Metody aktywne w dydaktyce

Metody aktywne w dydaktyce
W ostatnim czasie znacznie wzrosło zainteresowanie nauczycieli stosowaniem metod
aktywnych w nauczaniu. Świadczą o tym liczne publikacje książkowe i artykuły
zamieszczane w Internecie właśnie na ten temat. Zadziwia również ilość tworzonych
zestawów bibliograficznych związanych tematycznie z wspomnianym zagadnieniem.
Rzeczywistość, w której żyjemy, ulega ciągłej przemianie, a wraz z nią, pojawiają się
nowe pytania. Jednocześnie rodzą się także nowe odpowiedzi.
Wielu z nas- pedagogów, zastanawia się na tym, czy tak ważne procesy, jak nauczanie,
wychowanie, czyli ogólnie pojęta edukacja, idą obecnie we właściwym kierunku? Czy tak
popularne ostatnio metody aktywne, zwane też metodami aktywizującymi, są odpowiedzią na
zmiany zachodzące we współczesnym świecie, jakim ulega także dydaktyka?
Pytań jest wiele, ale jedno jest pewne: metody te lansują zupełnie inny model edukacji,
model, w którym w dużym stopniu zmienia się rola nauczyciela i ucznia.
To model inny, nowy, lecz nie znaczy przecież, że gorszy.
Nim jednak więcej o samych metodach, kilka słów przypomnienia pochodzących od ojca
tradycyjnej dydaktyki- Wincentego Okonia. Definiuje on metodę jako: systematycznie
stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia,
bądź układ czynności nauczyciela i uczniów wypróbowany i systematycznie stosowany w
celu spowodowania określonych zmian w osobowości uczniów.
Irena Dzierzgowska, autorka książki Jak uczyć metodami aktywnymi, definiuje zaś
metody aktywne jako: sposób nauczania, w którym nauczyciel nie przekazuje uczniom
gotowej wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się.
Rola dwóch podstawowych podmiotów w procesie nauczania – uczenia się
z zastosowaniem metod aktywnych, różni się od tradycyjnego modelu nauczania.
W metodach aktywnych uczeń występuje w roli odczuwającego potrzebę podejmowania
samodzielnych zadań, i umiejącego współpracować w grupie, nauczyciel zaś w roli
doradcy, przewodnika, widza, uczestnika, pomocnika, obserwatora i krytycznego
przyjaciela.
Nauczyciel organizuje pracę w grupach, podaje źródła, koordynuje pracą zespołu, natomiast
uczeń wyszukuje wiadomości, ocenia fakty, interpretuje je, dyskutuje, wyciąga wnioski.
W ten oto sposób, nauczyciel jest twórcą procesu dydaktycznego, a uczeń aktywnie
uczestnicząc w tym procesie, stale się rozwija, i doskonali swoje umiejętności, obligowany
podstawą programową.
W metodach aktywnych nauczyciel zobowiązany jest do przygotowania takich sytuacji
dydaktycznych, które dadzą uczniom możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów,
przy równoczesnym poszukiwaniu optymalnych jego rozwiązań i zastosowania wybranego
rozwiązania w praktyce.
Irena Dzierzgowska wymienia 10 takich metod. Podczas ich omawiania podane zostaną
przykłady stosowania tych najpopularniejszych w naszej szkole, aby nie była to tylko sucha,
teoretyczna wiedza:
1. Lista pytań
Metoda prosta, nie wymaga wcześniejszych przygotowań, dodatkowych pomocy, wystarczy
plakat i mazaki; uczniowie stają się dociekliwi, ujawniają swoje zainteresowania, myślą
twórczo;
2. Burza mózgów
Uczniowie zgłaszają swoje pomysły, dotyczące rozwiązania jakiegoś problemu, pracują w
grupie, uczą się szacunku do pracy innych.
Ta metoda stosowana jest bardzo często w naszej szkole- np. podczas lekcji wychowawczych
(choć nie tylko, bo nawet na lekcjach matematyki, kiedy szukane jest rozwiązanie jakiegoś
zadania), kiedy trzeba poradzić sobie z zaistniałym problemem. Uczniowie angażują się
bardziej, mobilizują do myślenia, mają możliwość spontanicznego wyrażenia swoich odczuć i
emocji;
3. Studium przypadku
Metodę tę najlepiej obrazuje przysłowie ludowe „ Lepiej uczyć się na cudzych błędach, niż
popełniać własne”.
Uczy się w niej czytania ze zrozumieniem, analizowania sytuacji,
wnioskowania, uogólniania i oceniania. Do analizy wybiera się takie przypadki, które są dla
wszystkich interesujące, jemu bliskie, lub takie, które mogą się mu przydarzyć.
Metoda ta przydaje się często na lekcjach języka polskiego, kiedy uczniowie mają ocenić
postępowanie bohatera lektury lub czytanki, lub podczas omawiania postaci występujących w
omawianym filmie, sztuce teatralnej itp.;
4. Dyskusje i debaty
Dyskusja to forma rozmowy, polegająca na zrozumieniu argumentów współrozmówcy,
natomiast debata to poznanie argumentów rozmówcy i przekonanie go do swoich własnych
poglądów.
Obie te metody chyba najczęściej stosujemy w pracy z naszymi uczniami. Uczy ona przede
wszystkim szanowania poglądów innych, osiągania kompromisu, logicznego argumentowania
uważnego słuchania wypowiedzi innych, rozwija umiejętność bronienia własnego zdania.
Przestrzeganie tych zasad stanowi podstawowe założenia tej metody;
5. Odgrywanie ról, scenek, drama
Polega na wczuwaniu się w daną rolę, wzbogacaniu wyobraźni, poruszaniu serca i umysłu,
kształtowaniu systemu wartości.
Metoda ta ma zastosowanie u nas, między innymi, na lekcjach języka polskiego, kiedy
uczniowie czytają tekst z podziałem na role. Sprawdza się też podczas deklamowania
wierszy, przygotowywania przedstawień na akademie szkolne itd.;
6. Gry indywidualne i zespołowe
Zabawa jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia dzieci, zabawy angażują, stymulują
ciało i umysł. Gry mogą być planszowe, karciane, zręcznościowe, komputerowe, pozwalają
przećwiczyć dowolne umiejętności.
Jak pewnie w większości szkół- także u nas stosowane są niemal na wszystkich zajęciachpocząwszy od wychowania fizycznego, poprzez informatykę, na rewalidacji indywidualnej (w
tym logoterapii) skończywszy;
7. Metody rozwijające twórcze myślenie
Jedną z nich jest wspomniana wcześniej burza mózgów, stosuje się ją zawsze wtedy, kiedy
mamy do czynienia z otwartym problemem, poszukujemy wielu rozwiązań, skojarzenia, nie
spełnia swojej roli jeśli chodzi o wymaganie konkretnych, pewnych odpowiedzi, np. kiedy
odbyła się koronacja Bolesława Chrobrego;
8. Praca metodą projektu
Dobrze zaplanowane projekty uczą samodzielności i odpowiedzialności za własną pracę,
pozwalają planować i realizować konkretne działania. Żeby można było odnieść sukces,
trzeba znaleźć ciekawy temat.
W naszej szkole realizujemy u siebie projekty najczęściej przed ważnymi świętami.
Przykładem może być temat „Kobiety w literaturze, poezji, muzyce, plastyce” przed
obchodami Dnia Kobiet;
9. Ćwiczenia indywidualne i zespołowe
Najbardziej pojemna grupa metod.
W naszej placówce, i pewnie nie jesteśmy w tym odosobnieni, ćwiczymy poprzez pisanie
wypracowań, rozwiązywanie zadań, ćwiczenia ruchowe, uczenie się wiersza , wykonywanie
doświadczeń, trening sportowy, kształcenie słuchu podczas muzykoterapii itp.;
10. Ćwiczenia integrujące.
Służą „przełamywaniu lodów, rozładowaniu emocji, nastroju. Bardzo pomagają, jeśli zespół
nie jest jeszcze zgrany.
Np.
określenie swojego nastroju poprzez wybranie odpowiedniej minki lub wybranie
„reprezentanta grupy” (zadanie 3 pytań i „uśrednienie” odpowiedzi).
My stosujemy tę metodę najczęściej na początku roku szkolnego, kiedy zespół klasowy
kształtuje się na nowo lub kiedy dochodzą do klasy nowi uczniowie.
Gdy na lekcji nauczyciel pracuje z uczniami metodami aktywnymi, uczniowie muszą
przejść przez kolejne etapy twórczego myślenia, tj.:
1. Dokonać jego analizy,
2. Ustalić możliwe rozwiązania,
3. Ocenić je i wybrać najlepsze z nich,
4. Wybrane rozwiązanie zastosować w praktyce.
Oprócz wspomnianych konkretnych przykładów stosowania w naszej szkole metod
aktywnych, , co również można było zaobserwować podczas zajęć otwartych, członkowie
naszej Rady Pedagogicznej także szkolą się w tej dziedzinie.
W ramach WDN, w dniu 3.04.2003 r. odbyły się warsztaty na temat: Metody aktywne w
realizacji planu dydaktycznego szkoły. Prowadziła je p. Barbara Charczuk, pracownik WOM
w Opolu.
Na zajęciach omówiliśmy kilka metod aktywnych, ponadto w sposób praktyczny
wykorzystaliśmy je pracując w grupach nad rozwiązaniem podanych problemów.
Niektóre z zaprezentowanych przez prowadzącą metod, były nam dobrze znane, gdyż
stosujemy je na naszych lekcjach.
Dlaczego warto pracować metodami aktywnymi?
Precyzyjnej odpowiedzi na to pytanie udzieliły autorki artykułu Metody aktywne
w nauczaniu, zamieszczony w Internecie.
Przedstawiły następujące argumenty:
•
Metody aktywne pozwalają zdobyć i wiedzę i umiejętności (np. selekcji materiałów,
podejmowania decyzji),
•
Łączą się z emocjami, a taka wiedza jest trwalsza,
•
Uczeń nie jest nauczany, lecz uczy się pod kierunkiem nauczyciela,
•
Uaktywniają ucznia, a nauczyciel jest organizatorem, koordynatorem jego działań,
•
Rola nauczyciela nie sprowadza się tylko do wykładu i sprawdzenia stopnia
przyswojenia przez uczniów przekazanej wiedzy, choć i to robić musi,
•
Metody te wyzwalają aktywność ucznia, a nauczyciela ograniczają do minimum.
Bibliografia:
1. R. Fisher, Uczymy się uczyć, WSiP, Warszawa 1999
2. T. Kelley, Sztuka innowacji, MT Biznes 2003
3. M. Taraszkiewicz, Refleksyjny praktyk w działaniu, Wyd. CODN 1999
4. H. Lemmermann, Szkoła debaty, Wyd. Astrum, 1994
5. B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, 1995
6. D.Ch. Weston i M.S. Weston, Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw kształtujących
charakter, wrażliwość i inteligencję emocjonalną dziecka, Prószyński i S-ka,
Warszawa 2000
7. E. De Bono, Naucz się myśleć kreatywnie, Wyd. PRIMA, Warszawa 1995
8. J. H. Helm i L.G. Katz, Mali badacze, Wyd. CODN, 2003
9. E. Brudnik, a. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Zakład
Wydawniczy SFS, Kielce 2000
10. H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Wyd. VEDA,
Warszawa 1994