odmowa przyjęcia do szko³y - Stowarzyszenie Interwencji Prawnej

Odmowa przyjęcia do szkoły dzieci cudzoziemskich
Stan faktyczny
Państwo K., starający się w Polsce o status uchodźcy, zgłosili się do Stowarzyszenia
Interwencji Prawnej z prośbą o interwencję w sprawie ich dzieci Zaremy i Zairy. Rodzina
przyjechała do Polski we wrześniu i w związku z tym dziewczynki zostały zapisane do szkoły
po terminie egzaminu, który mógłby określić ich poziom edukacji i zakwalifikować do
odpowiedniej klasy. Przez cały czas uczęszczania do szkoły nie zostały objęte pomocą
pedagogiczną ani pomocą w nauczaniu. Nie zorganizowano dla nich takŜe dodatkowych
lekcji z języka polskiego, choć nie porozumiewały się po polsku. Jedyną formą ich
aktywności było siedzenie na lekcjach i przepisywanie tekstów z polskich podręczników. Na
egzaminie gimnazjalnym osiągnęły więc bardzo słabe wyniki, w związku z czym po
ukończeniu gimnazjum nie zostały przyjęte do technikum turystycznego w W., do którego
bardzo chciały uczęszczać.
Z podobnym problemem do Stowarzyszenia zgłosiły się równieŜ trzy inne rodziny
ubiegające się w Polsce o status uchodźcy. W jednej z tych spraw pani Madina, wraz z 8letnią córką aktualnie mieszkająca w L., wystąpiła do szkoły z prośbą o przyjęcie jej dziecka.
Szkoła w L. odmówiła przyjęcia, nie informując nawet Pani Madiny o powodach takiej
decyzji. Innej rodzinie szkoła jako powód odmowy przyjęcia podała brak zameldowania
dziecka w Polsce.
Diagnoza stanu prawnego
Konstytucja RP w art. 32 stanowi, iŜ wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do
równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie moŜe być dyskryminowany w Ŝyciu
politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. W art. 70 ust. 1 daje
kaŜdemu prawo do nauki oraz określa, Ŝe nauka ta do 18 roku Ŝycia jest obowiązkowa.
Sformułowanie „kaŜdy” oznacza takŜe cudzoziemca, znajdującego się na terytorium naszego
kraju. Prawo do nauki oznacza, Ŝe nikomu, kto chce się uczyć, a nie ukończył 18 lat, nie
wolno odmówić tego prawa, a na organach państwa ciąŜy obowiązek zapewnienia
odpowiednich ku temu moŜliwości. Ponadto zgodnie z art. 70 ust. 4 Konstytucji władze
publiczne mają obowiązek zapewnić obywatelom powszechny i równy dostęp do
wykształcenia i w tym celu stworzyć i wspierać systemy indywidualnej pomocy finansowej
i organizacyjnej dla uczniów i studentów.
Konwencja o Prawach Dziecka1 w art. 22 zwraca szczególną uwagę na dzieci, które
zostały uznane za uchodźców bądź ubiegają się o taki status. Zaleca ona, by dzieci te
otrzymały odpowiednią ochronę, przewidzianą przepisami Konwencji. Jednym z jej
przejawów jest zapewnienie dziecku prawa do nauki (art. 28).
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty2 na
osoby, które nie ukończyły 18 lat, nałoŜony jest obowiązek nauki. Obowiązkowi szkolnemu
podlegają wszystkie dzieci aŜ do ukończenia gimnazjum, znajdujące się na terytorium RP,
niezaleŜnie od ich statusu prawnego, takŜe cudzoziemcy – niezaleŜnie od tego nawet, czy
znajdują się w Polsce legalnie, czy teŜ nielegalnie. Przepis art. 94a ust. 1 tej ustawy określa,
Ŝe osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych
przedszkolach, a podlegające obowiązkowi szkolnemu korzystają z nauki i opieki
w publicznych szkołach podstawowych, gimnazjach, publicznych szkołach artystycznych
oraz w placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli
polskich3. Art. 94a ust. 4 ustawy stanowi, iŜ cudzoziemcy podlegający obowiązkowi
szkolnemu, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym
do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego.
Obowiązek jej zorganizowania spoczywa na gminie właściwej ze względu na miejsce
zamieszkania dzieci.
Odmowa przyjęcia do szkoły, bezczynność szkoły oraz gminy w zapewnieniu
cudzoziemskim dzieciom lekcji języka polskiego oraz dodatkowej pomocy pedagogicznej
stanowi zatem naruszenie ww. przepisów jest działaniem o charakterze dyskryminującym.
Nie zdarza się bowiem, by polskim dzieciom szkoła odmówiła przyjęcia w poczet uczniów
lub nauczyciel nie pracował z nimi na lekcjach.
Podjęte działania
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej zwróciło się do Mazowieckiego Kuratora Oświaty
z prośbą o interwencję u Burmistrza gminy W. i podjęcie działań, mających na celu
umoŜliwienie Zaremie i Zairze kontynuowanie edukacji, objęcie ich specjalnym nadzorem
pedagogicznym oraz zapewnienie lekcji języka polskiego. Pismo zostało równieŜ przekazane
do wiadomości Burmistrza W.
1
Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526.
Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.
3 Szczegółowo uregulowane jest to w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 2001 r.
w sprawie przyjmowania osób niebędących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakładów
kształcenia i placówek (Dz. U. z 2001 r., Nr 131, poz. 1458)
2
2
Stowarzyszenie otrzymało od Mazowieckiego Kuratora Oświaty pismo informujące
o podjęciu interwencji, w wyniku czego obie dziewczynki zostały przyjęte do technikum
(choć innego niŜ to, do którego zdawały). Ponadto, Mazowiecki Kurator Oświaty wystosował
pismo do Burmistrza przypominające o obowiązku przestrzegania przepisów ustawy
o systemie oświaty i zapewnienia cudzoziemskim dzieciom lekcji języka polskiego.
Odpowiednie pisma zostały takŜe skierowane do dyrekcji wszystkich szkół, które
odmówiły przyjęcia dzieci cudzoziemców.
Skutek podjętych działań
W wyniku podjętych działań wszystkie dzieci, w obronie których działało Stowarzyszenie,
zostały przyjęte do szkół. Szkoły w W., do których uczęszczają dzieci cudzoziemskie,
zgodnie z zapewnieniem Burmistrza W., mają teraz zapewnione bezpłatne lekcje polskiego.
NaleŜy jeszcze raz podkreślić, Ŝe wszystkie dzieci, przebywające w Polsce,
niezaleŜnie od obywatelstwa mają obowiązek chodzić do szkoły4. Szkoła nie moŜe odmówić
przyjęcia Ŝadnego ucznia. Ponadto uczniowie, którzy nie znają języka polskiego w stopniu
dostatecznym do uczestnictwa w zajęciach lekcyjnych, mają prawo do dodatkowych zajęć
z języka polskiego (w pierwszym roku przebywania w Polsce), finansowanych ze środków
gminy, na terenie której chodzą do szkoły. Szkoda, Ŝe wyŜej opisane prawa dzieci są
przestrzegane dopiero, gdy zainterweniuje jakiś podmiot – organ przełoŜony (np.
Kuratorium), czy organizacja pozarządowa.
4
Choć warto zaznaczyć, Ŝe jedynie niektóre kategorie cudzoziemców mają zapewnioną bezpłatną naukę w polskich
szkołach, na zasadach przysługujących obywatelom polskim. Są one wymienione w art. 94a ust. 2 ustawy o systemie
oświaty. Przykładowo moŜna wskazać, Ŝe naleŜą do nich: obywatele innych państw Unii Europejskiej, repatrianci,
osoby objęte ochroną międzynarodową (uchodźcy, osoby z pobytem tolerowanym lub ochroną uzupełniającą albo
ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy), osoby, które mają zezwolenie na osiedlenie się lub status rezydenta
długoterminowego Wspólnot Europejskich etc. Inne kategorie cudzoziemców muszą za naukę w polskich szkołach
płacić. Szczegóły w tym zakresie zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października
2001 r. w sprawie przyjmowania osób niebędących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół,
zakładów kształcenia nauczycieli i placówek (Dz. U. z dnia 16 listopada 2001 r.).
3