zachowanie podczas jazdy, wypaoki, dzialaniaprewencyjne

22
BEZPIECZENSTWO RUCHU DROGOWEGO
L 070 - 320 93 23
MEOI]ZI KIERC)WCY;
ZACHOWANIE PODCZAS JAZDY, WYPAOKI, DZIALANIAPREWENCYJNE
F.C.M. Wegman, D.A.M. Twisk
Stichting Wetenschappelijk Onder=oek I&ekeersveiligheid SWOV Holandia
Wprowadzenie
Czego brak mtodym k'ierowcom? Jake
czynniki wptywajq na ich wysoki wskaznik
wypadkow? W niniejszym artykule przyjgto
tezQ, ie by6 mole czegos brakuje mtodym
kierowcom, ale z cafq pewnosciEl jest cos
ztego w sposobie, w jaki sq szkoleni".
Na poczgtku przedstawione zostanEl
badan
nad
holenderskich
wyniki
funkcjonowan iem poczgtkujgcych kierowcow podczas jazdy i przeanalizowany
zostanie nastcpujgcy problem: W jakim
stopniu jezdkq oni w sposob profesjonalny?
Nastcpnie omowione zostana wyn'iki
pordwnar danych uzyskanych z analiz
wypadk6w mfodych kierowcow z danymi na
temat bh funkcjonowania w ruchu drogowym. Czy poczElVwjgcych kierowcow
mozna obci.za6 odpowiedzialnosc4 za
wysoki udziat w wypadkach drogowych?
Po trzecie - na podstawie danych o
funkcjonowaniu w ruchu drogowym i
drogowych,
o wypadkach
danych
omowione zostanq dzialania prewencyjne
ze szczegolnym uwzglcdnieniem roll, jakq
mogtyby odegra6 towarzystwa ubez pieczeniowe. W Holandii w badaniach
pilotazowych sprawdzono efektywno66 jed nego z mozliwych rozwiElzan. Wreszcie na
i
uwzglcdniajgc
postawy
koniec,
funkcjonowanie w ruchu drogowym,
badan
wyniki
zostana
omowione
analizujace skutecz'o96 zaproponowanego
rozwtazania. Czy propozycja to sprawdzi
sic w rzeczywistosci?
Wszystkie dane opierajq sic na badaniach holenderskiego systemu szkolenia.
Badania zlecone zostaly nstytutowi SWOV
zostaly przeprowadzone we wspotpracy z
nnymi nstytutami naukowymi. Mimo iz przy
prezentacj l poszczeg6lnych tez odwo tywano s Q do holenderskiego systemu
szkolenia jako przyktadu, omawiane
poglady sa prawdziwe rowniez dla sys ^emow szkolenia w hnych krajach Szkolenie k +erowc6w w Holandii
W Holandi i funkc bnu a ziozony system
szkolenia i egzaminowania kandydat6w na
kierowcow. Kandydat na kierowcc must
zdad test z praktycznych umiejctnosci
prowadzenia pojazdu oraz zda6 egzamin z
wiedzy na temat ruchu drogowego. Aby
opanowa6 wymagany poziom umiejctnosci
kandydaci potrzebuja ok. 30 godzln prskty cznego szkolenia. Po zdaniu egzaminu nie
istniejq iadne ograniczenia jeieli chodzi o
jazdy. PoczEItkujElcy kierowca ma takie
same przywileje jak kaidy bardziej
doswiadczony kierowca.
Zachowanie kierowc6w
Badanh naukowe wykazaly jednak, ze
takie szko lenie nie wystarcza, aby osiElgnEI6
wymagany poziom umiejctnosci. W badaniach prowadzonych przez Centrum
Badania Ruchu Uniwersytetu w Groningen
pordwnano poczgtkujacych kierowc6w z
bardziej doswiadczonymi. Badania wykazaty, ie poczgtkujgcy kierowcy prowadzq
pojazd zbyt szybko w stosunku do
(De
Velde
istniejgcych
warunkow
Harsenhorst & Lourens, 1988). Nye oznacza
to, ze przekraczajEl oni dozwolonq prcd kos6, ale ze wybrana przez nich prcdkos6
byla zbyt wysoka, aby by6 bezplecznq. Co
wiQcej, wybierajgc prcdkos6 poczEItkujlcy
kierowcy nie uwzglcdniali konkretnych
warunkow jazdy.
Podobne wzory zachowari reje strowane byty w grupie mfodych, poczEItku jgcych kierowcow, ktdrzy otrzymali prawo
jazdy w ciagu ostatnich trzech miesiccy.
Kierowcy ci prowadzili pojazd w nieznanym
sobie miescie, a uprawniony egzam'nato r
ocenial ich jazdc Okazato sic, ze rowniez
w tym przypadku jazda byla zbyt szybka,
lub bardziej doktadnie - wydawata sic zbyt
szybka obserwatorom (Vissers. 1990)
Porownywalne wzory obserwowano w
srudtum przypadku, podczas ktorego mloda
kobieta-kandydatka na kierowcc byta
obserwowana podczas szkolenia i po 5
miestacach od daty otrzymania prawa
jazdy Wedfug opinii szkoleniowca tej kobi ety, prowadzita ona pojazd znacznie szybciej w kilka miesiccy po zdaniu egzaminu
(DcVelde Harsenhor.A& Lourens- 1989)
Wyglada na to, ze prcdkos6 stanowi
podstawowy problem poczaIkujacych
kierowcow• nawet wtedy gdy prdbuja orn
dziafa6 w sposob optymainy i nie sa zachccant do popisywania sic.
Btcdy w wyborze prcdkosci nie sa
jedyna charakterystyczna cecha mfodych,
kierowcow.
Badania
poczgtkujgcych
wykazaty, ze poczeltkujElcy kierowcy sq w
ogole sktorh'tdo popetniania btcdow• MajEI
tendencjc do pomijania wa±nych informacji,
do "zapominania" istotnych element6w
rutynowych dziatan, takich jak oglgdanie sic
przez prawe ramie przy skrccaniu w prawo,
sprawdzanie, czy nie jedzie rowerzysta,
spojrzenie w lusterka (De Velde
Harsenhorst & Lourens, 1989). Ich
rutynowe dzialanie nie jest stabilne, a bfgdy
pojawiajEl sic i znikajq w malo konsekwentny sposob. Nawet jeieli przez pewien czas
kierowca nie popelni bfgdu w jak ims
dziataniu
rutynowym,
to
zupelnie
niespodziewanie mole pojawic sic
powainy btgd.
W jaki sposob mozna to obserwacje
wyttumaczyc? Na czym polega problem?
Czy istnieje jaki6 wspolny ich mianownik?
lstniejq powody, aby wierzy6, ze tak jest.
Prowadzenie pojazdu jest bardzo z fbionym
zadaniem. Trudnos6 nie polega na samyrn
poniewaz
pojazdu,
kontrolowaniu
poczgtkujacy kierowcy wiedzy, w jaki
sposob prowadzi6 pojazd, majEl tendencjc
do przestrz egania ograniczeri prcdkosci i
dobrze znajel przepisy ruchu drogowego.
Zfozonosc ma bardziej poznawczy c harakter. Zadanie poznawcze obejmuje umiejctnos6 wykrycia i oceny zagroienia oraZ
umiejctnos6 przewidywania, ie zupetnie
"normalne" warunki ruchu moga w ciagu
sekuldy zmieni6 sic w ryzykowne. Te poz nawcze umiejgtnosci powinny byc rozwi jane Co wiccej - ich stosowanie powinno
odbywa6 sic w sposob mniej lub bardziej
automa`yczny (De Velde Harsenhorst &
Lourens, 1990•. Milech et al , 1989). W
innym przypadku prowadzen a pojazdu
moze przekracza6 mozliwosci cztowbka w
zakresie uwagi i swiadomosci W efekc-e
Werowca staje sic zmcczony juz po pot
godzinie normalnej jazdy• Niezautomatyzowane zachowanie stawia nie tylko wicksze wymagania, ale lest bardziej podatne
na bfgdy- Ta sktonnos6 do bfcdow wzmac niana jest przez stres. Sires negatywnie
wplywa na funkcjonowanie kierowcy, a
zwtaszcza na zachowanie niedoswiadczonego kierowcy Do czynnikow streso wych o znacznym wplywie zalicza sic pospiech, zmcczenie, ale take alkohol w
matych dawkach
BEZPIECZENSTWO RUCHU DROGOWEGO
Na podstawie zaprezentowanych
danych moina stwierdzic, ie nawet w
takich krajach jak I-blandia, Mora
wprowadz'la rozwiniQty program szkolenia
kierowcow, z relatywnie wieloma lekcjami,
poczgtkujgcy kierowcy nadal skfonn i sa do
popetniania bigd6w i wybierajq n'eodpowiedniEl prgdkosci jazdy.
Rys. 2. Liczba roszczen ubezpieczeniowych typu OC wedfug wieku
pojazdu (2r6dfo: C S)
Wypadki
Czy dane o wypadkach potwierdzajq to
ustalenia? W SWOV przeprowadzono analizg wypadkow miodych kierowcow (Van
Kampen, 1988).Pordwnanie miodych i
starszych kierowcow wykazalo, ie mfodzi
kierowcy sq bardziej ryzykowni nii ich star si koledzy (Rys. 1). Ryzyko wypadku w
grupie miodych kierowcow jest dwukrotnie
wyisze. Co wiQcej analiza wykazala, ie
mfodzi kierowcy m@zczyin I jezdza
ryzykowniej nii kobiety kierowcy w tym
samym wieku.
Rys. 1. Ryzyko wypadku kierowcow
samochodow osobowych wedfug ptci i
wieku (Zrodto: C IS)
Om@tczytn
Okobley
i
M. kpohzdu
Czy istnieje jakis zw gzek pom i@dzy
liczba roszczen ubezpieczen bwych a takimi cechami samochodu jak jego w ek czy
cigiar? Zgodnie z rys. 2., ktory przeds tawia liczbg roszczen w zaleinosc I od w eku
samochodu, liczba to wzrasta I h bwo wraz
ze wzrostem wieku samochodu. Wystgpuje
to pewna ogolna zaleinosc prawdz rota dla
wszystkich grup wiekowych. M bdz ikierowcy nie roinia sig pod tym wzg trdem od calej
populacji.
Mtodzi kierowcy prowadza raczej
samochody o mniejszym ciQzarze (Rys .3) i
w tej klasie samochodow lczba ch
roszczen jest dwukrotnie wyisza nii dla
catej populacji. Wydaje sig, ie liczba
roszczen rosnie w klasach samochodow o
wigkszym cigiarze (Rys. 4).
O
2000
Me*
W wieku 24 at liczba wypadkow szybko
obniia sic i osiaga poziom zblizony do
poziomu wyst@pujacego w grupie kierowcow starszych, bardz'e't doswiadczo rah.
Prawdopodobnie poczakujacy kierowcy
ucza sig bezpiecznie prowadzic pojazd na
zasadzie prob btgdow.
Dane z hole nde s kic h towarzystw
ubezpieczeniowych ujawniaja podobne
zaleznosci. Mrmo, ii mfodz kierowcy
reprezentutajedynie 3-4%ogolnej populacti
kierowcow (ubezpieczenia typu OC), relatywnie wysoka jest w tej grupie Iczba
roszczen
ubezpieczeniowych
(15%)
(irodto: C $) W grupie kierowcow w wieku
ponizej 24 bt liczba roszczen jest prawie
dwukrotnie wyisza niz dia calej populacji
(Rys 2)
Ktore grupy kierowcow prowadzacych
nowe samochody uczestnicza w wypad kach? Czy istnieje jakas szczegolna grupa,
ktora czgsciet' n iz hne uczestniczy w
wypadkach
drogowych?
S tatystyki
towarzystw ubezpieczeniowych (Zrodfo:
CIS) wykazafy, ze w grupach miodych i
starszych kierowcow jedynie 10% tych,
ktorzy uczestniczyl w wypadkach, m alo
drugi lub trzeci wypadek. Oznacza to. ie
ryzyko wypadku nie dotyczy jakes matef
grupy kferowcow, ale row no rozktada sic na
cata popu lacg. A gru pa miodych kierowcow
me rozni sig pod Wm wzglgdem od ke row cow sta is zych.
Jakie wnioski moina wyc,4gn4a na
podstaw'e danyc h statys Srcz nyc n o wypad
kach i danych o liczbie roszczen ubez
pieczeniowych? Przede wszystkim ie
poczatkujacy kierowcy sa niepraw diowo
przygotowywani do jazdy samochodem.
Wydaje sig, ze jest to prob bm. ktory dory czy wszystkich miodych k erowc5w. a nie
jedynie specyf cznych podgr Lp . Ogo hie
wiek i cgzar samochodu sa wainymi czyn.
nikami w wypadkach drogowych Jednak
obie to cechy w takim samym stopni u dory
cza wypadkow z udziatem miodych kierow
23
cow, jak i wypadkow kierowcow starszych.
Po czterech latach od momentu otrzy-
mania prawa jazdy, mfodzi kierowcy uczestniczq w zdecydowanie mniejszej liczbie
wypadkow, a w kategoriach poziomu
wypadkow nie roiniq sig bardzo od
starszych kierowcow. Moze sig zatem
okazac, ie mtodzi kierowcy uczq sig
prowadzic pojazd na zasadzie prob i
btgdow.
Zaprezentowane wykresy wypadkow ktore sq prawie uniwersalne w swoim
charakterze - sq czgsto interpretowane jako
dowod podejmowania ryzyka. Jednak w
swietle badari nad funkcjonowaniem w
ruchu drogowym, brak doswiadczenia
wydaje sig byc wainym czynnikiem.
Dziatania prewencyjne
Jak starano sic wykazac, jedyn a wow czas, kiedy poprawna - pod wzg lydem
porzadku dz alan a - jazda stanie siQ w
pewin sposob zautomaty a wana, moina
bgdzie oczekiwac, ii spetnione zostana
warunki bezpieczenstwa. Jest to jednak
moiliwe do osiagnigcia po wielu godzinach
praktyki (Milech i in., 1989). Niektorzy
badacze uwaiaja, ie dosw adczenie w
prowadzeniu pojazdu moina osiagnac
dopiero po 6 latach jazdy lub 100 000 prze jechanych kilometrow. Mino, rz oceny to
oparte sa jedynie na przypuszczeniach.
przedstaw'lone dane o iunkcjonowani u w
ruchu drogowym wspieraja ideg wydt uien is
okresu uczen ia, ktory wykraczalby poza formalny okres szkolenia. Oznacza to, ze
dzialania prewencyjne nie powinny byd
skierowane jedynie na proces szkolenia,
ale rownrei powinny dotyczyc okresu po
zdaniu egzaminu.
Epp szkoonia
Podczas tradycytnego szkolenia mpdy
ke rowca uczy s'Q panowac nad swoim
polazdem- Nawet przy duiych prcdkosci
ac h zac zy na si g c zuc be zpieczriie i pew rue .
Mtodzi kierowcy doswladczapq poczucia
kontro l I, ktora, sadz ac po danych o
funkcio nowanlu w ruchu drogowym i
danych o wypadkach. rye do konca
opanowalt Istnieja powody, aby przYt mowac. ze miod zi kierowcy w wY niku
szkoleria traca wrazllwo96 na niebezpiecze rstwo (McDonald. 1985) Lw konsek wencil 'ich skiorxrosc do przecen'ania
wtasnych umlejgtnosci zostaje wzmoc niona.
Ostatrrlawaznafazaszkolenia powin
na byc zatem przeznaczona na zwigkszenie swiadomasdi kerowcow o ich
BEZPIECZENsTWO RUCHU DROGOWEGO
go.
zaliczyfoby
kontrolnej
grupy
Rozczarowaniem byfo to, ie obie grupy nie
rbinify sic micdzy sobq, gdy chodzi o wybbr
odpowiedniej prcdkosci jazdy. Uczestnicy
kursu nie byli lepsi od os6b z grupy kontrolnej (Vissers, 1990).
Og6lnie jednak wydaje sic, ze udzial w
kursie prowadzi do oczekiwanych rezul tat6w. Nie ma jeszcze dowod6w na to, w
jaki spos6b ten kurs wptywa na uczestnict wo w wypadkach drogowych. Takie analizy
moiliwe bytyby do przeprowadzenia tylko
w6wczas, gdyby eksperyment taki
przeprowadzono na wickszq skalc.
funkcjonowaniu w ruchu drogowym, wypad ki mogq byc traktowane jako wskazniki
nieadekwatnych umiejgtnosci.
Biorqc pod uwagg moiliwe do zastosowania dziatania prewencytne naleiy
stwierdzic, ze z uwagi na ztoionosc probIem6w zwigzanych z mlodymi kierowcami,
jedynie kombinac)a r6inych sposobbw
mote doprowadzic do optymalnych efekt6w. Do tych metod zaliczamy.
1. Doskonalenie procesu szkolenia
kierowc6w ze szczegbinym uwzglgdnie niem problem pojawienia sic w efekcie
poczucia nadmiernego zaufania i
szkolenia
Wnioski
zmniejszeniawrailiwosq. Holenderski kurs
jest przykfadem skutecznego przeciw Mozna wyciggng6 nastcpujace wnioski
dziafania nadmiernemu zaufaniu we
i
w
wypadk6
dotyczgce czcstotliwosci
wfasne s>ly.
poziomu funkcjonowania w ruchu dro2. Tworzenle bezpecznych warunk6w
gowym:
uczenia sig. Istnie)q ogromne mozliwosci
mie szkoleniaz osobq
syste
waniem
uskim
nad funkcjono
1. Badania
we franc
towarzyszgcq. Ale rbwniei skutecznym
kierowc6w wykazafy, ze poczgtkujgcy
rozwigzaniem jest godzina policyjna
spoze
i
kierowcy sq zle przygotowywani,
(ograniczenie )azd w nocy, podczas weekw
ania
funkcjonow
go
bezbfcdne
kojnego,
end6w).
ruchu nie moina nauczyc sic podczas
3. Zabezpieczenie bezbtcdnych zachoobowigzkowego szkolenia.
rutynowych dzicki wprowadzeniu dalwan
wypadk6w
styczne
charaktery
2. Cechy
szej oceny funkcjonowania kierowc6w w
sa czcsto interpretowane jako dow6d poderuchu drogowym juz po zdanlu egzaminu
jmowania ryzyka.
na prawo )azdy. Mozna to osiggn$6 przez
stabym
o
danych
swietle
3. W
25
wprowadzenie drugiego egzaminu po
jakims okresie albo obowiazkowej jazdy z
osobq towarzyszgca, podczas ktorej
poczgtkujgcy kierowcy dalej doskonaliliby
swoje umiejgtnosci.
4. Ksztaftowanie bezpiecznych postaw
u poczgtkujgcych kierowc6w i penalizowanie ryzykownej jazdy np. poprzez
wprowadzenie bardziej rygorystycznego
systemu punktow karnych dia mfodych
kierowc6w.
Podsumowujqc naleiy podkresli6, ie
nie musimy przyzwyczajac sic do zycia z
wysokim ryzykiem mfodych kierowc6w.
Badania wykazujq, ze w tej dziedzinie
mozna osiggnac istotne z punktu widzenia
bezpieczenstwa ruchu drogowego efekty.
Towarzystwa ubezpieczeniowe powinny
inspirowac rozw6j takich dziatan prewen cyjnych poprzez odpowiedniq politykc premiowania.
Mtodzi ludzie nie mogq byc oskariani o
to, ie sq niedoskonali, jezeli jednoczesnle
odmawia sic im srodk6w na to, aby stall sic
lepszymi.
Przetlumaczyla Ilona Buttler
NS.TYTUTU T R ANSPO R TU SAMOCHO DO W EGO
11 TYDZIEN B EZPIECZENSTWA RUCHU DROQOWE6O