D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

Sygn. akt III AUa 665/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Krystian Serzysko (spr.)
Sędziowie:
SSA Monika Kowalska
SSA Agata Pyjas - Luty
Protokolant:
st.sekr.sądowy Dorota Stankowicz
po rozpoznaniu w dniu 4 lutego 2015 r. w Krakowie
sprawy z wniosku A. L.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o zwrot nienależnie pobranych świadczeń
na skutek apelacji wnioskodawczyni A. L.
od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 30 stycznia 2014 r. sygn. akt VIII U 677/13
I. z m i e n i a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i stwierdza, że
A. L. nie ma obowiązku zwrotu świadczenia określonego zaskarżoną decyzją;
II. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. na rzecz wnioskodawczyni A. L.
kwotę 210 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.
UZASADNIENIE
Wyroku z dnia 4 lutego 2015 r.
Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił odwołanie A. L. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 18 lutego 2013 r. zobowiązującej A. L. do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia. Sąd uznał za bezsporne, że odwołująca się wraz z babcią C. K. miały wspólne konto w Banku (...)w
O.. C. K. pobierała rentę rodzinną w wysokości 2326,80 zł miesięcznie. Świadczenie było przekazywane na wspólne
konto. C. K. zmarła w dniu 3 stycznia 2012 r. Przysługująca zmarłej renta rodzinna była przekazywana po jej śmierci
na dotychczasowe konto w Banku (...) Wypłacone świadczenie za okres od 1 lutego 2012 r. do 31 stycznia 2013 r.
wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym sięgnęło kwoty 28653,87 zł. Rachunek po śmierci współposiadacza konta zmienił
status na rachunek indywidualny. Zasiłek pogrzebowy po zmarłej pobrała jej córka - D. D.. Sąd ustalił, że odwołująca
się przez ponad 5 lat miała wspólny rachunek z babcią – C. K. w Banku (...) W grudniu 2011 r. odwołująca się
została zwolniona z pracy i nie miała prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Leczy się z powodu depresji. Aktualnie
prowadzi mały sklep zoologiczny. W kosztach utrzymania pomagała jej babcia, w zamian za co ubezpieczona się
nią zajmowała. Mąż nie pomagał jej w utrzymaniu. Odwołująca się ma dwóch dorosłych synów (20 i 25 lat), którzy
pozostają na utrzymaniu jej męża. A. L. pozostaje w faktycznej separacji z mężem. Z rachunku, wypłat dokonywała
odwołująca się, jej synowie oraz babcia. Skarżąca miała kartę bankomatową do tego rachunku. Na rachunek wpływały
należności C. K. i odwołującej się. W marciu 2012 r. odwołująca się chciała zamknąć rachunek, ale pracownika Banku
namówiła ją, aby tego nie robiła, gdyż mogła korzystać z linii debetowej. O stanie konta została poinformowana przez
Bank w grudniu 2012 r. lub styczniu 2013 r. Pobierane z rachunku pieniądze przeznaczała na życie i leczenie. Sąd
zważył, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z brzmieniem art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 z zm.), osoba która nienależnie pobrała świadczenie
winna je zwrócić, zaś z nienależnie pobranym świadczeniem mamy do czynienia wówczas, gdy: świadczenie wypłacone
zostało mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie
wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do
ich pobierania; świadczenia przyznane lub wypłacone zostało na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów
albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Za nienależnie
pobrane świadczenia uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego
osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. Z kolei art. 138a ustawy stanowi, że, bank i spółdzielcza kasa
oszczędnościowo-kredytowa są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku
lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć
świadczeniobiorcy. Natomiast przepis 55 ust. 1 pkt. 2 ustawy Prawo bankowe mówi, że, kwotę równą wpłatom na
rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo
uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we
wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów
rachunków, na które dokonano. Z tym, że w myśl art. 57 przepisy art. 55 ust. 1 nie dotyczą rachunku, o którym mowa w
art. 51 tj. rachunku wspólnego. Śmierć osoby uprawnionej do renty rodzinnej powoduje ustanie prawa do świadczenia
(art. 101 pkt 2 ustawy emerytalno - rentowej). Świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające
po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają zatem charakter wypłaconych nienależnie. Z
uwagi na przyczynę ustania prawa do świadczenia tego rodzaju wypłata może nastąpić jedynie na rzecz innej niż
świadczeniobiorca osoby bądź na rachunek bankowy. Jeżeli tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej,
to zastosowanie znajdzie art. 138 ust. 3 ustawy emerytalno - rentowej, zgodnie z którym za nienależnie pobrane
świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu
rentowego innej osobie niż wskazana w decyzji tego organu. Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana
osoba, która je pobrała. Przyjmuje się, że, wpłata tego rodzaju świadczeń na rachunek wspólny świadczeniobiorcy
i osoby trzeciej jest równoznaczna z wypłaceniem świadczenia innej osobie w powyższym rozumieniu (tak: wyrok
SN z dnia II UZP 7/06). Z art. 51a pkt 1 Prawa bankowego wynika bowiem, że każdy ze współposiadaczy rachunku
może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku, a więc nie wyłączając kwot
wpłaconych na ten rachunek przez organ rentowy za okres następujący po śmierci jednego ze współposiadaczy
rachunku. Przechodząc się z kolei do podniesionej przez odwołującą się kwestii braku złej woli i umyślności w
działaniu, wolą ustawodawcy w art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej przewidziano dwie przesłanki uznania świadczenia
za nienależnie pobrane tj. fakt wypłacenia świadczenia osobie innej niż wskazana w decyzji ZUS oraz zaistnienie
powyższego stanu rzeczy z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Organ rentowy nie musi wykazywać w tym
przypadku udzielenia stosownego pouczenia lub też świadomego wprowadzenia go w błąd przez osobę, która pobrała
świadczenie. Odnosząc powyższe do realiów przedmiotowej sprawy, skoro odwołująca się miała wspólny rachunek
ze swoją zmarłą babcią C. K. i po jej śmierci pobierała w spornym okresie należną zmarłej rentę rodzinną, to jest
zobowiązana do jej zwrotu jako nienależnie pobranego świadczenia na zasadzie art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS. Mając na uwadze powyższe, w oparciu o art. 477 (14) § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
Apelację od wyroku złożyła A. L. zaskarżając wyrok w całości. Zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art.
233 § 1 kpc przez brak wszechstronnego rozpatrzenia dowodu z zeznań odwołującej się. Naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj.:
(a) art. 409 kodeksu cywilnego poprzez przyjęcie, że odwołująca się jest osobą wzbogaconą;
(b) art. 411 pkt 1 kodeksu cywilnego poprzez przyjęcie, że wiedza organu rentowego o braku podstawy świadczenia
nie stoi na przeszkodzie prawnej możliwości odzyskania świadczenia;
(c) art. 138 ust.2 pkt 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez
przyjęcie, że pomimo wiedzy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o śmierci świadczeniobiorcy może się on powoływać
na nienależność wypłaty świadczenia oraz że organ rentowy nie musi wykazywać udzielenia stosownego pouczenia;
(d) art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 55 ust. 3 prawa
bankowego poprzez przyjęcie, że zwrot świadczenia obciąża odwołującą się, podczas gdy winien obciążać placówkę
banku, dokonującą wpłat na rachunek odwołującej się;
(e) art. 51a prawa bankowego poprzez przyjęcie bez zbadania umowy tego rachunku, że odwołująca się i zmarła mogły
samodzielnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku;
Wskazując na powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości w ten sposób, że Sąd II instancji
zmienia w całości zaskarżoną decyzję, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, zasądzenie od organu na rzecz odwołującej się kosztów procesu według
norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.
W uzasadnieniu podniosła, że ze stanowiskiem Sądu Okręgowego nie w sposób się zgodzić. Sąd wydając zaskarżane
orzeczenie nie rozważył wszechstronnie dowodu z zeznań odwołującej się, gdyż w swoim rozstrzygnięciu oparł się
w zasadzie wyłącznie na załączonych dokumentach, tymczasem kluczowe były zeznania odwołującej się, złożone
na posiedzeniu w dniu 20 stycznia 2014 roku. Brak ich pełnego uwzględnienia w uzasadnienie rozstrzygnięcia
czyni je powierzchownym, ograniczającym się w zasadzie do zacytowania poszczególnych przepisów prawa, bez
głębszej ich interpretacji w kontekście stanu faktycznego. Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego
należy rozpocząć od kwestii bezpodstawnego wzbogacenia odwołującej się i wskazać, że zgodnie z art. 409 kodeksu
cywilnego obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub
utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien
był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W świetle cyt. przepisu należy przywołać treść zeznań odwołującej się, jakie
ta złożyła na posiedzeniu w dniu 20 stycznia 2014 r. Zeznała wtedy, że rachunek bankowy posiadała wspólnie
z babcią. Na rachunek ten wpływały emerytura babci oraz inne kwoty, w tym pieniądze przekazywane jej przez
męża. Pieniądze zgromadzone na tym rachunku odwołująca się wykorzystywała do zaspokajania bieżących potrzeb
życia codziennego; jest ona osobą chorą, cierpiącą na depresję a ponadto przez pewien okres czasu pozostawała
bezrobotna i bez prawa do zasiłku. Nadmieniła również, że z rachunku tego pieniądze były pobierane także przez
jej dorosłych synów. Zgodnie ze stanowiskiem zaprezentowanym przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z
dnia 21 grudnia 2012 r. (sygn. akt I ACa 666/12), o zakresie zwrotu świadczenia nienależnego decyduje powinność
przewidywania obowiązku zwrotu. "Powinność" oznacza zarówno sytuację, w której zobowiązany do zwrotu wiedział,
że korzyść mu się nie należy, jak również sytuację, gdy, co prawda, był subiektywnie przekonany, iż korzyść mu
się należy, lecz na podstawie okoliczności sprawy obiektywnie powinien się liczyć z możliwością obowiązku zwrotu.
Odnosząc się do stanu odwołującej się, nie ma wątpliwości, że nie wiedziała ona, że korzyść się jej nie należy, tym
bardziej nie można powiedzieć, że była subiektywnie przekonana, że korzyść się jej nie należy, gdyż odwołująca się
była przekonana, że pieniądze te pochodzą z wpłat dokonanych przez męża. Z kolei rozpatrując zarzut naruszenia
art. 411 pkt 1 kodeksu cywilnego należy jeszcze raz przywołać fakt, iż organ rentowy był poinformowany o śmierci
świadczeniobiorcy (wskazana już kwestia wypłaconego zasiłku pogrzebowego). Pomimo tej wiedzy organ rentowy
wydał decyzję nakazującą zwrot nienależnie pobranego świadczenia odwołującej się. Co do kwestii zarzutu naruszenie
art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to organ rentowy powziął wiedzę
o śmierci ubezpieczonej - został bowiem wniesiony skuteczny wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego. Co do
samego zarzutu naruszenia art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to już w
odwołaniu odwołująca się wskazała, ze zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 marca 2012 r.
(sygn. akt III AUa 1687/2012) za nienależnie pobrane świadczenie przez inną osobę niż wskazaną w decyzji organu
rentowego w rozumieniu art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie
może być uznane świadczenie przelane na rachunek bankowy świadczeniobiorcy, w sytuacji, gdy organ rentowy został
poinformowany o śmierci uprawnionego świadczenia. Art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych należy rozpatrywać zdaniem odwołującej się łącznie z ust 2 pkt 1 tego przepisu, albowiem
orzecznictwo w tym zakresie wskazuje, by organ rentowy odpowiednio pouczył osobę, która zdaniem organu pobrała
nienależne świadczenie. Co do formy takiego pouczenia wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z
dnia 20 kwietnia 1995 r. (sygn. akt: III AUr 110/95). Poza potwierdzeniem, że obowiązek pouczenia spoczywa na
organie rentowym, to ponadto wskazał, ze musi być ono wyczerpujące i zawierać informację o obowiązujących w
dniu pouczenia zasad zawieszalności prawa do świadczeń. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem
konkretności a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie
prawa do świadczeń - takie pouczenie nie mogłoby zostać uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy
obowiązek zwrotu świadczenia. Podobnie pouczenie nie może ograniczać się do wskazania jedynie samej podstawy
prawnej, bez jakiegokolwiek wyjaśnienia. Co więcej, SN w wyroku z dnia 24 listopada 2004 r. (I UK 3/04) wskazał,
że każde zawiadomienie musi być zindywidualizowane (tak też M. Bartnicki [w:] „Komentarz....”, Lex 2009). W tym
świetle należy skontrastować decyzję z dnia 18 lutego 2013 r. Jest ona lakoniczna, wskazuje jedynie przepisy prawa
bez wyjaśnienia ich znaczenia a jej uzasadnienie jest wręcz szczątkowe. Co do zarzutu naruszenia art. 138a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to art. ten należy interpretować w związku z art.. 55 ust.
1 pkt 2 prawa bankowego, który wskazuje sposób rozdysponowania kwoty na rachunku bankowym, którego posiadacz
zmarł. Należy wskazać, ze bank może zwolnić się od obowiązku zwrotu pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa
w art. 55 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego o ile spełnione zostaną przesłanki opisane w art. 55 ust. 3 prawa bankowego
a zatem: gdy bank przed otrzymaniem wniosku dokonał wypłat, które nie pozwalają zrealizować wniosku w całości
lub części „innym uprawnionym osobom” i w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformował o tym ten organ
wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. Przesłanki te nie zostały spełnione (co odwołująca się wskazała już
w odwołaniu), tym samym odwołująca podtrzymuje swoje stanowisko, zgodnie z którym to bank jest zobowiązany
zwrócić organowi rentowemu nienależnie przekazane na konto zmarłego kwoty. Z ostrożności procesowej odwołująca
się wskazuje ponownie, że jej zdaniem bank ponosi odpowiedzialność w stosunku do organu rentowego, ponieważ w
sposób nieuprawniony przelał należność na rachunek, który nie spełniał odpowiednich kryteriów - zgodny był bowiem
tylko numer rachunku, ale już nie jego właściciel. Odwołująca się wskazuje, że od 14 marca 2012 r. rachunek ten
był już rachunkiem indywidualnym, którego jedynym właścicielem była odwołująca się. Przelew ten tym samym nie
powinien być w ogóle wykonany, ponieważ odbiorca nie spełniał wymaganych kryteriów. Ponadto Sąd przyjmując,
że zgodnie z art. 51a prawa bankowego może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na
rachunku wspólnym, pominął fakt, że przepis ten stanowi dalej „o ile umowa nie stanowi inaczej”. Tym samym Sąd
niejako „z góry” założył, że umowa ta nie regulowała kwestii kwot wpłaconych na ten rachunek przez organ rentowy
po śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku bez zapoznania się z tą umową.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja okazała się uzasadniona, chociaż większość jej zarzutów nie zasługuje na uwzględnienie.
Nie doszło do naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 233 § 1 kpc przez brak wszechstronnego rozpatrzenia
dowodu z zeznań odwołującej się. Rozstrzygnięcie sądu nie opierało się na okolicznościach ustalonych na tej
podstawie. Bezprzedmiotowe jest odwołanie się przez skarżącą do art. 409 i 411 kc, i powołanie się na okoliczności
związane z bezpodstawnym wzbogaceniem, ponieważ przepisy te nie znajdują zastosowania do instytucji zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia z art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS
(tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.). Ubezpieczenia społeczne stanowią odrębną od prawa cywilnego
dyscyplinę prawną i w związku z tym przepisy prawa cywilnego znajdują w niej zastosowanie tylko w przypadku
wyraźnego odesłania do nich przez przepisy prawa ubezpieczeń społecznych. We wszystkich komentarzach do
ustawy emerytalno-rentowej, jak i do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje się, że przepisy prawa
cywilnego nie odnoszą się w ogóle do stosunków z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych jako odrębnej gałęzi
prawa publicznego (porównaj też T. Zieliński „Stosowanie przepisów i pojęć prawa cywilnego”, s. 6, 8, 12). Zatem
reguły art. 409 i 411 kc odnośnie do zwrotu nienależnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych są nieprzydatne w
prawie ubezpieczeń społecznych. Równie bezprzedmiotowe są wywody i powołane orzecznictwo sądowe odnoszące
się do kwestii właściwego pouczenia skarżącej przez organ rentowy. W niniejsze sprawie nie mamy do czynienia z
pobraniem świadczeń przez świadczeniobiorcę w postaci osoby, której zostało przyznane świadczenie z ubezpieczenia
społecznego, lecz z osobą trzecią, której takie świadczenie nie zostało przyznane, do której nie kierowano żadnej
decyzji, ani żadnego pouczenia odnoszącego się do wypłacanego świadczenia, a która pobrała takie świadczenie jako
osoba trzecia, „inna niż wskazana w decyzji rentowego”. Tym samym rozważania dotyczące właściwego pouczenia
czy jego braku nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia, ponieważ odpowiedzialność osoby innej niż wskazana w
decyzji organu rentowego nie opiera się na właściwym pouczeniu. Wreszcie nie rozpatrujemy w niniejszej sprawie
odpowiedzialności banku z art. 138a ustawy (bank w niniejszej sprawie nie jest osobą zainteresowaną w rozumieniu
art. 477( 11 )kpc), a jedynie można nadmienić, że bank na podstawie art. 55 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Prawo bankowe jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed
otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym
uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30
dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. Ponieważ
nie rozważamy w niniejszej sprawie odpowiedzialności banku, zatem brak też w sprawie ustaleń odnoszących się do
przesłanek odpowiedzialności tej osoby prawnej, zaś bank wskazał na pobranie przelanego świadczenia z konta przez
A. L..
Zaznaczenia wymaga natomiast, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07
(OSNC 2008/6/55) sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w
niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa
procesowego. Pozostaje zatem do rozważenia zastosowanie w niniejszej sprawie art. 138 ust. 3 cytowanej ustawy
emerytalno-rentowej, na podstawie którego za nienależnie pobrane świadczenia uważa się również świadczenia
wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. To ten
przepis stanowi podstawę obciążenia zainteresowanej obowiązkiem zwrotu. Z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy
istotny jest przede wszystkim ten element odpowiedzialności (zdaje się pominięty w rozważaniach sądu pierwszej
instancji), który wskazuje na okoliczność wypłacenia świadczenia innej osobie „z przyczyn niezależnych od organu
rentowego”. Zarówno organ rentowy jak i Sąd Okręgowy nie zwróciły uwagi na ten element odpowiedzialności, na
którym opiera się zastosowanie cytowanego przepisu. Tymczasem okolicznością bezsporną jest, że organ rentowy
został poinformowany i wiedział o śmierci świadczeniobiorcy - C. K., a mimo tego nadal wypłacał świadczenie
na konto, które przekształcone zostało w indywidualne konto zainteresowanej. Przyczyna tego oczywistego błędu
organu rentowego została dość enigmatycznie wyjaśniona przez organ rentowy, ale jej charakter z punktu widzenia
treści przepisu i wynikających z niego zasad odpowiedzialności osoby trzeciej nie budzi wątpliwości. Powodem
dalszego wypłacania świadczenia, mimo uzyskania informacji o zgodnie, był błąd systemu komputerowego ZUS
(patrz odpowiedź na odwołanie k. 23 akt sprawy i karta 65 akt rentowych). Tego rodzaju błędu po stronie samego
organu rentowego w żadnym wypadku nie można zaliczyć do przyczyn niezależnych od tego organu. Potwierdzają
to komentarze do ustawy (np. komentarz M. Bartnickiego do art. 138 ustawy), wskazując, że „artykuł 138 ust.
3 nie znajdzie zastosowania, o ile osoba nieuprawniona otrzyma świadczenie w wyniku błędu organu rentowego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie mógł wówczas skorzystać jedynie z powództwa cywilnego. W regulacji art.
138 ust. 3 chodzi m.in. o te przypadki nienależnego wypłacania świadczeń, do których doszło z winy podmiotów
doręczających świadczenia (zob. art. 130 ust. 2 i 3). Przykładowo wskazać można wypłatę świadczeń domownikom
osoby uprawnionej, która zmarła”.
Reasumując stwierdzić należy, że w niniejszej sprawie do wypłacenia nienależnego świadczenia doszło na skutek błędu
leżącego po stronie organu rentowego, a nie innej osoby (zainteresowanej A. L.) w rozumieniu art. 138 ust. 3 ustawy,
czego skutkiem jest brak podstaw prawnych do obciążenia odwołującej się obowiązkiem zwrotu przedmiotowego
świadczenia. Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 1 kpc orzeczono jak w pkt I wyroku. O kosztach, na które
złożyły się opłata od apelacji i koszty zastępstwa procesowego za obie instancje, orzeczono jak w pkt II na podstawie
art. 98 § 1 i 3 kpc w związku z § 12 ust. 2 i 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2001 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 46).