Mariusz Ciarka, ekspert KWP w Krakowie Okazanie głosu Voice

Okazanie głosu
Mariusz Ciarka
Okazanie głosu
Streszczenie
Artykuł porusza zagadnienia waŜne dla praktyki śledczej. Okazanie mowy
omawiane jest w piśmiennictwie niezmiernie rzadko i bardziej skrótowo niŜ
inne rodzaje okazania. We wstępie artykułu poruszono problem tego typu
okazania. Następnie, przedstawiono w skrócie definicję okazania, podstawy
prawne przeprowadzenia tej czynności procesowej oraz rodzaje i sposoby
jej dokonania. Zasadniczą część artykułu stanowi omówienie okazania mowy. Odniesiono się do wskazywanych przez niektórych praktyków trudności
przy przeprowadzeniu tej czynności, rozróŜnienia okazania głosu od eksperymentu procesowego i badań fonoskopijnych. Wskazano przede wszystkim
warunki, jakie powinny zostać spełnione przy przeprowadzaniu tego typu
okazania. Artykuł kończy omówienie przykładu, jak w praktyce przeprowadzane jest okazanie mowy, oraz krótkie podsumowanie.
Rzadkie wykorzystanie okazania głosu jako środka dowodowego nie jest
przypadkiem. Czynność ta budzi wciąŜ wiele wątpliwości czy nawet kontrowersje, które moŜna niejednokrotnie zauwaŜyć podczas lektury forów internetowych wykorzystywanych przez praktyków kryminalistyki i prawa karnego
procesowego, jak i w bezpośrednich rozmowach z nimi. Bardzo często teŜ
okazanie głosu mylone jest z eksperymentem procesowym lub badaniami
fonoskopijnymi, które są zupełnie odrębnymi czynnościami procesowymi
regulowanymi innymi przepisami. Natomiast coraz częściej sprawcy powaŜnych przestępstw (m.in. rozbojów) maskują się, próbując ukryć swój wygląd
i wówczas często głos przestępcy jest dla wielu świadków jedyną zapamiętaną cechą ułatwiającą rozpoznanie sprawcy. Pod względem wykorzystywania przez organy ścigania i sądownictwo zmysłów jako czynników wpływających na wiarygodność zeznań świadków to właśnie słuch zaraz po wzroku
zajmuje drugie miejsce.
Stąd wyjaśnienie wątpliwości, jakie budzi okazanie głosu, moŜe okazać
się przydatne podczas wykonywania tej czynności procesowej.
1. Pojęcie okazania
Okazanie jest terminem stosowanym zarówno w kryminalistyce, jak
i w prawie karnym procesowym. Według profesora Tadeusza Hanauska
okazanie to „czynność tak kryminalistyczna jak i procesowa polegająca na
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
133
M. Ciarka
jednoczesnym przedstawieniu jakiejś osobie (świadkowi lub podejrzanemu)
grupy przedmiotów poznania w celu stwierdzenia przez tę osobę, czy w tej
grupie znajduje się taki przedmiot (poznania), z którym się wcześniej zetknęła”. Często wskazuje się teŜ, Ŝe okazanie to forma identyfikacji na podstawie
śladów pamięciowych.
Czynność ta moŜe pełnić kilka róŜnych funkcji:
− samoistnej czynności dowodowej,
− środka ustalania źródeł dowodowych lub informacyjnych,
− źródła sprawdzania dowodów lub innych informacji,
− środka taktyki i weryfikacji wersji dochodzeniowo-śledczych,
− środka taktyki przesłuchania1.
Okazanie naleŜy do grupy czynności procesowych, które odgrywają bardzo waŜną rolę w postępowaniu karnym. Jest szczególną formą przesłuchania, która polega na koncentracji treści zeznań lub wyjaśnień na osobie
(przedmiocie) okazywanym w odpowiednich warunkach.
Podstawą prawną okazania jest art. 173 Kodeksu postępowania karnego,
a wspominają o nim równieŜ art. 74 § 2 pkt 1 k.p.k., art. 308 k.p.k., jak
i art. 143 § 1 pkt 5 k.p.k.2. Warunki techniczne przeprowadzenia okazania
określa natomiast rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca
2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania3. Do
czynności okazania w § 16 odnosi się równieŜ rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom
lub wykonywania czynności z udziałem oskarŜonego oraz osoby podejrzanej4.
2. Rodzaje i sposoby okazania
WyróŜnia się następujące rodzaje okazania:
− okazanie osoby (równieŜ jej wizerunku),
− okazanie rzeczy (w tym takŜe zwłok).
Przepis art. 173 k.p.k. i art. 74 k.p.k. wyraźnie wyznacza cel okazania.
Jest nim rozpoznanie osoby, jej wizerunku lub rzeczy. W związku z tym niejednokrotnie okazanie nazywa się teŜ rozpoznaniem. Jest to twierdzenie
według mnie niesłuszne, gdyŜ okazanie jest czynnością procesową, a rozpoznanie jest zaś najczęściej rezultatem tej czynności. Przez rozpoznanie
okazanej osoby osiąga się najczęściej efekt psychologiczny, waŜny w toku
dalszego przesłuchania tej osoby juŜ w charakterze podejrzanego. Rezultatem jest tu często przyznanie się do popełnionego przestępstwa.
1
A. T a r a c h a, Niepowtarzalność okazania. Teoria i praktyka, Problemy Praworządności
1991, nr 1–2, s. 67–73.
2
Dz. U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555.
3
Dz. U. z 2003 r., Nr 104, poz. 981.
4
Dz. U. z 2005 r., Nr 33, poz. 299.
134
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
Okazanie głosu
Sposoby okazania, to:
− okazanie bezpośrednie (osoby i rzeczy),
− okazanie pośrednie (osoby i rzeczy).
Okazanie bezpośrednie ma miejsce wówczas, gdy okazujemy „na Ŝywo”
osobę lub rzecz bez wykorzystania nośników pośrednich takich jak np. rysunek, rekonstrukcja, fotografia czy film. W tych bowiem przypadkach mamy
do czynienia z okazaniem pośrednim.
3. Przedmiot okazania i rozpoznający
Osobą okazywaną moŜe być podejrzany (art. 74 § 2 pkt 1 k.p.k.), jak
i osoba podejrzana (art. 308 k.p.k.). Spośród rzeczy, które okazuje się
w celu rozpoznania, naleŜy wymienić przede wszystkim przedmioty zagarnięte w wyniku przestępstwa oraz słuŜące do jego popełnienia. Osobą rozpoznającą bywa najczęściej świadek, który moŜe być równocześnie pokrzywdzonym. Czasami w roli tej moŜe wystąpić podejrzany, gdy np. zachodzi potrzeba ustalenia toŜsamości nieznanego mu pasera czy zidentyfikowania przedmiotów pochodzących z przestępstwa.
4. Problem okazania mowy
W świetle powyŜszego, jak zatem odnieść się do okazania głosu nazywanego teŜ okazaniem mowy? Czy jest to okazanie osoby, o którym mówi
art. 173 § 1 zd. 1 k.p.k. – „Osobie przesłuchiwanej moŜna okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania”? W jakich warunkach
naleŜy dokonać okazania głosu?
Wątpliwości te w pewnym zakresie rozwiało postanowienie Sądu NajwyŜszego z dnia 26 maja 2004 r., V KK 22/04, w którym stwierdzono, Ŝe „rozpoznanie osoby na podstawie jej głosu jest czynnością prawnie dopuszczalną
przez przepisy Kodeksu postępowania karnego i jeŜeli polega na identyfikacji głosu okazywanego osobie przesłuchiwanej w taki sposób, Ŝe ma ona
rozpoznać ów głos i przez to tę osobę, po wysłuchaniu odpowiednich kwestii
wypowiadanych przez osoby okazywane, stanowi czynność okazania i podlega rygorom przewidzianym w art. 173 k.p.k., jest bowiem okazaniem tej
osoby poprzez jej głos w celu rozpoznania”5.
RównieŜ wcześniejsze orzecznictwo sądów powszechnych wskazuje, Ŝe
rozpoznanie głosu jest moŜliwe i dopuszczalne, np. mówią o tym wyroki:
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 kwietnia 2001 r., II Aka 53/01, KZS
2001, nr 4, poz. 31; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 kwietnia 1999 r.,
5
OSNKW 2004, nr 7–8, poz. 72; Wokanda 2005, nr 1; OSP 2005, nr 6.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
135
M. Ciarka
II Aka 54/99, OSA Lublin 2000, nr 3, poz. 30, czy Sądu Apelacyjnego
w Lublinie z dnia 12 marca 2002 r., II Aka 39/026.
Artykuł 173 § 1 k.p.k. przewiduje faktycznie jedynie okazanie „osoby, jej
wizerunku lub rzeczy” jednak w dalszym fragmencie przepis ten stwierdza, iŜ
następuje to „w celu jej rozpoznania”, czyli dla rozpoznania owej osoby bądź
rzeczy. W uzasadnieniu wyŜej wymienionego postanowienia z dnia 26 maja
2004 r. Sąd NajwyŜszy m.in. stwierdził: „Nie wynika zeń zatem takŜe, aby
rozpoznawanie osoby następowało wyłącznie – jak sugeruje to skarŜący –
poprzez rozpoznanie jej rysów twarzy”. RównieŜ w doktrynie procesu karnego wskazuje się trafnie, Ŝe rozpoznanie osoby „moŜe nastąpić po jej wyglądzie, głosie i innych cechach”7.
Według powszechnych opinii okazanie mowy jest bardzo utrudnione
i w zasadzie nie ma opracowanej oficjalnej, szczegółowej metodyki przeprowadzania tego typu okazania. Większość prokuratorów czy policjantów
w czasie swojej słuŜby w organach ścigania i wymiaru sprawiedliwości nie
zetknęła się w ogóle z tego typu okazaniem, poniewaŜ są to sporadyczne
przypadki. Na małą ilość dokonywanych okazań głosu wpływ ma niewątpliwie równieŜ brak wiedzy co do tej czynności.
Tymczasem okazanie mowy (głosu) podlega takim samym rygorom taktycznym i procesowym, jak inne rodzaje okazań.
5. Okazanie głosu a ekspertyza
W kryminalistyce przyjmuje się zresztą moŜliwość identyfikacji osoby na
podstawie jej głosu (mowy), odróŜniając ją wyraźnie od ekspertyzy fonoskopijnej jako opinii biegłego analizującego nagrania porównawcze głosu8. Stanowisko to jest właściwe, gdyŜ przy omawianej czynności nie chodzi bowiem
o eksperyment w postaci odtworzenia zdarzenia lub jego fragmentu, czyli
sprawdzenia moŜliwości spostrzegania czegoś, co normuje art. 211 k.p.k.,
ale o identyfikację osoby okazywanej rozpoznającemu, na podstawie jej
głosu, np. wypowiadania przez nią określonych zdań i słów. Jest to okazanie, w którym poprzez rozpoznanie głosu dochodzi do rozpoznania (identyfikacji) osoby. NaleŜy pamiętać, Ŝe identyfikacja głosu opiera się na załoŜeniu, iŜ kaŜda osoba ma inną strukturę organów anatomicznych mowy, uŜywa
zróŜnicowanych wzorców mowy, co powoduje, Ŝe posługuje się charakterystycznym, właściwym tylko dla siebie głosem, posiadającym wiele cech indywidualnych9.
6
S. Z a b ł o c k i, P. W y p y c h, Orzecznictwo sądów apelacyjnych w sprawach karnych, Warszawa 2002, s. 388.
7
R. A. S t e f a ń s k i, J. B a r t o s z e w s k i i in., Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2003, t. I, s. 767.
8
B. H o ł y s t, Kryminalistyka, wyd. X, Warszawa 2004, s. 885.
9
O. E. d e B r i t o A l v a r e n g a, Identyfikacja głosu ludzkiego, Problemy Kryminalistyki,
nr 11, s. 118.
136
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
Okazanie głosu
6. Warunki przeprowadzenia okazania głosu
W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r.
w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania w § 1 ust. 1
wskazano, Ŝe „okazanie odbywa się w siedzibie organu, który dokonuje tej
czynności procesowej, w przystosowanym do tego celu pomieszczeniu”. Nie
wyjaśniono, na czym owo przystosowanie ma polegać. Na pewno określenie, Ŝe „pomieszczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno spełniać warunki
umoŜliwiające osobie przesłuchiwanej dokładne przyjrzenie się osobie okazywanej, jej wizerunkowi lub rzeczy, w szczególności posiadać właściwe
oświetlenie” nie ma zastosowania w przypadku okazania mowy. RównieŜ
w dalszej części Rozporządzenia nie ustosunkowano się do warunków technicznych, w jakich powinno być przeprowadzone okazanie głosu. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarŜonego oraz
osoby podejrzanej wskazuje jedynie w § 16, Ŝe „okazanie osoby w celach
rozpoznawczych odbywa się w sposób wskazany przez organ postępowania”. Co prawda, w ustępie 2 § 16 rozporządzenia stwierdzono, Ŝe „osoba
przy okazywaniu sylwetki lub twarzy, w uzasadnionych przypadkach, wypowiada słowa lub artykułuje głoski wskazane przez organ postępowania”,
jednak, jak wskazuje powyŜsze zdanie, słowa czy głoski wskazane przez
organ postępowania wypowiadane są przy okazji okazywania sylwetki lub
twarzy, co nie moŜe mieć miejsca przy okazaniu głosu. Jednym z warunków
okazania głosu jest bowiem to, aby rozpoznający nie widział osoby, której
głos ma być przedmiotem rozpoznania. W zarządzeniu Komendanta Głównego Policji nr 1426 z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez słuŜby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców10 rozdział 9 poświęcono czynności okazania, jednak i w tym dokumencie nie opisano jak
ma wyglądać okazanie głosu.
NaleŜy więc odnieść się wyłącznie bezpośrednio do przepisów Kodeksu
postępowania karnego.
Zgodnie z art. 173 § 1 zd. 2 k.p.k. okazanie powinno być przeprowadzone
tak, aby wyłączyć sugestię.
Oznacza to w szczególności, Ŝe przy czynności okazania głosu:
− rozpoznający nie powinien widzieć osób, których głos ma usłyszeć dla
rozpoznania (powinien bowiem skupić się na rozpoznawaniu głosu, bez
wspomagania tegoŜ innymi sugerującymi spostrzeŜeniami),
− osoba, której głos ma być przedmiotem rozpoznania, powinna być w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby, o czym wyraźnie mówi
art. 173 § 3 k.p.k.,
10
Dz. Urz. KGP nr 1 z dnia 10 stycznia 2005 r.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
137
M. Ciarka
− osoby, których głos ma być rozpoznawany, powinny wypowiadać takie
same kwestie,
− dla skutecznej identyfikacji osoby po głosie waŜne jest, aby zasłyszany,
a obecnie wypowiadany dla rozpoznania tekst był w miarę dłuŜszy, aby
rozpoznający mógł wskazać cechy, w oparciu o które głos ten rozpoznał,
identyfikując daną osobę.
Rozpoznanie głosu jest czynnością trudną i dlatego przy przesłuchaniu
świadka opierającego się głównie na wraŜeniach słuchowych naleŜy przede
wszystkim dąŜyć do sprawdzenia i wyjaśnienia, czy ma on zdolność słyszenia w granicach normy fizjologicznej oraz jakie posiada zdolności do zapamiętywania i rozpoznawania głosu11. Dlatego teŜ waŜne jest, aby w przypadkach, gdy podczas okazania mowy zostanie rozpoznany głos, przeprowadzony został dowód z opinii biegłego dla ustalenia, czy świadek (rozpoznający) posiada i w jakim stopniu zdolność do zapamiętywania i rozpoznawania głosu. Dopiero dysponując taką opinią, będzie moŜliwe pełne odniesienie się do wyników czynności dowodowej rozpoznania głosu.
Przebieg tej czynności dowodowej powinien być takŜe utrwalony, by dowód ten nie usuwał się spod kontroli stron na rozprawie głównej. Chodzi tutaj
nie tylko o sporządzenie protokołu, co jest obligatoryjne w myśl art. 143 § 1
pkt 5 k.p.k., ale o utrwalenie czynności na taśmie wideofonicznej lub innym
nośniku. Nośnik ten stanowi załącznik do protokołu. Przy okazaniu głosu nie
jest konieczne utrwalenie tej czynności przez wyspecjalizowane w zakresie
kryminalistyki komórki organizacyjne Policji lub biegłego sądowego, o czym
mówi § 17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2005 r.
w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem
oskarŜonego oraz osoby podejrzanej, gdyŜ wymóg taki dotyczy czynności
utrwalania głosu, a nie okazania mowy. Oczywiście, gdy czynność okazania
głosu zostanie utrwalona przez wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki
komórki organizacyjne Policji lub biegłego sądowego, nie będzie to z pewnością błędem, a wręcz zwiększa szanse, Ŝe czynność ta zostanie utrwalona
w sposób profesjonalny.
Okazanie głosu moŜna równieŜ łączyć z przeprowadzeniem eksperymentu procesowego na miejscu zdarzenia, w warunkach jak najwierniej zbliŜonych do tych, w jakich zasłyszany był głos, po to, by jednocześnie móc
sprawdzić, czy np. rozpoznający w ogóle mógł cokolwiek usłyszeć.
WaŜne jest, aby okazanie głosu przebiegało tak, by czynność ta nie była
związana z innymi rodzajami okazań, a zatem, by osoba rozpoznająca głos
nie miała Ŝadnej innej metody „wspomagającej” czynność identyfikacji głosu,
tak by jej uwaga i zmysły skupione były wyłącznie na przedmiocie okazania,
tj. głosie i by wyłączona była jakakolwiek sugestia. Nie moŜna zatem uznać
za prawidłowe przeprowadzenie czynności okazania głosu w ten sposób, Ŝe
rozpoznający widzi osoby wypowiadające określone kwestie. Nieprawidło11
Z. C z e c z o t, Kryminalistyczna problematyka osobowych środków dowodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1976.
138
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
Okazanie głosu
wość ta jest raŜąca, gdy rozpoznającemu okazywano te osoby wcześniej,
a wśród tych osób znajdowała się osoba bardzo podobna do sprawcy czynu.
Na pewno brak w wymienionych wyŜej aktach prawnych metodyki postępowania przy okazaniu mowy stwarza wśród praktyków pytania i budzi wątpliwości. Aby skutecznie zachęcić do przeprowadzania opisanej czynności
procesowej prowadzących postępowania przygotowawcze, w przyszłości
wskazane akty prawne wymagają uzupełnienia.
Analizując ich dzisiejszy kształt, moŜna jednak wysunąć pewne warunki,
jakie obok wyŜej wymienionych muszą być spełnione przy okazaniu głosu,
o czym niŜej.
Okazanie głosu powinno odbyć się w przystosowanym do tego celu pomieszczeniu, co wskazuje § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania. NaleŜy przez to rozumieć, Ŝe przy okazaniu mowy pomieszczenie to w szczególności powinno być na tyle wygłuszone, aby Ŝadne inne
przypadkowe dźwięki, np. radioodbiornika czy ruchu ulicznego, nie zakłócały
czynności rozpoznania, powinno spełniać warunki umoŜliwiające osobie
przesłuchiwanej dokładne wsłuchanie się w wypowiadane kwestie. Z kolei
§ 2 ww. rozporządzenia zezwala, aby w szczególnie uzasadnionych przypadkach dokonać okazania głosu poza siedzibą organu, który dokonuje tej
czynności procesowej. MoŜe to być np. szpital, gdy rozpoznający głos nie
moŜe opuszczać placówki. Organ dokonujący okazania powinien zapewnić
takie warunki, aby osoba przesłuchiwana nie mogła zobaczyć i usłyszeć
przed okazaniem osoby okazywanej.
NaleŜy dokonać tyle okazań głosu, ile jest osób przesłuchiwanych, przy
czym powinno się zapewnić warunki, aby osoba przesłuchiwana, która brała
udział w okazaniu, nie kontaktowała się z osobami przesłuchiwanymi, które
nie brały jeszcze udziału w tej czynności. Osoby przybrane do osoby okazywanej powinny być w zbliŜonym wieku i tej samej płci. Wśród osób przybranych nie mogą znajdować się funkcjonariusze organu dokonującego okazania ani osoby znane osobie przesłuchiwanej. W przypadkach, gdy okazania
dokonuje organ Policji, to zgodnie z zarządzeniem Komendanta Głównego
Policji nr 1426 z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania
czynności dochodzeniowo-śledczych przez słuŜby policyjne wyznaczone do
wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców, kaŜda osoba przybrana do
osoby okazywanej musi wyrazić zgodę na uczestniczenie w tej czynności.
Podczas okazania osoba, której głos ma być przedmiotem rozpoznania,
wybiera według swego uznania kolejność w grupie osób przybranych wypowiadających wybrane kwestie.
7. Okazanie głosu w praktyce
W celu lepszego zobrazowania opisywanego środka dowodowego, jako
czynności, która naprawdę nie jest tak skomplikowana, jak przedstawiane
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
139
M. Ciarka
jest to przez niektórych praktyków, podam przykład dokonanego okazania
w sprawie, którą rozpatrywał w drodze kasacji Sąd NajwyŜszy, wydając
w dniu 26 maja 2004 r. postanowienie o sygn. V KK 22/04. W tym przypadku
czynność okazania przeprowadzono w szpitalu, w którym przebywał pokrzywdzony – świadek, co jak wspomniałem wyŜej jest zgodne z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania. Pokrzywdzony znajdował
się za parawanem, przed który kolejno wprowadzano, niewidzianych przez
niego pięć osób, a wśród nich oskarŜonego. Wypowiadali oni określony,
zasłyszany przez pokrzywdzonego w trakcie zdarzenia przestępnego tekst
obejmujący łącznie dziesięć zdań i okoliczników zdań. Przy trzech pierwszych i przy piątym okazywanym świadek stwierdził „nie rozpoznaję tego
głosu”, „to nie jest ten głos”, „to nie jest w ogóle ten głos”, zaś przy czwartym
męŜczyźnie oświadczył „głos męŜczyzny jest podobny do głosu napastnika,
rytmiczność wypowiedzi i sposób mówienia jest podobny do głosu napastnika”. Sąd NajwyŜszy stwierdził, Ŝe okazanie to było prawidłowe. Wymieniony
przykład okazania mowy pokazuje, Ŝe nie jest to czynność skomplikowana
i trudna do przeprowadzenia. Niemniej jednak istnieje potrzeba doprecyzowania metodyki postępowania przy okazaniu mowy w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków technicznych przeprowadzanego
okazania.
8. Podsumowanie
Podsumowując, naleŜy stwierdzić, Ŝe rozpoznanie osoby na podstawie
głosu jest czynnością prawnie dopuszczalną przez przepisy Kodeksu postępowania karnego, okazanie głosu podlega analogicznym rygorom taktycznym i procesowym, jak inne rodzaje okazań, w szczególności nie moŜe być
sugestywne, a jego przebieg powinien być w sposób stosowny utrwalony.
Voice presentation
Summary
The article discusses the issues that are important for the investigation
practice. The presentation of the speech is extremely rarely discussed in the
literature, and more briefly than other types of presentation. In the introduction, the article addresses the problem of this type of presentation. Then, the
definition of the presentation, the legal basis to carry out the process, and
the types and ways of presentation were briefly discussed. The essential
part of the article is devoted to discussing the speech presentation. Reference was made to the difficulties in carrying out this operation, as raised by
140
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
Okazanie głosu
certain practitioners, involving the distinction between the presentation of
voice from the experiment and phonoscopic research. Specifically the conditions which must be met in carrying out this type of presentation were addressed. The article ends with a discussion of the example of how speech
presentation is carried out in practice, and a brief summary.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010
141