WSTĘP Prawo własności intelektualnej to dział prawa cywilnego

WSTĘP
Prawo własności intelektualnej to dział prawa cywilnego, który obejmuje swoim zakresem prawo
autorskie i prawa pokrewne oraz prawo własności przemysłowej. Własność intelektualna to rezultat
twórczości umysłowej człowieka, jak nauka, kultura, przemysł, itp. Prawo własności intelektualnej
oznacza, że co do zasady (od której są jednak wyjątki) w przypadku utworów, twórca ma wyłączne
uprawnienia do korzystania ze swoich dóbr intelektualnych (posiadania, używania, sprzedaży, a
nawet zniszczenia) oraz do rozporządzania tymi dobrami. W przypadku praw własności przemysłowej
przepisy również precyzyjnie określają prawa i obowiązki podmiotów je posiadających oraz sposób i
zasady ochrony.
Prawo dotyczące twórczości literackiej, artystycznej i naukowej obejmuje:



prawo autorskie (prawo autora do swojego utworu)
prawa pokrewne (prawo do artystycznych wykonań utworów, do fonogramów – np.
utworów muzycznych, czy wideogramów – np. filmów), czyli prawo osób wykonujących
utwór cudzego autorstwa
ochronę baz danych
Przedmiotami własności przemysłowej są:
•
•
•
•
•
•
wynalazki
wzory użytkowe
wzory przemysłowe
znaki towarowe
oznaczenia geograficzne
topografia układów scalonych.
ŹRÓDŁA PRAWA AUTORSKIEGO
Problem konieczności ochrony własności intelektualnej dostrzeżono w Europie już w XV wieku w
odniesieniu do wynalazków, w Wenecji w 1474 r. pojawiła się pierwsza ustawa patentowa (czyli
chroniąca wynalazki). Nieco później, bo na początku XVIII w. w Anglii wprowadzono prawo chroniące
autorów.
Obecnie istnieje szereg uregulowań prawnych o charakterze ponadnarodowym, których celem jest
ochrona praw twórców. W 1886 r. podpisano w szwajcarskim Bernie „Konwencję o ochronie dzieł
literackich i artystycznych”. Kolejne ogólnoświatowe uregulowania w tej dziedzinie przyniosło
„Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS)” z 1994.
Poza uregulowaniami obejmującymi swoim zasięgiem całą Unię Europejską (tzw. dyrektywami, np.
dyrektywą 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. o ujednoliceniu
niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych, dyrektywą 2004/48/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności
intelektualnej czy dyrektywę 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006
r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych), obowiązuje Ustawa o
prawie autorskim z 1994 r. kilkukrotnie do dziś nowelizowana.
PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO
Przedmiotem prawa autorskiego w świetle obowiązującej Ustawy o prawie autorskim jest: każdy
przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci,
niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) (Art. 1 ust. 1).
Cechą istotną utworu jest to, że aby podlegać ochronie, musi być wytworem działalności twórczej
człowieka – innymi słowy musi posiadać cechy oryginalności, niepowtarzalności, być czymś nowym w
stosunku do dzieł już istniejących (nie musi być natomiast dziełem wybitnym, wystarczy żeby było
inne w stosunku do już istniejących utworów). Nie podlegają ochronie z tytułu praw autorskich
wytwory zwierząt czy sił natury i przyrody nieożywionej, nawet jeśli są uznawane za tzw. „dzieło
sztuki” przez odbiorców.
W Art. 1 ust. 2 ustawodawca podaje przykłady utworów chronionych przez prawo autorskie
(podkreślmy - nie jest to katalog zamknięty): 1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi,
znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy
komputerowe); 2) plastyczne; 3) fotograficzne; 4) lutnicze; 5) wzornictwa przemysłowego; 6)
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) muzyczne i słowno-muzyczne; 8)
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) audiowizualne (w tym filmowe).
Utwory te nie muszą być utrwalone w sposób trwały, może to być np. wygłoszona i nie zapisana w
żaden sposób improwizacja słowna lub taneczna (czyli słowami Ustawy - „ustalona”).
W świetle Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zapisano, iż utwór jest przedmiotem
prawa autorskiego (ochrony) od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną i dalej:
ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (Art. 1 ust. 3 i 4
Ustawy o prawie autorskim z 1994 r.). Oznacza to, że autor nie musi nic robić, żeby jego dzieło (efekt
pracy twórczej) podlegało ochronie z tytułu prawa obowiązującego na terenie Rzeczpospolitej
Polskiej, Unii Europejskiej oraz świata, wystarczy, że utwór powstał.
PODMIOT PRAWA AUTORKSIEGO
W polskim prawie autorskim obowiązuje zasada (zgodnie z Art. 8 ust. 1), że prawo autorskie
przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Z tego należy wyprowadzić wniosek, że tylko w
sytuacji, kiedy ustawodawca dopuszcza wyjątek od tej zasady, autor musi godzić się na wkroczenie w
swoje prawa. W każdym innym wypadku autor ma wyłączność w odniesieniu do korzystania ze
swojego utworu. Ponadto twórcą może być w rozumieniu Ustawy prawo autorskie tylko osoba
(fizyczna), nie instytucja, zwierzę czy siły natury.
Autor ma prawo do decyzji o ujawnieniu lub ukryciu swojego nazwiska (posługiwania się
pseudonimem) lub do publikacji anonimowej. Nie odbiera mu to prawa do korzystania z utworu, np.
zarabiania na jego sprzedaży.
Przyjmuje się, że prawdziwym autorem jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono
na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny
sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu (Art. 8 ust. 2).
W przypadku utworów mających więcej niż jednego autora wszystkim współautorom przysługuje
wspólne prawo autorskie, w równych częściach, chyba że inny podział udziałów zostanie ustalony
przez sąd. Każdy ze współtwórców ma prawo autorskie do samodzielnej części utworu, bez
uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. (Art. 9 ust. 1-2).
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE
Autorskie prawa osobiste, zostały określone w Art. 16 Ustawy o prawie autorskim jako prawa
chroniące nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem.
Upływ czasu czy postanowienie autora nie decyduje o posiadaniu lub nie autorskich praw
osobistych. Oznacza to, że nie można zrzec się swojego autorstwa (całkowicie lub w części) i po
napisaniu utworu pozwolić komuś innemu podpisać go lub dopisać jako współautora. Tego rodzaju
działania pozostawałoby w sprzeczności z Art. 16 Ustawy i godziłoby w więź twórcy z utworem.
Podkreślić należy to, że w żadnym wypadku osobiste prawa autorskie nie podlegają utracie lub
zrzeczeniu się. Tym samym na gruncie polskiego prawa nie istnieje instytucja tzw. „Ghostwritera”
(autora-widmo). Nie można zawierać umów na napisanie „za kogoś” utworu, ponieważ są one
nieważne, jako że zmierzają do obejścia prawa, tj. zapisów Ustawy o prawie autorskim (Art. 16),
nawet jeśli pozostaje to w sprzeczności z decyzją prawdziwego autora dzieła.
Autorskie prawa osobiste wymieniono w Art. 16 (katalog praw nie jest zamknięty), jest to w
szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Oznacza to, że to autor ma prawo do decyzji kiedy i gdzie opublikuje swój utwór (szczególnie po raz
pierwszy), do nadzoru nad sposobem korzystania (m.in. może skutecznie sprzeciwić się np.
powieszeniu swojego obrazu w miejscu do tego wg niego niestosownym), do nienaruszalności treści
(bez zgody autora nie można przeredagować tekstu, skrócić, zmieniać itp.).
W teoretycznej sytuacji, gdyby np. student przedstawił pracę napisaną przez inną osobę jako swoją,
z punktu widzenia prawa nie tylko złamałby ustawę o prawie autorskim, ale jednocześnie Art. 272
Kodeksu Karnego. Uczelnia wystawiając dyplom czy wykładowca wpisując zaliczenie na podstawie
takiej pracy, czyniliby to w sytuacji błędu co do autorstwa pracy. A jako, że nie można ukończyć
studiów bez złożenia stosownych egzaminów, napisania wymaganych pracy (zaliczeniowych oraz
licencjackiej czy magisterskiej), dyplom ukończenia studiów również zostanie wydany przez uczelnię
w sytuacji błędu, co może być powodem odebrania uzyskanego tytułu (licencjata, magistra, itp.).
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE
Autorskie prawa majątkowe, określane w Art. 17 i kolejnych, przyznają autorowi pełne prawo do
decydowania o swoim utworze, tj. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne
prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do
wynagrodzenia za korzystanie z utworu (Art. 17).
W przeciwieństwie do autorskich praw osobistych - autorskie prawa majątkowe są zbywalne (można
je np. sprzedać), ograniczone w czasie (ochrona trwa 70 lat od śmierci autora, a co za tym idzie - są
one dziedziczne). Art. 36, 37 i 39 ściśle określają, kiedy prawa majątkowe wygasają, co znaczy w
praktyce przejście utworu do tzw. „domeny publicznej”.
Domena publiczna oznacza w największym skrócie status prawny utworów, do których wygasły już
majątkowe prawa autorskie (z powodu upływu czasu lub z woli samego autora). Czyli każdy może bez
ograniczeń korzystać z takiego utworu (czytać, kopiować, publikować, itp.) pod warunkiem, że nie
naruszane są autorskie prawa osobiste twórcy.
Podsumowanie:
Autorskie prawa osobiste
nieograniczone w czasie
niedziedziczne (nie można ich przekazać w
spadku)
niezbywalne (nie można ich np. sprzedać)
Autorskie prawa majątkowe
ograniczone w czasie – 70 lat po śmierci autora
dziedziczne (patrz. Art. 41 ust. 1 pkt1)
zbywalne na poszczególnych polach eksploatacji
(podlegają sprzedaży)
Jeśli twórca przeniesie prawa majątkowe (w części lub całości) na inny podmiot, wtedy nowy
właściciel przejmuje majątkowe prawa do utworu w stopniu określonym w umowie z twórcą. Nieco
inne zasady rządzą prawem do wynalazków (patentami), wzorów przemysłowych i użytkowych, itp., o
czym w dalszej części szkolenia.
W przypadku naruszenia majątkowych praw autorskich, na mocy Art. 79 Ustawy, pierwszym i
podstawowym żądaniem w stosunku do osoby naruszającej prawo jest zaniechanie naruszania,
kolejnymi: usunięcie skutków naruszenia i naprawienie wyrządzonej szkody oraz wydanie uzyskanych
korzyści (Art. 79 ust. 1 pkt 1-4). W przypadkach tego rodzaju, jeśli osoba naruszająca prawo nie
zaniecha swoich działań, oraz w sytuacji, kiedy autor wnioskuje o odszkodowanie należy zwrócić się o
rozstrzygnięcie do sądu.
DOZWOLONY UŻYTEK CHRONIONYCH UTWORÓW – UŻYTEK OSOBISTY
W zasadzie tylko autor może zadecydować o przeniesieniu części swoich praw majątkowych np. w
drodze ich sprzedaży lub umowy na korzystanie z utworu w formie licencji, obejmujących ściśle
określone pola eksploatacji. Jednak ustawodawca dopuścił szereg wyjątków ustawowych (tzw.
licencji ustawowych), z których jednym jest dozwolony użytek osobisty.
Kategorii dozwolonego użytku chronionych utworów poświęcony został Oddział 3 Rozdziału 3 ustawy
zatytułowany „Treść prawa autorskiego”, czyli Art. od 23 do 35. Intencją ustawodawcy było w tym
przypadku zachowanie równowagi między prawami twórcy i dobrem wspólnym. Bez wprowadzenia
tych zapisów nikt poza właścicielem praw majątkowych nie mógłby w żaden sposób korzystać z
utworu.
W ramach dozwolonego użytku osobistego można więc bez zezwolenia twórcy nieodpłatnie korzystać
z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (Art. 23 ust. 2) z
wyłączeniem utworów architektonicznych, urbanistyczno-architektonicznych oraz elektronicznych
baz danych. Zakres dozwolonego użytku został zdefiniowany w Art. 23 ust. 2 – obejmuje on
korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku
osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego (Art. 23 ust.
2).
Wolno korzystać z książek pożyczanych z biblioteki, wolno posiadany egzemplarz książki komuś
pożyczyć, podarować czy odsprzedać. Oznacza to również, że dozwolone z punktu widzenia prawa
jest korzystanie z książek, nie tylko w taki sposób, z ktoś np. czytając je uczy się z nich aby zdać
egzamin, ale również zlecając sporządzenie kserokopii z niezbędnych fragmentów. Również
wykonanie kopii całej książki, jeśli było to działanie wyjątkowe, jednorazowe i niekomercyjne, jest
warunkowo dozwolone (choć bardzo niechętnie widziane przez wydawców). Należy jednak zawsze
pamiętać o zapisach zawartych w Art. 35: Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego
korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Jeśli skserowanie całej książki godzi w
słuszne interesy autora, bo np. książkę można kupić w księgarni, to takie działanie jest niedozwolone;
gdyby chodziło o książkę, której nakład został wyczerpany, ocena takiego działania użytkownika może
być zupełnie inna.
DOZWOLONY UŻYTEK CHRONIONYCH UTWORÓW – PRAWO CYTATU
Prawo cytatu (prawo do cytowania fragmentów cudzych utworów lub całości w przypadku utworów
drobnych) jest jednym z rodzajów dozwolonego użytku utworów chronionych. Jednak ustawodawca
ściśle określa, kiedy można zacytować cudzy utwór: pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska
twórcy oraz źródła (art. 34 ustawy prawo autorskie).
Tym samym nie wolno cytować obcego utworu bez wskazania wszystkich tych elementów, co w
praktyce oznacza podanie imienia i nazwiska autora, tytułu utworu, miejsca i roku cytowanego
wydania oraz stron, na których znajduje się fragment, do którego cytat ten się odnosi.
Prawo cytatu jest niezwykle ważne szczególnie w przypadku prac naukowych, ponieważ prowadzenie
badań bez powoływania się na aktualny stan wiedzy jest właściwie niemożliwe i sprzeczne z
zasadami. Nie można jednak realizować prawa cytatu ze szkodą dla interesów twórcy dzieła
pierwotnego, czyli bez podania jego imienia i nazwiska oraz źródła.
Należy pamiętać, że prawidłowe oznaczanie cytatów wynika nie tylko z zapisów prawa, ale przede
wszystkim z rzetelności wymaganej w trakcie przygotowywania prac naukowych.
DOZWOLONY UŻYTEK CHRONIONYCH UTWORÓW – PRAWA BIBLIOTEK, ARCHIWÓW I SZKÓŁ
Wszystkie biblioteki mają prawo do nieodpłatnego udostępniania swoich zbiorów do celów
badawczych lub poznawczych. Oznacza to, że każdy czytelnik, który chce przeczytać utwór znajdujący
się w zbiorach biblioteki ma do tego pełne prawo. Autor nie może zabronić korzystania z utworu
znajdującego się w zbiorach bibliotecznych.
Biblioteka ma również prawo do zrobienie kopii posiadanego przez siebie egzemplarza utworu (w
tym kopii cyfrowej) i udostępniania go czytelnikowi w formie ksero lub skanu dokumentu
źródłowego. Jest to tzw. wyjątek ustawowy, zezwalający wymienionym w Art. 28 pkt. 2 ustawy o
prawie autorskim instytucjom (bibliotekom, archiwom i szkołom) robienie kopii rozpowszechnionych
utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów (Art. 28 pkt. 2). Należy
pamiętać, że w rozumieniu ustawy o prawie autorskim utworem rozpowszechnionym jest taki, który
został udostępniony publicznie w jakikolwiek sposób, za zezwoleniem jego twórcy (Art. 6 ust. 1 pkt 3
ustawy o prawie autorskim).
Biblioteki, szkoły i archiwa mogą również udostępniać dla celów badawczych lub poznawczych swoje
zbiory w wersji cyfrowej, ale tylko na komputerach (końcówkach systemu informatycznego)
znajdujących się na terenie tych jednostek. – por. Art. 28 pkt. 3 ustawy o prawie autorskim.
PRAWA AUTORSKIE W PRAKTYCE – KORZYSTANIE Z PEŁNOTEKSTOWYCH BAZ DANYCH
PODLEGAJĄCYCH OCHORNIE Z TYTUŁU PRAW AUTORSKICH; KORZYSTANIE Z MULTIWYSZUKIWARKI
PRIMO W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ UM W LUBLINIE
Korzystając z różnego rodzaju narzędzi wyszukiwawczych (np. multiwyszukiwarki PRIMO na stronie
Biblioteki UML http://www.biblioteka.umlub.pl/) i baz danych udostępnianych przez Bibliotekę
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (i inne podmioty, w tym biblioteki) należy pamiętać, że są one
również chronione przez prawo. Pewne działania użytkowników mogą skutkować zablokowaniem
konta konkretnego użytkownika lub nawet odcięciem dostępu dla całej Uczelni w przypadku
korzystania z komercyjnych baz danych niezgodnie z warunkami umów licencyjnych. Użytkownik nie
może udostępniać swojego konta i hasła innym osobom. Należy pamiętać, że korzystanie ze źródeł
elektronicznych nie może naruszać praw autorskich lub innych praw własnościowych a licencje na
korzystanie ze źródeł elektronicznych zabraniają archiwizowania całych numerów czasopism i książek.
Systemy rejestrują logowania oraz liczbę ściąganych plików, wobec czego wszystkie działania
użytkowników nie są anonimowe.
Nie oznacza to w żadnym wypadku, że osoby poszukujące literatury naukowej na dany temat za
pomocą np. multiwyszukiwarki są „szpiegowane” przez bibliotekarzy, należy po prostu mieć
świadomość, że w przypadku złamania prawa można uruchomić pewne mechanizmy umożliwiające
ustalenie dokładnie kto narusza prawo i pociągnięcia go do odpowiedzialności (w tym
odpowiedzialności finansowej).
ŹRÓDŁA PRAWA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
Podstawowe kwestie w dziedzinie prawa własności przemysłowej regulują na gruncie prawa
polskiego następujące przepisy:
Ustawa z dnia 30 kwietnia 2000 r. Prawo własności przemysłowej z późniejszymi zmianami;
Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz
skutkach patentu europejskiego w Rzeczpospolitej Polskiej;
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 września 2001 r. w sprawie dokonywania i
rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych;
Rozporządzenie rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. w sprawie opłat związanych z ochroną
wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń
geograficznych i topografii układów scalonych.
WYNALAZKI (PRAWO Z PATENTU)
Kwestie ochrony wynalazków regulują przepisy ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności
przemysłowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.). Zgodnie z art. 24 prawa własności
przemysłowej (p.w.p.), ochrona patentowa przysługuje rozwiązaniom, które są nowe, posiadają
poziom wynalazczy (co oznacza, że nie wynikają w sposób oczywisty ze stanu techniki) i nadają się do
przemysłowego stosowania. W artykule 25 zostało sprecyzowane kryterium nowości: wynalazek jest
uważany za nowy, jeśli nie jest częścią stanu techniki, a więc nie został przed dokonaniem zgłoszenia
udostępniony do powszechnej wiadomości w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie,
wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Pod pojęciem ujawnienia rozumie się sytuację, gdy na
podstawie podanych (do publicznej wiadomości) szczegółów, specjalista posiadający ogólną wiedzę w
danej dziedzinie będzie mógł odtworzyć to rozwiązanie. Utratę nowości powodują więc m.in.:
publikacja informacji o szczegółach wynalazku, wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu przedmiotów
wykonanych w oparciu o wynalazek czy też jego prezentacja na konferencji naukowej.
Przyznanie wynalazkowi ochrony odbywa się w drodze określonej procedury, której zasady są
regulowane ustawą p.w.p. (rozdział 2) i rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 września
2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych (Dz. U. z
2001 r. Nr 102, poz. 1119 oraz z 2005 r. Nr 109, poz. 910). Wymaga dokonania zgłoszenia w Urzędzie
Patentowym, a pozytywna decyzja Urzędu Patentowego jest zawsze poprzedzona badaniem tzw.
zdolności patentowej (czyli czy rozwiązanie spełnia wymogi stawiane wynalazkom w ustawie i czy nie
podlega wyłączeniu spod ochrony). Patenty mogą być udzielane również na wynalazki stanowiące
ulepszenia już istniejących rozwiązań.
Nie udziela się patentów na (art. 29 p.w.p.):
1)
wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi
obyczajami (…);
2)
(…);
odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt
3)
sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby
diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w
szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.
Cechą charakterystyczną prawa z patentu jest przysługująca uprawnionej osobie wyłączność na
korzystanie z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy (art. 63 ust. 1) na terytorium kraju, w
którym dokonano zgłoszenia. Pod pojęciem korzystania rozumiane jest: wytwarzanie, używanie,
oferowanie, wprowadzanie do obrotu lub importowanie dla tych celów produktu będącego
przedmiotem wynalazku (art. 66 ust. 1 p.w.p.).
Podobnie jak w przypadku autorskich praw majątkowych, patent jest prawem zbywalnym i podlega
dziedziczeniu (art. 67 ust. 1 p.w.p.). Wynalazca może więc korzystać ze swojego rozwiązania sam,
przenieść to prawo na inne podmioty lub udzielić licencji. Jednocześnie może zabronić innym
korzystania z wynalazku przez okres trwania ochrony (maksymalnie 20 lat, pod warunkiem wnoszenia
opłat za kolejne okresy ochrony).
OCHRONA WZORÓW PRZEMYSŁOWYCH
Ochrona wzorów przemysłowych to również przedmiot prawa własności przemysłowej. Zgodnie z art.
102 ust. 1 p.w.p jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części,
nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał
wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest wg art. 102 ust. 2 i 3 p.w.p. każdy przedmiot
wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie,
symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego (…).
Warto tutaj zwrócić uwagę na użyte wcześniej pojęcie „indywidualnego charakteru”, oznaczające, że
ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia
wywołanego na nim przez (inny, dostępny wcześniej ) wzór (art. 104 ust. 1 p.w.p.).
Prawo ochronne na wzór przemysłowy uzyskuje się w wyniku jego rejestracji w Urzędzie Patentowym
i pod warunkiem spełniania przez wytwór przesłanek ustawowych. Ochrona rozpoczyna się w dniu
dokonania zgłoszenia do UP. Podmiot uprawniony zyskuje wyłączne prawo korzystania z wzoru
przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy. Prawo to jest ograniczone do wytworów tego
rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie, może trwać maksymalnie 25 lat (pod warunkiem
wnoszenia opłat za kolejne okresy – a ponieważ chroniona jest w istocie zewnętrzna postać wytworu
nie zawsze jest to uzasadnione) i ma charakter terytorialny (obowiązuje na całym obszarze państwa,
w którym dokonano zgłoszenia).
Nie udziela się natomiast ochrony na wzory przemysłowe zawierające:






nazwę, skrót lub symbole RP (godło, barwy, hymn),
nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości,
znaki sił zbrojnych, organizacji paramilitarnych lub sił porządkowych,
reprodukcje polskich orderów i odznaczeń,
skróty, nazwy, symbole innych państw,
oznaczenia urzędowe.
Warto też wiedzieć, że zgłoszenia mogą być dokonane drogą elektroniczną. Dodatkowo, strona
WWW Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej jest kopalnią wiedzy, wskazówek praktycznych i
porad dotyczących przedmiotów własności przemysłowej dla twórców i wszystkich zainteresowanych
tymi zagadnieniami.
OCHRONA OZNACZEŃ GEOGRAFICZNYCH
Oznaczenia geograficzne to nazwy lub symbole, które identyfikują konkretne miejsce - miejscowość,
region, państwo. Informują one o pochodzeniu towarów, pomagają odróżnić je od innych towarów
tego samego rodzaju, a przede wszystkim gwarantują określoną jakość i cechy charakterystyczne
produktu.
Oznaczenia geograficzne obejmują przede wszystkim produkty rolne, wina i napoje spirytusowe
(oscypek, rogal świętomarciński, ser feta, szampan, parmezan), zdecydowanie rzadziej dotyczą
produktów przemysłowych (np. koronki koniakowskie).
Warto rozróżnić chronione nazwy geograficzne od zwykłych oznaczeń pochodzenia. Te drugie nie
wiążą się w sposób ścisły z określonym sposobem wytworzenia oraz z jakością produktu (np. kiełbasa
krakowska, ser zamojski).
Kwestie związane z ochroną tych produktów na terenie Unii Europejskiej regulują rozporządzenia
Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw
pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych i nr 479/2008 z dnia 29 kwietnia 2008 w
sprawie wspólnej organizacji rynku wina (…) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 dotyczące napojów spirytusowych. Jeśli chodzi o akty
prawa polskiego, przede wszystkim jest to ustawa z dnia 17 grudnia 2004 o rejestracji i ochronie
nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U.
2005 nr 10 poz. 68) i ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst
jednolity Dz. U. 2003 nr 153 poz. 1503 ze zm.) oraz prawo własności przemysłowej.
Produkty wpisane przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i
Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności
podlegają ochronie przede wszystkim przed nieuprawnionym wykorzystywaniem ich nazw (przez
producentów z innych regionów lub krajów).
Istotną cechą produktów objętych ochroną jest ich pochodzenie z konkretnego obszaru
geograficznego (miejsca, regionu, a nawet kraju). Ich produkcja poza tym właśnie obszarem
uniemożliwia używanie nazwy chronionej, gdyż nie gwarantuje zachowania wszystkich właściwości.
Ochrona powstaje w przypadku zakończonej pozytywnie procedury rejestracji, na którą składają się
najpierw postępowanie krajowe a następnie przez Komisją Europejską. Specyfikacja zgłaszanego
produktu musi zawierać m.in. jego nazwę i opis, określenie obszaru geograficznego, opis metody
otrzymywania, informacje dotyczące związku pomiędzy cechami produktu a miejscem jego produkcji.
W odróżnieniu od innych praw ochronnych udzielanych na mocy ustawy p.w.p, prawo z rejestracji na
oznaczenie geograficzne przysługuje wielu producentom z danego regionu, (art. 176 ust. 2-4 p.w.p.)
oraz jest prawem nieograniczonym w czasie.