Najpierw omówione działy zamieszczone w tablicach z 1997 roku

Agnieszka Jancewicz
Oddział Opracowania Druków Zwartych
Biblioteki Politechniki Białostockiej
[email protected]
Reklasyfikacja działów 502/504 Uniwersalnej Klasyfikacji
Dziesiętnej i problemy z tym związane.
Do opracowania rzeczowego zbiorów Biblioteki Politechniki Białostockiej
od początku istnienia służy Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Uważamy
bowiem, że klasyfikacja ta, to proste, czytelne a zarazem precyzyjne
rozwiązanie. Sprawdza się szczególnie przy opracowywaniu księgozbioru
naukowego, gdyż pozwala jednoznacznie przypisać daną pozycję do
odpowiedniego działu tematycznego.
Jak wiadomo, hasło w tablicach UKD składa się z symbolu wyrażonego
cyframi i jego odpowiednika słownego. Bibliotekarze Biblioteki Politechniki
Białostockiej postanowili większą uwagę skupić na odpowiednikach słownych
tworzących indeks. Z naszych obserwacji wynikało bowiem, że Czytelnicy
zazwyczaj nie znają symboli, natomiast chętnie posługują się indeksem
przedmiotowym. Indeks przedmiotowy jest kluczem do tablic UKD, bez
którego korzystanie z nich byłoby bardzo utrudnione.
Przyjęty przez nas format MARC21 uzupełniony zostało o dodatkowe
pole UKD w rekordzie bibliograficznym. Podpole „a” – to miejsce dla symboli
wyrażonych cyframi natomiast podpole „h” – to odpowiedniki słowne. Do
rekordu bibliograficznego pobierany jest symbol UKD z kartoteki haseł
wzorcowych UKD.
1
Rekord symbolu UKD w kartotece haseł wzorcowych KHW UKD
W polu 153 mamy podpole „a” – to miejsce dla symboli wyrażonych
cyframi natomiast podpole „h” – to odpowiedniki słowne. Pole 453 jest
miejscem na
odsyłacze (terminy odrzucone). Odsyłacze są to hasła
zaczerpnięte z Indeksu Przedmiotowego UKD. Tymi też hasłami mogą się
swobodnie posługiwać czytelnicy w przeszukiwaniu bazy. I tak np. wpisujemy
słowo „rekultywacja” lub symbol „502.174” a znajdziemy dokładnie te same
książki.
2
Wyszukiwanie wg. UKD (stosując symbol słowny) w katalogu online.
Wynik wyszukiwania wg. UKD w katalogu online.
3
Wyszukiwanie wg. UKD (stosując symbol cyfrowy) w katalogu online.
4
Rekordy symboli UKD w kartotece haseł wzorcowych posiadają też pole 553.
Tam zamieszczamy odsyłacze związane, które sugerują czytelnikowi tematy
powiązane z poszukiwanym przez niego zagadnieniem.
Rekord symbolu UKD w kartotece haseł wzorcowych UKD z widocznym polem
553.
5
Przeglądanie kartoteki UKD w katalogu online.
Rekord wybranego hasła wzorcowego UKD w katalogu.
6
Ponieważ widzimy, iż UKD jest wspaniałym językiem informacyjnowyszukiwawczym, staramy się dbać również o to, by mieć w naszej bazie
KHW jak najbardziej aktualne symbole UKD.
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna jest źródłem, które ciągle się rozwija i
zmienia, dostosowując do zmian we współczesnej nauce. Można zapoznawać
się z nimi pod adresem internetowym Consorcjum ds. UKD:
http://www.udcc.org/cancellations.htm. Ogłaszane są jako elektroniczna
wersja rocznika „Extensions and Corrections to the UDC”.
Wiele zmian w naszej bazie wprowadzałyśmy jeszcze przed wydaniem
kolejnej, polskiej wersji tablic UKD, która to ukazała się pod koniec ubiegłego
roku. Tak stało się z działem 2 Religia, który uległ całkowitej rewizji oraz 65.01
z dalszą rozbudową, który został zlikwidowany, jak czytamy w nowym wydaniu
tablic. W zamian za 65.01 wprowadziłyśmy nowy dział 005 Zarządzanie. To
były największe zmiany z ostatnio wprowadzanych.
Po ukazaniu się nowych tablic, podjęłyśmy decyzję o rozpoczęciu
reklasyfikacji w działach 502/504. Oczywiste było, iż skrócone wydanie tablic,
przeznaczonych dla bieżącej bibliografii narodowej i bibliotek publicznych,
będzie niewystarczające naszym potrzebom. Aby nie wprowadzić szumu
informacyjnego konieczne było utrzymanie szczegółowej rozbudowy działów.
Tak więc tablice stały się jakby podstawą do prowadzenia prac, natomiast
szerszą rozbudowę odszukiwałyśmy na stronach internetowych Consorcjum.
Pomocna też okazała się baza Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej,
widoczna pod adresem internetowym http://aip.nkp.cz/mdt/ .
Baza UKD Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej.
7
Przedstawiam zmiany symboli UKD, jakie wprowadzono do pliku
wzorcowego klasyfikacji (MRF – Master Reference File) zawarte w nowym
polskim wydaniu tablic oraz trudności z tym związane. Dodatkowo
zaprezentuję działy bardziej szczegółowe, zaczerpnięte ze stron Consorcjum
oraz biblioteki czeskiej, przetłumaczone przez pracowników Biblioteki
Politechniki Białostockiej.
Wykreślone zostały działy 50 Zagadnienia ogólne nauk matematycznoprzyrodniczych oraz 501 Zagadnienia ogólne nauk ścisłych i przyrodniczych.
Dodano natomiast dział 502/504 Nauka o środowisku. Zachowanie zasobów
naturalnych. Ochrona środowiska.
Nastąpił dość przejrzysty podział na działy 502 Nauka o środowisku. Ochrona
środowiska oraz 504 Zagrożenia środowiska.
Poprzednio działy 502 Przyroda (ogólnie). Badanie i ochrona przyrody i 504
Nauka o środowisku, miały dość płynną granicę . Nie zawsze wiadomo było do
którego z tych dwóch działów zakwalifikować książkę. W tablicach z 1997 roku
można było wyczytać wskazówkę o tym, iż „zagadnienia należące
jednocześnie do 502 i do 504 klasyfikuje się do 504”. Nie zawsze jednak było
to wystarczające. Często miałam w rękach książkę zawierającą wiadomości o
ochronie, zanieczyszczeniach środowiska, czyli powinna się znaleźć w 504,
lecz jednocześnie odnajdywałam szeroko rozbudowany rozdział, który aż
„prosił się” o uwzględnienie w klasyfikacji a pasował do niego idealnie któryś z
działów 502. W rekordzie książki znajdywały się więc oba działy aby nie
utracić wysokiej szczegółowości w opracowywaniu książek.
Oto kolejne działy ulegające zmianom.
502.2 Badania i obserwacja przyrody, został wykreślony a ze zmian i
uzupełnień wydawanych przez Konsorcjum wiemy, iż książki
należy
klasyfikować do działu 57.081.1 Badania terenowe. Obserwacja i
rejestrowanie przyrody w stanie dzikim.
Wydaje się, że również do tego działu należy klasyfikować książki z dawnego
502.7 Zachowanie i ochrona przyrody w stanie dzikim. Przeglądając rekordy
często jednak dodawałam również działy 502.17 Ochrona środowiska w
ogólności oraz 504.61 Szkodliwe wpływy działalności ludzkiej na środowisko.
502.3 Przyroda a społeczeństwo. Ochrona przyrody ogólnie, również został
wykreślony a zastępuje go obecnie 502.1 Środowisko a społeczeństwo.
Wzajemne oddziaływanie.
502.33 Związek planowania i rozwoju z przyrodą, to obecnie dział 502.15.
8
502.34 Społeczne, administracyjne i prawne przedsięwzięcia związane z
ochroną przyrody, łącznie z działem 504.03 Społeczne i ekonomiczne aspekty
działalności człowieka w zakresie ochrony środowiska (ekologia społeczna),
teraz są jednym działem 502.14 Społeczne i ekonomiczne aspekty
działalności człowieka w zakresie ochrony środowiska (ekologia społeczna).
W nowym, polskim wydaniu tablic UKD, istnieje dział 502.13/.14 Społeczne,
administracyjne i prawne aspekty ochrony środowiska (ekologia społeczna).
Ekorozwój. Rozwój zrównoważony. Jest on zbyt ogólny, jak na potrzeby
naszej biblioteki. Tak wiec został rozbity na 502.14, wspomniany powyżej oraz
502.13 Zarządzanie ochroną przyrody. Tu zaistniały książki z dawnego działu
502.35, o tym samym brzmieniu.
Dodatkowo utworzone zostały też działy 502.131 Ekorozwój, bardzo potrzebny
przy naszym księgozbiorze; 502.131.1 Rozwój zrównoważony, dawniej
posiłkowałyśmy się często, istniejącym nadal działem 330.336 Zrównoważony
wzrost gospodarczy. Nie zawsze jednak było to do końca „trafione”
rozwiązanie.
502.36 Naukowe i techniczne działanie związane z ochroną przyrody. Książki
z tego działu zostały rozdzielone na dwa nowe działy czyli 502.171
Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, oraz 502.174 Rekultywacja.
Renaturyzacja. Technologie czyste, bezodpadowe, powstały z dawnego
502.654 Ochrona gleby i podglebia: rekultywacja i ulepszenie
502.4 Rezerwaty przyrody, dział ten zlikwidowano a materiały w nim będące
znalazły swoje miejsce w nowym dziale 913(1-751.1):502.5. Rezerwaty
geologiczne, geograficzne, krajobrazowe. Regiony chronione. Powstał on ze
starego 502.62, o tym samym brzmieniu.
502.5 Kompleksy przyrodnicze jako całość: równowaga, niebezpieczeństwa,
szkody, zagrożenia, zmienia się na 502.2 Środowisko jako całość.
502.55 Niebezpieczeństwa zanieczyszczenia/skażenia lub uszkodzenia
przyrody oraz ochrona przed nimi, dział został zlikwidowany, natomiast książki
rozdzielone na różne działy z obecnego 504.W dużej części trafiły do 504.5
Szkody
spowodowane
substancjami
szkodliwymi,
trującymi.
Zanieczyszczenia. Był to dział, z którym miałam więc dużo pracy. Należało
wejść do każdego rekordu książki i ręcznie zmienić klasyfikację. Dobrą stroną
takiej „operacji”, jest możliwość uszczegółowienia klasyfikacji niektórych
książek, wprowadzonych do systemu, gdy kartoteka KHW była jeszcze mało
rozbudowana.
502.56 Zagrożenia/uszkodzenia przyrody (inne niż zanieczyszczenie)
powodowane przez rolnictwo lub przemysł, książki z tego działu, zostały
rozdzielone do nowych działów 504.61:66/69 Szkody spowodowane przez
przemysł oraz 504.61:63 Szkody spowodowane przez rolnictwo. Oczywiste
9
jest więc, że i w tym przypadku trzeba było ręcznie dokonać zmian w każdym
rekordzie książki.
502.58 Uszkodzenia przyrody z przyczyn naturalnych, kataklizmy, to obecnie
dział 504.4 Szkody spowodowane przez czynniki naturalne. Katastrofy
naturalne. Zagrożenia naturalne
502.6 Ochrona krajobrazu. Rezerwaty geologiczne, geograficzne,
krajobrazowe. Regiony chronione. Parki narodowe. Parki krajobrazowe. Dział
został radykalnie zmieniony. Książki dotyczące zagadnień związanych z
krajobrazem, trafiły do działu 502.5 Powierzchnia Ziemi. Krajobraz. Również
dawny dział 504.54 Krajobraz. Ekologia krajobrazu, został tu przeniesiony.
Literaturę na temat rezerwatów, parków, regionów chronionych zaliczamy do
działów:
913(1-751.1):502.5
Rezerwaty
geologiczne,
geograficzne,
krajobrazowe. Regiony chronione – wspominany już wcześniej.
Pozostałe książki z działu 502.6 trafiły do poniższych działów:
913(1-751.2):502.5 Parki narodowe;
913(1-751.4):502.5 Parki krajobrazowe.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że poszczególne parki narodowe oraz
kompleksy leśne mające nazwy własne posiadają w naszej bazie osobne
symbole z A / Z . I tak np.:
913(438.152-751.2)Białowieski:502.5 - Białowieski Park Narodowy,
913(438.152-751.2)Biebrzański:502.5 - Biebrzański Park Narodowy,
913(438.152)Knyszyńska - Puszcza Knyszyńska.
913(438.152)Białowieska - Puszcza Białowieska
502.65 Zachowanie eksploatacyjne zasobów naturalnych. Ochrona gleby.
Zachowanie zasobów wodnych, dział został zlikwidowany a książki po
reklasyfikacji trafiły do istniejących, aktualnych działów: 502.521 Gleba;
502.171 Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych; 502.51 Środowisko
hydrosfery.
502.74 Ochrona fauny, dział zmienia się na 502.211:592/599 Fauna. Świat
zwierząt
502.75 Ochrona flory, nowy dział to 502.211:582 Flora. Świat roślin.
W obu powyższych działach zamiana była prosta lecz odpowiedniki nowych
działów odszukałyśmy na stronach Consorcjum, ponieważ nowe tablice
posiadają jedynie dział 502.211 Biosfera. Świat ożywiony – czyli dawny 504.7
Środowisko biosfery. Świat roślin i zwierząt. Nam były potrzebne osobne
działy na faunę i florę gdyż posiadamy w zbiorach dużo książek na oba tematy
i konieczne jest ich rozdzielenie.
Książki na temat konkretnych gatunków chronionych znajdą swe miejsce w
działach 592/599:502.17 Zwierzęta chronione oraz 582:502.17 Rośliny
chronione.
10
504.05 Szkodliwe wpływy działalności ludzkiej na środowisko, to obecnie dział
504.61 o takim samym brzmieniu.
W naszym katalogu mamy tu podział na kilka działów o większej
szczegółowości, czyli:
504.61:355.01 Szkody spowodowane przez działania wojenne ;
504.61:63 Szkody spowodowane przez rolnictwo , ten dział to dawniej
504.056:63 Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez
rolnictwo ;
504.61:656 Szkody spowodowane przez (komunikację) transport, dawniej
504.056:656 Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez
(komunikację) transport ;
504.61:66/69 Szkody spowodowane przez przemysł, dawniej 504.056:66/69
Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez przemysł.
W nowym wydaniu tablic poza działem 504.61 istnieje jeszcze ogólniejszy
504.6 Szkody spowodowane czynnikami fizycznymi Np.: wibracje, hałas,
ciepło. W naszym katalogu, dopiero zaczynamy rozbudowywać ten dział. Nie
ma tu literatury przeniesionej z któregoś ze starych działów.
504.054 Zanieczyszczanie środowiska. Efekty oddziaływania materiałów
szkodliwych, to obecnie dział 504.5 Szkody spowodowane substancjami
szkodliwymi, trującymi. Zanieczyszczenia
504.056 Zniszczenie (niszczenie) środowiska. Książki z tego działu
rozdzielono do wyżej opisywanych 504.61 oraz 504.5. W tym momencie
reklasyfikacji również było bardzo dużo pracy przy rozdzielaniu każdej książki
z osobna do nowych działów. Przy okazji można było sporo książek
sklasyfikować szczegółowiej niż było to zrobione dawniej, gdy literatura o
wszelkich zanieczyszczeniach środowiska trafiała do działu 504.056.
Myślę w tym momencie również o nowych działach: 504.121 Erozja ; 504.123
Pustynnienie ; 504.122 Wylesianie. Te trzy działy w polskim wydaniu,
zawierają się w dziale 504.1 Szkody bezpośrednie.
Kolejne nowe działy o zanieczyszczeniach to : 504.2/.5 Szkody spowodowane
przez czynniki naturalne. Zanieczyszczenia. Katastrofy naturalne. W tablicach
podane są przykłady na działy dotyczące szkód spowodowanych przez
trzęsienia ziemi, powodzie, pożary i kwaśne deszcze. Są to odpowiednio:
504.2/.5:550.34,
504.2/.5:556.166,
504.2/.5:614.84,
504.2/.5:551.57.
Szczególnie ten ostatni jest bardzo potrzebnym działem, którego brakowało
przy opracowaniu książek.
Bardzo ważnym działem, który zaistniał w nowym wydaniu tablic jest 504.7
Globalne ocieplenie. Efekt cieplarniany. Nasza biblioteka ma szeroki zakres
literatury z tej dziedziny a jak dotąd nie było działu precyzyjnie
odzwierciedlającego zagadnienie globalnego ocieplenia.
Ostatnim działem z zakresu zagrożeń środowiska jest, również nowy, 504.9
Umyślne niszczenie środowiska. Wandalizm.
11
504.06 Organizacja ochrony środowiska, zmienia się na 502.17 Ochrona
środowiska w ogólności. 502.17 jest bardzo ogólnym działem więc dla potrzeb
naszej biblioteki został rozbudowany. I tak:
502.171 Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, dawniej był działem
504.062 Ochrona zasobów naturalnych. Racjonalne wykorzystanie zasobów
naturalnych. Odnawianie zasobów naturalnych;
502.172 Ochrona gatunków zagrożonych
502.173 Kontrola wykorzystania, marnotrawienia, reglamentacja zasobów
naturalnych
502.174 Rekultywacja. Renaturyzacja. Technologie czyste, bezodpadowe,
dawniej 502.654 Ochrona gleby i podglebia: rekultywacja i ulepszenie –
wspominany już powyżej;
502.174.1 Recykling - bardzo ważny dział a nie było takiego wcześniej
(stosowałyśmy 62.004.86);
502.174.2 Użycie materiałów biodegradowalnych;
502.174.3 Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii;
502.175 Kontrola jakości środowiska. Kontrola zanieczyszczeń, dawniej
stanowiły go działy 504.064 Kontrola jakości środowiska. Kontrola
zanieczyszczeń środowiska oraz 504.064.3 Systemy monitoringu środowiska.
504.064.4 Kontrola technologii służących ochronie środowiska. Technologie
nisko-odpadowe i bezodpadowe. Recykling. Składowanie i usuwanie
odpadów, obecnie są to działy 502.174 z dalszą rozbudową.
504.3 Środowisko atmosfery, teraz to dział 502.3.
504.3.054 Zanieczyszczenie atmosfery. Zanieczyszczenie powietrza, teraz
jest działem 504.5:502.3.
504.3.064.3 Monitoring atmosfery, to teraz dział 502.3:502.175.
504.4 Środowisko hydrosfery, to obecnie dział 502.51.
504.4.054 Zanieczyszczenie hydrosfery. Zanieczyszczenie wody (wód),
obecnie dział 504.5:502.51.
504.4.064.3 Monitoring hydrosfery, obecnie dział 502.51:502.175.
504.42 Środowisko morskie i oceaniczne, obecnie dział 502.51(26).
504.43 Środowisko wód podziemnych, 502.51(282.02).
504.45 Środowisko wód powierzchniowych, to obecnie 502.51(28).
504.453 Środowisko rzeczne. Rzeki, strumienie, obecnie dział 502.51(282).
12
504.455
Jeziora, zbiorniki i stawy, obecnie dział 502.51(285).
504.456
Bagna. Błota
502.51(282.3).
-
środowisko
wód
słodkich,
obecnie
dział
504.5 Środowisko litosfery, obecnie dział 502.52.
504.5.054 Zanieczyszczenie litosfery, obecnie dział 504.5:502.52.
504.53.054 Zanieczyszczenie gleb, obecnie dział 504.5:502.521.
504.75 Ekologia człowieka a środowisko, obecnie dział 502.22 Środowisko
człowieka.
A tak wyglądała praca zamiany działów w praktyce. Odszukiwałam w KHW
dział np.502.6 i dokonywałam zmian jakie nastąpiły. Po zatwierdzeniu operacji,
rekord hasła wygląda następująco:
Rekord symbolu UKD w KHW UKD po dokonanej korekcie.
W polu 153 widnieje już nowy dział, natomiast dział wycofany z użycia
widnieje w polu COR. Ponieważ oba działy 504.54 i 502.6 zostały zamienione
na 502.5, w przedstawionym przykładzie mamy pole COR występujące
dwukrotnie.
13
Bardzo pomocny okazał się fakt, iż wspomniane pole COR łączy jakby stary
symbol z nowym. W praktyce oznacza to tyle, że jeśli klasyfikator zapomni o
dokonanych zmianach i „ściągnie” z kartoteki KHW UKD symbol UKD sprzed
zmian, to system sam dokona korekty i w rekordzie książki zapisze nowy
symbol UKD.
W sytuacjach, gdy symbol UKD został wycofany z użycia a w zamian należy
stosować kilka innych, uznałyśmy za najlepsze rozwiązanie, usunięcie
nieaktualnego symbolu z kartoteki, oczywiście po wcześniejszej reklasyfikacji
książek do niego przypisanych.
Zdarzało się też, że pomimo zamiany starego działu na inny – nowy, pojawiała
się konieczność oddzielenia części księgozbioru do działów zupełnie innych.
Starałam się na bieżąco zaznaczać w referacie, które to były działy.
Brakuje w nowych tablicach wskazówek metodycznych na temat, które
działy na jakie nowe należy zamienić. Jest zaledwie kilka wskazówek, które
otrzymałyśmy od pracowników Biblioteki Narodowej , odnośnie starego 502.6 i
jego zamiany na obecny 502.5 oraz starego 504.03 na nowy 502.13/.14, jak
również zamiany działów 504.3 ; 504.4 ; 504.5 ; 504.7 odpowiednio na 502.3 ;
502.51 ; 502.52 ; 502.211. Pozostałych zmian należy doszukiwać się samemu.
Pomocne były warsztaty prezentujące nowe tablice, które odbyły się
kilkukrotnie na początku bieżącego roku – oczywiście, jeśli ktoś mógł być na
nich obecny.
Dla posługujących się tablicami UKD tak liczne zmiany symboli stanowią
dużą trudność. Powodują one, że tablice, którymi posługujemy się tracą
aktualność. Długie stosowanie nieaktualnych tablic sprawi, że poszczególnym
pozycjom nadawać będziemy symbole już wycofane. To doprowadzi do
osłabienia podstawowej zalety UKD - międzynarodowej dostępności i
czytelności tworzonych symboli. Utracimy „uniwersalność” wynikającą z samej
nazwy UKD. Dlatego też, pomimo niewątpliwej uciążliwości, staramy się na
bieżąco i w miarę naszych możliwości kadrowych, dokonywać reklasyfikacji
poszczególnych działów, korzystając z
ogólnodostępnych informacji o
zmianach, umieszczanych na stronach Consorcjum do spraw UKD.
Należy więc podkreślić konieczność przeprowadzania zmian.
Czytelnik, który zapozna się z jakimś działem i zapamięta jego symbol, może
bezproblemowo wyszukiwać dokumenty we wszystkich bibliotekach na
świecie, stosujących UKD. Właśnie dzięki czytelnikom, to co robimy, ma sens.
Należy oczywiście zaznaczyć, iż przedstawione przeze mnie zmiany
zostały dokonane na podstawie nowego wydania polskich tablic UKD, lecz
jednocześnie zostały dostosowane do potrzeb księgozbioru zgromadzonego w
naszej bibliotece.
14