Załącznik nr 1 Uzasadnienie do uchwały Komisji habilitacyjnej

Załącznik nr 1
Uzasadnienie do uchwały Komisji habilitacyjnej powołanej przez Centralną Komisję ds.
Stopni i Tytułów, na podstawie art. 18a, ust. 5 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, w brzmieniu
ustalonym Ustawą z dnia 18 marca 20ll r. (Dz. U. z 2011 r. nr 84, poz.455) w sprawie
przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego Pana dra Tomasza Olchanowskiego w
dziedzinie społeczne, dyscyplinie pedagogika
Na posiedzeniu Komisji odbytym w dniu 11 maja 2015 r. stwierdzono co następuje:
1) W przygotowanych recenzjach Recenzenci są zgodni, że w postępowaniu habilitacyjnym
została przedłożona przez Habilitanta następująca dokumentacja, na podstawie której zostały
sporządzone recenzje:
- odpis dyplomu uzyskania stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki,
- autoreferat (w wersji polskiej i angielskiej),
- wykaz opublikowanych prac naukowych oraz informacja o osiągnięciach dydaktycznych,
współpracy naukowej i popularyzacji nauki obejmujący punkty od A do I (w wersji polskiej i
angielskiej),
- oświadczenie Habilitanta o zaliczeniu do osiągnięć naukowych, oprócz monografii
Pedagogika a paradygmat nieświadomości, również prac wymienionych w autoreferacie,
- oświadczenie Jacka Sieradzana o udziale procentowym Habilitanta w przygotowaniu wstępu
do książki Narcyzm: Jednostka – Społeczeństwo – Kultura,
- teksty Habilitanta, stanowiące podstawę oceny Jego osiągnięć, w tym pracę Pedagogika a
paradygmat nieświadomości jako osiągnięcie naukowe będące podstawą ubiegania się o
nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego.
2) Przedmiotem oceny recenzentów oprócz pracy Pedagogika a paradygmat nieświadomości
były trzy inne monografie:
- Psychologia pychy. Drogi ku Jaźni
- Duchowość i narcyzm
- Wola i opętanie. Enancjodromia a rzeczywistość
oraz 9 artykułów, z których tylko jeden został opublikowany w czasopiśmie z listy C MNiSW
(Zagadnienia Naukoznawstwa, znajdujące się na liście ERIH), 3 zostały opublikowane w
niepunktowanym czasopiśmie Albo albo. Problemy psychologii i kultury, pozostałe to
rozdziały w monografiach.
3) Przedmiotem szczegółowych opinii we wszystkich trzech recenzjach stało się osiągnięcie
naukowe będące podstawą ubiegania się o nadanie stopnia naukowego doktora
habilitowanego, czyli praca Pedagogika a paradygmat nieświadomości. Została ona oceniona
w dwóch przypadkach pozytywnie, w jednym natomiast negatywnie. I tak:
- Prof. dr hab. Józef Górniewicz napisał: „Jednak mimo krytycznego spojrzenia na treść
rozprawy habilitacyjnej oceniam ją ostatecznie pozytywnie. Autor wykazuje wielką erudycję
w zakresie podejmowanej problematyki, osobliwe znawstwo zagadnienia nieświadomości, jej
odczytania w kulturze intelektualnej Europy Zachodniej jak i myśli hinduskiej. Znakomicie
orientuje się w filozofii chrześcijańskiej oraz greckiej mitologii. Potrafi znaleźć właściwe
metafory opisujące i wyjaśniające zagadki różnych ciemnych mocy ludzkiej natury. Wiedzie
czytelnika wyrazistą ścieżką po zagmatwanych polach intelektualnych psychologii głębi. I
chociaż zasadniczo nie dotyka kwestii pedagogicznych, to jednak pozostawia znaczne pole do
możliwych analiz dla kolejnych badaczy tej problematyki. Wyznacza miejsce zetknięcia się
idei nieświadomości z trudnościami wychowawczymi, samokształceniem, granicami
wychowania. Podsuwa niejako pedagogom problemy dotąd nieeksploatowane intelektualnie
przez przedstawicieli tej dyscypliny naukowej, chociaż On sam zajmuje wobec tych
zagadnień postawę raczej wstrzemięźliwą” (s. 5).
- Prof. dr hab. Paweł Dybel oceniając pracę, o której mowa zauważył, że „Książka stanowi
istotne wzbogacenie pejzażu polskiej pedagogiki współczesnej, czerpiąc swe główne
inspiracje z tradycji psychoanalizy jungowskiej. Można w niej też widzieć swoistą
alternatywę dla podobnego przedsięwzięcia, jakiego podjęła się niedawno u nas dr Klaudia
Węc, kreśląc projekt pedagogiki psychoanalitycznej, wychodząc z kolei z tradycji
freudowsko-lacanowskiej. Dr Olchanowski jest w swoich wywodach szczególnie
przekonujący, kiedy obnażając słabości dominujących dzisiaj koncepcji pedagogicznych
opartych na prymacie świadomości kreśli różne zalety związane z osobliwą postacią
pedagogiki głębi, która proces wychowania opiera na indywiduacji jednostki. Z pewnością ten
model pedagogiki zwraca uwagę na te aspekty rozwoju osobowościowego jednostki, które w
innych współczesnych teoriach pedagogicznych są pomijane lub niedostatecznie doceniane”
(s. 6).
- Dr hab. Piotr Kostyło prof. nadzw. oceniając rozprawę habilitacyjną oraz inne osiągnięcia
naukowe habilitanta stwierdził: „Osiągnięcia naukowe Habilitanta nie stanowią znacznego
wkładu w rozwój pedagogiki. Z tego, co napisałem powyżej, wyłaniają się dwie podstawowe
racje, które przemawiają za taką oceną: 1. Brak jest w tekstach Habilitanta odniesień do
podstawowych tekstów pedagogicznych, zarówno polskich, jak i zagranicznych, w których
problematyka psychologii analitycznej jest podejmowana w kontekście zagadnień
edukacyjnych. Długą, aczkolwiek niekompletną listę takich braków zamieściłem w niniejszej
recenzji. 2. W nielicznych przypadkach (dotyczy to wyłącznie monografii Pedagogika a
paradygmat nieświadomości), w których Habilitant odnosi się do kwestii pedagogicznych w
ogóle, odniesienia te są powierzchowne i przypadkowe, i w żadnym razie nie wzbogacają
pedagogiki jako dyscypliny naukowej” (s. 19). Ten sam Recenzent zauważył jednak, że
„Dokonana przeze mnie krytyczna ocena monografii Habilitanta wynika z przyjętej przeze
mnie orientacji pedagogicznej. Nie znaczy to jednak, że kwestionuję wartość monografii w
ogóle. Uważam, że recenzowana książka niesie w sobie duży walor poznawczy, jest
interesująca i skłania do licznych przemyśleń. Pozwala zapoznać się nie tylko z zasadniczymi
koncepcjami psychologii analitycznej, wypracowanymi przez C.G. Junga, ale także z
wieloma rozwinięciami tych koncepcji, pochodzącymi od uczniów i współczesnych
propagatorów tej myśli. Dostrzegam również fakt, że niekiedy Habilitant ujawnia krytyczny
stosunek do omawianych koncepcji, dyskutując z wieloma intelektualnymi propozycjami
prezentowanych przez siebie autorów. Bardzo wysoko oceniam erudycję Habilitanta;
kompetencje, które wykazuje nie tylko w psychologii analitycznej, ale także w filozofii i
literaturze zasługują na uznanie. Również styl pisarstwa Habilitanta może służyć za wzór,
zwłaszcza tam, gdzie rekonstruuje On znane i podzielane przez siebie koncepcje i
przekonania. Wszystkie te pozytywne cechy monografii cieszyłyby z pewnością o wiele
bardziej, gdyby został spełniony warunek pracy mającej ambicje pedagogiczne, tzn.
analizowane koncepcje były zakorzenione w szeroko rozumianej teorii wychowania” (s. 14).
4) Ostateczne konkluzje recenzentów są następujące:
- Prof. dr hab. J. Garniewicz stwierdził: „Biorąc pod uwagę wszystkie osiągnięcia Habilitanta
stwierdzam, że spełnia On kryteria określone w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku (z
późniejszymi zmianami) o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w
zakresie sztuki i opowiadam się jednoznacznie za dopuszczeniem Pana dra Tomasza
Olchanowskiego do dalszych etapów w procedurze habilitacyjnej” (s. 13).
- Prof. dr hab. P. Dybel sformułował następującą konkluzję: „Dlatego biorąc pod uwagę
wszystkie za i przeciw moja ocena dorobku naukowego, działalności pedagogicznej i
popularyzatorskiej dr Tomasza Olchanowskiego jest jednoznacznie pozytywna i wnoszę o
przejście do następnych etapów postępowania habilitacyjnego” (s. 8).
- Dr hab. P. Kostyło zakończył swoją recenzję w sposób następujący: „Reasumując, wkład
Habilitanta do dyscypliny pedagogiki nie może być w moim przekonaniu oceniony jako
znaczny, natomiast Jego aktywność naukowa nie spełnia w moim przekonaniu kryterium
istotności. (…) Powtórzę, że moja negatywna ocena wkładu Habilitanta do pedagogiki
wynika, po pierwsze, z braku w tekstach Habilitanta odniesień do podstawowych tekstów
pedagogicznych, zarówno polskich, jak i zagranicznych, w których problematyka psychologii
analitycznej jest podejmowana w kontekście zagadnień edukacyjnych; oraz po drugie z faktu,
że w nielicznych przypadkach, w których Habilitant odnosi się do kwestii pedagogicznych w
ogóle, odniesienia te są powierzchowne i przypadkowe, i w żadnym razie nie wzbogacają
pedagogiki jako dyscypliny naukowej. W przypadku negatywnej oceny aktywności naukowej
Habilitanta, wynika ona przede wszystkim z braku współpracy międzynarodowej Habilitanta.
Uwzględniając oba wymagania stawiane przez Ustawodawcę i mając na względzie to, że
Habilitant ubiega się o nadanie stopnia doktora habilitowanego nauk społecznych w
dyscyplinie pedagogika, moja ogólna ocena osiągnięć Habilitanta jest negatywna” (s. 23)
Recenzenci podtrzymali swoje stanowiska podczas posiedzenia Komisji Habilitacyjnej.
Po zapoznaniu się z recenzjami osiągnięć Doktora T. Olchanowskiego Komisja
stwierdziła, że podstawowy problem ujawniony w ocenie dorobku Habilitanta dotyczy braku
odniesień do podstawowych tekstów pedagogicznych. W ocenie członków Komisji
nieuzasadniony jest argument mówiący o tym, że prace Kandydata nie wzbogacają
pedagogiki jako dyscypliny naukowej. Rozważając argumenty za i przeciw w tej kwestii
członkowie Komisji (poza Dr. hab. Piotrem Kostyło prof. nadzw. podzielili stanowisko
wyrażone przez Prof. dra hab. J. Górniewicza, który zauważył w swojej recenzji, że: „Warto
w tym miejscu zaznaczyć kwestię wkładu Habilitanta do rozwoju danej dyscypliny naukowej,
jako jednego z warunków uzyskania kolejnego stopnia naukowego. Ten przepis ustawy
blokuje możliwość ubiegania się o awans naukowy tym kandydatom, których twórczość
naukowa, pisarska i praktyczne dokonania wykraczają znacznie poza obręb danej dyscypliny,
czy nawet dziedziny nauki, tak jak jest ona dzisiaj wąsko pojmowana w regulacjach
prawnych. Osoby lokujące się na obrzeżach zasadniczego nurtu nauki, realizujące pomysły
badań interdyscyplinarnych, przekraczające obowiązujące paradygmaty badawcze, maja
trudności z aplikowaniem do konkretnej rady wydziału posiadającej uprawnienia do
nadawania stopni naukowych na określonym poziomie. Wnioskodawcy muszą nagiąć swoją
twórczość w jakimś konkretnym kierunku często ze szkodą dla całości podejmowanej
problematyki, zwłaszcza spójności wywodu i jasności wnioskowania. Potykają się o rafy
metodologiczne właściwe dla danej dyscypliny naukowej oraz obowiązujące tam reguły
wnioskowania” (s. 12).
W trakcie dyskusji odbytej na posiedzeniu Komisji zwrócono uwagę na następujące kwestie:
- konieczność dostrzegania rozprawy habilitacyjnej Dra T. Olchanowskiego w innym
kontekście niż pedagogika celowościowa;
- bardzo cenne w dorobku Kandydata jest nawiązanie do zderzenia filozofii Wschodu i
Zachodu, w sytuacji w której przyzwyczailiśmy się do myślenia w eurocentrycznych
kategoriach postrzegania świata, które deprecjonują dorobek filozofii innych niż europejska;
- Habilitant analizując dorobek C.G. Junga przyjął stanowisko, aby „nie przekładać
nieprzekładalnego”, stąd m.in. brak odwołań do wcześniejszych tekstów pedagogicznych, w
których dorobek Junga był analizowany;
- reprezentowane przez Kandydata stanowisko można określić jako radykalny humanizm,
radykalny subiektywizm, nastawiony na zmianę, która musi przyjść ze strony wychowawcy;
- Dr T. Olchanowski jest w swoich pracach konsekwentny od początku swojej drogi
naukowej, zajmując się twórczością C.G. Junga;
- praca Pedagogika nieświadomości może zaowocować przełomem w podejmowaniu
problematyki psychologii głębi w pedagogice;
- konieczność otwarcia się na odmienność ponieważ nasze struktury myślenia nie pozwalają
na dostrzeżenie innej perspektywy poznawczej, a język, którym się posługujemy ma charakter
wykluczający;
- dorobek Habilitanta reprezentuje podejście transdyscyplinarne, pozwalające na
przekroczenie granic jednej dyscypliny naukowej;
- Kandydat swoim dorobkiem wyprzedza czekające nas zjawisko zderzenia z islamem, z
filozofią chińską, której prace coraz częściej są przekładane na język polski.
Po przeprowadzonej dyskusji Komisja w jawnym głosowaniu większością głosów (6 głosów
za, 1 głos przeciw, brak głosów wstrzymujących) postanowiła pozytywnie zaopiniować
wniosek o nadanie Doktorowi Tomaszowi Olchanowskiemu stopnia naukowego doktora
habilitowanego.