Badania rekomendowane w podejrzeniu chorób onkologicznych

Transkrypt

DIA
GNO
STY
KA
Badania rekomendowane
w podejrzeniu chorób
onkologicznych
Autor: dr hab. n. med. Iwona Gisterek
prof. nadzw.
Opracowanie na podstawie:
„Onkologia w Praktyce Klinicznej”
Maciej Krzakowski
Krzysztof Warzocha
dr hab. n. med. Iwona Gisterek
prof. nadzw.
Jest ordynatorem Międzynarodowego Centrum
Onkoterapii w Koszalinie oraz Kierownikiem Zakładu
Podstaw Radiologii i Radioterapii na Wydziale
Technologii i Edukacji Politechniki Koszalińskiej.
Po zakończeniu studiów w Akademii Medycznej
we Wrocławiu i odbyciu stażu podyplomowego
w 1984 roku, podjęła pracę jako asystent w Katedrze
i Zakładzie Anatomii Prawidłowej, jednocześnie
specjalizując się w otolaryngologii. W latach 1992–2012
pracowała jako asystent, później adiunkt w Katedrze
Onkologii Akademii Medycznej we Wrocławiu w zespole
prof. Jana Kornafela, gdzie uzyskała specjalizację
II stopnia z radioterapii onkologicznej (1993),
tytuł doktora nauk medycznych (1995) i doktora
habilitowanego nauk medycznych w dziedzinie
onkologii (2011). W latach 1988–2011 była zatrudniona
również w Dolnośląskim Centrum Onkologii.
Szanowni Państwo!
Kompleksowa ocena stopnia zaawansowania
choroby nowotworowej jest warunkiem podjęcia
prawidłowej decyzji o sposobie leczenia
onkologicznego. Zgodnie z założeniami
wprowadzanej w Polsce reformy ochrony
zdrowia, ciężar przeprowadzenia wstępnej
i pogłębionej diagnostyki onkologicznej
będzie spoczywać, w zasadniczej
mierze, na lekarzu ambulatoryjnej opieki
specjalistycznej. Jego zadaniem będzie
zaplanowanie wszystkich wymaganych badań
dla potwierdzenia rozpoznania nowotworu
złośliwego i ustalenia klinicznego stopnia jego
zaawansowania. Panel wykonanych badań
powinien być wiarygodną podstawą do
przygotowania planu leczenia skojarzonego
przez wielospecjalistyczne konsylium lekarskie.
Oddawane do Państwa rąk kompendium
jest zbiorem zaleceń z zakresu diagnostyki
laboratoryjnej i obrazowej w najczęściej
występujących nowotworach złośliwych.
W moim przekonaniu to zwięzłe opracowanie
będzie istotną pomocą przy prawidłowym
planowaniu diagnostyki onkologicznej, zarówno
dla specjalistów, jak i dla lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej.
prof. dr hab. Jacek Fijuth
Przewodniczący Zarządu Głównego
Polskiego Towarzystwa Onkologicznego
3
Spis treści
I część: onkologia
8 Nowotwory głowy i szyi
10 Rak przełyku
11Przerzuty raka do węzłów chłonnych
szyi z nieznanego ogniska
pierwotnego
12Nowotwory ośrodkowego
układu nerwowego
14 Nowotwory płuca
16 Rak żołądka
17 Rak trzustki i brodawki Vatera
18Rak pęcherzyka żółciowego i dróg
żółciowych zewnątrzwątrobowych
19 Nowotwory wątroby
20 Rak okrężnicy
21 Rak odbytnicy
22 Rak odbytu
23 Rak piersi
24 Rak sromu
25 Rak pochwy
26 Rak szyjki macicy
27 Rak trzonu macicy
28 Rak jajnika
29 Nowotwory złośliwe jądra
30 Rak gruczołu krokowego
31 Rak pęcherza moczowego
32 Rak nerki
33 Nowotwory tarczycy
4
34Nowotwory neuroendokrynne
przewodu pokarmowego
35 Czerniaki skóry
36 Mięsaki kości
37 Mięsaki tkanek miękkich
Ii część: hematologia
40 Zespoły mielodysplastyczne
41Ostre białaczki szpikowe
i limfoblastyczne
42 Przewlekła białaczka limfocytowa
43 Szpiczak plazmocytowy
44 Chłoniaki nieziarnicze
45 Chłoniak Hodgkina
Iii część: nowotwory
wieku dziecięcego
48Ostra białaczka limfoblastyczna
i szpikowa
49 Chłoniaki nie-Hodgkina
51 Nerwiak zarodkowy współczulny
52 Nerczak płodowy
53 Nowotwory kości
55Złośliwe guzy germinalne o lokalizacji
pozamózgowej
5
I CZĘŚĆ:
ONKOLOGIA
7
I CZĘŚĆ: ONKOLOGIA
NOWOTWORY
GŁOWY I SZYI
Nabłonkowe nowotwory głowy i szyi obejmują
raki zlokalizowane w górnej części układu
pokarmowego i oddechowego (w jamie ustnej,
gardle, krtani, nosie, zatokach obocznych nosa,
a także gruczołach ślinowych). Stanowią one
nieco ponad 5% wszystkich zarejestrowanych
w Polsce nowotworów złośliwych, częściej
występują po 45. roku życia i u mężczyzn.
Nowotwory te dają przerzuty do węzłów
chłonnych szyi, natomiast sporadycznie obserwuje
się przerzuty krwiopochodne do płuc i kości.
1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe ( • )
2.Biopsja guza z badaniem
patomorfologicznym (••)
3.Ocena stopnia zaawansowania
–Wziernikowanie bezpośrednie (••)
–TK twarzoczaszki i szyi (••)
–MR twarzoczaszki i USG szyi:
(•) USG,
(••) MR w przypadku guzów głębiej
położonych, w zaawansowaniu T2–T4 lub
z zajęciem węzłów chłonnych (cecha N+)
–RTG klatki piersiowej (•)
–USG jamy brzusznej (•)
–PET/CT u chorych w III i IV stopniu
zaawansowania nowotworu kwalifikowanych
do leczenia radykalnego (••)
8
–Pantomogram żuchwy w przypadku
podejrzenia naciekania żuchwy (••)
–RTG twarzoczaszki (•)
–Scyntygrafia kości w przypadku raków
nierogowaciejących i niezróżnicowanych
(II i III grupa WHO) (••)
–TK klatki piersiowej w przypadku masywnych
przerzutów do węzłów chłonnych szyi III i IV
grupy ( •• )
• Diagnostyka podstawowa
••
Diagnostyka pogłębiona
9
RAK PRZEŁYKU
Rzadko występujący nowotwór – rak
płaskonabłonkowy w części szyjnej i piersiowej,
a gruczolakorak w części podprzeponowej.
Występuje znacznie częściej u mężczyzn.
Wczesnym objawem są trudności w połykaniu
pokarmów stałych, później nasila się dysfagia.
1.Badanie podmiotowe i przedmiotowe ( • )
2.Ezofagoskopia z pobraniem materiału
do badania patomorfologicznego ( •• )
3.Endoultrasonografia (EUS) ( •• )
4.TK klatki piersiowej ( •• )
5.TK jamy brzusznej ( •• )
6.PET/CT ( •• )
7.USG szyi ( • )
8.Konwencjonalne badanie radiologiczne ( • )
••
10
PRZERZUTY RAKA DO WĘZŁÓW
CHŁONNYCH SZYI Z NIEZNANEGO
OGNISKA PIERWOTNEGO
2. TK narządów głowy i szyi (••)
3.MR w przypadku wątpliwości klinicznych
w interpretacji TK (••)
4.USG szyi z oceną zmian węzłowych i tarczycy (•)
5.RTG klatki piersiowej (•)
6.TK klatki piersiowej (••)
7.USG narządów jamy brzusznej (•)
8.TK narządów jamy brzusznej (••)
9.Ocena markerów nowotworowych (••)
10.PET/CT, gdy na podstawie powyższych badań
nie można ustalić ogniska pierwotnego (••)
11.Diagnostyka HPV-16 i Epsteina-Barr
w przypadku raka płaskonabłonkowego
i niezróżnicowanego (••)
••
11
NOWOTWORY
OŚRODKOWEGO
UKŁADU NERWOWEGO
Pierwotne złośliwe nowotwory mózgu i innych
części ośrodkowego układu nerwowego stanowią
2% wszystkich zachorowań na nowotwory
w Polsce. Glejaki stanowią 70–80% pierwotnych
nowotworów złośliwych OUN. Ta grupa
nowotworów z reguły nie daje przerzutów,
a ich złośliwy charakter polega na naciekaniu
otaczającej tkanki mózgowej.
1.Badanie podmiotowe i przedmiotowe
–Wywiad (•)
–Ogólne badanie przedmiotowe z określeniem
RR i czynności serca (echokardiogram) (•)
–Badanie neurologiczne (•)
–Ocena stanu sprawności (skala WHO lub
Karnofsky’ego) (•)
–Badanie dna oka u pacjentów
z objawami sugerującymi podwyższone
ciśnienie śródczaszkowe (skierowanie
od lekarza POZ) (••)
2.Badania obrazowe
–MR bez i po dożylnym podaniu
paramagnetycznego środka
kontrastowego (••)
–TK z kontrastem (••)
–Angiografia MR lub TK (ew. z podaniem
kontrastu dotętniczo) (••)
–PET/CT (również jako badanie porównawcze
po leczeniu – różnicowanie z odczynami
popromiennymi) z 18 F-FDG, MET, F-DOPA,
cholina znakowana 18 F lub 11 C, receptorami
somatostatyny (••)
12
3.Badania uzupełniające
–Badanie okulistyczne (skierowanie
od lekarza POZ) (••)
–Audiometria i badanie błędników (••)
–Elektroencefalografia (••)
–Słuchowe, wzrokowe, somatosensoryczne
i motoryczne potencjały wywołane (••)
–Ocena stężenia markerów nowotworowych
(βHCG i AFP) (••)
–Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (••)
–Ocena stężenia hormonów przysadki we krwi
(TSH) (•)
••
13
NOWOTWORY
PŁUCA
Rak płuca jest najczęściej występującym
nowotworem złośliwym w Polsce.
W ostatnich latach jest rozpoznawalny u około
16 000 mężczyzn i 6000 kobiet rocznie.
Spośród nowotworów złośliwych jest przyczyną
największej liczby zgonów u mężczyzn i kobiet.
Rak płuca rozwija się w dużych oskrzelach lub
obwodowo (rak gruczołowy). Przerzuty raka płuca
pojawiają się najczęściej w regionalnych węzłach
chłonnych, a drogą krwionośną najczęściej
w wątrobie, mózgu, drugim płucu, kościach,
nadnerczach, tkance podskórnej i szpiku kości.
Nowotwór ten może szerzyć się miejscowo przez
naciekanie anatomicznych struktur śródpiersia
oraz przepony, opłucnej i ściany klatki piersiowej.
1.Badanie przedmiotowe i podmiotowe (•)
2.RTG (•)
3. TK klatki piersiowej (••)
4.Bronchoskopia ( •• )
5.Badanie patomorfologiczne lub
cytologiczne materiału uzyskanego w trakcie
bronchoskopii ( •• )
6.MR klatki piersiowej, gdy nie można ocenić stanu
okolicznych struktur (ściany klatki piersiowej,
przepony, dużych naczyń) ( •• )
7.PET/CT w przypadku pojedynczego guzka
w miąższu płuca (gdy podczas bronchoskopii
nie stwierdzono zmian rozrostowych
w oskrzelach) ( •• )
14
8.Badanie obrazowe mózgu u chorych z DRP
i w II lub III stopniu zaawansowania NDRP
przed leczeniem radykalnym ( •• )
10. USG jamy brzusznej ( • )
11.Scyntygrafia kości zawsze w DRP i przy
podejrzeniu rozsiewu w NDRP ( •• )
12.Obustronna trepanobiopsja szpiku zawsze
przed leczeniem radykalnym w DRP ( •• )
13.Badanie spirometryczne celem oceny wydolności
oddechowej ( • )
••
15
RAK ŻOŁĄDKA
Zachorowalność i umieralność na raka żołądka
systematycznie spada, jednak utrzymuje się
w Polsce na dość wysokim poziomie w stosunku
do innych krajów europejskich. Wczesnej
postaci raka nie towarzyszą charakterystyczne
objawy, choroba zaawansowana objawia się
chudnięciem, uczuciem sytości, nudnościami.
Nowotwór ten daje przerzuty drogą chłonną
do lokoregionalnych węzłów chłonnych,
jak i krwiopochodne przerzuty odległe.
2.Gastroskopia z pobraniem materiału do badania
patomorfologicznego ( •• )
5.TK jamy brzusznej i miednicy ( •• )
6.Laparoskopia diagnostyczna ( •• )
••
16
RAK TRZUSTKI
I BRODAWKI VATERA
Rak trzustki stanowi 3% wszystkich nowotworów,
a rak brodawki Vatera występuje bardzo rzadko
(0,2% nowotworów przewodu pokarmowego).
Wczesny rak trzustki jest z reguły rozpoznawany
przypadkowo, rak zaawansowany objawia się
bólami w nadbrzuszu, chudnięciem, żółtaczką,
biegunką tłuszczową.
2.Ocena stężenia markerów nowotworowych
(CA19-9), ocena wydolności szpiku kostnego,
wątroby i nerek ( •• )
3.TK lub MR jamy brzusznej wg protokołu
trzustkowego ( •• )
5.Gastroskopia z cholangiopankreatografią
wsteczną z pobraniem materiału do badania
patomorfologicznego (rak brodawki Vatera) ( •• )
6.PET/CT (zwłaszcza różnicowanie stanu zapalnego
z procesem nowotworowym) ( •• )
••
17
RAK PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO
I DRÓG ŻÓŁCIOWYCH
ZEWNĄTRZWĄTROBOWYCH
Rak pęcherzyka żółciowego jest najczęstszym
i najbardziej agresywnym nowotworem dróg
żółciowych. W 90% przypadków współistnieje
z kamicą pęcherzyka żółciowego. Objawowa
faza choroby (ból w podżebrzu, żółtaczka, utrata
masy ciała) zwykle oznacza nieoperacyjność
ze względu na przerzuty do lokoregionalnych
węzłów chłonnych lub odległe.
2.USG jamy brzusznej ( • )
3.Cholangiopankreatografia MR lub TK
wg protokołu wielofazowego ( •• )
4.Cholangiopankreatografia wsteczna z pobraniem
materiału do badania patomorfologicznego ( •• )
5.PET/CT, ponieważ ww. badania są mało dokładne
(<60%) w ocenie zajęcia węzłów chłonnych ( •• )
••
18
NOWOTWORY
WĄTROBY
Rak wątrobowokomórkowy zajmuje 5. miejsce
pod względem częstości występowania na świecie,
przy czym 80% zachorowań dotyczy krajów Azji
i Afryki. Do najważniejszych czynników ryzyka
zachorowania należy marskość pozapalna
(zwłaszcza po infekcji wirusami hepatotropowymi
HBV i HCV), spożycie alkoholu i choroby
metaboliczne wątroby.
3.TK lub MR dynamiczne wielofazowe po podaniu
kontrastu (pierwotne nowotwory) ( •• )
4.TK klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy
(wtórne nowotwory) ( •• )
5.MR jamy brzusznej – wyższa czułość niż
TK dla wykrywania przerzutów z przewodu
pokarmowego ( •• )
(CEA, CA19-9, AFP), ocena wydolności wątroby ( •• )
7.PET/CT (szczególnie techniką hybrydową) ( •• )
••
19
RAK OKRĘŻNICY
Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej
występujących nowotworów złośliwych – w Polsce
zajmuje pod tym względem 2. miejsce u obu płci
(mężczyźni 12%, kobiety 10%), a zachorowalność
na ten nowotwór systematycznie wzrasta. Objawy
raka jelita grubego zależą od jego lokalizacji
i zaawansowania; do najczęstszych należą bóle
brzucha, krwawienie utajone i zmiana rytmu
wypróżnień.
(CEA) ( •• )
6.MR jamy brzusznej do oceny głębokości
naciekania w ścianie odbytnicy ( •• )
8.PET/CT u chorych z podejrzeniem przerzutów,
niejasnym obrazem TK bądź przed podjęciem
decyzji o usunięciu przerzutów ( •• )
••
20
RAK ODBYTNICY
(CEA) ( •• )
3. USG jamy brzusznej ( •)
5. TK klatki piersiowej ( •• )
6. MR miednicy małej ( •• )
8.PET/CT u chorych z niejasnym obrazem TK
bądź przed podjęciem decyzji o usunięciu
przerzutów ( •• )
••
21
RAK ODBYTU
Rak odbytu występuje rzadko, częściej chorują
kobiety niż mężczyźni, a wiek zachorowania
to zwykle 60–65 lat. Głównym czynnikiem ryzyka
jest infekcja wirusem HPV i HIV. Najczęstszym
objawem są krwawienia z odbytu.
2.MR miednicy lub TK miednicy ( •• )
3.RTG klatki piersiowej ( • )
4. USG jamy brzusznej i miednicy małej ( • )
5. TK jamy brzusznej ( •• )
6.Przeciwciała anty-HIV, biochemia, morfologia ( • )
7.Badanie ginekologiczne + cytologiczne ( • )
••
22
RAK PIERSI
Rak piersi jest najczęściej występującym
nowotworem złośliwym u kobiet, ale jest drugą
(po raku płuca) przyczyną zgonów. Rak piersi
u mężczyzn występuje bardzo rzadko. Etiologia
tego nowotworu w większości przypadków jest
nieznana, tylko 3–5% chorych jest nosicielami
mutacji BRCA1 i BRCA2. Badania przesiewowe
(skrining) polegające na poddawaniu badaniu
mammograficznemu kobiet bez objawów
klinicznych jest najlepszą metodą wczesnego
wykrywania raka piersi.
2.Badania laboratoryjne ( • )
3.Badania obrazowe piersi: mammografia i USG ( • )
4.MR piersi przy niejednoznacznych obrazach
USG /MMG ( •• )
6.Scyntygrafia kości w III stopniu
zaawansowania ( •• )
7.TK jamy brzusznej i miednicy małej ( •• )
8.USG jamy brzusznej i miednicy małej ( • )
••
23
RAK SROMU
Rak sromu jest rzadką chorobą i stanowi tylko
2,5–5% nowotworów złośliwych narządów
płciowych u kobiet, co oznacza około 500 nowych
zachorowań rocznie w Polsce. Stanem
przednowotworowym jest śródnabłonkowa
metaplazja sromu. Współcześnie rozróżnia się
dwie główne grupy raka płaskonabłonkowego
sromu: związany i niezwiązany z infekcją wirusem
brodawczaka ludzkiego (HPV). Leczenie raka
sromu powinno odbywać się jedynie w wysoko
wyspecjalizowanych ośrodkach onkologicznych
ze względu na niewielką częstość występowania
i złożoność postępowania.
2.MR miednicy lub TK miednicy ( •• )
4.USG ( • )
6.Przeciwciała anty-HIV, biochemia, morfologia ( • )
7.Badanie ginekologiczne i cytologiczne ( • )
••
24
RAK POCHWY
Nowotwory pierwotne pochwy występują bardzo
rzadko – w Polsce odnotowuje się jedynie
80–90 nowych zachorowań rocznie. Szczyt
zachorowalności występuje w 70.–80. roku życia.
Do czynników związanych z występowaniem
raka pochwy należą choroby przenoszone drogą
płciową, przewlekłe stany zapalne oraz infekcja
wirusem HPV.
2.Badanie ginekologiczne z USG przezpochwowym
badaniem cytologicznym ( • )
3.Kolposkopia ( •• )
5.Rektosigmoidoskopia ( •• )
6.Cystoskopia ( •• )
7.MR miednicy małej ( •• )
••
25
RAK SZYJKI MACICY
Zachorowalność na raka szyjki macicy w Polsce
obniża się od połowy lat 80. XX wieku i jest
na średnim poziomie w stosunku do innych krajów
na świecie. W etiologii najważniejszą rolę odgrywa
infekcja wirusem HPV. Badania przesiewowe
w kierunku raka szyjki macicy przyczyniają się do
zmniejszenia zachorowalności oraz umieralności.
2.Badanie ginekologiczne z USG
przezpochwowym ( • )
5.TK jamy brzusznej i miednicy małej (w II – IV
stopniu zaawansowania) ( •• )
6.MR miednicy małej (w II – IV stopniu
zaawansowania) ( •• )
7.PET/CT (w II – IV stopniu zaawansowania) ( •• )
8.Cystoskopia (w II – IV stopniu
9.Rektoskopia (w II – IV stopniu
••
26
RAK TRZONU
MACICY
Rak trzonu macicy jest najczęściej występującym
i najlepiej rokującym nowotworem złośliwym
narządu płciowego kobiety. Jednocześnie jest
czwarty pod względem częstości występowania
u kobiet. W etiologii podstawowe znaczenie
ma nadmierne pobudzenie endometrium
przez estrogeny bez przeciwstawnego działania
progestagenów. Doustna antykoncepcja
hormonalna preparatami 2-składnikowymi
zmniejsza ryzyko zachorowania. U większości
chorych rak trzonu macicy jest rozpoznawany
we wczesnym stopniu zaawansowania z uwagi
na częste występowanie krwawienia z dróg
rodnych.
5.TK jamy brzusznej i miednicy małej ( •• )
6.MR jamy brzusznej i miednicy małej ( •• )
7.PET/CT w celu wykluczenia odległych
przerzutów ( •• )
••
27
RAK JAJNIKA
Nowotwory jajnika pod względem
zachorowalności są w Polsce na 6. miejscu, ale
na 5. miejscu pod względem częstości przyczyn
zgonów. Do najważniejszych czynników ryzyka
należy nosicielstwo mutacji BRCA1 i BRCA2,
zespoły dziedzicznego raka jajnika, piersi i jelita
grubego. Ryzyko wystąpienia zmniejszają:
stosowanie antykoncepcji hormonalnej, wycięcie
macicy i karmienie piersią. W raku jajnika nie ma
objawów patognomicznych, ale u większości
chorych ponad rok przed rozpoznaniem
nowotworu występują niespecyficzne objawy
dyspeptyczne.
(CA125, CA15-3, CEA, CA19-9) ( •• )
7.TK miednicy i jamy brzusznej ( •• )
••
28
NOWOTWORY
ZŁOŚLIWE JĄDRA
Rak jądra rozpoznaje się zwykle pomiędzy
25. a 40. rokiem życia, u mężczyzn w wieku
15–35 lat jest to najczęstszy nowotwór złośliwy.
Nasieniaki dotyczą zwykle mężczyzn między
25. a 45. rokiem życia, a nienasieniaki występują
najczęściej w wieku 15–30 lat. Czynnikami
zwiększającymi ryzyko zachorowania są
wnętrostwo i zespół Klinefeltera. Najczęściej
spotykanym objawem jest powiększenie części
lub całego jądra. Powiększone jądro jest twarde,
wyraźnie cięższe i niebolesne.
1.Badanie podmiotowe i przedmiotowe (•)
(AFP, ßHCG, LDH) ( •• )
3.USG moszny ( • )
4.RTG klatki piersiowej ( • ) 5. TK klatki piersiowej ( •• )
7.Scyntygrafia kości ( •• )
8.PET/CT w razie niejednoznaczności innych badań
obrazowych ( •• )
••
29
RAK GRUCZOŁU
KROKOWEGO
Rak gruczołu krokowego jest drugim pod
względem częstości występowania nowotworem
u mężczyzn (ponad 13% zachorowań na
nowotwory). Wykrywalność tego nowotworu
dynamicznie rośnie, głównie poprzez oznaczanie
stężenia markera PSA w surowicy krwi –
umożliwia to wykrywanie raków bezobjawowych.
Do najważniejszych czynników ryzyka należą wiek
oraz uwarunkowania genetyczne. Rak gruczołu
krokowego we wczesnych stadiach rozwoju
nie wywołuje objawów klinicznych.
(PSA) (• )
3.DRE (badanie palcem przez odbytnicę) ( • )
4.TRUS (ultrasonografia przezodbytnicza) ( • )
5.TK miednicy małej ( •• )
6.MR miednicy małej ( •• )
7.Scyntygrafia kości (gdy PSA >20 ng/ml,
Gleason >6) ( •• )
••
30
RAK PĘCHERZA
MOCZOWEGO
W krajach Unii Europejskiej rak pęcherza
moczowego stanowi 5% wszystkich nowotworów
złośliwych i zajmuje 4. miejsce pod względem
częstości występowania u mężczyzn oraz
11. u kobiet. Czynnikami sprzyjającymi
powstaniu tego nowotworu są palenie tytoniu
i alkoholizm, ale również praca w narażeniu
na liczne karcinogenne substancje chemiczne.
Najczęstszym objawem raka pęcherza moczowego
jest krwiomocz.
2.Badanie moczu ( • )
5.USG jamy brzusznej i miednicy małej ( • )
6.Urografia ( •• )
7.Cystoskopia ( •• )
8.TK lub MR miednicy małej ( •• )
9.Scyntygrafia w przypadku podejrzenia przerzutów
do kości ( •• )
••
31
RAK NERKI
Rak nerkowokomórkowy stanowi
2–3% nowotworów złośliwych. Wśród chorych
dominują mężczyźni, a szczyt zachorowań
obserwuje się pomiędzy 60. a 70. rokiem życia.
Najważniejszymi czynnikami etiopatologicznymi
są palenie tytoniu, otyłość i nadciśnienie
tętnicze. Wiele nowotworów nerek nie powoduje
objawów i ponad połowę raków rozpoznaje
się przypadkowo podczas badań obrazowych
wykonywanych z innych przyczyn.
3.TK lub MR jamy brzusznej i miednicy małej ( •• )
6.Scyntygrafia w przypadku podejrzenia przerzutów
do kości ( •• )
7.TK lub MR mózgu w przypadku podejrzenia
przerzutów do mózgu ( •• )
••
32
NOWOTWORY
TARCZYCY
Rak tarczycy należy do 10 najczęściej
rozpoznawanych nowotworów złośliwych
u kobiet. Rak rdzeniasty tarczycy (25% raków)
jest uwarunkowany genetycznie. Wskazaniami
do wdrożenia diagnostyki jest guzek tarczycy
lub powiększenie tego narządu.
2.USG szyi (tarczycy i węzłów chłonnych) (• )
4.Stężenie kalcytoniny, TSH we krwi ( • )
5.Badanie laryngologiczne ( •• )
6.TK szyi w celu oceny operacyjności zmian
nowotworowych ( •• )
••
33
NOWOTWORY
NEUROENDOKRYNNE
PRZEWODU POKARMOWEGO
Nowotwory neuroendokrynne przewodu
pokarmowego wywodzą się z 15 typów
wyspecjalizowanych komórek układu
neuroendokrynnego przewodu pokarmowego
i trzustki. Nowotwory te mogą wykazywać
aktywność hormonalną, ale znaczna ich
część nie wydziela wystarczającej dla
wystąpienia objawów ilości hormonów czy amin
biogennych. Przeszło połowę tych nowotworów
stanowią rakowiaki. Rozpoznanie raka
neuroendokrynnego wymaga wykonania badania
immunohistochemicznego z użyciem typowych
dla wszystkich GEP-NEN markerów komórek
neuroendokrynnych.
2.Diagnostyka laboratoryjna (CgA, 5-HIAA,
serotonina) ( •• )
4.TK lub/i MR jamy brzusznej ( •• )
5.EUS (ultrasonografia endoskopowa) ( •• )
6.Panendoskopia, kolonoskopia ( •• )
7.SRS (obrazowanie receptorów
somatostatynowych metodami medycyny
nuklearnej) ( •• )
8.PET/CT w przypadku nowotworów nisko
zróżnicowanych ( •• )
••
34
CZERNIAKI SKÓRY
Czerniaki skóry są nowotworami wywodzącymi
się z neuroektodermalnych komórek
melanocytarnych. W Polsce czerniaki występują
względnie rzadko, są jednak nowotworami
o największej dynamice wzrostu liczby
zachorowań. Mediana wieku zachorowań
u obydwu płci wynosi 50 lat. Za najistotniejsze
czynniki zwiększonego ryzyka zachorowania
uznaje się intensywne działanie promieniowania
ultrafioletowego, naturalnego i sztucznego, stałe
drażnienie mechaniczne lub chemiczne, niską
zawartość barwnika w skórze oraz predyspozycje
genetyczne. W chwili rozpoznania u 80% chorych
zmiana ma jedynie charakter miejscowy, u 15%
regionalny, a tylko u 5% uogólniony. System
kliniczny ABCD(E): A – asymetria, B – brzegi
nierówne, C – kolor różnorodny, D – średnica
>5 mm, E – elevation – uwypuklenie powierzchni
pozwala na rozpoznanie 50% czerniaków.
2.Dermoskopia - badanie wykonuje dermatolog
(skierowanie od lekarza POZ) ( •• )
3.RTG klatki piersiowej (• )
5.TK lub/i PET/CT w III stopniu zaawansowania
nowotworu ( •• )
••
35
MIĘSAKI KOŚCI
Mięsaki kości u dorosłych stanowią
zróżnicowaną grupę nowotworów pochodzenia
mezenchymalnego. Występują rzadko – stanowią
poniżej 0,5% nowych przypadków wszystkich
nowotworów złośliwych. Najważniejszy i wczesny
objaw tych nowotworów stanowi ból, który jest
silniejszy w nocy i stopniowo narasta w kolejnych
miesiącach choroby.
2.RTG kości ( • )
3.TK obszaru nowotworu ( •• )
4.PET/CT (w przypadku drobnokomórkowych
mięsaków) ( •• )
••
36
MIĘSAKI TKANEK
MIĘKKICH
W Polsce mięsaki tkanek miękkich stanowią
1% wszystkich nowotworów złośliwych. Większość
z nich ma charakter nowotworów sporadycznych,
choć część wiąże się z niektórymi zespołami
uwarunkowanymi genetycznie. Anatomiczne
umiejscowienie mięsaków tkanek miękkich:
50% w kończynach, 20% w jamie zaotrzewnowej,
a 10% w regionie głowy i szyi. W większości
przypadków jedynym objawem jest niebolesny
guz, najczęściej zlokalizowany podpowięziowo.
2.RTG kości okolicy zmienionej nowotworowo ( • )
3.RTG klatki piersiowej ( • ) 4.TK klatki piersiowej ( •• )
5.MR w przypadku lokalizacji kończynowej
lub powłok tułowia ( •• )
6.TK spiralne w ocenie przestrzeni
zaotrzewnowej ( •• )
••
37
II CZĘŚĆ:
HEMATOLOGIA
40 Zespoły mielodysplastyczne
41Ostre białaczki szpikowe
i limfoblastyczne
42 Przewlekła białaczka limfocytowa
43 Szpiczak plazmocytowy
44 Chłoniaki nieziarnicze
39
II CZĘŚĆ: HEMATOLOGIA
ZESPOŁY
MIELODYSPLASTYCZNE
Zespoły mielodysplastyczne są niedawno
wyodrębnioną kategorią nowotworowych
chorób krwi, która została zaliczona do schorzeń
nowotworowych. W związku ze zmianami
w kwalifikacji nieznana jest częstość ich
występowania. Należą do nich niedokrwistość
oporna na leczenie i cytopenia oporna na
leczenie. Miejscem rozpoznania i leczenia tych
schorzeń są ośrodki hematologiczne.
2.Badania laboratoryjne: morfologia, rozmaz,
płytki krwi ( • ), trepanobiopsja szpiku (••)
3.RTG klatki piersiowej (•)
4.USG jamy brzusznej (•)
5.Ewentualnie TK wynikające ze wskazań (••)
6.Badanie HLA u chorych poniżej 60. roku życia (••)
••
40
OSTRE BIAŁACZKI SZPIKOWE
I LIMFOBLASTYCZNE
Ostre białaczki szpikowe i limfoblastyczne są
heterogenną grupą chorób, które nieleczone
w ciągu kilku tygodni prowadzą do śmierci.
Rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia powinno być
prowadzone wyłącznie w wyspecjalizowanych
jednostkach o najwyższym poziomie
referencyjności.
1. Badanie przedmiotowe i podmiotowe (•)
2.Badania laboratoryjne: morfologiczne krwi
z oceną cytologiczną rozmazu, biochemiczne
krwi, badanie moczu, badania hemostazy
i krzepnięcia (•)
3.Biopsja aspiracyjna szpiku (••)
4. USG jamy brzusznej (•)
5. RTG klatki piersiowej (•)
6.Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (••)
••
41
PRZEWLEKŁA BIAŁACZKA
LIMFOCYTOWA
Zgodnie z klasyfikacją WHO przewlekła białaczka
limfocytowa to postać białaczkowa chłoniaka
limfocytowego, a jedyną różnicę stanowi
pierwotne zajęcie szpiku kostnego z obecnością
krążących w nim małych limfocytów. Jest
najczęściej występującą białaczką u ludzi
dorosłych w Europie i Ameryce Północnej.
W początkowym okresie przebiega bezobjawowo,
a pierwszym symptomem choroby mogą być
objawy ogólne.
2.Morfologia krwi obwodowej ( • )
3.Ocena immunofenotypowa limfocytów
krwi obwodowej ( •• )
4.Trepanobiopsja szpiku kostnego ( •• )
5.Stężenie LDH, beta2-mikroglobuliny
w surowicy ( •• ), proteinogram ( • )
6.Analiza cytogenetyczna ( • )
9.Ewentualnie TK wynikające ze wskazań ( •• )
••
42
SZPICZAK
PLAZMOCYTOWY
Szpiczaki plazmocytowe to grupa chorób
nowotworowych, w przebiegu których dochodzi
do proliferacji atypowych plazmocytów
najczęściej lokalizujących się w kościach płaskich.
Czas, jaki upływa od inicjacji nowotworu do
wystąpienia objawów, bywa długi i może wynosić
20–30 lat.
2.Badania laboratoryjne: morfologia, rozmaz,
płytki krwi, retikulocyty ( •)
3.Trepanobiopsja szpiku kostnego ( •• )
4.Badanie cytogenetyczne ( •• )
7.Ewentualnie TK wynikające ze wskazań ( •• )
••
43
CHŁONIAKI
NIEZIARNICZE
Chłoniaki to heterogenna grupa chorób
układu chłonnego, w których dochodzi do
proliferacji limfocytów B lub T albo komórek NK.
Ze względu na różnorodne umiejscowienie nie ma
charakterystycznych objawów choroby,
a jej przebieg jest zależny od typu chłoniaka.
2.Badania laboratoryjne: morfologia i rozmaz,
biochemia – w tym LDH, kwas moczowy,
proteinogram ( • )
4.TK szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej
i miednicy ( •• )
5.Badanie histopatologiczne szpiku z miednicy
i mielogram ( •• )
6.Echokardiogram ( • ) kardioscyntygrafia ( •• )
7.Antygen HBs ( • ), przeciwciała anty-HCV,
anty-HIV ( •• )
8.PET/CT zalecane, aby ułatwić interpretację
badania planowanego po leczeniu ( •• ) 9.TK głowy ( ••)
10.MR w celu oceny zmian w kanale kręgowym,
oczodole, głowie i tkankach miękkich ( •• )
11.Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ( •• )
12.Gastroskopia w przypadku podejrzenia zmian
w żołądku ( •• )
••
44
CHŁONIAK
HODGKINA
Chłoniaki nieziarnicze stanowią mniej niż 1%
zachorowań na nowotwory złośliwe. Występują dwa
szczyty zachorowań: pomiędzy 25. a 30. i 45. a 50.
rokiem życia. Podstawą rozpoznania jest badanie
histopatologiczne węzła chłonnego lub nacieczonej
ziarniczo tkanki. Do badania mikroskopowego
konieczne jest pobranie całego węzła chłonnego.
Choroba rozpoczyna się z reguły niebolesnym
powiększeniem obwodowych węzłów chłonnych.
2.Badania laboratoryjne: morfologia z rozmazem
mikroskopowym, badania biochemiczne ( • )
3.Badanie cytologiczne szpiku kostnego ( •• )
4.Badanie histopatologiczne trepanobioptatu
z obydwu kości biodrowych ( •• )
5.RTG klatki piersiowej PA i boczne ( • ) 6.TK klatki piersiowej ( •• )
7.TK jamy nosowej i gardła w przypadku zajęcia górnych
węzłów chłonnych szyi ( •• )
8.TK szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy ( •• )
9.PET/CT w celu oceny stanu wyjściowego do oceny
końcowej odpowiedzi na leczenie ( •• )
10.Badanie laryngologiczne (skierowanie
od lekarza POZ) ( •• )
11.Konsultacja stomatologiczna ( • )
12.Badanie czynności serca
(echokardiogram, EKG) ( • )
13.Badanie wydolności płuc (spirometria) ( • )
••
45
III CZĘŚĆ:
NOWOTWORY WIEKU
DZIECIĘCEGO
48Ostra białaczka limfoblastyczna
i szpikowa
49 Chłoniaki nie-Hodgkina
51 Nerwiak zarodkowy współczulny
52 Nerczak płodowy
53 Nowotwory kości
55Złośliwe guzy germinalne o lokalizacji
pozamózgowej
47
III CZĘŚĆ: NOWOTWORY WIEKU DZIECIĘCEGO
OSTRA BIAŁACZKA
LIMFOBLASTYCZNA
i SZPIKOWA
Ostre białaczki są chorobami nowotworowymi
układu krwiotwórczego, w których występuje
klonalny rozrost niedojrzałych komórek
poszczególnych linii krwiotwórczych, co powoduje
zahamowanie prawidłowej czynności szpiku
i wyparcie z niego prawidłowych komórek.
Białaczki stanowią 30% wszystkich nowotworów
wieku dziecięcego (350 nowych zachorowań
w Polsce rocznie). Białaczka może pojawić
się w każdym wieku – także u noworodków
i niemowląt.
2.Punkcja lędźwiowa ( •• )
3.RTG klatki piersiowej PA i boczne ( • )
4.MR lub TK klatki piersiowej ( •• )
5.Prześwietlenie ręki – rzut grzbietowo-dłoniowy ( • )
6.Prześwietlenie lędźwiowego odcinka kręgosłupa –
boczne ( • )
7.USG szyi, śródpiersia, jamy brzusznej ( • )
8.MR czaszki ( •• )
9.EKG i echokardiografia ( • )
10.Badanie neurologiczne i EEG ( •• )
11.Ofalmoskopia u okulisty (ze skierowaniem
••
48
CHŁONIAKI
NIE-HODGKINA
Chłoniaki nieziarnicze występują w Polsce z częstością
11 dzieci na milion w ciągu roku. Szczyt zachorowań
przypada pomiędzy 7. a 10. rokiem życia. Chłoniaki
nieziarnicze stanowią grupę heterogennych chorób
o różnym rokowaniu.
1.Badanie przedmiotowe i podmiotowe ( • )
2.RTG klatki piersiowej PA i boczne, w przypadku zmian
w klatce piersiowej ( • ), TK klatki piersiowej ( •• )
3.RTG jam obocznych nosa ( • ), TK twarzoczaszki ( •• )
4.TK jamy brzusznej i miednicy lub MR jamy brzusznej
i miednicy ( •• )
5.Punkcja szpiku z talerza biodrowego ( •• )
7.Badanie cytologiczne płynów pobranych z jam ciała ( •• )
8.Badanie TK czaszki z kontrastem lub MR ( •• )
9.Badanie MR kręgosłupa w przypadku objawów
neurologicznych ( •• )
10.Scyntygrafia kości ( •• ) i ew. celowany RTG kości ( • )
11.Morfologia krwi obwodowej z rozmazem, układ
krzepnięcia, AspAT, Alat, GGTP, fosfataza alkaliczna,
białko, albuminy, globuliny, stężenie elektrolitów,
mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego, glukozy, LDH,
CRP ( • ), IgG, IgA, IgM, HBV, HCV, CMV, HIV, EBV ( •• )
12.Badanie ogólne moczu ( • )
13.Badanie EKG i echokardiografia serca ( • )
14.Badanie dna oka u okulisty (ze skierowaniem
15.Badanie laryngologiczne (ze skierowaniem
16.Badanie neurologiczne ( •• )
•• Diagnostyka pogłębiona
49
CHŁONIAK HODGKINA
Chłoniaki ziarnicze stanowią 5–7% chorób
nowotworowych u dzieci. Chorobę Hodgkina
rozpoznaje się rzadko u dzieci poniżej 4. roku życia.
Częściej zapadają na nią dzieci z wrodzonymi bądź
nabytymi zaburzeniami odporności.
2.Morfologia krwi obwodowej z rozmazem
i retikulocytozą, OB ( • )
3.Obustronna biopsja aspiracyjna i trepanobiopsja szpiku
kostnego ( •• )
4.Badania biochemiczne oceniające funkcję wątroby
i nerek, LDH i fosfataza alkaliczna (• )
5.Badania immunologiczne ( • )
6.Badanie ogólne moczu ( • )
7.Badania serologiczne: HBV, HCV, HIV, CMV, EBV ( •• )
10.USG jamy brzusznej i miednicy ( • )
11.TK klatki piersiowej, szyi, pach, pachwin oraz jamy
brzusznej z kontrastem ( •• )
12.TK lub MR głowy przy podejrzeniu zajęcia OUN ( •• )
13.Celowane zdjęcie radiologiczne i TK/MR kości przy
obecności bólów kostnych ( •• )
14.MR/TK kręgosłupa przy podejrzeniu
nadtwardówkowego ucisku rdzenia ( •• )
15.PET/CT całego ciała ( •• )
16.Scyntygrafia kości przy podejrzeniu ich zajęcia ( •• )
50
•• Diagnostyka pogłębiona
NERWIAK ZARODKOWY
WSPÓŁCZULNY
Nerwiak zarodkowy współczulny to
7–10% nowotworów wieku dziecięcego
i jednocześnie 30–50% wszystkich guzów
występujących u noworodków. Większość
zachorowań występuje u dzieci poniżej 2. roku
życia. Najczęstsze umiejscowienie guza to okolica
zaotrzewnowa jamy brzusznej (60–80%) i tylne
śródpiersie (15%).
2.Morfologia krwi ( • )
3.Ocena funkcji nerek i wątroby, stężenie jonów,
LDH, ferrytyna, NSE ( •• )
4.Badanie moczu ogólne ( • ), metabolity
katecholamin ( •• )
5.Scyntygrafia izotopowa ( •• )
7.TK lub MR guza pierwotnego ( •• )
8.Biopsja aspiracyjna i trepanobiopsja szpiku
kostnego ( •• )
••
51
NERCZAK PŁODOWY
Nerczak płodowy stanowi 7–8% nowotworów
złośliwych u dzieci. W Polsce rejestruje się
80 nowych zachorowań rocznie, najczęściej
u dzieci od 1. do 5. roku życia.
2.Badania laboratoryjne (morfologia,
biochemia) ( • )
3.RTG zmienionego obszaru ( • )
4.MR lub/i TK zmienionego obszaru ( •• )
••
52
NOWOTWORY KOŚCI
Kostniakomięsak (osteosarcoma) i mięsak Ewinga
są najczęstszymi nowotworami kości wieku
dziecięcego, ale ich występowanie jest relatywnie
rzadkie (8,4 zachorowań na milion dzieci rocznie).
Charakterystycznym, wczesnym objawem
nowotworu jest ból zlokalizowany w miejscu
nacieku nowotworowego.
2.Badania laboratoryjne (morfologia,
biochemia) ( • )
3.RTG zmienionego obszaru ( • )
4.MR lub/i TK zmienionego obszaru ( •• )
••
53
MIĘSAKI TKANEK
MIĘKKICH
Mięsaki tkanek miękkich stanowią około
7% wszystkich dziecięcych nowotworów
złośliwych. Większość zachorowań dotyczy dzieci
w wieku 2–6 lat oraz młodzieży powyżej 12. roku
życia. Mięsaki tkanek miękkich stanowią grupę
heterogennych nowotworów.
4.MR lub TK mózgowia ( •• )
5.TK/MR ogniska pierwotnego i pierwszej stacji
węzłów chłonnych ( •• )
6.USG ogniska pierwotnego i potencjalnych
przerzutów ( • )
7.Biopsja szpiku z 4 miejsc
i trepanobiopsja z 2 miejsc ( •• )
8.Scyntygrafia układu kostnego ( •• )
9.PET/CT ( •• )
10.Konsultacja okulistyczna (skierowanie
11.Konsultacja kardiologiczna (EKG,
echokardiografia) ( •• )
••
54
ZŁOŚLIWE GUZY
GERMINALNE O LOKALIZACJI
POZAMÓZGOWEJ
Złośliwe guzy germinalne są stosunkowo rzadko
występującymi nowotworami u dzieci (3%).
Guzy te występują najczęściej u płci żeńskiej
z trzema szczytami zachorowalności: do 2. roku
życia (guzy krzyżowo-ogonowe i guzy jąder),
po 6. roku życia (guzy jajnika) oraz po 14. roku
życia (guzy jąder).
2.Badania laboratoryjne: morfologia krwi
z rozmazem, AspAT, AlAT, GGTP, fosfataza
alkaliczna, proteinogram, kreatynina,
mocznik, kwas moczowy, bilirubina, elektrolity,
koagulogram, D-dimery ( • )
3.Mocz – badanie ogólne i osadu ( • )
4.Markery nowotworowe: AFP, ßHCG, CEA, CA125,
LDH, katecholaminy, VMA, HVA ( •• )
5.Serologia zakażeń wirusowych (HBV, HCV, CMV,
EBV) ( •• )
9.Echokardiografia ( • )
10.TK klatki piersiowej w przypadku objawów
lub podejrzenia wznowy ( •• )
••
55
11.Scyntygrafia kości w przypadku objawów
lub podejrzenia wznowy ( •• )
12.Cystoureterografia mikcyjna w zależności
od lokalizacji zmian ( •• )
13.Badanie kontrastowe odbytnicy w zależności
od lokalizacji zmian ( • ) 14.Kolonoskopia ( •• )
15.Konsultacja laryngologiczna, gdy guz
w okolicy twarzowo-szyjnej (skierowanie
16.Konsultacja ginekologiczna, gdy guz w lokalizacji
miednicznej ( • )
17.Konsultacja neurologiczna, gdy guz w okolicy
kręgosłupa z objawami neurologicznymi ( •• )
••
56
Telefon Affidea dla Pacjenta z kartą DiLO 22 44 111 00
57
AFFIDEA to nasza nazwa. Odzwierciedla ona
wszystkie wartości, którymi się kierujemy. Włoskie
słowo affinita oznacza zbudowanie relacji i więzi
z drugim człowiekiem. Fide pochodzi z łaciny i
oznacza wiarę oraz zaufanie. Idea jest tym, co
każe nam nieustannie się rozwijać i poszukiwać
najlepszych rozwiązań.
58
22 44 111 11 affidea.pl

Badania rekomendowane w podejrzeniu chorób onkologicznych

Transkrypt

Podobne dokumenty

ropniaki opłucnej leczone torakoskopowo