Statystyczny drogowskaz 01_8

Spis treści
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
CZ¢Âå I
PRZYGOTOWANIE DANYCH DO ANALIZY
Rozdzia∏ 1. Jak badaç zjawiska psychologiczne
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak sformu∏owaç dobre pytanie badawcze?
Ustalanie schematu badania . . . . . . . . .
Dobór narz´dzi pomiarowych . . . . . . . .
Zbieranie danych . . . . . . . . . . . . . . .
Analiza statystyczna . . . . . . . . . . . . .
Opis wyników . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
13
14
17
19
25
28
30
31
Rozdzia∏ 2. Wprowadzanie danych i podstawy pracy z programem SPSS
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozpocz´cie pracy w programie SPSS . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Edytor danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pasek stanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pasek narz´dzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Edytor raportów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Edytor poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
33
34
35
37
53
54
56
58
60
61
Rozdzia∏ 3. Tabelaryczne, graficzne i liczbowe sposoby podsumowywania
zmiennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cz´stoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graficzny opis zmiennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Statystyki opisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
62
63
64
68
73
92
93
93
5
SPIS TREŚCI
Rozdzia∏ 4. Miary zwiàzku pomi´dzy zmiennymi – wspó∏czynniki korelacji
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wspó∏czynnik r-Pearsona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graficzna ilustracja wspó∏czynnika r-Pearsona . . . . . . . . . . . . . .
Obliczanie korelacji w SPSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Macierzowy wykres rozrzutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pu∏apki zwiàzane ze wspó∏czynnikiem korelacji . . . . . . . . . . . . . .
Inne miary si∏y zwiàzku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
94
95
96
97
101
107
108
113
114
Rozdzia∏ 5. Standardowe sposoby tworzenia wskaêników zmiennych
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Logika tworzenia wskaênika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odwracanie skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rekordowanie przedzia∏ami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tworzenie wskaznika: sumowanie i uÊrednianie pytaƒ . . . . . . .
Inne sposoby tworzenia wskaênika . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyk∏ad tworzenia wskaênika – FCZ-KT . . . . . . . . . . . . . .
Tworzenie wskaêników w j´zyku poleceƒ SPSS . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
116
117
118
118
121
124
127
129
131
133
Rozdzia∏ 6. Zaawansowane sposoby tworzenia wskaêników: zastosowanie
analizy czynnikowej oraz analizy rzetelnoÊci pozycji . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Analiza czynnikowa – podstawowe informacje . . . . . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Analiza rzetelnoÊci skali metodà Alfa Cronbacha . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
134
135
136
153
154
160
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
162
163
163
167
170
173
175
181
182
183
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
CZ¢Âå II
ANALIZA STATYSTYCZNA DANYCH
Rozdzia∏ 7. Wnioskowanie statystyczne na danych jakoÊciowych:
testy oparte na rozk∏adzie chi-kwadrat . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak wnioskowaç statystycznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test chi kwadrat dla jednej zmiennej . . . . . . . . . . . . . . .
Chi-kwadrat dla jednej zmiennej krok po kroku w SPSS . . . .
Raz jeszcze na skróty – szczurzy przyk∏ad . . . . . . . . . . . .
Test chi kwadrat dla dwóch zmiennych . . . . . . . . . . . . .
Jak opisaç otrzymane wyniki – przyk∏adowy raport . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chi-kwadrat inaczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
SPIS TREŚCI
Rozdzia∏ 8. Porównywanie dwóch grup: testy t-Studenta i ich nieparametryczne
odpowiedniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rodzaje testów t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Za∏o˝enia testów t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test t dla jednej próby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test t Studenta dla prób zale˝nych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test t dla prób niezale˝nych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OdpornoÊç testów t-Studenta na zaburzenia dotyczàce za∏o˝eƒ . . . . . . . .
Nieparametryczne odpowiedniki testów t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test U Manna-Whitneya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test Wilcoxona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
184
185
186
186
186
193
197
201
203
203
205
Rozdzia∏ 9. Jednoczynnikowa analiza wariancji w schemacie mi´dzygrupowym
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Logika analizy wariancji – co si´ kryje za statystykà F . . . . . . . . . . . . .
Wariancja mi´dzy- i wewnàtrzgrupowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Za∏o˝enia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak wykonywaç jednoczynnikowà analiz´ wariancji w pakiecie SPSS . . . . .
Porównania a posteriori (post hoc) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Porównania a priori (kontrasty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
208
209
209
211
213
213
220
225
230
Rozdzia∏ 10. Dwuczynnikowa analiza wariancji w schemacie mi´dzygrupowym
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Logika dwuczynnikowej analizy wariancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Statystyki efektów g∏ównych i interakcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozszerzenie planu badawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dwuczynnikowa analiza wariancji w SPSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Porównania Êrednich parami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wybrane opcje dwuczynnikowej analizy wariancji . . . . . . . . . . . . . . .
Statystyki opisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test jednorodnoÊci wariancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Si∏a efektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontrasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
231
232
232
234
234
235
240
245
246
246
248
248
250
252
. . . . .
. . . . .
. . . . .
253
254
257
. . . . .
. . . . .
. . . . .
260
270
273
.
.
.
.
275
278
280
280
Rozdzia∏ 11. Jednoczynnikowa analiza wariancji w schemacie wewnàtrzgrupowym
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jednoczynnikowa ANOVA z powtarzanym pomiarem w SPSS . . . . . . . . .
Wykonywanie jednoczynnikowej ANOVY z powtarzanym pomiarem w SPSS:
model jednozmiennowy (one-way univariate repeated measures MANOVA) . . . .
Przeprowadzanie analizy post hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przeprowadzanie analizy kontrastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykonywanie ANOVY z powtarzanym pomiarem w SPSS:
model wielozmiennowy (multivariate repeated measures ANOVA) . . . . . . . . .
Model jednozmiennowy (univariate) vs model wielozmiennowy (mulivariate) . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
SPIS TREŚCI
Rozdzia∏ 12. Dwuczynnikowa analiza wariancji w schemacie wewnàtrzgrupowym . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kilka s∏ów na temat dwuczynnikowych schematów badawczych z powtarzanym
pomiarem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rodzaje efektów w dwuczynnikowej ANOVIE z powtarzanym pomiarem . . . .
Dwuczynnikowa ANOVA z powtarzanym pomiarem w SPSS . . . . . . . . . . .
Wykonywanie dwuczynnikowej ANOVY z powtarzanym pomiarem w SPSS:
model jednozmiennowy (one-way univariate repeated measures ANOVA) . . . . . .
Analiza prostych efektów g∏ównych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Porównania interakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykonywanie dwuczynnikowej ANOVY z powtarzanym pomiarem w SPSS:
model wielozmiennowy (multivariate repeated measures ANOVA) . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia∏ 13. Dwuczynnikowa analiza wariancji w schemacie mieszanym . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dwuczynnikowa ANOVA w schemacie mieszanym w SPSS . . . . . . . . .
Wykonywanie dwuczynnikowej ANOVY w schemacie mieszanym w SPSS:
model jednozmiennowy (univariate mixed model ANOVA) . . . . . . . . . . .
Wykonywanie dwuczynnikowej ANOVY w schemacie mieszanym w SPSS:
model wielozmiennowy (multivariate mixed model ANOVA) . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . .
. . . .
282
283
. . . .
. . . .
. . . .
283
284
286
. . . .
. . . .
. . . .
289
308
313
. . . .
. . . .
. . . .
319
324
324
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
326
327
331
. . . . . . .
334
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
357
362
363
Rozdzia∏ 14. Wprowadzenie do analizy regresji jedno- i wielozmiennowej . . . . .
Wprowadzenie – czy warto si´ uczyç? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Logika regresji prostoliniowej – co kryje si´ za modelem regresji? . . . . . . . . .
Metoda najmniejszych kwadratów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Za∏o˝enia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak wykonaç analiz´ regresji w pakiecie SPSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regresja wielozmiennowa – jak jeszcze dok∏adniej przewidzieç sukces finansowy
Regresja wielozmiennowa (wielokrotna) w programie SPSS . . . . . . . . . . . .
Opis wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
J´zyk poleceƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
364
365
365
367
369
370
375
377
383
384
384
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
385
386
391
400
407
Notki o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
410
CZ¢Âå III
INTEGRACJA ZAGADNIE¡
Rozdzia∏ 15. Krótki przewodnik statystyczny . . . . . . . .
Kolejne kroki analizy danych . . . . . . . . . . . . . . .
Za∏o˝enia – co robiç, jeÊli nie sà spe∏nione? . . . . . . .
Podziel si´ odkryciem z innymi, czyli jak opisaç wyniki
Dokàd dalej? Kilka praktycznych wskazówek . . . . . .
8
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Przedmowa
Wi´kszoÊç badaczy, rozpoczynajàc badanie, wychodzi z za∏o˝enia, ˝e zebrane w jego trakcie wyniki przeanalizuje komputer (wyposa˝ony oczywiÊcie w odpowiedni program statystyczny). I jest to za∏o˝enie jak najbardziej
s∏uszne, czasami jednak powoduje zbytnià beztrosk´ osób planujàcych badanie, szczególnie tych znajdujàcych si´ na poczàtku drogi badawczej. Prowadziç to mo˝e do pope∏nienia b∏´dów uniemo˝liwiajàcych interpretacj´
zebranych danych. Nawet wybitny statystyk i najlepszy program do obliczania danych nie pomogà, gdy badanie zosta∏o êle zaprojektowane. Jeden
z najs∏ynniejszych statystyków, twórca analizy wariancji, Roland Fisher
twierdzi∏, ˝e proÊba o konsultacj´ statystycznà dopiero po zebraniu danych
przypomina raczej sekcj´ zw∏ok ni˝ porad´ lekarskà. Pami´tajmy tak˝e, ˝e
nawet dane z dobrze zaplanowanego badania zanim zostanà poddane analiz´ muszà byç w odpowiedni sposób zakodowane przy wprowadzaniu do
programu statystycznego oraz sprawdzone pod wzgl´dem wa˝nych aspektów. Kroki te sà niezwykle istotne, gdy˝ pope∏nienie b∏´du w tej wczesnej
– przygotowawczej – fazie mo˝e spowodowaç, ˝e u˝yta póêniej metoda analizy – nawet bardzo wyrafinowana – b´dzie tak naprawd´ bezu˝yteczna,
a uzyskane wyniki nierzetelne.
Majàc na uwadze powy˝sze, niniejsza ksià˝ka zosta∏a zorganizowana
w taki sposób, aby wspieraç badacza zarówno podczas planowania badania,
jak i wst´pnego opracowania jego wyników oraz przy ich póêniejszej analizie. OczywiÊcie marzeniem chyba ka˝dego autora jest, by ka˝dy, kto raz si´-
9
PRZEDMOWA
10
gnie po jego ksià˝k´, zawsze nosi∏ jà przy sobie jak cenny talizman i zaglàda∏ do
niej tak cz´sto, jak to tylko mo˝liwe. Niemniej jednak ten ambitny cel wydaje si´
nie nale˝eç do celów realnych. Szczególnie, gdy mamy do czynienia z ksià˝kami
dotyczàcymi dziedzin trudnych, a tak przez wi´kszoÊç osób postrzegana jest statystyka i jej zastosowania w analizie danych. Autorzy prezentowanej pozycji od
wielu lat starajà si´ oswoiç „statystycznego potwora” podczas zaj´ç ze studentami,
czego efektem jest powstanie podr´cznika – przewodnika bez nadmiernej liczby
wzorów i teoretycznych rozwa˝aƒ, natomiast z mo˝liwie wieloma praktycznymi
wskazówkami oraz przyk∏adami zastosowaƒ ka˝dej opisywanej tu techniki. StaraliÊmy si´, aby oddawany do ràk Czytelnika Statystyczny drogowskaz ∏àczy∏ w sobie
trzy rodzaje wskazówek: metodologiczne (jak zrobiç badanie, które odpowie na
nurtujàce mnie pytanie), statystyczne (którego testu u˝yç) oraz praktyczne (jak
wykonaç obliczenia w programie statystycznym i potem prawid∏owo je opisaç).
Niniejsza ksià˝ka skierowana jest do szerokiego grona odbiorców: poczàwszy
od studentów pierwszych lat psychologii i kierunków jej pokrewnych, zaczynajàcych swe zmagania ze statystykà, poprzez magistrantów, a skoƒczywszy na doktorantach, przygotowujàcych prace doktorskie. Mamy nadziej´, ˝e tym w∏aÊnie czytelnikom b´dzie szczególnie przydatna.
Podporzàdkowujàc zamys∏ ksià˝ki zró˝nicowanym celom Czytelników, zak∏adamy, ˝e mo˝na jà traktowaç zarówno jak typowy podr´cznik, czytajàc wszystko
„od deski do deski”, jak równie˝ jako ko∏o ratunkowe wtedy, gdy potrzebujemy
wiedzieç tu i teraz, co zrobiç z zebranymi w∏aÊnie danymi. Poszczególne rozdzia∏y
sà u∏o˝one zgodnie z najcz´Êciej proponowanym programem zaj´ç ze statystycznej analizy danych, poczàwszy od najprostszych operacji na danych a˝ po bardziej
z∏o˝one post´powania wnioskowania statystycznego. Proponowane treÊci obejmujà pe∏ny kurs statystyki na wydzia∏ach humanistycznych, wi´c stanowià znakomità lektur´ przed zaj´ciami oraz do powtórki przed sprawdzianami.
Wszyscy ci, którzy chcà jedynie przypomnieç sobie materia∏ lub wykonaç obliczenia zgodnie z zaleceniami promotora pracy, mogà prac´ t´ czytaç wyrywkowo,
wybierajàc istotne w danym momencie cz´Êci. W tym przypadku szczególnie polecamy rozdzia∏ koƒcowy, podpowiadajàcy jak dobraç odpowiednie techniki statystyczne do postawionych pytaƒ badawczych. Sàdzimy, ˝e z jego pomocà b´dzie
mo˝liwe w miar´ bezbolesne przejÊcie przez kolejne kroki analizy zebranych danych.
Nasza ksià˝ka mo˝e byç tak˝e podr´cznym êród∏em wiedzy dla tych, którzy
dopiero planujà swoje badania. Temu celowi jest podporzàdkowany rozdzia∏ poczàtkowy, który zosta∏ napisany po to, by pomóc w unikni´ciu b∏´dów na etapie
planowania badaƒ.
Ksià˝ka zosta∏a podzielona na dwie cz´Êci. Pierwszà umo˝liwia opis oraz przygotowanie danych do dalszej analizy, czyli tworzenie wskaêników za pomocà prostych (rozdzia∏ 5) oraz bardziej z∏o˝onych narz´dzi (rozdzia∏ 6). Ta cz´Êç zawiera
informacje o statystykach opisowych, które u∏atwiajà wst´pnà orientacj´ w strukturze danych. I wreszcie druga cz´Êç ksià˝ki – dotyczàca wnioskowania statystycznego, przedstawia poszczególne testy statystyczne. Na podstawie konkretnych danych, zamieszczonych na stronie www.swps.edu.pl/statystycznydrogowskaz,
PRZEDMOWA
wykonywane sà obliczenia, wyjaÊniane jest ich znaczenie, a nast´pnie zostaje zaproponowany sposób ich opisu. Jest to zwykle jeden z mo˝liwych sposobów opisu
wyników, ale nie jedyny mo˝liwy. Promotor pracy magisterskiej lub wydawnictwo
mo˝e wymagaç nieco innego.
JeÊli chodzi o zwartoÊç ksià˝ki, to oczywiÊcie nie sposób wyczerpaç bogactwa
technik statystycznych, wi´c z koniecznoÊci wybraliÊmy te, które sà aktualnie najcz´Êciej stosowane. Przedstawione w ksià˝ce metody to nie wszystkie dost´pne testy statystyczne, bo statystyka dzi´ki rozwojowi informatyki sta∏a si´ dziedzinà
wiedzy rozwijajàcà si´ intensywnie. Ciàgle pojawiajà si´ nowe narz´dzia statystycznej analizy danych, pozwalajàce zredukowaç niedoskona∏oÊci tych istniejàcych. Zainteresowani tà tematykà czytelnicy mogà byç pewni, ˝e istnieje niezwyk∏a ró˝norodnoÊç technik, opartych na ciekawych pomys∏ach teoretycznych,
których ta ksià˝ka nie obejmuje. TreÊci w niej zawarte pozwolà z ca∏à pewnoÊcià
zbudowaç solidne podwaliny pod dalsze samodzielne zg∏´bianie tej problematyki.
Osoby poszukujàce wiedzy u˝ytkowej tak˝e powinny byç zadowolone. StaraliÊmy
si´, aby poszczególne zagadnienia zosta∏y przedstawione w mo˝liwie najprostszy
sposób, zawsze na bazie problemów badawczych z dziedziny psychologii, co powinno u∏atwiç ich zastosowanie we w∏asnych badaniach.
Na koniec chcia∏yÊmy wyraziç naszà wdzi´cznoÊç osobom, bez których praca
nad tà ksià˝kà by∏aby zdecydowanie bardziej ucià˝liwa i d∏uga. Przede wszystkim
dzi´kujemy naszemu d∏ugoletniemu mentorowi – profesorowi Grzegorzowi S´dkowi – nie tylko za wsparcie idei praktycznego podr´cznika statystycznego, ale
tak˝e za wiele cennych krytycznych uwag. Dzi´kujemy równie˝ za wiele niezwykle przydatnych wskazówek pani profesor Magdalenie Marsza∏-WiÊniewskiej.
Szczególne podzi´kowania kierujemy w stron´ Jakuba Szczerbuka, który swà
pomocà i technicznym wsparciem uczyni∏ ksià˝k´ bardziej komunikatywnà. Wiele mamy tak˝e do zawdzi´czenia naszym pierwszym, nieoficjalnym Czytelnikom:
Angelice Kleszczewskiej-Albiƒskiej, Rafa∏owi Albiƒskiemu, Magdzie Âwirkuli i Les∏awowi Sierockiemu.
Redaktorki