Cmentarze drzewickie

Cmentarze drzewickie
Historia cmentarzy drzewickich.
Przychodząc na nasz cmentarz, by odwiedzić groby bliskich, zaskakuje nas spokój, jaki tu
panuje. Podziwiamy drzewa, ptaki i wiewiórki, których nie płoszy żaden zgiełk, ani pośpiech, ani
niecierpliwość. To miejsce zaśnięcia, spoczynku, księżą powagą poświęcone, z
przeznaczeniem na grzebanie ciał pobożnie zmarłych. Skąd się wzięło, od jak dawna jest tutaj
objęte ramionami lasu? To pytanie, na które, w miarę dokumentów i przekazów, chciałbym
Państwu odpowiedzieć.
Gdzie znajdował się pierwotny cmentarz w naszej miejscowości - nie wiadomo. Jedno jest
pewne, że z chwilą wybudowania kościoła, a fundację jego datuje się na rok 1315, zmarłych
chowano w jego pobliżu, jak zresztą w całym ówczesnym świecie chrześcijańskim, o czym
świadczy nazwa placu wokół kościołów – cmentarz (nazwa "cmentarz" pochodzi od łacińskiego
słowa "coemeterium", "cimiterium", które, z kolei, jest zlatynizowaną formą greckiego
"koimeterion" oznaczającego miejsce spoczynku, ang. "cemetery", niem. "Friedhof" a.
"Kirchhof", fr. "cimetière", wł. "cimitero", czes. "hřbitov", słow. "cintorín", ros. "Kладбище" kładbiszcze, ukr. Цвинтар a. Кладовище - cwintar a. kładodowiszcze). Najznamienitszych
chowano w kryptach kościelnych, w podziemiach. Dla mniej szlachetnie urodzonych
znajdowano miejsce na cmentarzach przy kościołach. Tak też i było w naszej miejscowości.
Zmarłych chowano za kościołem, na cmentarzu ogrodzonym murem.
Właściciele Drzewicy – Drzewiccy, Szaniawscy zostali pochowani w podziemiach kościoła,
gdzie ich doczesne szczątki spoczywają do dziś (niestety, nie znajdziemy w podziemiach
żadnych krypt ani śladów pochówków - wszystkie doczesne szczątki tam pochowanych zostały
zakopane i przykryte cementową ławą).
Jak wspomniałem na początku, mieszczan i chłopów chowano za kościołem. Gdy w 1908 roku
kopano ziemię pod fundamenty “nowego kościoła” natrafiono na wiele ludzkich kości. O
natrafieniu na liczne kości ludzkie podczas kopania dołu na wapno do budowy nowej plebanii
wspomniał też na jednym z kazań poprzedni proboszcz ks. prałat Stanisław Madej.
Kiedy w 1675 roku spłonął klasztor bernardynek, założono tam cmentarz (za rzeką, po prawej
1/8
Cmentarze drzewickie
stronie Drzewiczki).
Wokół kościoła chowano już tylko uprzywilejowanych. Spoczywają tam: żona właściciela
Strzyżowa Aniela z Radońskich Trepczyna zm. w 1811 r., Karol Skrętowski – burgrabia powiatu
Szydłowieckiego, burmistrz miasta Drzewicy zmarły 22 października 1820. Na przykościelnym
cmentarzu pochowani są także: baron Ksawery Franciszek Reyski zm. w 1840 i Ludwika z
Szaniawskich baronowa Reyska zmarła w 1857 r., którym pomnik żeliwny ufundowali
“wdzięczni synowie”, spoczywa tam Teonia Dubiecka zmarła w 1861 r., jest też mogiła ks.
Antoniego Dolacińskiego kapelana wojskowego bestialsko zamordowanego we wrześniu 1939
r. przez hitlerowców, kapłana Diecezji Łódzkiej. Spoczywa tu też ksiądz Franciszek Salezy
Kuczewski, kanonik kaliski, dziekan opoczyński, proboszcz parafii drzewickiej, zmarły 13
grudnia 1854 r. Świadczą o tym dwie żeliwne płyty wmurowane z tyłu za kościołem.
Cmentarz usytuowany nad rzeką przedstawia rysunek Zygmunta Vogla z 1792 r. Widać na nim
fragment owego cmentarza, co prawda już zdezelowanego i zaniedbanego, ale świadczący o
jego dawnym pięknie i przepychu oraz o zamożności mieszczan, których stać było na stawianie
takich nagrobków, jaki jeden z nich widzimy na rysunku. Uwidoczniony jest tu również portal
(brama) zbudowany na wzór rzymskich łuków triumfalnych.
Według opowiadań, przy budowie drogi wykopywano wiele szczątków ludzkich, a w czasie
wylewów rzeki Drzewiczki wypłukiwane były deski trumienne i kości. Cmentarz ten pod koniec
XVIII wieku (w 1796 r.) z nakazu ówczesnych władz zaborcy austriackiego został zlikwidowany.
Co zamożniejsi mieszczanie przenieśli szczątki swych najbliższych na nowopowstały cmentarz.
Obok byłego cmentarza pozostał tylko krzyż, na którego cokole jest napis: “Wystawiony
kosztem Józefa Połomskiego 1891 roku” oraz kamienna płyta z 1630 r. z łacińskim napisem,
który w przetłumaczeniu brzmi następująco: “Dla chwały i sławy Boga Najlepszego i
Najwyższego Wielmożna Anna z Bąkowca Drzewicka fundatorka tego klasztoru fundamenty
położyła roku 1630 dnia 6 maja”.
Obecny cmentarz parafialny również ma swoją historię, składa się bowiem ze starego i nowego
cmentarza. Stary cmentarz, na którego założenie ziemię ofiarowali Szaniawscy, założony był na
powierzchni 2 ha 10,5 ara (167,40 m długości i 126 m szerokości) i ogrodzony był murem o
wysokości 1 m i grubości 50 cm.
Pod nowy cmentarz ziemię dali w latach 30-tych XX w. właściciele fabryki “Gerlach” – Samuel
i Bronisław Kobylańscy. Obecny cmentarz, stary i nowy, zajmują powierzchnię ok. 3 ha, tak
2/8
Cmentarze drzewickie
więc obecna długość cmentarza wynosi 237,90 m, przy zachowaniu poprzedniej szerokości.
Brama cmentarna została przebudowana przez ks. Boratyńskiego. Zamurowano dwa boczne
wejścia, w których były zamocowane ażurowe odlewy żeliwne furtek i zdjęto drewniane
zwieńczenie bramy, na którym był zawieszony mały mosiężny dzwon.
3/8
Cmentarze drzewickie
Patrząc na plan cmentarza zobaczymy jego wzorowe rozwiązanie przestrzenne – symetrycznie
usytuowaną aleję główną i równolegle biegnące obok niej boczne alejki z prostopadłymi do
siebie dojściami. Taki układ zachował się na starym cmentarzu, aczkolwiek boczna alejka po
prawej stronie została zlikwidowana przez nierozsądne i nieplanowe chowanie zmarłych.
Niektórzy twierdzą, że poznawanie danej miejscowości należy rozpocząć od cmentarza. Jest to
prawdą, bowiem tablice nagrobne są kroniką dziejów – historią. Są kartami tej kroniki.
Rozpocznijmy więc wędrówkę po naszym cmentarzu, którego historia obejmuje ponad dwa
stulecia. Przekraczając bramę cmentarną, kilka metrów dalej, po prawej stronie ujrzymy
granitowy obelisk, pod którym spoczywają prochy żołnierzy polskich zabitych w potyczce w lesie
“Parchowiec” we wrześniu 1939 roku. Miejscowe społeczeństwo uczciło ich pamięć owym
obeliskiem w 1961 roku.
Nieco dalej, po lewej stronie, stoi grobowiec rodziny Samuela Kobylańskiego. Jest to jeden z
największych i najładniejszych architektonicznie postawionych grobowców.
Tuż za nim znajduje się stożkowa płyta kamienna upamiętniająca bramę starego cmentarza.
Obok znajduje się grobowiec ks. Stefana Czernikiewicza, dziekana drzewickiego, długoletniego
proboszcza parafii drzewickiej. Przed laty za tym grobowcem był grób ks. kanonika Stanisława
Klimeckiego – proboszcza, który został zabity w pobliskim lesie “Sacharynka” 9 września 1939
r. przez Niemców. Roman Gorzelak tak pisał o jego śmierci: “...oprawcy wyprowadzili z plebanii
ks. Klimeckiego mającego obandażowaną głowę i trzymającego krzyż w ręku, kierując się z nim
do zagajnika koło cmentarza zwanego 'Sacharynka'. Po drodze bito go i próbowano odebrać
krzyż, którego nie chciał oddać. Tutaj znowu bicie aż do zakłucia bagnetem na śmierć. Na
zwłoki narzucono trochę sosnowych gałęzi. Nikt wtedy nie miał odwagi przeniesienia zmarłego.
Przejęta tym wypadkiem pani Zuzanna Dolewska właścicielka sklepiku, umiejąca dobrze władać
językiem niemieckim, zwróciła się do miejscowego komendanta o zezwolenie na pochowanie
rozkładających się zwłok księdza Klimeckiego. Otrzymawszy je, pochowano go niezwłocznie na
cmentarzu”. Obecnie prochy księdza spoczywają w zbiorowym grobowcu księży drzewickich.
Po prawej stronie alei stoi grobowiec Edwarda Białka - kapitana artylerii Wojska Polskiego,
byłego więźnia i zesłańca ideowego późniejszego referenta Starostwa Spraw Wojskowych w
Opocznie. Urodził się 4 października 1898 roku w Drzewicy, ukończył Szkołę Kadetów Carskich
w Tomaszowie Rawskim (obecnie Mazowieckim). Za udział w spisku został zesłany na Sybir,
gdzie pracował jako drwal. Do Polski wrócił w 1922. Wyglądał jak starzec z długą brodą. Zmarł
1938 roku na malarię której nabawił się na zesłaniu.
Idąc w kierunku kaplicy cmentarnej, po lewej stronie warto zwrócić uwagę na zbiorowy
grobowiec księży drzewickich. Naprzeciwko, po drugiej stronie alei, znajduje się żeliwna
piramida grobowca, w którym spoczywa Teofil Stójkowski – uczestnik powstania listopadowego
zesłany na 10-letnią katorgę na Sybir, zmarły w 1899 roku. Obok tego grobowca znajduje się
nagrobek Wiery Nikiforowej, córki nauczycieli. Ten nagrobek to polny kamień, na którym bardzo
lubiła przesiadywać. Przed śmiercią prosiła by umieszczono go na jej grobie. Miała się
4/8
Cmentarze drzewickie
ukazywać ludziom jako młoda dziewczyna ubrana w czarną suknię i spacerująca po cmentarzu.
Na uwagę zasługuje również kaplica cmentarna, określona w księgach parafii jako kaplica
nagrobna rodziny baronów Reyskich, zbudowana w I połowie XX wieku w stylu
neoklasycystycznym. Spoczywa w niej, wśród swoich najbliższych, właściciel majątku Drzewica
baron Artur Reyski, założyciel ochronki dla dzieci, pierwszy prezes straży pożarnej, autor
“Herbarza Polskiego”, doktor praw.
Z prawej strony kaplicy jest grobowiec ś.p. Kazimierza Dworaka, długoletniego burmistrza i
naczelnika Drzewicy, zmarłego 10 sierpnia 1992 r.
Idąc od kaplicy w kierunku alei głównej, po lewej stronie, napotkamy grobowiec rodziny
Radzymińskich. Na grobie płyta Michała Józefa Radzymińskiego, właściciela majątku w Jelni i
apteki w Drzewicy, zasłużonego obywatela i działacza społecznego. Uwagę zwraca piękny
pomnik jego dwuletniego syna Miecia zmarłego w 1906 roku. Pomnik przedstawia klęczącego
aniołka, ze złożonymi rączkami. Twarz aniołka przedstawia rysy zmarłego chłopca. Michał
Radzymiński, chcąc oderwać żonę od smutku i rozpaczy po stracie syna, jedzie z nią do Włoch.
Tam zrozpaczona matka zamawia rzeźbę, którą na podstawie fotografii syna wykonują włoscy
rzeźbiarze. Rzeźba została przywieziona do kraju i umieszczona na grobie dziecka. Smutna ale
prawdziwa i jakże piękna opowiastka o rozpaczy i miłości matczynej.
Naprzeciwko grobu Radzymińskich znajduje się symboliczny grób ofiar pacyfikacji Drzewicy
wystawiony w 50 rocznicę wydarzeń z 15 października 1944 r. Na pamiątkowej płycie wykuto 28
nazwisk. Pomnik został ufundowany przez Towarzystwo Przyjaciół Drzewicy i rodziny
pomordowanych.
Idąc dalej główną aleją, ujrzymy pięknie kutą w piaskowcu płytę nagrobną Karola Skrętowskiego
zmarłego w 1888 r.
Kilka grobów dalej grób jest rodziny Butkiewiczów zdobiony ręcznie kutym w metalu motywem
roślinnym – liliami. Tuż za nim grobowiec rodziny Ossowskich: Bolesława Ossowskiego –
obywatela ziemskiego zmarłego w 1897 r. i Napoleona Ossowskiego – nadleśnego zmarłego w
1878 r. Grobowiec zdobi piękny odlew żeliwny klęczącego anioła. Obok tego grobowca znajduje
się kolejny grób-symbol ofiar pomordowanych w obozach koncentracyjnych. Pomnik ten
również ufundowało Towarzystwo Przyjaciół Drzewicy i rodziny pomordowanych.
Następny grobowiec to grobowiec Bronisława Kobylańskiego seniora, który spoczywa tu wraz z
żoną Marią i synami: Bronisławem, Stanisławem i Augustem. Ten ostatni został zdradziecko
zamordowany na terenie fabryki 22 stycznia 1943 r. przez oddział Gwardii Ludowej grupy “Lwa”.
W grobowcu tym pochowana jest również żona Bronisława juniora – Aniela oraz Joanna von
Blum – trzecia żona Augusta Kobylańskiego seniora, macocha Samuela i Bronisława. Była
przełożoną pensji w Warszawie, do której uczęszczała Maria Skłodowska – późniejsza uczona i
laureatka nagród Nobla.
5/8
Cmentarze drzewickie
Nieco dalej, za grobowcem Bronisława Kobylańskiego seniora, stoją trzy żeliwne krzyże na
postumentach z piaskowca. Dwa z nich zasługują na zainteresowanie z uwagi na wizerunki
Chrystusa odlane z modeli wykonanych przez artystów ludowych. Są to nagrobki oznaczone
numerami 15 i 16. Jeden z 1875 r. ś.p. Józefy Waśkiewicz a drugi Jadwigi Piekarskiej z 1862 r.
Na tym ostatnim czytamy: “Jadwidze Piekarskiej za 25-letnie wierne służby wdzięczna pani ten
pomnik poświęca prosząc o pobożne za Jej duszę westchnienie”. Podobne epitafium wyryte jest
na płycie piaskowej “Ś.p. Marcin Bula ur. na Szląsku 1807 zm. w Drzewicy 1885. Służył
poczciwie i wiernie lat 40. Kładący ten kamień proszą o modlitwę za Jego duszę”. Piękny to
znak wdzięczności i pamięci od pracodawców. Są też bardziej wzruszające epitafia. Przy
wspomnianych wyżej krzyżach jest płyta ś.p. Franciszki Heleny Skrętowskiej urodzonej 20
lutego 1862 r. a zmarłej 26 czerwca 1866 roku. Nad wyrzeźbionym upiornym symbolem śmierci
– czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami wycięty jest napis: “Zamknęłaś oczy jak kwiat pięknej
róży, zostawiłaś strapionych rodziców po Tobie łzy leją. Ty już dobiegłaś celu swej podróży, my
utracili Ciebie kochana córko”. Również wzruszające epitafium pisane staropolskim językiem
możemy przeczytać na płycie Franciszki Meierównej: “Dziecko Aniołek Franciszka Meierówna.
Pod tym Grobowcem wiecznie spoczywa. Śmierć iej przedwczesna Oycia i Matka Toż Dom
Rodzinny łzami oblewa. Urodziła się 23 Września 1835 r. Umarła w d. 3 Grud. 1836”.
Za grobowcem ś.p. Bronisława Kobylańskiego stoi grobowiec Hieronima Kobierzyckiego –
byłego właściciela wsi Dąbrówka, sędziego gminnego, wójta gminy Drzewica. Zmarł w 1910 r.
Grobowiec zdobi stojąca na wysokim cokole piękna rzeźba wykonana z piaskowca,
przedstawiająca Chrystusa niosącego krzyż.
Zainteresowanie wzbudza płaskorzeźba na stojącym opodal, po prawej stronie alei głównej,
pomniku Antoniego Waśkiewicza zmarłego w 1910 r. Przedstawia ona dwie skrzyżowane i
odwrócone ku dołowi płonące pochodnie. Są one symbolem gasnącego życia. Inny symbol
znajdziemy na płycie nagrobnej Jana Imszyńskiego zmarłego w 1874 r. Wyrzeźbiona jest na
niej skrzydlata klepsydra. To symbol ulatującego życia.
Na wielu grobach cmentarza drzewickiego znajdziemy znak śmierci – czaszkę z dwoma
piszczelami.
Całkiem odmienną, jedyną w swoim rodzaju, jest piękna okrągła żeliwna kolumna zwieńczona
krzyżem. Na jej podstawie zobaczymy odlane dwie pochodnie również skierowane w dół. Stoi
ona na grobie Katarzyny Kowalskiej zmarłej w 1879 roku.
6/8
Cmentarze drzewickie
Nieco
trafem
pięknym
“Lidia
umarła
Z
groby
pochówku
PLACE
“Tu
ich
tyłu,
wykonawstwa.
jest
Brianskaja
rodzin
dalej,
za
są
11
OF
miejsce,
wschodnim
owymi
zachowane
grudnia
oznacza
RENDEZVOUS
po
angielskich
prawej
prawosławnymi
gdzie
córka
Są
1892
płyta
motywem
to
lecz
stronie
spotykają
Gawryły
r.
piękne
robotników
kamienna
Wieczna
przesunięte
WHERE
alei
roślinnym.
odlewy
i grobami,
się
Ludwiki
głównej,
zjej
pracujących
wszyscy
ALLUS
umieszczonym
pamięć”.
trochę
żeliwne
małżonków
Napis
znajduje
stały
TRAVELLERS
wędrujący”.
w wykonane
bok.
w
kiedyś
w języku
się
dawnej
na
Uwagę
Brianskich.
tak
trzy
niej
rosyjskim
Groby
zwany
wfabryce
groby
MEET”.
napisem
fabryce
zwraca
te
Urodzona
“cmentarz
prawosławne.
braci
zasługują
mówi,
W
płyta
Evansów
angielskim:
tłumaczeniu
Evansów.
zże
31
wyrzeźbionym
angielski”.
spoczywa
na
w
Maja
uwagę
Szczęśliwym
Drzewicy.
“THIS
Miejsce
on
1887
Są
brzmi:
IS
ztu:racji
to
THE
ich
7/8
Cmentarze drzewickie
Angielski
Ukazuje
poglądów,
cmentarzu
ziemską
Idąc
kwaterę
kraju
nieznani
styczniowego,
mogił
styczniowego
Małogoszczą
generała
Stanisław
również:
“Polska
Kośka
Krzyża
Kawaler
odznaczonych
Kwaśniaka,
Stanisława
Piotra
inż.
uczestników
Są
życia
Spoczywają
Technikum
w
Bedyńska,
Kostiuk,Władysław
Franciszek
Wołonkiewicz,
oświaty
na
Łukasza
Na
kadry
Wszystkie
otoczyć
oznaczonych
niszczenie
dalszych
trzeba
przeszłości,
Ryszard
Artykuł
Lipinach,
kwaterze
instrumentach
też
drzewickim
Lecha
główną
pochodzili.
bronili
jest
narodowej:
Pałysa
zmarły
zadbać,
groby
skopiowany
Orderu
swemu
są
opieką
żołnierzy
Krzyża
nam
Bogatek
wędrówkę.
Kazimierz
żołnierze
w
prac
Jana
napis
grób
Grochowski,
wymienione
mimo
Rydzewskiego
spoczywają
też
ich
Izabela
latach
Szczepanek,
Stępnia,
Mechanicznego
Michalina
Józefa
naszego
skazany
tu
aleją
żołnierzy
walk
zmarłych
itolerancję
tabliczkami
–w
(1863
porządkowych
jest
Legionów
zmarli
Elżbieta
Grochowiskami.
Grochowskiego,
medalami
Virtuti
razem
nauczyciele:
cmentarzu
Leona
uszanować
ina
ppor.
Obrońcy”,
Walecznych
1978
konserwacją
Spoczywają
że
Roberta
muzycznych
1935-1984,
Ipod
do
spoczywają
karalne.
płycie
Czarnecka,
wojny
Majerowicz,
Augustyniaka,
Rejmer
ze
były
Wyróżnia
Bronisława
r.),
końca
jest
nauczyciele
Militari
mienia.
WP,
Grabowska,
bo
r.
Grochowskiego
września
Monte
członków
strony
groby,
członek
wspólnie
Wiktorowicz,
dowódcy
starszy
naszych
odmienne
Michał
Polskich,
jest
cmentarz
na
“Za
jako
światowej.
–znajdują
Rajmund
Korzeniewskiego
nauczyciela,
i–
Kolejne
cmentarza,
cichociemnego,
dla
Henryk
pamiętać,
jej
zzuczestnik
bardzo
Casino:
tu
1939
odkryte
www.drzewica1429.republika.pl
oraz
założyciel
jak
to
zabytkowe.
1939
1920
na
Władysław
Zofia
wskrzeszenie”.
Ukończył
ruchu
Pracujących,
który
1939
sierżant
Janina
bezimiennie
Wardeckiego,
Tomczak,
zapewne
wyznawcy
straży
przodków,
iwiele
muzyki:
naszym
Adama
fundatora
Halina
Izachować
jest
r.:
od
się
groby
Gąsiorowski
ir.
Adamowski
r.
Nikt
Kordasz,
Teresa
charakterystyczny
IIzginął
r.
zostaną
Władysława
Adama
oporu
izmarłego
tego,
Są
bo
groby
wojny
Pałys,
Krzyża
miejscem
wojny
innych,
pożarnych,
położonej
zamordowanego
po
30
chóru
nie
polską
Ziętarska,
groby
czekają
Bińczyka,
jak
długoletni
Oznacza
Majchrzak,
nasz
cmentarzu
Helena
prawej
Pułku
kościoła
pod
którzy
co
irozstrzelany
Kawalera
Żak
jak
oddziału
zna
trenerów
późniejszy
Cezarego
światowej,
dla
Morawskiego,
napisał
1920
Maria
na
Bronisława
Stefana
kościelnego
Walecznych
sami
które
cmentarz
ci,
żołnierzy
Szczekocinami.
–
w
szkołę
i–ich
potomności.
pewno
spotkania
Strzelców
przy
Henryk
stronie
ppor.
na
Pisarskiego
Wilczyńska,
1908
byli
założyciel
co
którzy
r.,
to,
Piątkowska,
Maria
Mariana
kapelmistrz
uznawali
anglikańskiego,
imion,
nie
oznakowanie
George
wśród
powstańczego,
długoletni
Jan
spoczywają
Krzyża
kajakarstwa
wyrozumiali
bramie
że
Porzyckiego,
wojskową
dla
Kołomańskiego.
WP
roku,
dyrektor
oddziałów
kolejne
zostały
przez
przez
zauważymy
walk
Rzeźnik.
bezinteresownie,
spośród
Grabarczyk,
są
Gapys
Wieczorkiewicz,
naszej
–
nazwisk,
z wszystkich,
Jakuba
ułan
Kaniowskich,
żołnierzy
one
Nojka,
Feliks
Zasadniczej
Santayana:
Orderu
za
pułkownika
1920
Wiele
wejściowej
iwrześniowych
Janina
hitlerowców
gestapo.
Władysława
organista
opisane,
stare
orkiestry
Obok
słuszne.
Mirosław
Beliny-Prażmowskiego,
Zespołu
pod
–w
pod
drzewickiej
innych
Wśród
dla
partyzanckich.
igórskiego
ułan
r.,
Zwolski.
Wojtarka,
Leona
Genui,
zzabezpieczenie.
Jana
nikt
prawosławni
Virtuti
uczestnika
ochroną
zpłytę
groby,
tych
Ziętarska,
Franciszek
niego
innych
Grzegorz
granitowym
powstania
którzy
odznaczony
Pochowani
nie
zasługują
“Kto
dętej,
cmentarza.
nekropolii.
powstania
Dlatego
Szkoły
Szkół
Kawaler
Staniszewskiego,
w
zmarłych
Piątkowski,
grobów
Andrzejewskiego,
Franciszka
upamiętniającą
nieraz
w
był
Militari.
wie
Golińskiego.
kościele
spoczywa
o1939r.
KS
1945
wyznań
nekropolii.
Jakuba
nie
skończyli
prawną
które
wnukiem
nauczyciel
Ekonomicznych
zBożena
walk
Zawodowej
“Gerlach”
Gapys
ipamięta
jakich
zWśród
na
Srebrnego
jest
katolicy.
obeliskiem
r.,
na
Są
nauczycieli
narażeniem
są
również
medalem
W
św.
naszym
Ci
ppor.
pod
iito,
mogiły
tu
czasie
swoją
stron
–Ignacy
tych
by
gry
oraz
WP
je
i
8/8