadnienie zmienności procesów (de)tabuizacyjnych. Autorzy artykułów podkreślają, że procesy Wstęp 9 globalizacyjne wpływają na zjawiska określane przy pomocy różnorodnych terminów, np. homogenizacja kultury, hybrydyzacja kulturowa, relatywizm moralny. Ponadto w życiu społecznym sprzyjają nierespektowaniu norm i poszerzaniu się marginesu tolerancji dla zachowań wcześniej niedopuszczalnych. Silnie tabuizowane były zawsze tematy i słowa trudne dla rozmówców (śmierć, wstydliwe choroby, sfera seksu) bądź politycznie niepoprawne, jak eutanazja czy homoseksualizm. Dzisiaj mamy często do czynienia z powolnym, ale konsekwentnym przełamywaniem tabu pod wpływem poszerzania się tematów podejmowanych w dyskusji na forum publicznym, prowadzonych kampanii społecznych i profilaktycznych, działań legislacyjnych, działalności artystycznej, a także mediatyzacji komunikacji. Redaktorzy tomu mają nadzieję, że zawarte w nim teksty dzięki interdyscyplinarnemu ujęciu problematyki spotkają się z zainteresowaniem czytelników, a dla badaczy tabu będą inspiracją do dalszych naukowych rozważań. Jednocześnie dziękują Urzędowi Miasta Lublin, Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Lubelskiego oraz Jego Magnificencji UMCS za finansowe wsparcie organizacji konferencji i publikacji tomu. Tabu w procesie globalizacji kultury, Agata Małyska Katarzyna Sobstyl