Zarządzanie twórcze w spluralizowanym świecie

Artykuł pochodzi z publikacji: Zarządzanie wartościami niematerialnymi w erze gospodarki cyfrowej, (Red.) W. Harasim, Wyższa Szkoła
Promocji, Mediów i Show Businessu, Warszawa 2015
Zarządzanie twórcze
w spluralizowanym świecie
Dariusz Tułowiecki
Katedra Polityki Społecznej
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Recenzja: Wiesław Harasim, Jacek Dziwulski, Zarządzanie twórcze,
Wyższa Szkoła Promocji Mediów i Show Bisinessu, Warszawa 2015,
ISBN: 978-83-60946-92-7
Zarządzanie twórcze jest nową dziedziną wiedzy w dziale nauk
o zarządzaniu. Jako przedmiot nauczania wprowadzony został przez
Tudora Rickardsa w roku 1984 w Manchester Business School i szybko znalazł uznanie w innych szkołach biznesu. Pierwszym polskim
propagatorem tego segmentu wiedzy był krakowski uczony – doc. dr
Tomasz Kocowski z Instytutu Psychologii UJ. Promował go w środowisku inżynierskim a jego wykłady zyskiwały rozgłos i uznanie.
Współcześnie zarządzanie twórcze pojawia się jako kolejna dziedzina
zarządzania. Po zarządzaniu jakością, zarządzaniu zmianą, zarządzaniu
strategicznym, zarządzaniu personelem oraz potencjałem ludzkim, po
technologii informatycznej w zarządzaniu, a także zarządzaniu wiedzą
– jawi sie jako najnowsze i mające w przyszłości największe perspektywy. Z tymi wszystkimi dziedzinami ma wiele wspólnego, a nawet
poniekąd z nich wywodzi. Wnosi jednak nową jakość do dziedzin
nauki o organizacjach i zarządzaniu1.
A. Mirski, Twórczość jako wyzwania i szansa dla współczesnego zarządzania, „Zarządzanie w
kulturze” 2006/7, s. 71-72.
1
95
Owa „nowa jakość” to przede wszystkim skutek zachodzących
zmian społecznych czasów globalizacji. Wnoszą one silne powiązanie
pomiędzy społeczeństwem, ekonomią a zarządzaniem i pracą nowoczesnych menażerów2. Dają one także nową perspektywę sprawstwa
i aktywności ludzkich naznaczonych emocjami, wymiernością jakości
i refleksją nad konfliktem3. Ta nowa perspektywa to także odejście od
eurocentryzmu w kulturze, a otwarcie na orientalizm. Tradycje Wschodu, szczególnie Chin i Japonii, wchodzą na stałe do kanonów zuniwersalizowanych przestrzeni kultury i ekonomii, w tym zarządzania
i skuteczności pracy nowoczesnych menażerów4.
Wszystkie te przemiany i nowe trendy w organizacji, zarządzaniu
i pracy współczesnych menażerów uwzględniają i analizują autorzy
znakomitego podręcznika „Zarządzanie twórcze” wydanego w 2015
roku przez Wyższą Szkołę Promocji Mediów i Show Bisinessu w Warszawie. Publikacja stworzona przez dwóch znakomitych akademików
i dydaktyków: Wiesława Harasima i Jacka Dziwulskiego, jest nowoczesnym podręcznikiem stworzonym na poziomie najwyższego znawstwa
tematu oraz nowych trendów w naukach społecznych. Interdyscyplinarność nadaje publikacji dodatkową wartość, a opracowanie naukowe
z dziedziny teorii organizacji i zarządzania nabiera w szerokim ujęciu
dodatkowych atrybutów. Szczególnie cenne jest wyjście autorów poza
eurocentryczne spojrzenie na teorie zarządzania. Ukazanie perspektywy międzykulturowej, szczególnie wschodniej, czyni publikację
dostosowaną do wymagać nauki we współczesnym, zglobalizowanym
świecie, zaś studiującym zarządzanie – daje możność zdobycia optyki
menażera-znawcy współczesnych modeli organizacji.
Książka składa się z jedenastu rozdziałów. Każdy z nich stanowi
metodologiczną całość a równocześnie teoretyczne wprowadzenie do
kolejnej części. Pierwszy (s. 13-34) – to syntetyczna, ale nie pobieżna analiza pojęcia „organizacja”. Autorzy na najwyższym poziomie merytorycznym prezentują czytelnikowi definicje klasycznych
i współczesnych autorów, różne podejścia teoretyczne do organizacji
jako systemu oraz mechanizmy podejmowania decyzji w instytucjach.
Rozdział drugi (s. 35-80) – to prezentacja zagadnienia szeroko pojętego zarządzania. Autorzy ukazuje istotę zarządzania, funkcje zarządcze,
nowe paradygmaty zarządzania, analizę efektywności operacyjnej
A. Giddens, Konsekwencja nowoczesności, Kraków2008, s. 29-30.
por. M. S. Archer, Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, Kraków 2013, s. 193-221.
4
por. I. Wallerstein, Europejski uniwersalizm. Retoryka władzy, Warszawa 2007, s. 47-48.
2
3
96
zależnej od strategii organizacyjnej. Powołują się przy tym na najważniejszych teoretyków, takich jak: Griffin, Taylor, Koźmiński, Lipiński,
Zieleniewski, Drucker, Stoner, Fayol czy Manteuffel. Autorzy rozwijają zagadnienia szczególnie ważne dla menażerów: wykorzystanie
potencjału intelektualnego pracowników, ich doświadczenie zawodowe, planowanie zarządzania kadrami, sposoby naboru oraz kierowanie
ludźmi. Ważna częścią jest przydatna menażerom prezentacja wiedzy o
zarządzaniu relacjami z klientami, w tym budowanie lojalności z klientem (Customer Relationship Manament) (s. 52-70) oraz zarządzaniu
zasobami ludzkimi (s. 70-80).
Kolejne rozdziały – trzeci (s. 81-105) i czwarty (s. 106-125)
– autorzy poświęcają planowaniu w powiązaniu ze strategią organizacji oraz zarządzaniu strategicznemu. Rozdział trzeci to analiza jakości
pracy kadry zarządzającej w gospodarce opartej na wiedzy. Ponieważ
– jak twierdzą autorzy –powodzenie pracy we współczesnych organizacjach „nie może być przewidziane lub wyjaśnione tylko za pomocą
podejścia ekonomicznego lub motywacyjnego”, kreślą obraz nowoczesnego menadżera wraz z jego kompetencjami, umiejętnością zarządzania własnymi atrybutami oraz autooceny. Analogicznie w rozdziale
czwartym – autorzy dokonują, w oparciu o szeroką literaturę, zdefiniowania strategii, prezentują teoretyczne aspekty tworzenia strategii,
wskazują warunki ich najwyższych skuteczności oraz kreślą zasady
korekty wytyczonych planów strategicznych wobec zmieniającej sie
rzeczywistości zewnętrznej i oporów wewnętrznych. Takie ujęcie daje
perspektywę pełnego spojrzenia na kadrę zarządzającą na najwyższym
szczeblu oraz stwarza pole wykorzystania szeroko rozumianej wiedzy
indywidualnej i organizacyjnej. Takie dynamiczne ujęcie zarządzania
– to także droga do wyższej skuteczności menażerskiej oraz wyników
finansowych firmy.
Kolejną grupą zagadnień podejmowanych przez autorów „Zarządzania twórczego” są procesy motywowania (s. 126-169), zjawisko
konfliktów (s. 170-213) oraz kultura organizacyjna (s. 214-227). Część
ostatnia jest uzupełniona o aspekt normatywny: kodeks etyki pracy
menażera (s. 229-235) oraz o metodologię tworzenia innowacyjnej
kultury organizacyjnej (s. 227-229). Aspekt ostatni nabiera szczególnej wartości w czasach globalizowania się wiedzy, także kultur
organizacyjnych i teorii zarządzania organizacjami ukierunkowanymi
na skuteczność „Właściwa kultura i etyka w organizacji przyczynią się
97
właściwego zarządzania przedsiębiorstwem, bez konieczności ciągłego
kontrolowania pracowników. Firma powinna być zarządzana takimi
wartościami, które propaguje kierownictwo. To właśnie w ten sposób
powinna dominować etyczna moc menadżerów. W ich rękach leży
cała moralność i etyka podejmowanych decyzji w imieniu organizacji.
Ich obowiązkiem jest dotrzeć do do pracowników w taki sposób, aby
w ich pracy przyświecała jako główny cel, moralna idea biznesu. Dlatego na stanowiskach kadry kierowniczej powinni znajdować się nie
tylko ludzie dobrze wykształceni, ale i dojrzali moralnie, wciąż dążący
w swych decyzjach do doskonałości” (s. 23-235). Teoretyczne ujęcie
tych procesów przez autorów cechuje się spójnością wykładu, precyzją
metodologiczną oraz wartą najwyższego uznania precyzją przekazu.
Czytelnik otrzymuje wiedzę osadzoną w najnowszej literaturze specjalistycznej, ujętą w szerokim horyzoncie autorów oraz aspekcie międzynarodowych badań.
Kolejny – ósmy już rozdział – autorzy podręcznika poświecili
zarządzaniu jakością. Obok konceptualnej jasności zaganiania, czytelnik zostaje zaznajomiony z wieloma koncepcjami zarządzania jakością
(także autorskimi), zintegrowanym systemem zarządzania w organizacji oraz metodami zarządzania jakością. Zła jakość zarządzania ma
bowiem w przedsiębiorstwach wpływ na wzrost kosztów produkcji
i obniżenie dochodów firm. „Zdaniem specjalistów od zarządzania to
nie jakość, a brak jakości przyczynia się do wzrostu kosztów w przedsiębiorstwie” (s. 260). Brak troski o jakość jest natomiast jeszcze wyższa, niż koszty zarządzania jakością (s. 261).
Na szczególną uwagę zasługują w książce dwa ostatnie rozdziały:
„Międzykulturowe zarządzania” (s. 263-280) i „Dokąd zmierza świat
organizacji?” (s. 312-326) rozdzielone kompleksową analizą wkładu
kapitału intelektualnego w rozwój konkurencyjności organizacji (s.
281-311). Takie usytuowanie ostatnich bloków treści pozwala odkryć
autorskie podejście autorów do przewidywanych przez nich kierunków
przemian w teorii organizacji i zarządzania. Rozdział IX to szczególny
wkład podręcznika w usytuowanie teorii zarządzania w zglobalizowanym i wielokulturowym świecie. Harasim i Dziwulski mają bowiem
świadomość, że nie sposób pisać i mówić obecnie o teoriach zarządzania, teoriach organizacji czy teoriach strategii ekonomicznych
w oderwaniu od tradycji Azji. „W tempie błyskawicznym narasta wzajemna zależność Wschodu i Zachodu. Gospodarcza siłą krajów basenu
98
Oceanu Spokojnego będzie wywierać wpływ na trendy globalizacyjne
i rozwój całego świata. Dawniej zachodni przemysłowcy i naukowcy
uważali dalekowschodnie metody za nieefektywne, niesprawne i przestarzałe. Nadal robią zestawienia nakazów i zakazów oraz zalet i wad
tych systemów. Niektórzy Amerykanie i Europejczycy posuwają się
nawet do stwierdzenia, że wziąwszy pod uwagę wzorce zachodnie,
Azjaci niemal wszystko robią źle i ze chińskie przedsiębiorstwa są
mało skuteczne – czy to według kryteriów bardziej abstrakcyjnych, czy
według ilościowej skali afektywności. Ale wyniki tak krytykowanych
przedsiębiorstw mówią same za siebie. Tempo wzrostu tylko przykładowych krajów nowo uprzemysłowionych [...] jest dwukrotnie wyższe
niż krajów zachodnich. Sprawność każdej gospodarki jest taka, jaka
sprawność poszczególnych firm, których działalność na nią się składa.
A skuteczność przedsiębiorstw jest taka, jaka sprawność ich pracowników i efektywność stosowanych metod. Chińczycy ani Japończycy, ani
inne kraje tego regionu nie mają jednego oznaczenia wyrazu „kryzys”.
Jego oznaczeniem są dwa terminy: „niebezpieczeństwo” i „szansa”.
Ma ono przypominać menażerom, że tam, gdzie pojawia się kryzys
i niebezpieczeństwo, pojawia się również szansa” (s. 263).
Zarysowane w rozdziale wschodnie podejście do zarządzania
silnie oddziałuje na mentalność kadry menażerskiej, zaś wschodnie
drogi skutecznej walki przeniknęły do światowych koncepcji walki
o skuteczność organizacyjną i biznesową. W tym kontekście autorzy
dokonują zestawień stylów, metod przewodzenia i dróg podejmowania
decyzji biznesowych na Wschodzie i Zachodzie. Przywołują konkretne
przykłady oraz drogi strategii biznesowych. Prezentują także swoisty
opór Zachodu przed nieznaną wschodnią filozofią władzy i zarządzania
społecznościami: „W istocie dla wielu zachodnich przemysłowców,
którzy powinni to lepiej rozumieć, sama myśl zmiany stylu zarządzania
jest czymś wstrętnym” (s. 280).
Rozdział dziesiąty to charakterystyka organizacji doskonałej. Nieodłącznym i kluczowym elementem tej organizacji są zasoby ludzkie,
w tym kapitał intelektualny i kapitał ludzki. Wiedza jest tu definiowana
jako kluczowy zasób organizacji, zaś zarządzanie kapitałem intelektualnym – to zarządzanie najbardziej pożądanym „surowcem” współczesnego świata i „królem” ostatniej dekady minionego stulecia (s. 309).
Dlatego autorzy słusznie poświęcają tę część zarządzaniu kapitałem
intelektualnym i ludzkim, metodom ich pomiaru oraz drogom ich
99
pomnażania i ochrony.
Ostatni rozdział jest autorskim pomyłem twórców podręcznika.
Podsumowuje on zaprezentowaną w dziesięciu rozdziałach wiedzę
oraz prezentuje pogląd Harasima i Dziewulskiego na prognozowane
kierunki rozwoju organizacji. W tej części autorzy wykazują sie najwyższym poziomem znawstwa tematu, wysoką orientacją w stanie
współczesnych badań oraz publikowanej literatury. Ich poglądy na
temat kierunków rozwoju teorii organizacji oparte są o pogłębiona
wiedzę specjalistyczną w wysokie wyczucie współczesnych przemian.
„Zarządzanie organizacją traktują w sposób uniwersalny, czyli odnoszący się do wszystkich przedmiotów organizowanych. Podkreślają
znaczenie rozwoju technologii cyfrowych stwarzających nowe warunki
funkcjonowania organizacji w oparciu o wiedzę oraz nowoczesne rozwiązania techniczne i technologiczne. Profesjonalnemu menadżerowi
przypisują rolę „kapitana statku”, którego zadaniem jest „utrzymywanie odpowiedniego kursu [...] organizacji” (s. 10-11). Autorzy w swej
prognozie przemian uwzględniają – trafnie wyczuwając przemiany
społeczne i cywilizacyjne – oddziaływanie dewastacji środowiska naturalnego, rolę zasobów naturalnych, ekonomiczne uzależnianie jednych
podmiotów przez inne, wzrost znaczenia zorganizowanych patologii:
terroryzmu i siatek przestępczych. W tak nakreślonych uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych Wiesław Harasim prezentuje własną
teorię organizacji opartą na siedmiu filarach: praktyce zarządzania,
upraszczaniu skomplikowanych rzeczy, odpowiedzialności liderów
w organizacji, zarządzaniu kapitałem ludzkim, jakości obsługi klienta
oraz osiąganie zamierzonych celów oparte o zintegrowaną wartość
człowieka (s. 324-325). Ten antropologiczny komponent wydaje się
dominować w podejściu Harasima: „Obecnie i w przyszłości najlepiej
sobie radzą i radzić będą ludzie posiadający obie paradoksalne cechy:
bycie obywatelem świata i bycie wizjonerem – stąpającym twardo po
ziemi. Człowiek jako podmiot musi mieć zagwarantowaną możliwość
rozwoju, a potem wykorzystanie w praktyce własnego myślenia, gdyż
tak naprawdę to właśnie ono świadczy o jego egzystencji. Ludzka myśl
jest dobrem najwyższego rzędu, najlepszą inwestycją i jednocześnie
celem rozwoju społeczeństw, toteż jedynym słusznym działaniem jest
to, które to myślenie wspiera i rozwija” (s. 325).
Nowoczesne zarządzanie ma – zdaniem autorów - także fundament aksjologiczny: „Podstawą sukcesu każdej firmy są tradycyjne
100
wartości współczesnego przywództwa, a nade wszystko – uczciwość,
rzetelność, szczerość, itd.” (s. 325). Jego fundamentem jest również
nieodłączne powiązanie teorii i praktyki: „Związek pomiędzy teorią
a praktyką polega na wzajemnym oddziaływaniu i praktyka jest w tym
duecie aktualnie elementem silniejszym, bardziej aktywnym – aczkolwiek atak dzisiejszych teorii jest bardzo widoczny, lecz, niestety nie
zawsze przekłada sie na praktykę” (s. 325).
Opracowanie wzbogaca słownik pojęć z zakresu zarządzania
i ekonomii (s. 327-365). Swoistą wartość publikacji stanowi spis bibliografii (s. 366-378) oraz literatury zalecanej (s. 379-386). Zestawienia te
mogą stanowić odrębne źródło wiedzy na temat trendów w teoriach
zarządzania, ekonomii i organizacji. Spis ten to ważna informacja dla
korzystających z podręcznika a chcących rozszerzać własne spojrzenie
na teorię zarządzania twórczego.
Publikacja Wiesława Harasima i Jacka Dziewulskiego to niezwykle cenne kompendium wiedzy podręcznikowej o organizacji
i zarządzaniu. Łączy w sobie przystępną dla czytelnika prezentację najważniejszych ujęć teoretycznych z dynamizmem zmian zachodzących
w świecie. Pośród tych dynamizmów autorzy kreślą drogę – możliwą
do odkrycia przez czytelnika – do skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem oraz modelu nowoczesnego menadżera. Nowoczesny
menażer, to nie tylko znawca klasycznych podejść teoretycznych, to
przede wszystkim wizjoner i obywatel świata – z jednej strony realnie
oceniający rzeczywistość, z drugiej – potrafiący sprostać wymaganiom
stawianym przez organizacje przyszłości. Na tym polega tytułowa
„twórczość” nowoczesnego zarządzania i skutecznego menadżera:
odejście od skostniałych schematów i procedur, a wyjście w kierunku
kreatywności, twórczych potencjałów jednostek i zespołów, interdyscyplinarność i szerokość opracowań teoretycznych oraz uwzględnienie zmian społeczno-ekonomicznych.
Publikacja stanowi niepodważalny wkład w naukę o organizacji
i zarządzaniu. Wzbogaca i porządkuje dotychczasowy stan wiedzy.
W sposób komunikatywny oraz w pełni zachowując charakter naukowy – stanowi znakomicie napisany podręcznik dla studentów, źródło
wiedzy dla menadżerów oraz dla praktyków, którzy na co dzień zarządzają organizacjami i zasobami ludzkimi. Może być on polecany także
w sektorach pozaekonomicznych, które wypracowały wewnętrzne
sposoby kierowania własną strukturą. Wiedza w publikacji prezento-
101
wana może być atrakcyjna nie tylko dla menadżerów, lecz także zarządzających urzędami, tworzących trzeci sektor, reaktywujących kapitał
ludzki na drodze pracy socjalnej i polityki społecznej oraz kierujących
organizacjami wyznaniowymi. Wszystkie te przestrzenie zmagają
sie bowiem ze skutecznością swych działań, z zarządzeniem ludźmi,
z reorganizacją ukierunkowaną na skuteczność, z kulturą organizacyjną
oraz procesami globalizacji. „Zarządzanie twórcze” Harasima i Dziwulskiego może także dla nich okazać się pomocne.
102