Slajd 1

2013-12-19
Skutki ryzyka systemu emerytalnego dla
zrównoważonego rozwoju społecznoekonomicznego – przypadek kryzysu
finansowego i fiskalnego
dr Jan Kaczmarzyk, dr Piotr Kania
Białowieża, 04-06.12.2013
Cel artykułu
• wskazanie możliwości oddziaływania skutków ryzyka
systemowego na realizację celu systemu
emerytalnego, międzypokoleniowego podziału i
finansowania jego skutków w wymiarze realizacji idei
zrównoważonego rozwoju
1
2013-12-19
System emerytalny a zrównoważony
rozwój społeczno-ekonomiczny
• Powiązanie między systemem emerytalnym a
zrównoważonym rozwojem wynika z mechanizmu
funkcjonowania systemu emerytalnego i jego funkcji
celów i skutków
• Zakłócenia w realizacji celu systemu emerytalnego
mogą mieć istotny wpływ na ograniczenie środków
realizacji innych celów społeczno-ekonomicznych
System emerytalny - znaczenie w
ujęciu makroekonomicznym
1,3
1,4
1,1
5,1
1,1
5,1
4,9
4,9
1,1
4,5
0,9
4,1
1
0,9
3,8
3,5
0,9
2,8
6,1
5,9
1999
2000
6,4
2001
6,4
6,3
6,3
6,2
2002
2003
2004
2005
Świadczenia emerytalne
6,5
6,3
2006
2007
Świadczenia rentowe
1
2,8
6,6
2008
1,1
1,1
2,8
2,8
7,1
2009
1,1
1,1
2,6
2,6
7,2
7
7
2010
2011
2012
Świadczenia ogółem
2
2013-12-19
System emerytalny – znaczenie w
ujęciu mikroekonomicznym
Faza amortyzacji
kapitału
emerytalnego
Faza akumulacji kapitału emerytalnego
Okres aktywności zawodowej
Okres emerytury
X1
X2
FAZA
AKUMULACJI
PDTZ-M
PDTZ-K
20
60
40
18,5
23,8
2,2
1,7
20
65
45
15,3
19,7
2,9
2,3
20
67
47
14,1
18,1
3,3
2,6
MNOŻNIK-M MNOŻNIK-K
Cel systemu emerytalnego
• Zapewnienie świadczeń emerytalnych osobom w
wieku emerytalnym
• Akumulowanie i amortyzowanie kapitału
emerytalnego (formalnego i realnego)
3
2013-12-19
Struktura systemu emerytalnego
funkcjonalna
• Programy
emerytalne
• I filar
• II filar
• III filar
• kolejne filary
instytucjonalna
• Rynkowe
instytucje
finansowe
• Instytucje
finansowe
systemu
finansów
publicznych
finansowa
• Model
repartycyjny
• Model
kapitałowy
Modele finansowe systemu emerytalnego
Finansowanie repartycyjne
• Pokolenie aktywne zawodowo finansuje
świadczenia osobom w wieku emerytalnym
Finansowanie kapitałowe
• Osoby w wieku emerytalnym wykorzystują
zakumulowane oszczędności i zyski
zgromadzone w okresie aktywności
zawodowej
4
2013-12-19
Skutki funkcjonowania systemu emerytalnego
w aspekcie modeli finansowych
Redystrybucja międzypokoleniowa
• Ograniczenie konsumpcji pokolenia aktywnego
zawodowo na rzecz pokolenia emerytów
Redystrybucja wewnątrzpokoleniowa
• Przesunięcie konsumpcji w czasie poprzez
proces transformacji oszczędności w kapitał
Ryzyko systemu emerytalnego
RYZYKO
EMERYTALNE
RYZYKO SYSTEMU
EMERYTALNEGO
DŁUGOWIECZNOŚĆ
NIEADEKWATNOŚĆ
Nierównowaga
finansowa
5
2013-12-19
Typologia ryzyka systemu emerytalnego
wzrostu
gospodarczego
inflacji
ekonomiczne
finansowe
fiskalne
społeczne
demograficzne
nieekonomiczne
socjalne
operacyjne
polityczne
Kryzys finansowy
sytuacja w której zachodzą gwałtowne zmiany na rynku finansowym, spowodowane
znaczącą nierównowagą między podażą a popytem na aktywa finansowe, powodującą
początkowo znaczący wzrost ich wartości a następnie gwałtowny spadek ich wyceny,
co skutkuje:
- niedostateczną płynnością na rynku,
- niewypłacalnością instytucji finansowych,
- utrudnienia w dostępie do kapitału
6
2013-12-19
Kryzys fiskalny
Rok x
Deficyt budżetowy
Rok x+1
Deficyt budżetowy
Narastanie długu
publicznego:
- Przekroczenie norm
ostrożnościowych,
- Utrata wypłacalności
…
Rok x+n
Deficyt budżetowy
Kryzys fiskalny – sytuacja w polityce fiskalnej, w której państwo:
• Nie jest w stanie dalej obsługiwać długu publicznego bez drastycznych cięć w
wydatkach
• Nie jest w stanie realizować swoich zadań bez konieczności wstrzymania obsługi długu
Ryzyko ekonomiczne a modele finansowe
systemu emerytalnego
Rodzaj ryzyka
Fundusze repartycyjne
Fundusze kapitałowe
Ryzyko inflacji
DUŻE
MAŁE
Ryzyko wzrostu
gospodarczego
DUŻE
DUŻE
Ryzyko finansowe
MAŁE
DUŻE
Ryzyko fiskalne
(nierównowagi budżetowej)
DUŻE
MAŁE
7
2013-12-19
Skutki ryzyka systemu emerytalnego
Kto ponosi?
• interesariusze
• organizator
(państwo)
• społeczeństwo
Jakie narzędzia?
• podział
• finansowanie
Rozwiązania systemowe w zakresie
zabezpieczenia skutków ryzyka
POZIOM ZABEZPIECZENIA
FINANSOWANIE
REPARTYCYJNE
FINANSOWANIE
KAPITAŁOWE
PIERWSZY POZIOM
celowa składka emerytalna
celowa składka emerytalna +
zyski z inwestycji
DRUGI POZIOM
fundusz rezerwy
demograficznej
fundusz gwarancyjny
TRZECI POZIOM
budżet państwa
budżet państwa
8
2013-12-19
Skutki ryzyka systemu emerytalnego a
zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny
• System emerytalny jest interesariuszem rynkowego systemu
finansowego i ze względu na swoją pozycję ponosi skutki
kryzysu finansowego; mają one jednak charakter przejściowy.
• Model kapitałowy umożliwia równowagę międzypokoleniową
w redystrybucji dochodu w związku z realizacją celu systemu
emerytalnego a równocześnie zapewnia gromadzenie kapitału,
który może być wykorzystany w procesie rozwoju
gospodarczego (służy pokoleniu aktywnemu i emerytalnemu
równocześnie)
Skutki ryzyka systemu emerytalnego a
zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny
• Model repartycyjny w przypadku realizacji ryzyka systemowego
– na który jest bardziej wrażliwy - wymaga interwencji ze
strony władzy publicznej, której skutkiem może być
powiększenie długu publicznego oraz obciążenie bieżącego i
kolejnych pokoleń jego spłatą; jest wiec źródłem kryzysu
fiskalnego.
• Zabezpieczenie interesariuszy może odbywać się za pomocą
gwarancji wypłacalności funduszy i/lub gwarancji minimalnej
emerytury, które wymagają systemowych rozwiązań
regulacyjnych opartych na modelu finansowania kapitałowego
9
2013-12-19
Dziękujemy za uwagę
10