D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa

Sygn. akt. I C 624/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 września 2014r.
Sąd Okręgowy Warszawa- Praga w Warszawie Wydział I Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Eliza Nowicka – Skowrońska
Protokolant: Marta Szymanowska
po rozpoznaniu w dniu 11 września 2014 r. w Warszawie na rozprawie
sprawy z powództwa M. O. (1)
przeciwko E. K.
o zapłatę
I. Zasądza od E. K. na rzecz M. O. (1) kwotę 90.402,50 zł (dziewięćdziesiąt tysięcy czterysta dwa złote i pięćdziesiąt
groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 6 sierpnia 2013r. do dnia zapłaty;
II. Umarza postępowanie co do kwoty 17.025 (siedemnaście tysięcy dwadzieścia pięć) złotych;
III. W pozostałym zakresie powództwo oddala;
IV. zasądza od E. K. na rzecz M. O. (1) kwotę 7.476 (siedem tysięcy czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych tytułem
zwrotu kosztów procesu;
V. nadaje rygor natychmiastowej wykonalności wyrokowi w punkcie I w części to jest co do kwoty 10.000 (dziesięć
tysięcy) złotych.
Sygn. akt I C 624/13
UZASADNIENIE
Po sprecyzowaniu pozwu z dnia 16 maja 2013 r., M. O. (2), wniosła o zasądzenie na jej rzecz od E. K. kwoty 92.975 zł
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, a w zakresie kwoty 17.025 zł. cofnęła
powództwo wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Jednocześnie powódka wniosła o zasądzenie od pozwanej na swoją
rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych (pozew – k. 5 – 7, pismo
procesowe pełnomocnika powódki z dnia 31 grudnia 2013r. – k. 74 – 77 oraz pismo procesowe pełnomocnika powódki
z dnia 31 stycznia 2014r. – k. 82).
Uzasadniając swoje stanowisko powódka podniosła, że jako spadkobiercy ustawowemu zmarłego w dniu 25 kwietnia
2012 r. W. D. przysługiwało jej od E. K. – jako spadkobiercy testamentowego, roszczenie o zapłatę żądanej kwoty
tytułem zachowku. Powódka wskazała także, iż pozwana nie utrzymuje żadnego kontaktu z powódką, a jakiekolwiek
próby ugodowego załatwienia sprawy okazały się bezskuteczne. M. O. (2) wskazała, że w skład spadku po zmarłym W.
D. wchodziły: lokal mieszkalny, położony w W. przy ul. (...), dla którego została urządzona Księga Wieczysta nr (...)
o wartości rynkowej 185.000 zł oraz ruchomości w postaci: zestawu mebli pokojowych o wartości 300 zł, lokówko-
zamrażarka marki Z., rok produkcji 2001 o wartości 150 zł, kuchenka gazowa marki Z., model (...) 5060, rok produkcji
200 o wartości 150 zł, stół pokojowy z kompletem 4 krzeseł – 250 zł i wersalka o wartości 100 zł.
Pozwana E. K. w odpowiedzi na pozew z dnia 20 sierpnia 2013 r. uznała powództwo do kwoty 10.000 zł, natomiast
w pozostałym zakresie wniosła o jego oddalenie. Ponadto wniosła o zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów
sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego (odpowiedź na pozew – k. 21 – 25).
W uzasadnieniu powyższego pozwana zakwestionowała wartości masy spadkowej wskazaną przez powódkę,
podważając tym samym jej żądanie co do jego wysokości. Wartość lokalu mieszkalnego położonego w W., przy ul.
(...), została bowiem przyjęta, na potrzeby spisu inwentarza i uznana przez Urząd Skarbowy (na potrzeby ustalenia
wysokości spadku od darowizn) na kwotę 178.750 zł. Pozwana zbyła niniejszą nieruchomości za łączną kwotę 185.000
zł, jednakże uwzględniając koszty związane ze sprzedażą niniejszej nieruchomości, tj. kwotę 4.600 zł, należało jej
zdaniem uznać, iż realna wartość nieruchomości to 180.400 zł. Pozwana wniosła przy tym o uznanie, iż wartość masy
spadkowej na potrzeby wyliczenia zachowku wynosiła 180.400 zł, albowiem kwota ta stanowi realną kwotę, jaką
spadkobierczyni uzyskała za majątek nabyty w drodze spadku. Ponadto, pozwana wskazała także, iż czysta wartość
spadku jest inna niż wskazała powódka, albowiem nie uwzględniła ona w niej szeregu długów spadkowych, które
pozwana musiała spłacić za spadkodawcę. Pozwana wskazała, iż uregulowała z tego tytułu m.in. kwotę 10.000 zł na
rzecz D. K. jako zwrot pożyczki, ponadto, z uwagi na brak pokrewieństwa ze spadkodawcą, zobowiązana była także
opłacić podatek od spadków i darowizn, w wysokości 33.536 zł. Uregulowała także koszty pogrzebu spadkodawcy,
których wysokość, po odliczeniu zasiłku pogrzebowego w kwocie 4.000 zł, wynosiła 13.845,40 zł.
Wobec powyższego, zdaniem pozwanej, wartość realna spadku zachowku wynosi 61.509,30 zł. Niezależnie od
powyższego, pozwana zgłosiła zarzut potrącenia kwoty 25.200 zł, stanowiącej środki niezbędne na utrzymanie
spadkodawcy przez okres 3 lat, które to w stałych kwotach 700 zł miesięcznie, ponosiła wyłącznie pozwana.
Uzasadniając swoje stanowisko, pozwana wskazała także, iż przy rozstrzygnięciu niniejszej sprawy, zasadnym jest
miarkowanie kwoty zachowku z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Powódka nie utrzymywała bowiem ze
zmarłym żadnych kontaktów, nie znała swojego ojca i nie chciała go znać. To pozwana opiekowała się spadkodawcą,
aż do jego śmierci. Z twierdzeń pozwanej wynika także, iż powódka nie wzywała jej nigdy do dobrowolnego uiszczenia
na jej rzecz stosownej kwoty, tytułem zachowku.
Pismem z dnia 27 marca 2014 r. nadto doprecyzowała swoje dotychczasowe stanowisko, wnosząc jednocześnie o
doliczenie do długów spadkowych wartości podatku dochodowego w kwocie 27.904 zł, który pozwana zobowiązana
była uiścić w momencie sprzedaży lokalu mieszkalnego nabytego w drodze spadku (pismo procesowe z dnia
27.03.2014 r. – k. 98 – 99).
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Powódka M. O. (2) była jedynym dzieckiem W. D., zmarłego w dniu 25 kwietnia 2012 r. w W.. Jej rodzice rozwiedli się
kiedy miała 8 lat. Następnie powódka nie miała dobrych relacji z ojcem, gdyż po rozwodzie ojciec zerwał z powódką
całkowity kontakt, nawet nie kontaktował się z córką telefonicznie, a ponadto zabronił przywożenia córki do swojej
matki – babci powódki, argumentował to tym, że wizyty wnuczki miały na matkę zły wpływ, gdyż ta je bardzo
przeżywała. Powódka, przez całe swoje życie nie otrzymywała od ojca żadnego wsparcia finansowego, a ojciec nie
wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego orzeczonego w wyroku rozwodowym. Matka powódki postanowiła nie
kierować egzekucji alimentów do komornika i radziła sobie z jej utrzymaniem sama, ze swoich dochodów. Powódka
miała w pamięci zły obraz ojca, albowiem ten, w czasie gdy był jeszcze w związku małżeńskim z matką powódki,
nadużywał alkoholu i wszczynał w domu awantury, podczas których bił i poniżał jej matkę. Powyższe okoliczności
sprawiły, że powódka bojąc się ojca, także nie podejmowała żadnych prób kontaktu z nim, nawet po skończeniu
pełnoletniości (kserokopia odpisu skróconego aktu urodzenia powódki oraz kserokopia odpisu skróconego aktu
małżeństwa powódki – k. 11, m, zeznania świadków B. D. – k. 135 – 136, M. D. – k. 136 – 137, zeznania powódki –
k. 143).
Pozwana E. K. żyła w konkubinacie z W. D. przez około 20 lat. U spadkodawcy wiele lat przed śmiercią
zdiagnozowanego raka trzustki, jednakże nie utrudniało mu to w znacznym stopniu normalnego funkcjonowania aż
do ostatnich kilku lat przed śmiercią, gdyż pracował dorywczo w agencji ochrony. Jego stan zdrowia uległ znacznemu
pogorszeniu na 2-3 lata przed śmiercią. Pozwana zamieszkiwała ze spadkodawcą w jego lokalu mieszkalnym,
opiekowała się nim i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe. Spadkodawca na około 2 lata przed śmiercią
zrezygnował z pracy, albowiem uniemożliwiała mu to choroba i fakt poruszania się o lasce. Jego jedyne źródło
utrzymania stanowiła wówczas renta w kwocie około 600 zł miesięcznie. W. D. nie korzystał z pomocy opieki
społecznej, od czasu do czasu wspierała go rodzina pozwanej m.in. zakupem leków czy zapłatą rachunku (zeznania
świadka M. K. – k. 118 – 120, zeznania pozwanej – k. 145 – 146, zeznania świadka I. C. – k. 137, zeznania świadka
A. G. – k. 137 – 138).
Pozwana wyprawiła spadkodawcy pogrzeb, ponosząc w związku z tym, wszelkie koszty, których łączna kwota wynosiła
9.145 zł. Część z tych kosztów, pozwana pokryła z zasiłku pogrzebowego otrzymanego z Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w kwocie 4.000 zł. W skład wydatków ponoszonych w związku z wyprawieniem spadkodawcy
pogrzebu wchodziły następujące kwoty: opłata związana z wyremontowaniem nagrobka, zrobieniem fundamentów,
wykonaniem napisów na tablicy pomnika oraz wyłożeniem kostki wokół grobu – 6.300 zł, opłata za przechowywanie
zwłok, korzystanie z mienia i urządzeń w domu pogrzebowym oraz kremację zwłok w łącznej kwocie 665 zł, opłata za
transport urny z kościoła na cmentarz, za czynności związane z pochówkiem zmarłego oraz za wywiezienie kwiatów i
wieńców z kontenerów i wysypiska w łącznej kwocie 680 zł, a także zaliczka na pogrzeb i opłata za Msze Ś. za zmarłego
w łącznej kwocie 1.500 zł. (kopia faktury Vat nr (...) – k. 38, kopia faktury Vat nr (...) – k. 39, kopia dowodu wpłaty –
k. 40, kopia faktury Vat nr (...) - k. 41, kopia rachunku (...) nr (...) oraz kopia rachunku (...) nr (...) – k. 46, zeznania
pozwanej – k. 144 – 146).
Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2012 r., Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w W., I Wydział Cywilny
stwierdził, że spadek po W. D., zmarłym w dniu 25 kwietnia 2012 r. w W., na podstawie testamentu notarialnego,
sporządzonego w dniu 14 września 2010 r. przed Notariuszem B. B. (1), w Kancelarii Notarialnej w W. przy ul. (...), za
Rep. A nr (...), otworzonego i ogłoszonego w dniu 13 grudnia 2012 r. w W., nabyła w całości wraz z dobrodziejstwem
inwentarza E. K. (poświadczona za zgodność z oryginałem kopia odpisu postanowienia Sądu Rejonowego dla
Warszawy Pragi-Północ w W. w sprawie I Ns 545/12 – k. 10).
W skład spadku po W. D. wchodziła odrębna własność lokalu mieszkalnego, położonego w W. przy ul. (...), o
powierzchni 34,38 m2, dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w W., IX Wydział Ksiąg Wieczystych,
prowadzi Księgę Wieczystą nr (...) o wartości 185.000 zł oraz następujące ruchomości: zestaw mebli pokojowych o
wartości 300 zł, lokówko-zamrażarka, marki Z., rok produkcji 2001 o wartości 150 zł, kuchenka gazowa, marki Z.,
model (...) 5060, rok produkcji 2001 o wartości 150 zł, a także stół z kompletem 4 krzeseł o wartości 250 zł i wersalka
o wartości 100 zł, o łącznej wartości 185.950 zł Spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych długów (protokół ze
spisu inwentarza – karta następna po k. 11 i k. 12, kopia wypisu aktu notarialnego Rep. A nr (...) poświadczona za
zgodność – k. 26 – 32, okoliczności bezsporne).
Z uwagi na brak możliwości prowadzenia jednocześnie dwóch lokali mieszkalnych, pozwana E. K. zbyła, na podstawie
umowy sprzedaży z dnia 5 kwietnia 2013 r., Rep. A nr (...), odziedziczony lokal mieszkalny położony w W., przy ul.
(...), na rzecz E. Ł. (1) i E. Ł. (2). Za sprzedaż w/w lokalu mieszkalnego, pozwana otrzymała wynagrodzenie w kwocie
185.000 zł (akt notarialny – Rep. A nr (...) – k. 26-32).
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przytoczonych wyżej dokumentów lub ich odpisów i kopii, które
uznał za wiarygodne, nie znajdując podstaw do kwestionowania ich prawdziwości oraz biorąc pod uwagę fakt, że
również strony niniejszego postępowania, nie podważały ich wiarygodności. Sąd przy ustaleniu stanu faktycznego w
niniejszej sprawie, miał nadto na względzie zeznania świadków: M. K.,B. D., M. D., I. C. oraz A. G., które w ocenie
sądu były spójne, jasne i logiczne.
Sąd uwzględnił także dowód w postaci przesłuchania stron, dając mu wiarę w takim zakresie, w jakim korespondował
on z pozostałym materiałem dowodowym, zgromadzonym w toku postępowania, tj. w zakresie relacji powódki z ojcem,
pozostawania w konkubinacie pozwanej ze spadkodawcą oraz prowadzenia wspólnego z nim gospodarstwa domowego
przez okres około 20 lat, zaprzestania pracy w agencji ochrony przez spadkodawcę w okresie około 2 lat przed śmiercią
oraz pomocy materialnej udzielanej przez rodzinę pozwanej udzielanej W. D. na wykup lekarstw.
Sąd zważył, co następuje:
Po dogłębnym przeanalizowanie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego należy stwierdzić, iż niniejsze
powództwo jest uzasadnione w przeważającej części.
Na wstępie podkreślenia wymaga, iż w znacznej części stan faktyczny nie był pomiędzy stronami niniejszego
postępowania sporny. W szczególności strony nie kwestionowały okoliczności odnoszących się do kręgu
spadkobierców ustawowych oraz dziedziczenia testamentowego po W. D., a także składu spadku i jego wartość.
Kwestą sporną stanowiło natomiast ustalenie wartości czynnej spadku i uwzględnienie wszelkich istniejących długów
spadkowych oraz czy w oparciu o zasady współżycia społecznego, wartość zachowku nie powinna ulec zmniejszeniu.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu stanowił przede wszystkim przepis art. 991 § 1 k.c., zgodnie z którym zstępnym,
małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest
trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego,
który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału
(zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę
darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy
roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2).
Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wskazanych w
powyższym przepisie poprzez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia
pieniężnego odpowiadającego określonemu w przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który przypadłby im
przy dziedziczeniu ustawowym.
Należy przy tym jednak zauważyć, iż roszczenie o zachowek w konkretnym przypadku może być uznane za
sprzeczne z art. 5 k.c. Ma to miejsce jednak w wypadkach wyjątkowych, w szczególności przy uwzględnieniu
drugiej z wymienionych w art. 5 k.c. klauzul, a mianowicie zasad współżycia społecznego. Taka sprzeczność z
zasadami współżycia zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie
akceptowanych, żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Rozpatrując ocenę
roszczenia o zachowek przez pryzmat naruszenia zasad współżycia społecznego, trzeba mieć na uwadze, że prawa
uprawnionego do zachowku, przysługują mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący
między nim a spadkodawcą. Nie bez znaczenia jest też i to, że służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie
spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci
rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują
szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej
wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad
współżycia (Wyrok SA w Poznaniu z dnia 9.05.2013 r.; I ACa 334/13; LEX nr 1342321).
Powyższe rozważania nie były bez znaczenia w rozpoznaniu niniejszej sprawy, albowiem pozwana powołując się na w/
w zasadę, wnosiła o zmniejszenie wartości zachowku na rzecz powódki. Zdaniem pozwanej, z uwagi na fakt, iż córka
nie utrzymywała z ojcem kontaktów, nie interesowała się nim, nawet w chwilach gdy ten był choroby, nie wspierała go
finansowo, w czasie gdy tego potrzebował, a także nie partycypowała w kosztach pogrzebu ojca, zachowek w żądanej
wysokości nie jest jej należny.
W ocenie Sądu, zarzuty pozwanej nie okazały się jednak trafne, albowiem zachowanie powódki było uzasadnione
w świetle zasad współżycia społecznego. Należało z cała stanowczością podkreślić, że ojciec porzucił ją oraz jej
matkę wiele lat temu, kiedy powódka miała zaledwie 8 lat. Od tamtego czasu przestał interesować się losem swojej
rodziny, w tym małoletniego wówczas dziecka. Jak wynikało z zeznań świadków B. i M. D. unikał on wszelkich
kontaktów z dzieckiem, w tym również telefonicznych. Spadkodawca odizolował nawet powódkę od swojej rodziny,
zakazując przywożenia jej do swojej matki. Dodatkowo należy pokreślić, że spadkodawca nie wspierał powódki także
finansowo pomimo, iż został do tego zobowiązany orzeczeniem Sądu, nie wywiązywał się z nałożonego nań obowiązku
alimentacyjnego. Nadto, poprzez swoje zachowanie w trakcie pożycia małżeńskiego, pozostawił w psychice powódki
wielki uraz, z powodu którego powódka bała się odnowić z ojcem kontakty, a przy tym nie miała ku temu żadnej
motywacji – wywołanej niechęcią do jej osoby ze strony ojca. W. D. mieszkając z rodziną nie tylko nadużywał alkoholu,
ale także wszczynał na oczach małego dziecka awantury, podczas których poniżał i bił jej matkę. Wobec powyższych
okoliczności, zdaniem Sadu brak było jakichkolwiek podstaw aby uznać, iż powódka w jakikolwiek sposób naruszyła
zasady współżycia społecznego domagając się zapłaty zachowku.
W procesie o zachowek Sąd ustala krąg uprawnionych do zachowku, wartość majątku spadkowego oraz jaka część
wartości udziału spadkowego należy się uprawnionym, a następnie dokonuje obliczenia należnej kwoty pieniężnej.
Powódce bezspornie przysługiwało roszczenie o zachowek. Nie ulegało wątpliwości, iż gdyby dziedziczyła spadek po
ojcu na podstawie ustawy, byłaby jedynym jego spadkobiercą, co nie zostało w jakikolwiek sposób zakwestionowane
przez pozwaną. Tytułem zachowku powódka uprawniona więc była do połowy wartości udziału spadkowego, tj. do
1/2 części wartości spadku.
Ostatecznie po sprecyzowaniu stanowisk przez strony, ani skład spadku, ani jego wartość nie
były kwestionowane, a wartości przyjęte w akcie notarialnym oraz w pozwie stanowiły podstawę
obliczenia w sprawie. Co prawda, wartość lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład spadku,
została początkowo przez pozwaną zakwestionowana, jednakże powódka ostatecznie uznała
wskazaną przez pozwaną wartość niniejszego lokalu mieszkalnego, potwierdzoną dołączoną do
akt sprawy umową sprzedaży w/w nieruchomości i cofnęła powództwo, w zakresie powstałej z tego
tytułu różnicy, tj. co do kwoty 17.025 zł.
W oparciu o regulację zawartą w art. 922 § 3 k.c., Sąd ustalił, iż długi spadkowe w niniejszej sprawie wynoszą 5.145
zł. Zgodnie bowiem z powołanym przepisem do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w
takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania
spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń,
jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.
Wobec powyższego Sąd przyjął, iż w wartość spadku po zmarłym W. D. należało pomniejszyć o długi spadkowe, na
które składały się koszty poniesione przez pozwaną w związku z przygotowaniem spadkodawcy pogrzebu w kwocie
5.145 zł. Sąd nie uwzględnił przy tym całej zgłoszonej przez pozwaną do potrącenia kwoty 13.845,40 zł. Nie została
ona bowiem przez pozwaną udowodniona w takiej wysokości, a jedynie w części – na podstawie faktur i rachunków
E. K. udowodniła bowiem zasadność i wysokość poniesionych na ten cel kosztów, tj. w kwocie 9.145 zł. Z kolei mając
na względzie, iż niemalże połowę w/w kosztów, pozwana pokryła z otrzymanego zasiłku pogrzebowego w kwocie
4.000 zł, co sama przyznała, Sąd uznał za zasadne, potrącenie z wartości masy spadku kwoty 5.145 zł tytułem realnie
poniesionych przez pozwaną kosztów pogrzebu spadkodawcy.
W pozostałej części Sąd nie uwzględnił zarzutów potrącenia wskazanych przez pozwaną kwot, tj. tytułem uiszczonego
podatku od spadku w kwocie 33.536 zł, kosztów związanych ze sprzedażą nieruchomości w kwocie 4.600 zł, ani
zwrotu pożyczki w kwocie 10.000 zł, czy wydatków związanych z utrzymaniem spadkodawcy przed śmiercią w kwocie
25.200 zł. Nie przyjął również do potrącenia rzekomej darowizny pozwanej na rzecz spadkodawcy w wysokości 2.000
zł, którą miał przeznaczyć na koszty przekształcenia należącego do niego lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład
spadku. Podkreślenia bowiem wymaga, iż w przeważającej części należności te nie mogły zostać uznane zgodnie za
długi spadkowe. Jedynie kwota 10.000 zł, rzekomo pobrana przez spadkodawcę od D. K., tytułem pożyczki, mogłaby
stanowić wartość podlegającą potrąceniu. Jednak aby tak się jednak stało, pozwana musiałaby najpierw udowodnić,
iż takowa pożyczka rzeczywiście została udzielona, a temu obowiązkowi zdaniem Sadu pozwana nie sprostała. Wobec
powyższego, Sąd nie miał podstaw, aby uwzględnić zarzut potrącenia także w tej części.
Nie ulegało bowiem wątpliwości Sądu, iż ani należności publicznoprawne z tytułu obowiązku uiszczenia podatku
od spadku przez pozwaną, ani tym bardziej prowizja należna pośrednikowi sprzedaży nieruchomości nie mogą
stanowić zgodnie z treścią art. 922 kc długu spadkowego. Po pierwsze należność podatkowa powstała już po śmierci
spadkodawcy i jest to zobowiązanie wyłącznie pozwanej, zaś poniesiony wydatek w postaci prowizji był wynikiem
działań podjętych przez pozwaną w celu rozporządzenia jej majątkiem odziedziczonym po spadkodawcy. Podatek od
spadku był wyłącznie zobowiązaniem pozwanej i w żadnej mierze nie może obciążać powódki. Pomniejszanie wiec
należnej tytułem zachowku kwoty pieniężnej o wyżej wymienione kwoty nie znalazło żadnej podstawy prawnej i nie
było dopuszczalne (porównaj wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004r. w sprawie IV CK 215/03, opublik. LEX nr 152889).)
Sąd również nie uznał twierdzeń pozwanej w przedmiocie istnienia po stronie spadkodawcy długu wobec D. K. w
kwocie 10.000 zł. Przesłuchiwana na tę okoliczność świadek M. K. (synowa pozwanej) nie potwierdziła bowiem tego
faktu, zaś brak było dokumentów świadczących o zaciągnięciu takiej pożyczki za życia spadkodawcy u w/w osoby.
Świadek potwierdziła jedynie, iż zdarzała się jej, czy jej mężowi D. K. wspierać długoletniego partnera jej teściowej,
wykupowali mu czasem recepty czy w inny sposób wspierali go finansowo, jednak pomoc ta wynikała z relacji
bliskości i charakteru znajomości, nie były to pożyczki udzielane z zamiarem żądania zwrotu. Świadek przyznała,
że początkowo udzielała tych kwot bez ich zapisywania, nie liczyła na zwrot, zmarły nie kwitował ich, zaś zapisy
miały charakter umowny, nie potwierdzony przez biorącego, a zatem brak było nawet początku dowodu na piśmie, ze
takie pożyczki były udzielane (zeznania świadka k. 118 – 120). Wobec braku obiektywnych i wiarygodnych dowodów
na istnienie pożyczki (dokumentu umowy, zgłoszenia do opodatkowania do Urzędu Skarbowego, czy pokwitowań
otrzymania powyższych kwot) i w sytuacji kwestionowania przez powódkę faktu udzielenia pożyczki, należało uznać
za niewykazany fakt jej udzielenia spadkodawcy oraz wysokość. Za taką okolicznością przemawiał dodatkowo fakt, iż
podczas sporządzania spisu inwentarza dług ten nie został zgłoszony, żadna ze stron nie wskazywała na jego istnienie,
ani konieczność pokrycia tej kwoty wobec wierzycieli (protokół spisu inwentarza - k. 1). Podobne wnioskowanie
towarzyszyło Sądowi przy ustalaniu istnienia długu w postaci kwot wydatkowanych na wykup mieszkania przez
zmarłego, a których to potrącenia domagała się pozwana wskazując, iż wykup ten był możliwy tylko dzięki przekazaniu
spadkodawcy środków finansowych przez nią (k. 52). Świadek M. K. zeznała, iż na poczet tego wykupu zżarły zaciągnął
jakąś pożyczkę (k. 120). Ponadto nieprawdopodobnym wydawało się Sadowi, aby spadkodawca nie miał żadnych
oszczędności ani kwot wystarczających na wykup mieszkania, w którym zamieszkiwał przez wile lat, w szczególności,
ze wcześniej dokonał zamiany mieszkania odziedziczonego po swojej matce i z tego tytułu uzyskał znaczne kwoty
pieniężne ( zeznania pozwanej – k. 146). Zauważyć należy, że środki potrzebne na wykup były wydatkowane
partiami i całkowita kwota nieznacznie przekroczyła sumę 1.500 zł (informacja i rachunki k. 55 i 67). W kontekście
zeznań pozwanej, że prowadzili wspólne gospodarstwo domowe, dzielili się otrzymywanymi środkami finansowymi,
nieprawdopodobnym było, aby pozwana udzieliła konkubentowi pożyczki na wykup mieszkania z którego sama
miała korzystać i zamieszkiwać z nim wspólnie. Zresztą w piśmie procesowym pozwanej użyte zostało sformułowanie
„darowizna”, które to świadczy, że pozwana – jeśli nawet przekazała takie środki spadkodawcy, to nie oczekiwała ich
zwrotu w postaci pieniężnej, a raczej liczyła na możliwość zamieszkiwania w tym lokalu ze spadkobiercą.
Podobne względy kierowały decyzją Sądu w zakresie nieuwzględnienia kwoty 25.200 zł tytułem potrącenia jako
wydatkowanych przez pozwaną na utrzymanie spadkodawcy w miejsce powódki jako zobowiązanej do spełnienia
obowiązku alimentacyjnego wobec ojca. Ponadto powołany przez pozwaną art. 140 § 1 krio zdaniem Sądu nie
mógł mieć zastosowania, gdyż powódki nigdy obowiązek alimentacyjny wobec ojca nie obciążał, a to stanowiło
warunek koniecznym do dochodzenia zwrotu wydatkowanych kwot dostarczanych środków utrzymania na podstawie
powołanej regulacji. Pozwana przyznała ponadto, że pozostawała ze spadkodawcą w wieloletnim konkubinacie i
wspólnie ponosili koszty utrzymania w miarę swoich możliwości finansowych i majątkowych. Fakt ten również
dobitnie potwierdza, że stosunki zbliżone do małżeńskich pozwalały przyjąć, iż pozwana i W. D. wspólnie się wspierali
finansowo i wspólnie się utrzymywali, razem ze sobą zamieszkując.
Mając na względzie powyższe okoliczności należy stwierdzić, iż wartość całego spadku, po odliczeniu długów
spadkowych związanych z przygotowaniem pogrzebu, wynosi więc 180.805 zł (185.950 zł – 5.145 zł = 180.805 zł).
W związku z czym powództwo, w zakresie należności głównej, podlegało uwzględnieniu co do kwoty 90.402.50 zł, o
czym Sąd postanowił w pkt I wyroku.
Istotną kwestię stanowiło przy tym ustalenie, od kiedy zasadne jest zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki odsetek
od w/w kwoty. Zgodnie z treścią art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika
z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Na uwagę zasługuje przy tym orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 stycznia 2013 r., zgodnie
z którym orzeczenie zasądzające zachowek ma charakter rozstrzygnięcia deklaratoryjnego, zaś zobowiązanie do
zapłaty zachowku jest zobowiązaniem z natury rzeczy bezterminowym, dlatego też przekształcenie go w zobowiązanie
terminowe następuje stosownie do treści art. 455 k.c. w wyniku wezwania wierzyciela (uprawnionego z tytułu
zachowku) skierowanego wobec dłużnika (spadkobiercy) do spełnienia świadczenia (Wyrok SA w Białymstoku z dnia
10.01.2013 r.; I ACa 688/12; LEX nr 1267187; por. Wyrok SA w Katowicach z dnia 7.06.2013 r.; I ACa 183/13; LEX
nr 1342243).
W pozwie zostało sformułowane konkretne roszczenie, jakiego powódka domaga się od pozwanej, ze szczegółowym
podaniem sposobu obliczenia kwoty zachowku w oparciu o wartość składników masy spadkowej. Ani prawo powódki
do zachowku, ani skład spadku, nie były kwestionowane przez pozwaną. W tej sytuacji należało uznać, iż od dnia
następnego po doręczeniu pozwu wraz z załącznikami, pozwana pozostawała w opóźnieniu wobec powódki ze
spełnieniem świadczenia i od tego terminu powódka mogła zatem żądać odsetek ustawowych. Co do zasady pozwana
nie kwestionowała swego obowiązku zapłaty zachowku i nic nie stało na przeszkodzie, aby co najmniej kwotę, którą
uważała za niesporną, uiściła w toku procesu, jednakże pozwana nie uiściła żadnej kwoty powódce z tytułu zachowku.
Wobec powyższego, Sąd zasądził odsetki od dnia 6 sierpnia 2013 r., czyli od dnia następnego po dniu doręczenia
pozwanej odpisu pozwu.
W pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu, o czym Sąd postanowił w pkt III wyroku. Powództwo zarówno
w zakresie kwoty przekraczającej 90.402,50 zł tytułem zachowku, jak i w zakresie żądania odsetek za okres od
daty wytoczenia powództwa do dnia 6 sierpnia 2013 r., należało bowiem uznać za niezasadne, albowiem powódka
nie wzywała wcześniej pozwanej do zapłaty stosownej kwoty tytułem zachowku. Same twierdzenia powódki w tym
zakresie nie stanowią natomiast dowodu, iż taka sytuacja miała miejsce w rzeczywistości. Niezasadne było również
żądanie przez powódkę należności głównej w kwocie 92.975, gdyż kwota ta nie uwzględnia należności podlegających
potrąceniu w kwocie 5.145 zł.
Jak wynika natomiast z treści w art. 333 § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor
natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego.
Mając na względzie powyższą regulację, Sąd w pkt V wyroku, nadał rygor natychmiastowej wykonalności wyrokowi
w pkt I w części, tj. co do kwoty 10.000 zł, uznanej przez pozwaną.
Z kolei w pkt II wyroku, Sąd umorzył postępowanie co do kwoty 17.025 zł. Podstawę niniejszego rozstrzygnięcia
stanowił art. 355 § k.p.c., zgodnie z którym Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął
ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Nie
ulega wątpliwości, iż to powód jest dysponentem swojego żądania i może on w granicach przewidzianych prawem,
dowolnie zmieniać zdanie co do podtrzymywania żądania pozwu. Pozew może być bowiem cofnięty bez zezwolenia
pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczeniem się roszczenia – aż do wydania
wyroku (art. 203 § 1 k.p.c.). W przedmiotowej sprawie, powódka cofnęła pozew, co do kwoty 17.025 zł, ze zrzeczeniem
się roszczenia, w związku z czym, zasadnym było umorzenie postępowania w tej części.
O kosztach procesu Sąd postanowił na podstawie art. 98 k.p.c., który stanowi, iż strona przegrywająca sprawę
obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej
obrony.
Koszty poniesione przez powódkę, a podlegające zasądzeniu na jej rzecz od pozwanej obejmują: opłatę od pozwu w
kwocie 5.500 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 zł, ustalone w oparciu o § 6 pkt 6 Rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r., w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz.1348 ze zm.)
oraz opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 złotych.
Przy czym powódka, w stosunku do zgłoszonego roszczenia, wygrała proces w 82%, a przegrała go w 18% i tylko taką
część ogólnych kosztów procesu powinna ona ponieść.
W związku powyższym za zasadne należał uznać zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki 82 % kosztów procesu,
tj. kwotę 7.476 zł.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie powołanych przepisów, orzeczono jak w sentencji wyroku.
ZARZĄDZENIE
(...)