Prognoza Odzia³ywania na „rodowisko

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
DO
STRATEGII ROZWOJU GOSPODARKI MORSKIEJ
WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
DO ROKU 2015
Zespół autorski:
mgr Jerzy Tokarski
mgr Magdalena Racinowska-Ratajska
mgr inŜ. arch. Piotr Kowalski
inŜ. Mieczysław Jaszczyk
Szczecin, 2006
SPIS TREŚCI
1. WPROWADZENIE .................................................................................................................. 4
2. METODYKA PRZYJĘTA PRZY SPORZĄDZENIU PROGNOZY .................................. 4
2.1. Podstawa prawna .................................................................................................................. 4
2.2. Metodyka postępowania – załoŜenia ogólne. ....................................................................... 5
2.3. Szczegółowy tryb metodyczny postępowania...................................................................... 7
3. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI STRATEGII ROZWOJU GOSPODARKI
MORSKIEJ WOJ.ZACHODNIOPOMORSKIEGO DO ROKU 2015................................. 9
3.1. Zawartość dokumentu podstawowego.................................................................................. 9
3.2. Sektorowe scenariusze rozwoju oraz analiza SWOT poszczególnych obszarach
gospodarki morskiej .......................................................................................................... 10
4. POWIĄZANIA SRGM WZ Z INNYMI STRATEGIAMI I PROGRAMAMI................. 24
4.1. Powiązania SRGM WZ z strategiami i programami na poziomie krajowym .................... 25
4.2. Powiązania Strategii Rozwoju Gospodarczego Województwa Zachodniopomorskiego z
dokumentami na poziomie wojewódzkim......................................................................... 30
5. STAN I OCENA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ ŹRÓDŁA
ZAGROśEŃ ............................................................................................................................. 40
5.1. OŜywione zasoby południowej części Bałtyku .................................................................. 40
5.2. NieoŜywione zasoby południowej części Bałtyku ............................................................. 51
5.2.1.Zasoby energetyczne - ZłoŜa ropy naftowej i gazo-kondensatów ........................... 51
5.2.2.Surowce okruchowe................................................................................................. 52
5.2.3.Kruszywa budowlane............................................................................................... 52
5.3. Ochrona brzegów i wybrzeŜa ............................................................................................. 52
5.4. Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska ............................................................................... 55
5.5. Rozwój gospodarki morskiej a ochrona środowiska .......................................................... 58
6. ANALIZA I OCENA SKUTKÓW ŚRODOWISKOWYCH REALIZACJI
STRATEGII ROZWOJU GOSPODARKI MORSKIEJ DO ROKU 2015......................... 60
7. PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO................. 69
8.ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA
ŚRODOWISKO ........................................................................................................................ 69
9. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W
PROJEKCIE STRATEGII...................................................................................................... 70
10. INFORMACJE O PRZEWIDYWANYCH METODACH ANALIZY REALIZACJI
PROJEKTU STRATEGII ....................................................................................................... 70
2
11. METODY REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU................................ 72
11.1. Programy wykonawcze i harmonogramy realizacji celów............................................... 72
11.2. Kryteria wyboru priorytetów ............................................................................................ 73
11.3. Plan wdraŜania i zarządzania............................................................................................ 74
11.4. Ewaluacja.......................................................................................................................... 75
12. TRANSGRANICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO................................... 76
13. PODSUMOWANIE............................................................................................................... 79
3
1. WPROWADZENIE
Prognoza oddziaływania na środowisko do Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej
Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015 – zwana dalej SRGM-WZ, została
wykonana zgodnie z art. 41, ust. 2 i 2a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony
Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami, tekst jednolity z 25 lipca 2005 r. - zwana
dalej jako POŚ).
Uwzględniając treść art. 40 ustawy POŚ w nawiązaniu do art. 42, ust. 1, autorzy opracowania Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego
wystąpiło do organu nadzorczego w zakresie ochrony środowiska, tj. Wydziału Ochrony
Środowiska i Rolnictwa Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, o określenie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w Prognozie oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku
2015, zwana dalej „Prognozą”. W odpowiedzi w piśmie nr SR-Ś-8/0713/16/06 z dnia
25.08.06 r. organ określił wykonanie „Prognozy” w pełnym zakresie, w rozumieniu art. 41,
ust. 2 i 2a ustawy POŚ.
„Prognoza” obejmuje analizę następujących dokumentów:
1.
Strategia Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do
roku 2015. Grupa doradcza SIENNA. Warszawa sierpień 2006.
2.
Załącznik do SRGM WZ Nr 1 – zadania inwestycyjne i projekty.
3.
Załącznik Nr 2 Diagnoza stanu gospodarki morskiej na terenie województwa zachodniopomorskiego.
4.
Raport z konsultacji społecznych dot. SRGM WZ. Warszawa, sierpień 2006. Grupa
doradcza SIENNA.
5.
Załącznik Nr 3. Punktowa analiza SWOT Gospodarki Morskiej Województwa
Zachodniopomorskiego.
6.
Załącznik Nr 4. Aneks statystyczny do SRGM WZ. Warszawa, sierpień 2006 r.
7.
Załącznik Nr 5. Bibliografia do SRGM WZ. Warszawa, sierpień 2006 r.
2. METODYKA PRZYJĘTA PRZY SPORZĄDZENIU PROGNOZY
2.1. Podstawa prawna
Podstawa prawna dla przeprowadzenia postępowania w sprawie prognoz oddziaływania
na środowisko została precyzyjnie określona w następujących przepisach:
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE w sprawie ocen oddziaływania
niektórych planów i programów na środowisko.
- Dyrektywa 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska, dostosowana do postanowień Konwencji z Aarthus, gwarantująca dostęp do informacji
o środowisku będących w posiadaniu organów władzy publicznej, kaŜdemu kto zwróci się
z wnioskiem o ich udostępnienie.
- Konwencja o ochronie europejskiej dzikiej fauny i flory i ich siedlisk naturalnych. Brno, 19
września 1979 r.
4
- Konwencja o róŜnorodności biologicznej Rio, 5 czerwca 1992 r.
- Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego uŜytkowania róŜnorodności biologicznej. Ministerstwo Środowiska, 25 luty 2003 r.
- Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. Helsinki, 9 kwiecień 1992 r.
- Ustawa o ochronie środowiska, Dział VI, art. 40, ust. 1, pkt 3 ustawy o ochronie środowiska
/Dz. U. Nr 62, poz. 627 – tekst ujednolicony z dnia 25 lipca 2005 roku, który nakłada
obowiązek na przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji programu, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru
Natura 2000, a realizacja tego programu moŜe znacząco oddziaływać na obszar województwa, przy uwzględnieniu:
a) zakres merytoryczny prognozy - treść art. 41, ust. 1 i 2 pkt 1 – 12 ustawy
Prawo ochrony środowiska.
b) art. 41, ust. 2a (powyŜszej ustawy) w prognozie oddziaływania na środowisko
uwzględnia się informacje zawarte w dokumencie Narodowy Planu Rozwoju na lata
2007-2013.
c) pismo Wojewody Zachodniopomorskiego dnia 25 sierpnia, 2006 r.,
znak SR-Ś-8/0713/16/06 w sprawie zakresu prognozy oddziaływania na środowisko.
Troska o ochronę środowiska Bałtyku powinna towarzyszyć eksploatacji zasobów
wód i dna morskiego, a więc zasobom nieoŜywionym i oŜywionym. Fitobentos – roślinność
osiadła w Bałtyku, rozmieszczona jest wyspowo w zaleŜności od warunków środowiskowych
a zwłaszcza jakości i charakteru podłoŜa. Glony morskie tworzą w Bałtyku Południowym
grupę około 20 gatunków a rośliny nasienne to kilka gatunków skoncentrowanych w litoralu
i płytkim dnie morskim do głębokości nie przekraczającej 9 m. Świat zwierzęcy Bałtyku –
zooplankton, bentos i nekton podobnie jak świat roślinny zawiera w sobie elementy morskie
kosmopolityczne, polarne, słonawowodne i słodkowodne. śyje tu kilka gatunków gąbek,
małŜy, mszywiołów, szkarłupni, szczecioszczękich, osłonic, wiciowców, płazińców, wrotków, wieloszczetów, widłonogów, wioślarek, obunogów, równonogów, nektobentosowych
skorupiaków niŜszych i wyŜszych, mięczaków i ryb. Najliczniejsza grupę stanowią skorupiaki
– jest ich ponad 200. Spośród nieoŜywionych zasobów nieodnawialnych najistotniejsze znaczenie w obszarze południowego Bałtyku mają surowce mineralne (energetyczne i okruchowe). Uwzględniając stan rozpoznania zasobów mineralnych w obrębie Wyłącznej Strefy Ekonomicznej Rzeczpospolitej Polski, za najistotniejsze uznać naleŜy kopaliny energetyczne
obejmujące złoŜa ropy naftowej i gazu (gazo-kondensatów) oraz złoŜa surowców okruchowych, w tym głównie materiałów (kruszyw) budowlanych. Istotne znaczenie mają teŜ złoŜa
bursztynu oraz wód leczniczych i termalnych.
2.2. Metodyka postępowania – załoŜenia ogólne.
Przyjęcie SRGM WZ, stwarza warunki do stymulowania procesów rozwoju tak,
aby w jak najmniejszy sposób zagraŜały one środowisku. Konieczne jest przede wszystkim
wprowadzenie technologii, które będą zgodne z definicją zawartą w zapisie art. 3 p.10 ustawy
POŚ, a zdefiniowane jako Najlepsze Dostępne Techniki (BAT) sukcesywnie eliminujące
procesy i działania gospodarcze szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. Realizacja tych
5
załoŜeń nie moŜe jednocześnie powodować niepoŜądanego zmniejszenia tempa wzrostu
gospodarczego, poszerzenia ubóstwa, pogłębienia lub powstawania nowych napięć społecznych.
Niniejsza „Prognoza” jest instrumentem do identyfikacji skutków oddziaływania na
środowisko planowanych inwestycji i określenia kosztów środowiskowych i społecznych
związanych z procesami rozwoju regionalnego. Opracowanie to zgodnie II Polityką Ekologiczną Państwa i Unii Europejskiej uwzględnia zasady:
- zrównowaŜonego i trwałego rozwoju,
- prewencji,
- przezorności.
Zasady te zgodnie z zapisami zawartymi w Tytule I, Działu VI ustawy POŚ, nakazują
identyfikować potencjalne negatywne skutki środowiskowe planowanych przedsięwzięć
przed przystąpieniem do ich realizacji tak, aby moŜna było na etapie programowania i planowania określić przeciwdziałania negatywnym skutkom dla środowiska.
I tak zgodnie zasady przezorności, odpowiednie działania powinny być podejmowane juŜ w tym czasie, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo wymaganego rozwiązania. Związana z tym zasada ostatecznie wysokiego poziomu ochrony środowiska zakłada, iŜ
stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska.
6
Przyjęte zasady określają następujący tryb prac:
1. Identyfikacja potencjalnych negatywnych skutków środowiskowych planowanych
przedsięwzięć,
2. Postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko musi mieć formę postępowania administracyjnego przeprowadzoną z udziałem społeczeństwa, które uwzględnia:
a) treść projektu programu,
b) opinie ekspertów wskazujących na potencjalne skutki środowiskowe,
c) tryb dalszego postępowania przy realizacji określonych działań.
W metodyce postępowania nad realizacją „Prognozy” naleŜy zwrócić uwagę, iŜ sama
zawartość dokumentu, jakim jest SRGM WZ ma swoją odpowiednią konstrukcję i opis
planowanych przedsięwzięć (cel główny, cele szczegółowe). Część wyznaczonych celów
uniemoŜliwia identyfikację ich rzeczywistych skutków oddziaływania na środowisko z uwagi
na brak ich oddziaływania w przestrzeni. Niektóre zaś cele, z uwagi na bardzo ogólne uŜyte
sformułowania i niezwiązane z konkretnymi lokalizacjami w przestrzeni, mogą prowadzić do
bardzo szerokiej gamy moŜliwych konfliktów ze środowiskiem, przy jednoczesnym braku
moŜliwości precyzyjnego określenia skutków środowiskowych.
2.3. Szczegółowy tryb metodyczny postępowania
Prognoza oddziaływania na środowisko powinna zapewniać realizację przynajmniej
części moŜliwości ograniczenia negatywnych skutków dla środowiska i umoŜliwić:
- identyfikację moŜliwych do określenia skutków środowiskowych (pozytywnych i nega
tywnych) realizacji postanowień programu;
- wskazanie znaczących aspektów środowiskowych w poszczególnych obszarach proble
mowych i tematycznych (cele główne i cele szczegółowe);
- identyfikację i eliminację na etapie projektu strategii tych celów, priorytetów i kierunków
rozwoju, których negatywne skutki środowiskowe pozostają sprzeczne z Polityką Ekologiczną Państwa i Programem Ochrony Środowiska Województwa zachodniopomorskiego;
- wskazanie i ograniczenie negatywnych oraz wzmocnienie pozytywnych skutków środowi
skowych realizacji programu;
- wskazanie rozwiązań alternatywnych powodujących zmniejszenie zagroŜeń dla zasobów
środowiska i krajobrazu;
- określenie kryteriów oceny środowiska dla realizacji Strategia Rozwoju Gospodarki Mor
skiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015.
W opracowaniu „Prognozy” przyjęto następujący zakres merytoryczny:
1. Cel, zakres, metodyka sporządzanej prognozy.
2. Informacja o zawartości Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa
Zachodniopomorskiego do roku 2015 oraz jej związków z innymi dokumentami planowania strategicznego.
3. Zestawienie celów przyjętych w międzynarodowych, krajowych i regionalnych
strategiach i programach ochrony środowiska.
7
4. Ocena zgodności celów określonych w SRGM WZ z celami przyjętymi w międzynarodowych, krajowych i regionalnych dokumentach środowiskowych.
5. Ocena kompletności diagnozy oraz analizy SWOT zawartych w SRGM WZ w aspekcie
zagadnień ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju.
6. Stan i problemy środowiska przyrodniczego województwa zachodniopomorskiego.
7. Ocena trafności działań SRGM WZ w stosunku do zidentyfikowanych problemów
środowiska.
8. Oddziaływanie SRGM WZ na środowisko województwa zachodniopomorskiego,
w tym na obszary Natura 2000 i zdrowie ludzi.
9. Informacja o moŜliwym oddziaływaniu transgranicznym.
10. Zalecenia ocen oddziaływania na środowisko Narodowych Strategicznych Ram
Odniesienia, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz Strategii Rozwoju Województwa zachodniopomorskiego.
11. Wnioski końcowe oraz rekomendacje rozwiązań mających na celu zapobieganie
i ograniczenie niekorzystnych oddziaływań na środowisko, wynikających z realizacji
SRGM WZ.
8
3. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI STRATEGII ROZWOJU GOSPODARKI
MORSKIEJ WOJ.ZACHODNIOPOMORSKIEGO DO ROKU 2015
3.1. Zawartość dokumentu podstawowego.
Cele i załoŜenia Strategii to:
- identyfikacja istotnych szans, czyli wyznaczenie najwaŜniejszych dla przyszłego rozwoju województwa wewnętrznych i zewnętrznych czynników rozwojowych w zakresie
gospodarki morskiej;
- wyznaczenie scenariuszy rozwojowych, które określą przewidywaną ścieŜkę przyszłego
rozwoju gospodarki morskiej województwa. Przy określaniu scenariuszy skoncentrowano się na zjawiskach i procesach determinujących tempo rozwoju województwa;
- wyznaczenie celów i kierunków rozwoju województwa, realizujących aspiracje lokalnej
społeczności i partnerów społecznych oraz uwzględniających istniejące szanse
i zagroŜenia rozwoju.
Podstawowe segmenty gospodarki morskiej zawarte w definicji stały się podstawą
podziału całości analizowanych w niniejszym opracowaniu zagadnień na 9 grup tematycznych z określeniem celów działania:
1) Transport morski, obejmujący Ŝeglugę morską, w tym Ŝeglugę kabotaŜową oraz
handel morski, czyli wymianę towarową dokonywaną drogą morską.
2) Gospodarka portowa, czyli sposób funkcjonowania i zarządzania portami morskimi, które według kryterium podmiotowego pełnią rolę: transportową, handlową
i przemysłową, a według kryterium przestrzennego – funkcje: miastotwórczą,
regionotwórczą i regionalną.
3) śegluga przybrzeŜna i śródlądowa, stanowiąca jeden z podstawowych priorytetów wspólnej polityki transportowej Unii Europejskiej.
4) Przemysł okrętowy obejmujący stocznie produkcyjne, stocznie remontowe
i przemysł wyposaŜenia okrętowego.
5) Rybactwo morskie będące obok transportu morskiego i przemysłu okrętowego
najbardziej „morskim” z sektorów gospodarki związanych z morzem. Analiza
obejmie rybactwo dalekomorskie oraz bałtyckie.
6) Eksploatacja zasobów wód i dna morskiego – działalność mająca na celu pozyskiwanie surowców spod dna morskiego oraz zasobów oŜywionych wód.
7) Ochrona środowiska Morza Bałtyckiego i pasa nadbrzeŜnego,
z uwzględnieniem ochrony brzegów i wybrzeŜa (w tym ochrony przed sztormowymi wezbraniami odmorskimi).
8) Szkolnictwo morskie oraz szkolnictwo pośrednio związane z gospodarką morską.
9) Turystyka i wypoczynek w regionie nadmorskim obejmujące poza rejsami morskimi równieŜ ofertę pobytową pasa nadmorskiego.
Istotnym etapem prac, słuŜącym osiągnięciu wskazanych powyŜej grup tematycznych,
było przeprowadzenie analizy SWOT. Celem tej analizy było wyznaczenie najwaŜniejszych
dla przyszłego rozwoju województwa wewnętrznych i zewnętrznych czynników rozwojowych oraz określenie typu dąŜenia strategicznego. Metodą warsztatową dokonano punktowej
9
analizy SWOT, która stała się podstawą do wyznaczenia pozycji strategicznej gospodarki
morskiej
Ochrona środowiska
Z diagnozy środowiska wynika, iŜ istotnym jest prowadzenie zrównowaŜonej polityki
w zakresie gospodarki morskiej w kwestii ochrony środowiska Morza Bałtyckiego i pasa
nadbrzeŜnego. Dotychczas prowadzone badania jednoznacznie wykazały, Ŝe to wody odrzańskie przyczyniają się do obniŜania walorów Zatoki Pomorskiej. Jest to wynik wprowadzania
do wód rzeki Odry i Zalewu Szczecińskiego zanieczyszczeń w postaci ścieków komunalnych
– nieczyszczonych, powierzchniowych spływów zanieczyszczeń z terenów przyległych do
wód. W związku z tym wszystkie działania lokalizowane na brzegu rzeki Odry i Zalewu
Szczecińskiego muszą uwzględniać poniesienie poziomu czystości wód.
3.2. Sektorowe scenariusze rozwoju oraz analiza SWOT poszczególnych obszarach
gospodarki morskiej
Transport morski
W dokumencie zamieszczono rozwaŜania dotyczące trzech wariantów rozwoju transportu morskiego województwa zachodniopomorskiego do roku 2015: optymistycznego, realistycznego i pesymistycznego.
W analizie Strategii określono silne i słabe strony, szanse i zagroŜenia.
Z analizy tej wynika, iŜ rozwój infrastruktury technicznej szczególnie infrastruktury związanej z dostępnością do portu jest determinantą w kaŜdym zakresie rozwoju gospodarki morskiej.
Gospodarka portowa
Działalność gospodarcza portów morskich odbywa się poprzez realizację róŜnorodnych funkcji, z których podstawową jest funkcja transportowa. Funkcja ta obejmuje obsługę
ładunków, pasaŜerów oraz statków i środków transportu zaplecza, a jej rozwój zaleŜy od prognozowanego popytu na usługi przeładunkowo–składowe portu i zmian jego struktury.
Wieloletni program inwestycyjny portu w Szczecinie i Świnoujściu przewiduje następujące zadania:
- modernizację infrastruktury drogowej i kolejowej;
- modernizację infrastruktury hydrotechnicznej;
- budowę nowej infrastruktury portowej dla bazy kontenerowej i Zachodniopomorskiego
Centrum Logistycznego.
Realizacja powyŜszych zadań ma na celu osiągnięcie następujących efektów:
-
dostosowanie infrastruktury portowej do wymagań nowoczesnych systemów transportowych;
-
podniesienie konkurencyjności portu na rynku usług portowych;
-
przystosowanie portu do przewidywanego intensywnego wzrostu
w basenie Morza Bałtyckiego i przenoszenia ładunków z „dróg na morze”.
obrotów
10
Port Police - główne inwestycje infrastrukturalne to:
-
okres obejmujący lata 2006–2009; w okresie tym przewidywana jest: realizacja budowy
stanowiska do przeładunku kwasu fosforowego na północnym brzegu wejścia do Kanału Barkowego, budowa drogi łączącej Terminal z ulicą Jasienicką, budowa torów kolejowych do Terminalu Morskiego oraz budowa nabrzeŜa w części E3 północ;
-
okres obejmujący lata 2010–2013; w etapie tym przewidziano budowę drogi
w kierunku północ–południe umoŜliwiającej dojazd do rejonów przeładunkowych oraz
budowę 100–metrowego nabrzeŜa;
-
okres obejmujący lata 2014–2020; w etapie tym przewidziano pogłębienie Kanału
Barkowego do 5 metrów, a takŜe poszerzenie i wyprostowanie południowej linii brzegowej wraz z budową nabrzeŜy przeładunkowych wzdłuŜ niej oraz wyprostowanie
„kanału dosyłowego” wodę do Zakładów Chemicznych.
Wspólna Strategia rozwoju miasta Kołobrzeg i portu Kołobrzeg opiera się na równoczesnym rozwoju funkcji uzdrowiskowo-turystycznej i funkcji portowej miasta. Strategia ta
i uwzględnia następujące przesłanki:
-
rozbudowę wejścia portowego (poprawę bezpieczeństwa nawigacji) dającą szansę
zwiększenia obrotów portu i uruchomienia połączeń promowych;
-
obecność portu jachtowego stanowić będzie główną atrakcję turystyczną dla Ŝeglarzy;
-
rozwijająca się Ŝegluga redowa zwiększa znaczenie funkcji turystycznej portu.
Obsługa rybołówstwa w porcie Kołobrzeg oraz ww. przesłanki stymulują rozwój tej
struktury portowej.
Strategia rozwoju innych małych portów, jako wielofunkcyjnych struktur gospodarczo - przestrzennych oraz punktów węzłowych infrastruktury transportu, przyporządkowuje im następujące funkcje:
-
transportową, związaną z obrotem transportowym;
-
przemysłową, wiąŜącą się z wykonawstwem na terenach portowych działalności przemysłowej;
-
handlową, nawiązującą do roli i funkcji jakie port morski pełni w procesie dystrybucji
towarów, np. sortowanie, przepakowywanie, rzeczoznawstwo, realizacja kontraktów
kupna-sprzedaŜy, usługi finansowe i prawne, działalność giełd towarowych;
-
obsługi rybołówstwa bałtyckiego, tj. przeładunek, magazynowanie, ekspedycja ryb
i przetworów;
-
turystyczno-rekreacyjną, wiąŜącą się z obsługą pasaŜerskiego ruchu turystycznego.
śegluga przybrzeŜna i śródlądowa
MoŜliwość rozwoju transportu wodnego śródlądowego w województwie zachodniopomorskim jest związana i uzaleŜniona od przyszłej pozycji konkurencyjnej zespołu portowego Szczecin–Świnoujście-Police na europejskim rynku usług portowych. Zespół ten wraz
z przeładowniami zakładowymi jest głównym źródłem popytu na przewozy Ŝeglugi śródlądowej w rejonie dolnego i ujściowego odcinka Odry. Poprawa dostępności portów ujścia
11
Odry dla śródlądowego taboru wodnego wiąŜe się z koniecznością realizacji załoŜeń
Programu dla Odry 2006, który swym zakresem obejmuje modernizację całego wielofunkcyjnego Odrzańskiego Systemu Wodnego, uwzględniającego takŜe potrzeby śródlądowego
transportu wodnego. Planowane w latach 2002-2016 wykonanie zadań przewidzianych
w Programie dla Odry 2006 nie spowoduje, Ŝe rzeka na całej długości uzyska parametry drogi wodnej o znaczeniu międzynarodowym - IV klasy według EKG ONZ.
Z przeprowadzonych analiz wynika, iŜ w załoŜeniach strategii rozwojowej zespołu
portów ujścia Odry szczególny nacisk naleŜy połoŜyć rozwój transportu wodnego śródlądowego, głównie poprzez przystosowanie nabrzeŜy przeładunkowych do obsługi barkowej.
W rejonie ujścia Odry celowe jest dostosowanie portu Szczecin do obsługi Ŝeglugi śródlądowej.
Rybołówstwo morskie
W ramach SRGM WZ ustalono trzy scenariusze rozwoju: optymistyczny, realistyczny
i pesymistyczny.
Scenariusz optymistyczny
Rozwojowi rybołówstwa bałtyckiego sprzyjać będzie poprawa warunków środowiskowych wód Bałtyku wraz z poprawą jakości wód rzecznych zlewiska Bałtyku.
Poprawa warunków tlenowych w wodach przydennych pozwoli na stworzenie warunków
Ŝerowiskowych dla dorsza i pozostałych gatunków ryb dennych (płastugi). Nastąpi wzrost
populacji dorsza zapewniający opłacalność połowów. Jednocześnie wzrosną środki
na zarybianie gatunków ryb limitowanych, w wyniku czego zwiększą się kwoty połowowe.
MoŜliwa stanie się racjonalna gospodarka Ŝywymi zasobami wód, co pozwoli na wzrost efektywności sektora rybackiego. MoŜna zakładać, Ŝe pociągnie to za sobą wzrost konkurencyjności polskiego przetwórstwa rybnego.
Scenariusz realistyczny
Scenariusz realistyczny zakłada, Ŝe w rybołówstwie dalekomorskim nastąpi poprawa
w zakresie współpracy z państwami mającymi dostęp do zasobów morskich i oceanicznych
bez własnego zaplecza rybołówczego (floty i kadry), co spowoduje dalszy rozwój zaplecza
wytwórczego obejmującego produkcję sprzętu połowowego.
Zakłada się, Ŝe w rybołówstwie bałtyckim nastąpi stopniowa poprawa środowiska
naturalnego wód Bałtyku, co umoŜliwi racjonalną eksploatację Ŝywych zasobów wód Bałtyku, bez jednoczesnego drastycznego zmniejszenia kwoty połowowej.
Państwo podejmie niezbędne kroki w celu zapewnienia opłacalności rybołówstwa.
Część floty rybackiej zostanie odnowiona, część natomiast wycofana z eksploatacji, co spowoduje, Ŝe stopniowo ulegać będzie poprawa warunków i higieny pracy na statkach rybackich. Jednocześnie nastąpi zmiana przeznaczenia wycofanych statków na cele turystyczne.
W wyniku tych działań rozwinie się rybołówstwo rekreacyjne (wędkarstwo).
Scenariusz pesymistyczny
Omawiany scenariusz zakłada, Ŝe nastąpi dalsza degradacja potencjału Polski
w zakresie rybołówstwa dalekomorskiego, zarówno stoczniowego jak i edukacyjnego.
Jednocześnie nie nastąpi modernizacja floty dalekomorskiej, w związku z czym trawlery
nadal posiadać będą ograniczone moŜliwości zamraŜalnicze, co będzie miało negatywny
wpływ na jakość przygotowywanego na nich surowca.
12
Eksploatacja zasobów wód i dna morskiego
Analizę tego zagadnienia przedstawiono wariantowo.
Wariant 1 Bezpośrednie skutki degradacji środowiska i tendencje zmian bez ingerencji człowieka
Przewiduje, Ŝe zmiany w środowisku nadal będą postępować w takim tempie i zakresie jak dotychczas, co doprowadzi między innymi do anomalii anatomicznych ryb, wrośnie
poziom biomasy, co drastycznie ograniczy przenikanie światła do głębszych warstw oraz
warstw przydennych płytszych rejonów przybrzeŜnych.
Wariant 2 Degradacja środowiska wód Zatoki Pomorskiej i tendencje zmian w warunkach
ograniczonej ingerencji człowieka
Degradacja morza, jaka nastąpiła w wyniku silnej antropopresji w XX wieku, dotyczyła środowiska abiotycznego i biotycznego opisanego w zarysie w wariancie
I i przez wiele lat morze, własnymi siłami powracać będzie do równowagi biocenotycznej,
wspomagane wlewami słonych, dobrze natlenionych wód z Morza Północnego. Nie naleŜy
spodziewać się natychmiastowej poprawy jakości środowiska, a raczej proces ten rozłoŜy się
na dziesiątki lat.
Osiągnięciem byłoby zahamowanie dopływu zanieczyszczeń komunalnych, wielkoobszarowych–rolniczych i przemysłowych, co zmniejszyłoby objawy degradacji spowodowanej
zanieczyszczeniami.
Wariant 3 Środowisko walczy ze skutkami degradacji antropogennej i zmian globalnych bez
ingerencji człowieka
Obecnie morze Bałtyckie znajduje się w jednej z kolejnych faz rozwoju
i ewolucyjnych zmian, które kształtowane są przez następujące globalne i regionalne procesy
naturalne niezaleŜne od aktywności człowieka w tym:
-
efekt cieplarniany;
-
zmiany klimatu;
-
zmiany poziomu morza;
-
coraz częstsze silne sztormy co spiętrza wody w strefie brzegowej i powoduje
silną abrazję;
-
naturalne zmiany warunków hydrologicznych i zmiany zasolenia zbiornika;
-
zmiany antropogeniczne.
W efekcie tych czynników zostanie zakłócona równowaga biocenotyczna środowiska morskiego.
Szkolnictwo morskie
Szkolnictwo tworzy potencjał kadrowy, (ale nie tworzy miejsc pracy w gospodarce)
pełniąc jednocześnie waŜne role społeczne: kulturotwórcze, naukowe, innowacyjne.
Poziom nauczania ma wpływ na świadomość młodzieŜy jak i przyszłych pracowników funkcjonujących zawodowo w gospodarce morskiej, dlatego tak waŜne jest wspieranie nauki
w kaŜdy moŜliwy sposób.
13
Turystyka
Scenariusz optymistyczny zakłada, Ŝe region zacznie wykorzystywać turystycznie wody
powierzchniowe i morze.
Zostanie utworzona gęsta sieć marin i przystani o wysokim standardzie. Powstaną
nowe szlaki Ŝeglarskie i kajakowe oraz zagospodarowane zostaną brzegi Doliny Odry
z infrastrukturą turystyczną i Ŝeglarską. WzdłuŜ jezior powstanie baza noclegowogastronomiczna z wypoŜyczalniami sprzętu wodnego. Tak przygotowane turystycznie walory
naturalne województwa zdeterminują rozwój markowej turystyki aktywnej i kwalifikowanej,
szczególnie wodnej z Ŝeglarstwem jako marką wiodącą.
Scenariusz realistyczny według prognoz przewiduje stopniowe poszerzanie oferty turystycznej Pomorza Zachodniego. Region dostrzega moŜliwości płynące z połoŜenia i walorów naturalnych zespołów jezior, rzek oraz parków krajobrazowych i narodowych. Podejmowane są
więc systematyczne działania zmierzające do zmiany wizerunku i postrzegania regionu przez
turystów. Poprawia się jakość świadczonych usług. Kolejno modernizacji poddawane zostają
istniejące mariny i przystanie.
Scenariusz pesymistyczny określa w dalszym ciągu nie wykorzystanie walorów turystycznych wód powierzchniowych. Nie prowadzi się akcji promujących walory naturalne, czego
wynikiem jest fakt, iŜ region kojarzony jest głównie z dostępem do morza, co nie wpływa
korzystnie na rozwój Ŝeglarstwa i kajakarstwa na jeziorach i rzekach. Infrastruktura Ŝeglarska
rozwija się w bardzo wolnym tempie. Istniejące mariny i przystanie są modernizowane bardzo
powoli i w długich odstępach czasowych.
Przemysł okrętowy
Zagadnienie to zostało tylko opisane w analizie SWOT w silnych i słabych stronach,
szansach i zagroŜeniach.
Ocena środowiska morza Bałtyckiego i pasa nadbrzeŜnego:
Do silnych stron w tym zakresie naleŜy uzyskanie przez Bałtyk statusu morza o szczególnych wartościach środowiskowych, wykazywanie przez wody przyległe względnie niewielkiego skaŜenia środowiska z przemysłu i innych gałęzi gospodarki oraz dobrych warunków
hydrologicznych Morza Bałtyckiego.
Do słabych stron zaliczyć naleŜy degradację środowiska - antropogenną i naturalną, zanik
gatunków roślin i zwierząt w Estuarium rzeki Odry, nierozwiązany problem zagospodarowania refulatu zanieczyszczonego, niedostateczną ochronę brzegów morskich i plaŜ oraz nieregularną wymianę wód w basenie morza.
Jakościowe scenariusze rozwoju poszczególnych obszarów gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego
W wariancie optymistycznym przyjmuje się, Ŝe spełnione zostaną wymienione poniŜej warunki przyspieszonego rozwoju:
Województwo zachodniopomorskie otrzyma znaczące środki na rozwój infrastruktury, ochronę środowiska, rybołówstwo oraz turystykę w ramach funduszy strukturalnych UE.
14
Poprawiona zostanie dostępność komunikacyjna portów zarówno od strony lądu jak
i morza, co przełoŜy się na zwiększony obrót ładunkowy.
Wzrost gospodarczy w skali światowej oraz rosnące obroty handlu międzynarodowego stworzą zapotrzebowanie na nowe statki, usługi transportu morskiego a takŜe
wpłyną
na
zwiększenie
obrotów
ładunkowych
w
portach,
a w szczególności w portach województwa zachodniopomorskiego.
Wzrośnie zapotrzebowanie na usługi transportowe na Bałtyku.
Stocznie Pomorza Zachodniego będą się specjalizować w produkcji pracochłonnych, wysoce wyspecjalizowanych statków.
Sfinalizowanie procesów prywatyzacyjnych w przedsiębiorstwach portowych.
Wariant realistyczny zakłada, iŜ sytuacja geopolityczna związana z gospodarką
morską nie ulegnie znacznej poprawie, co oznacza, Ŝe nadal utrzymana zostanie postawa „tyłem do morza” wśród decydentów na szczeblu krajowym, a porty morskie w Polsce nadal
będą kojarzone jedynie z województwem pomorskim. Kompetencje związane z zarządzaniem
gospodarki w kraju oraz w regionie nadal będą rozproszone, co skutkować będzie brakiem
jednoznacznej koncepcji rozwoju gospodarki morskiej w regionie. W wariancie realistycznym
przyjmuje się, Ŝe spełnione zostaną wymienione poniŜej warunki przyspieszonego rozwoju
tj.:
Województwo
Zachodniopomorskie
otrzyma
średniorocznie
zbliŜone
do obecnego okresu programowania środki na rozbudowę infrastruktury i ochrony
środowiska, rybołówstwa oraz turystyki w ramach funduszy strukturalnych UE.
Zrealizowana zostanie część inwestycji poprawiających dostępność portów zarówno
od strony lądu jak i morza.
Porty Pomorza Zachodniego utrzymają swoją pozycję konkurencyjną w rejonie południowego Bałtyku.
Stocznie będą nadal rozszerzać wachlarz swoich zamówień o statki wysokospecjalistyczne, jak chemikaliowce czy statki wielozadaniowe typu con–ro.
Realizacja scenariusza pesymistycznego oznacza, iŜ sytuację gospodarki morskiej
województwa zachodniopomorskiego cechować będzie stagnacja i pogłębianie się nierozwiązanych problemów. Poprawa, jaka wystąpi w poszczególnych branŜach gospodarki morskiej,
będzie jedynie efektem poprawy ogólnej sytuacji społeczno–gospodarczej województwa
i kraju a takŜe pozytywnych tendencji w gospodarce światowej i handlu międzynarodowym.
Sektory uznane za strategiczne dla rozwoju gospodarki morskiej nie spełnią właściwie swej
roli i nie doprowadzą do poprawy konkurencyjności Pomorza Zachodniego na tle pozostałych
nadbałtyckich regionów. Nie zapobiegną równieŜ spadkowi znaczenia gospodarki morskiej
województwa zachodniopomorskiego w gospodarce narodowej.
Zestawienie celów strategicznych i kierunkowych dla gospodarki morskiej woj. zachodniopomorskiego
15
CELE PRIORYTETOWE
Cel strategiczny
1. Utworzenie Środkowoeuropejskiego
Korytarza Transportowego
2. Poprawa konkurencyjności portów
poprzez inwestycje i zmiany w strukturze organizacyjno-prawnej
Cele kierunkowe
1.1.
Modernizacja i przebudowa drogi ekspresowej S–3
1.2.
1.3.
1.4.
Modernizacja Odry jako drogi wodnej wchodzącej w skład Korytarza
Przebudowa i modernizacja sieci kolejowej tworzącej Korytarz (linia kolejowa E–59, CE59)
Włączenie Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego do sieci TEN-T
2.1.
Rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej
2.2.
2.3.
Uregulowanie stosunków własnościowych w portach
Sfinalizowanie procesów prywatyzacyjnych w przedsiębiorstwach portowych i zmian
planów zagospodarowania techniczno – przestrzennego
Poprawa dostępności transportowej portów morskich od strony przedpola i zaplecza gospodarczego
Stworzenie warunków finansowania infrastruktury portowej oraz infrastruktury dostępu
od strony morza oraz od strony lądu ze środków UE
Stworzenie systemu zachęt oraz odpowiedniego klimatu przez władze rządowe i samorządowe do inwestycji w portach morskich
Działania na rzecz ustanowienia lokalizacji Gazoportu w Świnoujściu
Poprawa dostępności do infrastruktury transportu śródlądowego portów Szczecin, Świnoujście i Police oraz małych portów
Rozbudowa i modernizacja transportu zaplecza w porcie Szczecin, Świnoujście i Police
oraz innych małych portach
Zabudowa i regulacja Odry w celu stworzenia drogi śródlądowej, co najmniej III klasy
Realizacja koncepcji AGN – przedsięwzięcia integrującego drogi wodne z siecią zachodnioeuropejską (na całej długości Odry)
WdroŜenie Projektu INBAT wchodzącego w skład 5 Ramowego Programu Unii Europejskiej
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
3.1.
3. Stworzenie zrównowaŜonego, dostępnego i zintegrowanego systemu transportowego w województwie zachodniopomorskim
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
16
4. Zdynamizowanie rozwoju małych
portów morskich zachodniopomorskiego wybrzeŜa
4.1.
4.2.
4.3.
Wprowadzenie efektywnego systemu zarządzania małymi portami morskimi
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury małych portów, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji obsługi ruchu pasaŜerskiego
Poprawa dostępności małych portów od strony przedpola i zaplecza gospodarczego
5.1.
Ukierunkowanie produkcji na wyspecjalizowane, wysokiej klasy jednostki pływające
5.2.
5.3.
5.5.
Wzrost nakładów na badania i rozwój
Rozwój zaplecza naukowo-badawczego i kontynuowanie współpracy w zakresie nowoczesnych i innowacyjnych technologii
Wzmocnienie bezpośredniego zaplecza kooperacyjnego - stworzenie warunków rozwoju
MŚP poprzez transfer innowacyjnych technologii i wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne
Zapobieganie odpływowi wykwalifikowanych specjalistów za granicę
5.6.
Optymalizacja polityki kosztowej stoczni
5.7.
5.8.
Zapewnienie źródeł prefinansowania budowy statków
Opracowanie projektów regulacji prawnych umoŜliwiających zwiększenie dostępności
środków finansowych dla przemysłu okrętowego
Organizacja i rozwój potencjału remontowego statków w portach Ujścia Odry
5.4.
5. Wzmocnienie pozycji konkurencyjnej
stoczni zachodniopomorskich
na światowym rynku budowy
i remontów statków
5.9.
5.10.
6.1.
6. Usprawnienie systemu transportu
morskiego
6.2.
Rozwój zaplecza dostaw i usług dla przemysłu budowy i remontu okrętów
Zdynamizowanie rozwoju Ŝeglugi morskiej bliskiego zasięgu ze szczególnym uwzględnieniem autostrad morskich
Promowanie wykorzystania transportu intermodalnego i multimodalnego
6.3.
Stworzenie warunków do przechodzenia statków pod polską banderę
17
CELE UZUPEŁNIAJĄCE
Cel strategiczny
7. Zwiększenie udziału Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze portów morskich
Cele kierunkowe
7.1.
7.2.
8.1.
8. Prowadzenie badań rozwojowych
w obszarze gospodarki morskiej
8.2.
8.3.
8.4.
9.1.
9.2.
9. Kształcenie i wychowywanie wysokowykwalifikowanej kadry dla potrzeb gospodarki morskiej
Budowa i modernizacja infrastruktury transportu śródlądowego
Zagwarantowanie w budŜecie państwa niezbędnych środków na pokrycie wkładu krajowego na finansowanie infrastruktury dostępu do portów od strony morza i lądu
Zwiększenie liczby i jakości prac naukowo-badawczych o tematyce morskiej - specjalizacja regionalna
Rozszerzenie współpracy międzynarodowej w zakresie badań proinnowacyjnych
Polepszenie w uczelniach wyŜszych Pomorza Zachodniego lądowego zaplecza naukowolaboratoryjnego i wyposaŜenia jednostek pływających
Prowadzenie analiz perspektywicznych kierunków rozwoju oraz koordynacja
w zakresie działalności badawczo-rozwojowej
WdroŜenie trójstopniowego systemu kształcenia na poziomie szkolnictwa wyŜszego
9.4.
Zmodyfikowanie systemu praktyk studenckich zwiększających powiązanie szkolnictwa
morskiego z gospodarką morską
Objęcie patronatem merytorycznym zasadniczego i średniego szkolnictwa morskiego
przez uczelnie wyŜsze
Wykorzystanie tradycji i doświadczenia zachodniopomorskiego szkolnictwa średniego
9.5.
Rozszerzenie oferty edukacyjnej szkół wyŜszych
9.6.
Promowanie uczelni i szkół średnich związanych z gospodarką morską
9.3.
18
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
10. Ochrona brzegów morskich i wód
Morza Bałtyckiego
10.5.
10.6.
10.7.
10.8.
11.1.
11.2.
11. Monitoring środowiska morskiego
i przybrzeŜnego
11.3.
11.4.
11.5.
Stworzenie regionalnych planów ochrony morza i skoordynowanie ich
z działaniami strategicznymi na całym polskim wybrzeŜu
Promocja bardziej efektywnego wykorzystania Inicjatyw Wspólnotowych m.in. transgraniczny rozwój systemu ochrony środowiska w Bałtyku, ochrona zasobów naturalnych
(oŜywionych i nieoŜywionych), ochrona zasobów wodnych
Stworzenie systemu zagospodarowywania wyrefulowanego piasku
i składowania refulatu zanieczyszczonego
Ograniczenie spływu zanieczyszczeń do morza ze zlewni Bałtyku (oczyszczalnie), częste
monitorowanie jakości wód
Ograniczenie ilości nieczyszczonych ścieków komunalnych - rozbudowa trzystopniowego
systemu oczyszczania (ze szczególnym uwzględnieniem oczyszczania ścieków z aglomeracji szczecińskiej)
Rozwinięcie systemu konsultacji i uzgodnień w zakresie ekologicznych opinii
o inwestycjach, ze szczególnym uwzględnieniem budowli hydrotechnicznych
na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym
Rewitalizacja abiotycznych i biotycznych elementów środowiska
w strefie przybrzeŜnej Bałtyku m.in. poprzez stworzenie systemu sztucznych raf,
co jest równieŜ doskonałym narzędziem ekoturystyki
Promowanie współpracy gmin, zachęcanie samorządów do realizacji wspólnych projektów w zakresie ochrony środowiska
Przeprowadzenie aktualnej, kompleksowej inwentaryzacji walorów przyrodniczych
Utworzenie kompatybilnych baz danych w formie elektronicznej dotyczącej stanu środowiska morskiego i pobrzeŜa Bałtyku
Rozpoznanie stanu pasa nadmorskiego oraz identyfikacja walorów krajobrazowych
ze szczególnym uwzględnieniem problemu erozji brzegu
Sprzyjanie w pozyskiwaniu interdyscyplinarnych grantów na badanie stanu środowiska
Morza Bałtyckiego
Skuteczniejsze pozyskiwanie środków z UE na rzecz systemów monitoringu środowiska
morskiego i przybrzeŜnego
19
12.1.
12. Edukacja ekologiczna i promocja ekoturystyki
12.2.
13.1.
13. Promocja wizerunku województwa
zachodniopomorskiego jako obszaru
turystyki morskiej
14. Dostosowanie infrastruktury turystycznej oraz oferty do rosnących
wymagań turystów
13.2.
13.3.
13.4.
Przeprowadzenie działań promocyjnych i edukacyjnych dla wzmocnienia akceptacji społecznej dla działań z obszaru ochrony środowiska
Rozwinięcie systemu edukacji w zakresie wędkarstwa sportowego (śródlądowego i morskiego)
Stworzenie wizerunku regionu jako atrakcyjnego turystycznie m.in. poprzez promocję i
reklamę regionu a takŜe stworzenie róŜnorodnej oferty turystycznej
Rozwinięcie sieci informacji turystycznej na terenie regionu
13.5.
Rozwinięcie wspólnej oferty turystycznej z sąsiadami z Niemiec
Promocja regionu jako obszaru atrakcyjnego do uprawiania sportów
i turystyki wodnej
Promocja portów Pomorza Zachodniego dla przyciągnięcia wycieczkowców
14.1.
Polepszenie jakości usług turystycznych
14.2.
Rozbudowa i modernizacja bazy noclegowej i gastronomicznej
14.3.
14.4.
Rozbudowa infrastruktury dodatkowej takiej jak infrastruktura sportowa i kulturowa
Stworzenie warunków dla identyfikacji ruchu wycieczkowców w portach Pomorza Zachodniego
Przygotowanie infrastruktury Ŝeglarskiej poprzez stworzenie nowoczesnej sieci marin
i przystani
Poprawa stanu technicznego dróg dojazdowych do ośrodków turystycznych województwa
14.5.
14.6.
14.7.
14.8.
14.9.
Wykorzystanie walorów leczniczo-uzdrowiskowych i krajoznawczych gmin nadmorskich
Stworzenie oferty turystycznej zapewniającej atrakcyjne spędzanie wolnego czasu bez
względu na pogodę, co pozwoliłoby wydłuŜyć sezon
Zwiększenie aktywności w zakresie pozyskiwania środków z UE przeznaczonych na
rozwój turystyki
20
15.1.
15. Ochrona zasobów rybnych Morza Bałtyckiego
16.2.
Promocja ekologicznych połowów i przetwórstwa ryb, co spowoduje ograniczenie popytu
na gatunki ginące i techniki połowu szkodliwe dla środowiska
Przeciwdziałanie kłusownictwu i egzekwowanie przepisów
o wymiarach ryb i ich okresach ochronnych
Ułatwienie dostępu do korzystnych kredytów na modernizację sprzętu pływającego
i narzędzi połowu
Zapewnienie dostarczenia do konsumenta surowca najwyŜszej jakości zgodnie z popytem
16.3.
Dostęp do bazy surowcowej uwzględniającej sezonowość połowową
16.4.
Modernizacja i odnowa floty rybackiej
16.5.
Dostosowanie nakładu połowowego do istniejących zasobów morskich
15.2.
16.1.
16. Poprawa efektywności sektora rybołówstwa oraz podniesienie konkurencyjności polskiego przetwórstwa rybnego
17. Stworzenie systemu zarządzania obszarami morskimi w zakresie eksploatacji zasobów wód i dna morskiego
16.6.
16.7.
Zwiększenie wydajności i efektywności gospodarowania posiadanej floty
Zapewnienie ciągłości dostaw ryb i produktów rybnych, stworzenie łańcucha technologicznego od portu rybackiego do konsumenta
16.8. UniezaleŜnienie przetwórstwa od sezonowości połowów przez budowę systemu magazynowania ryb złowionych w okresach duŜych wydajności połowowych
16.9. Wsparcie rozwoju zakładów przetwórstwa rybnego bazujących na polskim surowcu
16.10. Poprawa warunków przeładunkowych i magazynowych ryb (chłodnie, mroźnie i magazyny odchładzane)
17.1. Jednoznaczne określenie kompetencji podmiotów uczestniczących
w zarządzaniu obszarem morskiej strefy brzegowej
17.2. Wsparcie dla projektów poszukiwania, dokumentacji i wydobycia ropy, gazu oraz podmorskich osadów mineralnych (piaski, Ŝwiry itp.)
17.3. Rozwój kompleksowych badań morskiej strefy brzegowej
z zastosowaniem systemów informacji geograficznej (GIS) dla potrzeb zarządzania i gospodarowania tą strefą oraz rozwój internetowych systemów informacji turystycznej a
takŜe morskiej kartografii internetowej
21
18.1.
18. Zabezpieczenie odpowiednich warunków wykorzystywania zasobów Morza Bałtyckiego stosownie do zasad
zrównowaŜonego rozwoju
18.2.
Rozpoznanie i monitoring środowiska morskiego i przybrzeŜnego
w zakresie zasobów oŜywionych i nieoŜywionych Morza Bałtyckiego
Wykorzystanie złóŜ piasków, np. do zasilania strefy brzegowej
18.3.
Rozpoznanie badawcze nagromadzeń bursztynu
18.4.
Wykorzystanie potencjału naukowo-technicznego i technologicznego w zakresie eksploatacji zasobów wód i dna morskiego
Identyfikacja moŜliwości eksploatacji wód podziemnych morskiej strefy brzegowej
18.5.
Źródło: SRGM WZ
22
Plan wdraŜania i zarządzania
Dla kaŜdego z określonych w poszczególnych segmentach gospodarki morskiej celów
strategicznych rozpisanych na cele kierunkowe i szczegółowe przewiduje się następujące etapy ich osiągnięcia:
1) Sformułowanie konkretnych projektów (zadań) słuŜących realizacji zamierzonego
celu. Pomysły poszczególnych projektów na dalszych etapach wdraŜania rozwijane będą w operacyjne plany projektów, które w bardziej szczegółowy sposób opiszą zadania inwestycyjne i projekty przewidziane w Załączniku 1 do SRGM WZ.
2) Faza planowania: stworzenie rocznych i/lub wieloletnich inwestycyjnych programów operacyjnych obejmujących projekty (zadania) przewidziane do realizacji.
3) Faza wdraŜania, monitorowania i oceny bieŜącej, w której projekt – przy wykorzystaniu posiadanych i uzgodnionych zasobów - jest uruchamiany i realizowany.
W tej fazie jednostka organizacyjna odpowiedzialna za zarządzanie realizacją
Strategii oceniać będzie aktualny postęp realizacji poszczególnych projektów
(zadań) w stosunku do celów i w razie konieczności dokonywać korekt w sposobie
wdraŜania.
4) Faza ewaluacji ex post, w której oceniane będą wyniki kaŜdego projektu, co
pozwoli stwierdzić, czy osiągnięto zamierzone rezultaty, a takŜe wyciągnąć wnioski na przyszłość i ewentualnie zdefiniować nowe projekty.
Monitorowanie i ocena
WaŜnym elementem procesu monitorowania i oceny realizacji SRGM WZ będzie sporządzanie, co roku przez Departament Rozwoju Gospodarki Morskiej karty osiągnięcia
wskaźników monitoringu. Zakłada się, ze w wyniku realizacji Strategii Rozwoju Gospodarki
Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego oraz zamierzonych w jej ramach projektów
i inwestycji województwo osiągnie wskaźniki na poziomie zbliŜonym do opisanego w ilościowym scenariuszu optymistycznym. Zadaniem Departamentu jest nie tylko monitorowanie
poziomu tych wskaźników, ale równieŜ reagowanie, jeśli załoŜony poziom wskaźników nie
zostanie osiągnięty poprzez uzupełnianie o kolejne inwestycje i zadania, które pozwolą na
osiągnięcie zamierzonych rezultatów.
23
4. POWIĄZANIA SRGM WZ Z INNYMI STRATEGIAMI I PROGRAMAMI
Podstawowe priorytety w zakresie ochrony środowiska Unii Europejskiej w latach
2002-2012 formułuje VI Program Działań Wspólnoty w zakresie środowiska. Jego realizacja
ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego oraz ogólną poprawę środowiska naturalnego i jakości Ŝycia. Będzie realizowany
poprzez siedem strategii tematycznych w zakresie: zrównowaŜonego uŜytkowania zasobów
naturalnych, zapobiegania powstawaniu odpadów i upowszechniania recyklingu, poprawy
jakości środowiska miejskiego, ograniczania emisji zanieczyszczeń, ochrony gleb, zrównowaŜonego uŜytkowania pestycydów oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego.
Program wspiera proces włączania problemów ochrony środowiska we wszystkie polityki
działania Wspólnoty w celu zmniejszenia nacisków na środowisko naturalne pochodzących
z róŜnych źródeł. Główne priorytety ochrony środowiska do realizacji w ramach Programu to:
- powstrzymanie zmian klimatu (zgodnie z załoŜeniami protokołu z Kioto);
- - ochrona przyrody i róŜnorodności biologicznej (w tym ochrona rzadkich zasobów,
właściwe wykorzystanie środowiska morskiego, wybrzeŜa i bagien);
- zapewnienie odpowiednich relacji środowisko – zdrowie (zapewnienie wysokiego poziomu jakości Ŝycia i dobrobytu społecznego obywateli);
- zrównowaŜone wykorzystanie zasobów naturalnych, ograniczenie wytwarzania odpadów.
Opracowane dokumenty strategiczne w województwie zachodniopomorskim
uwzględniają zobowiązania i cele ochrony środowiska przyjęte w ratyfikowanych przez
Rzeczpospolitą Polską konwencjach międzynarodowych, takich jak:
- Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko Ŝyciowe ptactwa wodnego (1975), ze zmianami wprowadzonymi w ParyŜu (1982) i Reginie (1987);
- Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie (1979);
- Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de Janeiro
(1992);
- Konwencja o róŜnorodności biologicznej z Rio de Janeiro (1992);
- Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Kioto, wraz
z Protokołem (1997);
- Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego
(1992).
- Konwencja o ochronie europejskiej dzikiej fauny i flory i ich siedlisk naturalnych. Brno,
19 września 1979 r.
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów i siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów NATURA 2000 (Dz. U. z 2005 r., nr 94, poz. 795).
24
Realizacja długofalowej polityki ekologicznej państwa polega na równowaŜeniu rozwoju kraju i harmonizowaniu celów ochrony środowiska z celami gospodarczymi i społecznymi. W coraz większym stopniu dokonują się zmiany modelu produkcji i konsumpcji,
zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności przez działania ochronne, takie jak oczyszczanie gazów odlotowych, ścieków,
unieszkodliwianie odpadów.
Wymienione wyŜej dokumenty mają zastosowanie w SRGM WZ w punkcie 7
„Ochrona środowiska Morza Bałtyckiego i pasa nadbrzeŜnego”.
4.1. Powiązania SRGM WZ z strategiami i programami na poziomie krajowym
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, dokument Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z 23 stycznia 2006 r. (NSRO), odnosi się w większości do strategicznych
celów rozwoju gospodarki morskiej.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (NSRO) są dokumentem określającym działania o charakterze rozwojowym, jakie
Rząd polski zamierza podjąć w latach 2007-2013 w zakresie promowania trwałego wzrostu
gospodarczego, wzrostu konkurencyjności oraz wzrostu zatrudnienia. NSRO słuŜą jednocześnie zapewnieniu skutecznej pomocy na rzecz regionów i grup społecznie zmarginalizowanych oraz pomocy w restrukturyzacji sektorów i regionów problemowych.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia – między innymi zawiera Europejski Fundusz Rybacki – co jest zbieŜne z punktem 5 SRGM WZ. Określając sytuacje makroekonomiczne Polski, NSRO odnoszą się do infrastruktury portowej.
Stan techniczny infrastruktury portowej jest niezadowalający, co powaŜnie osłabia
konkurencyjność portów. Niezadowalający jest równieŜ stan infrastruktury dostępu do portów, zarówno od strony morza, jak i lądu, co wydłuŜa czas operacji ładunkowych w łańcuchach lądowo-morskich, zwiększa koszty wykonywania usług i ogranicza asortyment obsługiwanych ładunków.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia w istocie wyznaczają podstawowe cele
rozwoju gospodarki morskiej w Polsce i regionie zachodniopomorskim.
Polityka rybacka
Polityka prowadzona w ramach Strategii Rozwoju Rybołówstwa na lata 2007-2013 (projekt
przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 6 września 2005 r.) słuŜyć ma zachowaniu ekosystemów, w tym Ŝywych zasobów mórz i oceanów dla przyszłych pokoleń oraz ochronie socjalnej społeczeństw na obszarach zaleŜnych od rybołówstwa i akwakultury. W celu osiągnięcia
przyrostu dochodu narodowego zakłada się maksymalne zintensyfikowanie produkcji w sektorze gospodarki rybnej, przy dąŜeniu do uproszczenia zasad i procedur wsparcia strukturalnego w tym obszarze. Wspieraniu konkurencyjności sektora, w tym działaniom skierowanym
na rozwój zasobów ludzkich, towarzyszyć ma troska o zachowanie walorów środowiska
wodnego.
25
Polityka transportowa
Nowe wytyczne dla sieci transeuropejskich Parlamentu i Rady z 29 kwietnia 2004 r.
proponują poprawę współpracy między państwami członkowskimi oraz większą koncentrację
działań na rzecz określonych 30 projektów priorytetowych. Obejmuje to wzajemne połączenie
krajowych sieci szybkobieŜnej kolei do roku 2012, rozwinięcie sieci kolejowego transportu
towarowego w Europie środkowej do roku 2015 oraz pakietu na rzecz połączenia portów oraz
transportu lądowego do roku 2010.
Infrastruktura i środowisko
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko obejmuje rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej, w tym transportowej, środowiskowej, energetycznej, kultury
i zdrowia, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów. Dostępne w ramach Programu Operacyjnego środki finansowe będą wydatkowane
przede wszystkim na budowę i modernizację infrastruktury transportowej w ramach sieci
TEN-T, zapewnienie nowoczesnych usług kolejowych poprzez unowocześnienie taboru kolejowego, zapewnienie interoperacyjności kolei, rozwój transportu intermodalnego, poprawę
dostępu do portów oraz rozwój dróg wodnych.
W załoŜenia do opracowania Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 – zwanej dalej SRK
zawarto podstawowe informacje zaakceptowane przez Radę Ministrów w dniu 31 stycznia
2006 roku.
SRK będzie nadrzędną wieloletnią strategią rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.
Stanowić będzie bazę odniesienia dla innych strategii i programów jako uŜyteczne narzędzie
zarówno dla realizacji polityki wewnętrznej i propozycji unijnych. Dokument ten będzie przesłanką dla przygotowania NSRO i programów operacyjnych na poziomie rządowych i samorządowych programów rozwoju. SRK pozwoli równieŜ na racjonalne zaprogramowanie wykorzystania środków finansowych UE (cele polityki spójności m.in. dla Wspólnej Polityki
Rybackiej), co odpowiada 5-tej grupie tematycznej SRGM WZ, która zakłada „Rybactwo
morskie będące obok transportu morskiego i przemysłu okrętowego najbardziej „morskim”
z sektorów związanych z morzem”.
Celem tej Strategii jest podniesienie poziomu i jakości Ŝycia mieszkańców Polski –
poszczególnych obywateli i rodzin.
W priorytecie 2 SRK – Poprawa stanu infrastruktury podstawowej: technicznej
i społecznej, potrzebne są inwestycje na infrastruktury:
- transportową – przede drogi o znaczeniu europejskim, autostrady, drogi krajowe.
Niezbędna jest równieŜ poprawa stanu i sieci dróg lokalnych. Niebagatelne znaczenie
będzie mieć infrastruktura portowa, zwłaszcza porty morskie;
- ochrony środowiska – inwestycje w ochronę zasobów wodnych, poprawiające czystość
i jakość wody oraz powietrza, zapewniające oszczędność energii, zabezpieczające
przed katastrofami naturalnymi, itp.;
- edukacyjną – obiekty edukacyjne i infrastruktura informatyczna zapewniająca łatwy
i równy dostęp wszystkich obywateli do edukacji, a takŜe przyczyniające się do podnoszenia jakości kształcenia.
Spójność SRK z innymi strategiami i programami
26
Przy opracowaniu SRK wykorzystane zostaną strategiczne i programowe dokumenty
rządu RP oraz Wspólnoty Europejskiej. Spośród dokumentów krajowych, podstawą przygotowania Strategii Rozwoju Kraju 2007–2015, będzie Program Działania Rządu RP Solidarne
Państwo oraz inne dokumenty strategiczne rządu, m.in. Krajowy Program Reform, Program
Konwergencji, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP, Program Zapobiegania Przestępczości i Antyspołecznym Zachowaniom, Krajowy Program Rozwoju Wsi, Strategia ochrony środowiska, Strategia rozwoju
transportu, strategie sektorowe, strategie rozwoju województw i inne. Pozwoli to na koordynacje z innymi strategicznymi dokumentami, tak, aby wszystkie działania rozwojowe podejmowane w Polsce wzajemnie się uzupełniały.
Projekt Strategii Rozwoju Polskiej Gospodarki Morskiej na lata 2007–2015
Podstawowe kierunki polityki morskiej Polski zawarte są w dokumencie Stanowisko
Polski w sprawie przyszłej polityki morskiej UE, opracowanym w roku 2005 przez Ministerstwo Infrastruktury. Jest to wkład Polski w tworzenie zapisów do zielonej Księgi, dokumentu
opracowanego przez Unię Europejską. Niniejsza Strategia rozwoju polskiej gospodarki morskiej na lata 2007-2015, stanowiąca plan najwaŜniejszych działań, jest przełoŜeniem tej polityki na konkretne cele i zadania w poszczególnych obszarach gospodarki morskiej i zastępuje
dokument Strategia rozwoju polskiej gospodarki morskiej do 2015, opracowany w 2005 r.
przez Ministerstwo Infrastruktury.
Zaznaczyć naleŜy, Ŝe Unia Europejska w dziedzinie gospodarki morskiej zwraca szczególną
uwagę na:
Poprawę konkurencyjności przemysłu morskiego.
Rozwój poszczególnych gałęzi przemysłów morskich w zrównowaŜony sposób (w wymiarze społecznym, ekonomicznym i środowiskowym).
Konieczność dotowania, rozwijania i zachęcania do prowadzenia badań naukowych na
najwyŜszym poziomie, których wyniki będą mogły być wykorzystane do rozwoju technologii, tworzenia innowacyjnych produktów oraz sposobów zintegrowanego zarządzania.
Koncepcję klasterów morskich, polegającą na dzieleniu się przez poszczególne sektory
wiedzą, prowadzeniu wspólnych badań i innowacji, wspólnej edukacji i szkoleniu, dzieleniu się innowacyjnymi metodami organizacji (wspólne zaopatrzenie lub dystrybucja) lub
wspólnej promocji.
Podniesienie poziomu Ŝycia w regionach nadbrzeŜnych, zwiększenie atrakcyjności obszarów nadmorskich jako miejsc Ŝycia i pracy, rozwój turystyki morskiej i sposoby ograniczenia zagroŜeń wynikających z bliskości morza.
Narzędzia słuŜące poprawie stosunku człowieka do mórz i oceanów, m.in. słuŜące gromadzeniu danych, prowadzeniu statystyk, badaniom naukowym, wspieraniu finansowemu
regionów nadbrzeŜnych oraz zintegrowanemu planowaniu przestrzennemu.
Umacnianie dziedzictwa morskiego i morskiej świadomości społeczeństwa.
Do głównych dziedzin gospodarki morskiej naleŜą: transport morski i związany z nim
transport śródlądowy, porty morskie, przemysł okrętowy, morski przemysł wydobywczy,
rybołówstwo, rybactwo i przetwórstwo rybne, badania naukowe i rozwój, edukacja i zasoby
ludzkie, administracja morska i śródlądowa, dziedzictwo morskie oraz świadomość morska
27
społeczeństwa, turystyka morska i śródlądowa. Wymienione dziedziny (obszary) są przedmiotem dokumentu rządowego Strategia rozwoju polskiej gospodarki morskiej na lata 20072015.
Strategii nadano następującą strukturę: w kaŜdym z obszarów gospodarki morskiej wyznaczono cele strategiczne, a celom strategicznym przyporządkowane są zadania operacyjne.
Przyjęto równieŜ załoŜenie, Ŝe za realizację kaŜdego zadania operacyjnego będzie
odpowiadać konkretna instytucja.
Forma zapisu SRGM WZ - określonych celów i zadań – umoŜliwia opracowanie systemu
monitorowania i zarządzania jej realizacją.
Polska gospodarka morska została podzielona na 11 głównych dziedzin (obszarów):
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
Transport morski
Porty morskie
Transport wodny śródlądowy
Przemysł okrętowy
Eksploatacja morskich zasobów naturalnych
Rybołówstwo, rybactwo i przetwórstwo rybne
Badania naukowe i rozwój
Edukacja i zasoby ludzkie
Administracja morska i śródlądowa
Dziedzictwo morskie oraz świadomość morska społeczeństwa
Turystyka morska i śródlądowa
Wymienione główne obszary gospodarki morskiej w całości pokrywają się z obszarami zawartymi w dokumencie SRGM WZ.
Cele strategiczne Strategii Rozwoju Polskiej Gospodarki Morskiej na lata 2007-2015
Obszar I: Transport morski
Zwiększenie potencjału przewozowego floty transportowej o polskiej własności
i współwłasności oraz rejestracja statków pod polską banderą, przy zapewnieniu podniesienia ich konkurencyjności;
Uporządkowanie prawa w zakresie transportu morskiego;
Zwiększenie masy ładunkowej kierowanej do polskich portów z zaplecza polskiego
i tranzytu z państw sąsiednich, poprzez rozwój transportu lądowego i wodnego śródlądowego, skoordynowanego z systemami transportowymi państw sąsiednich.
Obszar II: Porty morskie
Tworzenie warunków prawnych efektywnego funkcjonowania i rozwoju portów
morskich;
Rozwój infrastruktury portowej i poprawa dostępu do portów od strony morza i lądu;
Zwiększenie konkurencyjności i efektywności świadczenia usług portowych.
28
Obszar III: Transport wodny i śródlądowy
Rewitalizacja śródlądowych dróg wodnych, decydujących o istnieniu Ŝeglugi śródlądowej na rynku usług transportowych oraz o kompatybilności polskiego systemu
transportowego z systemami pozostałych krajów europejskich;
Odtworzenie taboru wodnego śródlądowego;
Zwiększenie udziału Ŝeglugi śródlądowej w rynku przewozów lądowych do poziomu
średniego w Unii Europejskiej;
Promocja Ŝeglugi śródlądowej oraz zachowanie związanego z nią dziedzictwa.
Obszar IV: Przemysł okrętowy
Zapewnienie moŜliwości funkcjonowania polskiego przemysłu okrętowego w warunkach ostrej i nierównej konkurencji;
Opracowanie docelowego modelu struktury organizacyjnej polskich stoczni produkcyjnych, dla zapewnienia warunków budowy nowoczesnych statków;
Przygotowanie produkcji statków o duŜej wartości dodanej, innowacyjnych i ekologicznie bezpiecznych.
Obszar V: Eksploatacja morskich zasobów naturalnych
Zwiększenie wydobycia ropy naftowej i gazu z podmorskich złóŜ krajowych
i zagranicznych;
Rozpoczęcie próbnej eksploatacji górniczej złoŜa polimetalicznych konkrecji na Pacyfiku;
Przeprowadzenie analizy opłacalności wydobycia kruszywa naturalnego i piasku ze złóŜ
morskich;
Utrzymanie pozycji polskich firm jako głównych dostawców na światowy rynek wyrobów
z bursztynu;
Racjonalne wykorzystanie zasobów wód podziemnych (pitnych i mineralnych) pasa nadmorskiego;
Zapewnienie wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii pochodzącej z obszaru morskiego i pasa nadmorskiego w bilansie energetycznym kraju.
Obszar VI: Rybołówstwo morskie, rybactwo i przetwórstwo ryb
Zapewnienie zrównowaŜonej eksploatacji Ŝywych zasobów morza w polskich obszarach morskich;
Stworzenie modelu zarządzania obszarem rybołówstwa, w tym systemu prawnego
i finansowego wspierającego proces restrukturyzacji, poprawa konkurencyjności rybołówstwa i przetwórstwa ryb oraz zwiększenie stopnia wykorzystania funduszy
strukturalnych;
Polepszenie dialogu społecznego ze środowiskiem rybackim;
Zreformowanie administracji rybackiej oraz aktywna współpraca z Unią Europejską;
Rybołówstwo dalekomorskie.
Obszar VII: Badania naukowe i rozwój
Podnoszenie poziomu zapewnienia bezpieczeństwa statków;
Podnoszenie poziomu ochrony środowiska;
29
Doskonalenie systemu ochrony przed zagroŜeniami terrorystycznymi;
Rozwijanie metod projektowania statków dla osiągnięcia innowacyjności;
Zbadanie zasobów naturalnych występujących na polskim obszarze morskim i działce
Wspólnej Organizacji Interoceanmetal na Pacyfiku;
Modernizowanie wewnątrzkrajowego układu dróg wodnych oraz jego powiązań
z układami zewnętrznymi;
Prowadzenie badań nad strategią rozwoju gospodarki morskiej.
Obszar VIII: Edukacja i zasoby ludzkie
Rozwijanie szkolnictwa wyŜszego na potrzeby gospodarki morskiej;
Rozwijanie morskiego szkolnictwa średniego i policealnego;
Zapewnienie kadr gospodarce morskiej.
Obszar IX: Administracja morska i śródlądowa
Dostosowanie struktury polskiej administracji morskiej do zadań wynikających ze znowelizowanych konwencji IMO i przepisów UE;
Dostosowanie polskiego prawa dotyczącego Ŝeglugi śródlądowej do wymagań przepisów prawnych UE.
Obszar X: Dziedzictwo morskie i świadomość morska społeczeństwa
Zachowanie dziedzictwa morskiego;
Zwiększenie świadomości morskiej społeczeństwa.
Obszar XI: Turystyka morska i śródlądowa
Zwiększenie udziału Polski w światowej Ŝegludze turystycznej (turystyczne rejsy
morskie);
Zwiększenie wzrostu udziału Polski w turystyce promowej, przybrzeŜnej i jachtowej
po Morzu Bałtyckim;
Zlikwidowanie zaniedbań w śródlądowej Ŝegludze pasaŜerskiej, jachtowej i kajakowej;
Wspieranie działań prowadzących do powstania nowych i rozwoju istniejących przedsiębiorstw produkujących sprzęt i wyposaŜenie jachtowe oraz sektora usług na rzecz
turystyki i sportu Ŝeglarskiego.
Zawarte obszary i cele gospodarki morskiej w Strategii Rozwoju Polskiej Gospodarki
Morskiej na lata 2007–2015 są uszczegółowione poprzez określenie zadań operacyjnych,
co ma swoje odzwierciedlenie w tabeli 7 SRGM WZ, jako zestawienie celów strategicznych
i kierunkowych dla gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego.
4.2. Powiązania Strategii Rozwoju Gospodarczego Województwa Zachodniopomorskiego z dokumentami na poziomie wojewódzkim
W fazie realizacji Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku
2020 powstały dokumenty programowe województwa, które miały za zadanie określić ramy
programowe realizacji strategii w poszczególnych dziedzinach Ŝycia społeczno–
gospodarczego. Dokumenty te mają zróŜnicowany horyzont czasowy – część z nich to plany
długookresowe (zgodne z okresem realizacji strategii wojewódzkiej), pozostałe są
30
programami średniookresowymi. PoniŜej uwzględnione tylko programy, które związane są
z gospodarką morską.
Wojewódzkie programy:
1. Strategia rozwoju sektora transportu województwa zachodniopomorskiego do roku
2015.
2. Regionalna strategia innowacyjności w województwie zachodniopomorskim.
3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego.
4. Program ochrony środowiska województwa zachodniopomorskiego.
5. Plan gospodarki odpadami w województwa zachodniopomorskiego.
6. Strategia rozwoju turystyki województwa zachodniopomorskiego do 2015 roku.
Rys.1.Schemat bezpośrednich powiązań SRGM WZ z innymi dokumentami krajowymi
i regionalnymi
Polityki i Strategie Sektorowe
w tym Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
Strategia Rozwoju Kraju
Narodowe Strategiczne
Ramy Odniesienia
Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego /
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa
Zachodniopomorskiego
Sektorowe Krajowe Programy
Operacyjne / RPO dla Województwa Zachodniopomorskiego
Programy i Strategie na poziomie regionalnym
Strategia Rozwoju Gospodarki
Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do 2015 r.
źródło: Opracowanie własne
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego przyjęty
uchwałą Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego nr XXXII/334/02 z dnia26 czerwca
2002 r., w sferze gospodarczej, gospodarkę morską określa jako czynnik stymulujący rozwój
całego regionu Pomorza Zachodniego. W zakresie gospodarki morskiej ujmuje zagadnienia
związane z transportem morskim, w tym określa rolę i kierunki rozwoju portów morskich
i przystani. Elementem podstawowym dla realizacji transportu morskiego jest utrzymanie
31
i pogłębianie torów wodnych do odpowiednich parametrów. Ustalenia planu województwa
w swoich załoŜeniach są zgodne z sektorem gospodarki morskiej, jakim jest transport morski
w zakładanym optymistycznym wariancie rozwoju.
W zakresie infrastruktury społecznej podkreśla specyfikację regionu dla prowadzonych studiów i szkolnictwa średniego, związanego z gospodarką morską. SRGM WZ w dziale
Szkolnictwo morskie, rozwaŜa to zagadnienie formując dwa warianty rozwoju – optymistyczny i pesymistyczny. Z analizy SWOT jednoznacznie wskazano silne strony szkolnictwa morskiego w regionie oraz sformułowano szereg zagroŜeń dla tego działu gospodarki morskiej.
Ponadto Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego w swojej strukturze zagospodarowania przestrzennego wyróŜnił „Strefę nadmorską” jako
obszar intensywnego selektywnego rozwoju. Dla tego obszaru funkcje główne to: gospodarka
morska, turystyka intensywna, funkcja uzdrowiskowa i funkcje ochronne. Funkcje uzupełniające to rolnictwo, przetwórstwo rolno-spoŜywcze i rybne.
Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020, przyjęta Uchwałą Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego Nr XXVI/303/05 z dnia 19 grudnia 2005
roku.
Wyznaczone w SRWZ cele realizacyjne są zbieŜne z celami Strategii Rozwoju
Gospodarki Morskiej Woj. zachodniopomorskiego, i tak:
- realizacja celu Nr 1 - w celach kierunkowych pkt 1.5. zakłada „Rozwój gospodarki
morskiej”,
-
realizacja celu Nr 2 – w celach kierunkowych zakłada pkt 2.1. „Podnoszenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego” i pkt 2.3. „Podnoszenie atrakcyjności inwestycji w regionie”,
- realizacja celu Nr 3 – zakłada w pkt. 3.5. „Stworzenie efektywnego, dostępnego
i zintegrowanego systemu transportu”,
- realizacja celu Nr 4 – w pkt. 4.1. „Usuwanie skutków i przeciwdziałanie degradacji
środowiska, pkt 4.3. „Racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi regionu”,
- realizacja celu 5 – w pkt. 5.1. „Wzmocnienie środowiskowej roli systemu edukacyjnego”.
Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego – przyjęty uchwałą
Nr XXXV/356/02 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 7 października 2002
roku.
W celu - ochrona powierzchni ziemi i ochrona wybrzeŜa wskazano następujące działania do realizacji:
a) ochrona strefy brzegowej i zaplecza brzegów morskich (Ustka-Swinoujście),
b) ochrona strefy brzegowej i zaplecza brzegów Zalewu Szczecińskiego,
c) gospodarka odpadami, w opisie przedsięwzięcia określa „opracowanie programu odzysku i unieszkodliwianiu odpadów portowych i osadów z kanałów oraz basenów portowych.
Przytoczone powyŜej cele POŚ są adekwatne do zadań przypisanych do realizacji
w grupie tematycznej 7 SRGM WZ – Ochrona środowiska Morza Bałtyckiego i pasa nad-
32
morskiego, z uwzględnieniem ochrony brzegów i wybrzeŜa ( w tym ochrony przed sztormowymi wezbraniami podmorskimi.
Strategia Rozwoju Sektora Transportu Województwa Zachodniopomorskiego do roku
2015, uchwała Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 7 października
2002 r., Nr XXXV/355/02 (SRSTWZ).
Jest to bazowy dokument z zakresu transportu, który stanowił bazę tego zagadnienia
w Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do 2020 r. W Strategii Rozwoju
Sektora Transportu Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015, w rozdziale
4 szczegółowo poddano analizie system infrastruktury i transportu morskiego: porty i Ŝegluga
morska. Przedstawiona w tym dokumencie analiza SWOT – szczegółowo określiła szanse,
zagroŜenia silne i słabe strony.
śegluga morska Województwa Zachodniopomorskiego
W Strategii Rozwoju Sektora Transportu Województwa Zachodniopomorskiego, jednym z waŜniejszych zagadnień jest Ŝegluga morska. PoniŜej omówione zostały specyficzne
problemy związane z Ŝeglugą.
NajwaŜniejszymi przedsiębiorstwami Ŝeglugowymi w naszym kraju są firmy z Pomorza Zachodniego, a mianowicie: Przedsiębiorstwo Państwowe Polska śegluga Morska
w Szczecinie; Polska śegluga Bałtycka S.A. w Kołobrzegu; spółka Ŝeglugowa "Euroafrica"
w Szczecinie oraz operator promowy "Unity Line" ze Szczecina. W Ŝegludze przybrzeŜnej na
terenie Pomorza Zachodniego funkcjonują: śegluga Pomorska i śegluga Szczecińska.
Na koniec 1999 r. armatorzy z województwa eksploatowali 121 statków o łącznej nośności 2545,5 tys. DWT, co stanowiło odpowiednio 81,2% ogółu statków o polskiej własności lub współwłasności i 86,4% ich łącznej nośności. Systematycznie maleje liczba statków
pływających pod polską banderą. W roku 2000 na armatorów zachodniopomorskich przypadały 33 jednostki posiadające biało-czerwoną banderę. Stanowi to nieco ponad 1/3 jednostek
pod banderą narodową z roku 1995. W 2000 r. statki pływające pod polską banderą stanowiły
32% ogólnej liczby statków i 42% ich łącznej nośności, w 1999 r. było to odpowiednio:
40,9% liczebności i 57,3% nośności. Pod obcą banderą pływały wszystkie promy, 43% zbiornikowców i 68% statków do przewozu ładunków stałych.
Specyfiką portów zachodniopomorskich jest obsługa pasaŜerskiego ruchu transgranicznego.
W dwóch najwaŜniejszych portach tego ruchu Świnoujściu i Nowym Warpnie ruch pasaŜerski
w tych relacjach wzrósł kilkakrotnie w latach 1996-2000. W Świnoujściu z 868,5 tys. pasaŜerów w roku 1996 do 2 203,4 tys. w roku 2000, zaś w Nowym Warpnie z 241,7 tys. pasaŜerów
w roku 1996 do 1 846,8 tys. pasaŜerów w roku 2000.
Biorąc pod uwagę ostatnie dwudziestolecie naleŜy stwierdzić, Ŝe stan polskiego, a tym
samym zachodniopomorskiego transportu morskiego, ulegał w większości sfer działalności
tego transportu, systematycznemu pogorszeniu. Zmniejsza się liczba i nośność statków naleŜących do polskich armatorów. W porównaniu z rokiem 1980 obecny stan polskiej floty
transportowej to 38,7% stanu ówczesnego, a w porównaniu z rokiem 1990, obecna flota to
51,8% stanu liczbowego sprzed 10 lat.
33
Na te niekorzystne relacje ilościowe nakładają się równieŜ negatywne wskaźniki jakościowe,
gdyŜ
przeciętny
wiek
obecnej
polskiej
floty
transportowej
wynoszący
16,5 roku jest prawie dwukrotnie wyŜszy od analogicznej wartości w roku 1980 (wtedy przeciętny wiek floty wynosił 8,3 roku).
Jedyną sferą transportu morskiego niedotkniętą regresem jest przewóz pasaŜerów Ŝeglugą morską. W porównaniu z rokiem 1980 wzrósł on w roku 2000 o 48,7%. Od kilku lat
oscyluje on w granicach 600 tys. pasaŜerów rocznie.
Diagnoza stanu drogi wodnej z Bałtyku do Szczecina
Istotne znaczenie dla efektywnego funkcjonowania Ŝeglugi morskiej i portów morskich ujścia rzeki Odry ma morska droga wodna z Zatoki Pomorskiej do Szczecina obejmująca: zewnętrzny tor podejściowy do Świnoujścia, tor wodny Cieśniny Świny, tor wodny na
Zalewie Szczecińskim i tor wodny koryta dolnej Odry.
Morska droga wodna z Zatoki Pomorskiej do Szczecina posiada obecnie następujące parametry:
•
zewnętrzny tor wodny do Świnoujścia: głębokość minimalna 14,50 m – max zanurzenie
statków 12,80 m,
•
port Świnoujście: głębokość 13,50 – zanurzenie 12,80 m,
•
tor wodny w Świnoujściu
-
0,000 km – 2,6000 km głębokość 14,50 m, zanurzenie 12,80 m
-
2,600 km – 3,700 km głębokość 11,40 m, szerokość 90 m,
•
kanał Mieleński: głębokość 10,50 m (min) – zanurzenie 9,20 – szerokość 90 m,
•
kanał Piastowski: głębokość 10,50 m (min) – zanurzenie 9,20 – szerokość 90 m,
•
port w Szczecinie: głębokość 9,50 m (min) – zanurzenie 9,15.
Utrzymanie powyŜszych parametrów eksploatacyjnych toru wymaga prowadzenia ciągłych prac konserwacyjnych, zarówno pogłębiarskich jak i związanych z utrzymaniem systemów oznakowania nawigacyjnego, budowli hydrotechnicznych.
Odpowiedzialny za utrzymanie infrastruktury zapewniającej dostęp do portów Urząd Morski
w Szczecinie większość dostępnych środków przeznacza na prace pogłębiarskie, gdyŜ od
parametrów rynny toru wodnego w największym stopniu zaleŜy dostęp do portów.
Wnioski z diagnozy do strategii transportu morskiego województwa
1) naleŜy przeciwdziałać dalszej dekapitalizacji majątku trwałego portów, sięgającego 60%
wartości środków trwałych poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury portowej
oraz wdraŜanie nowoczesnych technologii przeładunkowych,
2) naleŜy dąŜyć do włączenia portów morskich do programu rozwoju transeuropejskiej sieci
transportowej,
3) naleŜy zapewnić efektywny wodny (modernizacja torów wodnych) i lądowy (budowa
i modernizacja dróg kołowych i linii kolejowych) dostęp do portów morskich regionu,
4) celowym jest uporządkowanie systemu zarządzania portami o znaczeniu regionalnym
i lokalnym
34
5) naleŜy sprzyjać komunalizacji terenów portów i racjonalizacji gospodarowania tymi terenami, a takŜe określić zakres komunalizacji terenów portowych; proces komunalizacji
portów i przystani morskich naleŜy połączyć z weryfikacją granic poszczególnych portów,
6) zasadnym jest modernizacja układu powiązań lądowych małych i średnich portów
z zapleczem i powiązanie tego układu z wojewódzkim układem sieci transportowej,
7) naleŜy dąŜyć do zahamowania regresu Ŝeglugi morskiej, w tym proces likwidacji linii
Ŝeglugowych z portów zachodniopomorskich,
8) naleŜy dąŜyć do tworzenia sprzyjających warunków dla rozwoju krajowej Ŝeglugi promowej m.in. poprzez konstruowanie instrumentów prawnych i ekonomicznych zachęcających armatorów do wspólnej strategii, współpracy lub innych form konsolidacji,
9) celowym jest dąŜenie do zmiany proporcji przewozów morskich realizowanych przez
zachodniopomorskich armatorów oraz promowanie rozwoju przewozów europejskich
(bałtyckich) w tym w ramach Ŝeglugi morskiej bliskiego zasięgu; centrum zainteresowania polskiego handlu zagranicznego stanowią bowiem relacje europejskie,
10) Uwzględniając rozwój transportu morskiego naleŜy szczególną uwagę zwrócić na obszary
NATURA 2000, które obejmują wody rzeki Odry, Zalewu Szczecińskiego i cały pas wód
i brzegu morskiego.
Cele i zadania strategii rozwoju transportu morskiego: długoterminowej
i średnioterminowej
Do podstawowych celów zakresie rozwoju infrastruktury i systemu transportu morskiego do roku 2015 naleŜy zaliczyć:
1. ZrównowaŜone wykorzystanie morza i nadmorskiego połoŜenia regionu, zgodnie
z narodowymi i regionalnymi interesami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi oraz
obszarami NATURA 2000.
2. Wzmocnienie strategicznej roli portów jako węzłów transportowych i centrów dystrybucyjno-logistycznych integrujących transport morski z transportem lądowym
i europejskimi korytarzami transportowymi.
3. Tworzenie korzystnych warunków prawnych, organizacyjnych i ekonomicznofinansowych dla właściwego funkcjonowania i rozwoju systemu transportu morskiego.
4. Promowanie rozwoju Ŝeglugi morskiej bliskiego zasięgu jako formy mającej podstawowe
znaczenie dla współpracy województwa z nadmorskimi regionami europejskimi, wraz
z niezbędną infrastrukturą portową.
5. Przyspieszenie procesów restrukturyzacji i prywatyzacji podmiotów transportu morskiego.
6. Sprzyjanie rozwojowi małych i średnich portów morskich jako czynników rozwoju lokalnego i regionalnego.
Celem nadrzędnym strategii w zakresie rozwoju portów morskich województwa
jest stworzenie zrównowaŜonego, dostępnego i zintegrowanego z innymi gałęziami transportu
układu tych portów, przy uwzględnieniu i ochronie wartości przyrodniczych występujących
na tych terenach.
35
Do zadań strategicznych o charakterze zewnętrznym - warunkujących efektywną
pracę portów Szczecin-Świnoujście i ich rozwój naleŜy zaliczyć:
a) modernizację i pogłębienie toru wodnego Zatoka Pomorska-Świnoujście - Szczecin,
b) modernizację węzła drogowego w rejonie Basenu Górniczego i ułatwienie połączenia
drogowego z portem Szczecin,
c) rozbudowę i modernizację dróg kołowych i kolejowych zapewniających efektywny dostęp
do portów morskich,
d) modernizację drogi wodnej Odry przynajmniej do kanału Odra- Havela,
e) budowę Zachodniopomorskiego Centrum Logistycznego.
Określenie docelowej wizji rozwoju portów i przystani morskich oraz ich funkcji.
Małe porty i przystanie morskie mogą i powinny być czynnikiem rozwoju regionalnego ze szczególnym uwzględnieniem ich znaczenia w formowaniu się tzw. środowisk innowacyjnych.
KaŜdy port lokalny moŜe spełniać jedną lub kilka funkcji jednocześnie, przy czym waŜne jest
określenie ich hierarchii, wynikających np. z naturalnych warunków geograficznych, społecznych, systemu powiązań z transportem zaplecza, tradycji i elementów chronionych środowiska przyrodniczego.
Spodziewane korzyści
Przewiduje się wzrost obrotów ładunkowych polskich portów morskich do roku 2010
o ok. 37,5%, w tym portów w Szczecinie i Świnoujściu o 10,1%. Wzrost obrotów ładunkowych portów w Szczecinie i Świnoujściu szacowany jest na ok. 27,2 mln ton w roku 2015.
Do podstawowych korzyści z realizacji
w odniesieniu do Ŝeglugi morskiej moŜna zaliczyć:
zadań
strategii
transportowej
a) powstrzymanie regresu Ŝeglugi morskiej, w tym m.in. poprzez udzielenie pomocy państwa dla krajowej Ŝeglugi morskiej (zgodnie z wytycznymi unijnymi
i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2001 r. w sprawie udzielenia pomocy
publicznej w sektorze Ŝeglugi morskiej); odnowienie tonaŜu; zahamowanie procesu odchodzenia
statków
armatorów
krajowych
od
bandery
narodowej
i stworzenie warunków do stopniowego powrotu tych statków pod polska banderę oraz
przyspieszenie procesów restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw armatorskich,
b) stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju Ŝeglugi bliskiego zasięgu,
c) podniesienie jakości usług Ŝeglugi morskiej i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw
Ŝeglugi morskiej,
d) wznowienie przez armatorów krajowych budowy statków w polskim przemyśle okrętowym,
e) dostosowanie standardów bezpieczeństwa Ŝeglugi i ochrony środowiska do wymogów
i standardów UE, zgodnie z planami ochrony NATURA 2000,
f) wzrost udziału przedsiębiorstw Ŝeglugi morskiej w obsłudze obrotów polskiego handlu
zagranicznego drogą morską.
36
Wnioski do sformułowania ram strategii transportowej województwa w zakresie infrastruktury wodnej śródlądowej:
1) Modernizacja zabudowy regulacyjnej dolnego odcinka Odry, w ramach „Programu dla
Odry 2006”, gwarantuje osiągnięcie trwałej poprawy głębokości tranzytowych, przy jednoczesnym wykorzystaniu naturalnych warunków rzeki oraz ochronie i restytucji przestrzeni kulturowej i przyrodniczej.
2) Realizacja zadań, w ramach „Programu dla Odry 2006” moŜe być w pierwszej kolejności
prowadzona w miejscach najbardziej limitujących, co pozwoli na uzyskanie widocznych
efektów poprawy parametrów eksploatacyjnych drogi wodnej juŜ w następnym roku realizacji zadania.
3) Przebudowa trzech mostów zlokalizowanych w rejonie Szczecina na rzece Odrze
Zachodniej i na Regalicy, których prześwity pionowe i poziome nie odpowiadają wymogom nawet III klasy drogi wodnej (wg EKG ONZ) sprawi, Ŝe tabor wodny śródlądowy
będzie miał swobodny dostęp do portów usytuowanych w ujściu Odry.
4) Obecnie istniejąca zabudowa drogi wodnej Odry jest niedostosowana do potrzeb transportowych.
5) Brak odpowiednich nakładów na utrzymanie drogi wodnej doprowadził do dekapitalizacji
zabudowy hydrotechnicznej, która na poszczególnych odcinkach charakteryzuje się róŜnym stopniem fizycznego zuŜycia oraz róŜnymi parametrami eksploatacyjnymi.
6) Dalsza dekapitalizacja infrastruktury technicznej Odry będzie prowadzić do postępującego ograniczania poszczególnych funkcji gospodarczych systemu wodnego rzeki, w tym jej
funkcji transportowej.
7) Realizacja w zakresie infrastruktury wodnej śródlądowej wymaga uwzględnienia istniejących obszarów ochronnych w dolinie rzeki Odry (parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody
i obszary NATURA 2000).
Instrumenty z zakresu współpracy międzynarodowej
Współpracę na śródlądowych wodach granicznych regulują dwie podstawowe umowy:
Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych z 1992 r. i Umowa między Rządem RP
a Rządem RFN o Ŝegludze śródlądowej z 1991 r. oraz inne szczegółowe dwustronne porozumienia, m.in. o organizacji i współpracy w zakresie bezpieczeństwa i ułatwiania ruchu Ŝeglugowego na wodach granicznych rzeki Odry i rzeki Odry Zachodniej z 1995 r.
Do waŜniejszych problemów związanych z utrzymaniem wód śródlądowych naleŜy zaliczyć brak wspólnej koncepcji utrzymania i modernizacji zabudowy regulacyjnej
Odry na odcinku granicznym.
Przede wszystkim, w ramach współpracy polskiej i niemieckiej administracji:
• konieczne jest wypracowanie wspólnej koncepcji utrzymania i modernizacji zabudowy
regulacyjnej rzeki Odry na odcinku granicznym, zgodnie z obecnymi potrzebami transportowymi oraz wiedzą naukową i techniczną,
• naleŜy dąŜyć do wypracowania wspólnego stanowiska, co do wagi jaką strony przywiązują do Ŝeglugowego wykorzystania Odry granicznej,
37
•
naleŜy podjąć starania, aby trwającą obecnie budowę wielkogabarytowego połączenia
wodnego Magdeburga z Berlinem (w ramach „Projektu 17”), wraz z planowaną rozbudową kanałów Odra- Hawela i HFW (Holzeusaaten – Fridrichstahler – Wasserstrasse)
w ramach „Federalnego planu modernizacji i rozbudowy niemieckich dróg wodnych”,
połączyć z załoŜeniami „Programu dla Odry 2006”, w odniesieniu do granicznego odcinka
rzeki Odry.
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku
(SRT WZ).
W przypadku województwa zachodniopomorskiego, Regionu aspirującego
i predestynowanego do pełnienia wiodącej roli na turystycznej mapie Polski i Europy Środkowej, koniecznym jest stworzenie moŜliwości długotrwałego i harmonijnego rozwoju zasobów ludzkich. Rozwoju rozumianego moŜliwie szeroko poprzez między innymi wychowanie
dla turystyki, kształtowanie toŜsamości regionalnej jego mieszkańców, dostosowywanie programów kształcenia do potrzeb obsługi róŜnorodnych form turystyki, aktywizację środowisk
naukowych w badaniach nad turystyką, rozwijanie wiedzy na temat moŜliwości pozyskiwania
funduszy i zarządzania projektami turystycznymi.
Strategia silnie eksponuje potrzebę szkolenia wysoko kwalifikowanych, specjalistycznych kadr w turystyce, dostosowanych do potrzeb rynku oraz uwarunkowań rozwoju turystyki na Pomorzu Zachodnim. Istnienie dobrze wykształconej kadry jest gwarancją powodzenia
celów i działań przewidzianych do realizacji na polu rozwoju infrastruktury, produktów, marketingu Regionu.
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku ma
charakter długofalowego programu działania na polu gospodarki turystycznej w Regionie.
Ma ona stanowić podstawę dobrego zarządzania Regionem w sektorze turystyki. Określając
wizję strategiczną Regionu, stawia ona cel, którego osiągnięcie umoŜliwić ma realizacja
poszczególnych celów operacyjnych zgrupowanych w pięciu obszarach priorytetowych.
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku jest opracowaniem stanowiącym kontynuację Programu rozwoju turystyki w Województwie
Zachodniopomorskim na lata 2003-2006. Dokument jest równieŜ rozszerzeniem Strategii
Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020, a w szczególności celu strategicznego I – Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania. Cele strategiczne
dokumentu korespondują bezpośrednio z obszarami priorytetowymi, jakie wyznaczone zostały do realizacji przez rządowy Projekt Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013.
Okres obowiązywania dokumentu pozostaje w zaleŜności z okresami finansowania działań
w Unii Europejskiej.
Wizja strategiczna Regionu w roku 2015
Województwo Zachodniopomorskie naleŜy do najlepiej rozwiniętych turystycznie regionów w kraju i Europie Środkowej. Stanowi synonim polskiej marki turystycznej w zakresie wypoczynku aktywnego, pobytów zdrowotnych oraz inspirującej przygody z kulturą
i historią.
38
Turystyka stanowi wiodącą dziedzinę gospodarki Województwa, generując nowe
miejsca pracy, stanowiąc istotne wsparcie dla rozwoju handlu, usług, transportu, gospodarki
morskiej oraz napływu nowych inwestycji.
Region jest postrzegany jako atrakcyjne, bezpieczne i inspirujące miejsce spędzania
urlopów i wyjazdów kilkudniowych, zarówno przez swoich mieszkańców jak i obywateli
Polski i Europy. Markowe produkty turystyczne Województwa, zaspakajające wymagania
turystów zagranicznych i krajowych, są zaliczane do najbardziej konkurencyjnych ofert na
rynku.
W zestawieniu programów wykonawczych Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku wszystkie wymienione programy pośrednio wchodzą w skład Turystyki i Wypoczynku w Regionie Nadmorskim. Jednak cześć z nich szczególnie dotyczy pasa nadmorskiego i wód morskich m.in.:
- „Zdrowe WybrzeŜe” – priorytet I, pośrednio II i III,
- „Morskie Zachodniopomorskie” priorytety I, II, III, pośrednio V,
- „Zielona Odra” – priorytet I i IV, pośrednio priorytet III.
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku –
będąca integralną częścią Strategii Województwa, odzwierciedla zapisy w Strategii Rozwoju
Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego, pkt 9 – „Turystyka i wypoczynek w regionie nadmorskim obejmującą poza rejsami morskimi równieŜ ofertę pobytową pasa
nadmorskiego”, przedstawioną w scenariuszu rozwoju optymistycznym i realistycznym.
39
5. STAN I OCENA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ ŹRÓDŁA
ZAGROśEŃ
Uwzględniając zakres wpływu bezpośredniego celów SRGMWZ na środowisko przyrodnicze, analizie poddano strefy przybrzeŜne Morza Bałtyckiego, akweny Zatoki Pomorskiej, Zalewu Szczecińskiego i Doliny rzeki Odry.
5.1. OŜywione zasoby południowej części Bałtyku
Bałtyk jest akwenem epikontynentalnym o powierzchni 415 265 km2, geologicznie
stosunkowo młodym; zawiera 21 720 km3 wód słonawych warunkujących specyficzne dla
tego morza warunki środowiskowe. Wody dopływające do Bałtyku pochodzą ze zlewni
o powierzchni 1 629 550 km2, opadów atmosferycznych, przesiąków z cieśnin duńskich oraz
nieregularnych wlewów z Morza Północnego. W efekcie dopływów, odpływów i parowania,
Bałtyk posiada dodatni bilans wód. Wyraźny spadek zasolenia Bałtyku postępuje od zachodu
w kierunku wschodnim oraz od dna do powierzchni.
Normalnym stanem wód w Bałtyku jest jednak stagnacja, co sprzyja zanikom tlenu w warstwach naddennych i pojawianiu się tam siarkowodoru; stan ten ulega zmianom jedynie podczas mieszania wód w wyniku długotrwałego działania silnych sztormów (jesienno-zimowych
i wiosennych). Nie wpływa to jednak na poprawę warunków w warstwach głębokich.
Poprawę taką powodują wlewy wód z Morza Północnego mające na ogół charakter gwałtownych epizodów.
Warunki
hydrologiczne,
zasolenie,
temperatura,
wlewy
wód
oceanicznych,
a zwłaszcza spływ wód słodkich z lądu kształtują wysokość produkcji pierwotnej oraz przebieg sukcesji sezonowej w morzu.
Na procesy naturalne przebiegające w morzu Bałtyckim nakładają się rezultaty tzw. „działalności gospodarczej” człowieka w Bałtyku oraz obszarze zlewiska Morza Bałtyckiego.
W efekcie dochodzi do znacznego wzrostu poziomu trofii, zanieczyszczeń fizycznych i chemicznych środowiska, co znajduje odbicie w składzie i stanie a zwłaszcza strukturze taksonomicznej i przestrzennej fitocenoz i zoocenoz.
Znaczącym problemem w ochronie Bałtyku jest jego rosnący poziom trofii, wywoływany
przez nadmierny spływ z obszaru zlewiska azotu i fosforu, a takŜe materii organicznej.
Proces ten powoduje zmniejszenie produktywności wód i zakłócenie funkcjonowania biocenoz wodnych.
W labilnych układach środowiska nieoŜywionego obserwuje się zmienną liczbę gatunków
fitoplanktonu morskiego w Bałtyku właściwym, która zaleŜy od intensywności wlewów
z Morza Północnego – zwykle liczba ta wahała się od 1 – 23 taksonów, liczebność gatunków
słonawowodnych określano na 5 – 22, a słodkowodnych 1 – 12, natomiast kosmopolitycznych na 2 – 5.
Fitobentos – roślinność osiadła w Bałtyku, rozmieszczona jest wyspowo
w zaleŜności od warunków środowiskowych a zwłaszcza jakości i charakteru podłoŜa.
Glony morskie tworzą w Bałtyku Południowym grupę około 20 gatunków a rośliny nasienne
to kilka gatunków skoncentrowanych w litoralu i płytkim dnie morskim do głębokości nieprzekraczającej 9 m, co uwarunkowane jest niską przezroczystością związaną ze zbyt wysoką
ilością zawiesiny w wodzie.
40
Świat zwierzęcy Bałtyku – zooplankton, bentos i nekton podobnie jak świat roślinny zawiera
w
sobie
elementy
morskie
kosmopolityczne,
polarne,
słonawowodne
i słodkowodne, których dominacja zmienia się od zachodu w kierunku wschodnim wraz ze
spadkiem zasolenia. Cechą charakterystyczną fauny Bałtyku jest mała liczba gatunków, karłowacenie form wynikająca z genezy zbiornika. śyje tu kilka gatunków gąbek, małŜy, mszywiołów, szkarłupni, szczecioszczękich, osłonic, wiciowców, płazińców, wrotków, wieloszczetów, widłonogów, wioślarek, obunogów, równonogów, nektobentosowych skorupiaków
niŜszych i wyŜszych, mięczaków i ryb. Najliczniejsza grupę stanowią skorupiaki – jest ich
ponad 200.
Najszersze rozsiedlenie spośród popularnych gatunków ichtiofauny mają śledzie,
szproty i dorsze bałtyckie, mniej licznie występują łososie, trocie wędrowne, witlinki, alozy
i sporadycznie makrele. Na stan struktur ekologicznych ichtiofauny składa się łącznie 70
gatunków o zróŜnicowanych strukturach przestrzennych, na które silny wpływ wywiera polityka rybołówstwa krajów nadbałtyckich regulowana kwotami połowowymi z konwencji
Gdańskiej, ale równieŜ decyzjami Komisji Rybołówstwa UE.
Oprócz ryb innymi drapieŜcami są kręgowce oddychające powietrzem atmosferycznym, takie jak ptaki morskie, foki i wieloryby. W Bałtyku Ŝyją trzy gatunki fok, foka szara,
nerpa i foka pospolita. Największa z nich jest foka szara najmniejsza nerpa. W ostatnich latach populacje fok uległy znacznej redukcji. W okresie wolnym od lodu foki obserwuje się na
wynurzonych skałach a w czasie linienia moŜna je policzyć. WzdłuŜ wybrzeŜy Kattegatu
i Skagerraku wiosną 1988 roku foka pospolita została zdziesiątkowana przez wirusa. W tym
samym roku wirus ten dotarł równieŜ do populacji tego gatunku w Maklapen, czego nie przeŜyła Ŝadna z fok urodzonych w tym roku. śyjąc na najwyŜszym poziomie sieci troficznej ekosystemów morskich, foki naraŜone są na działanie wielu zanieczyszczeń. Innym czynnikiem
ograniczającym jest topienie się młodych fok w sieciach rybackich. Na foki poluje się od wielu lat. OdŜywiają się one róŜnymi gatunkami ryb. Na przykład foka pospolita odŜywia się
głównie narybkiem, który łowi w wodach pelagicznych i przy piaszczystym dnie. Całkowita
liczebność populacji fok Bałtyku gwałtownie obniŜyła się i ocenia się Ŝe kaŜdy z pozostałych
około 20.000 osobników moŜe zjadać dziennie około 4 kg ryb. 1
Foka szara Halichoerus grypus (Fab.) jest największą z bałtyckich fok. Liczebność
jej populacji na Bałtyku wynosi ok. 17000 sztuk. Ubarwienie jest bardzo róŜnorodne, od
ciemnobrązowego do jasnoszarego, jednak samce są zawsze ciemniejsze z jasnymi plamkami,
samice jaśniejsze z ciemnymi plamkami na grzbiecie. Samce dorastają do 2.5 m a nawet 3 m,
osiągając cięŜar 300 kg, samice są nieco mniejsze - ich maksymalna długość wynosi ok. 2 m,
a cięŜar 180 kg. Foki te są zwierzętami stadnymi, zasiedlają głównie strefę przybrzeŜną północno-wschodniego Bałtyku, niekiedy wpływają rzekami w głąb lądu. RozmnaŜają się zarówno na brzegu, jak i na lodzie, na przełomie lutego i marca. Okres godowy przypada na luty
i marzec.
Foki te nie odbywają dalekich wędrówek, zdarza się jednak, Ŝe młode pokonują odległe dystanse ponad 1000 km w bardzo krótkim czasie. Dorosłe osobniki odŜywiają się głównie rybami, czasem skorupiakami i małŜami. Potrafią nurkować na głębokość ponad 200m
i pozostawać pod wodą ok. 20 min. Dawniej jako jedyny rodzimy gatunek fok licznie zamieszkująca polskie wybrzeŜe, dzisiaj pojawia się bardzo rzadko, zwykle na wodach Zatoki
41
Gdańskiej. Pojedyncze osobniki przypływają głównie z Estonii, najbliŜszego naturalnego
miejsca rozrodu tego gatunku. Aktualnie na polskich brzegach moŜna spotkać tylko jedną
foczą osadniczkę o imieniu Depka.
Foka obrączkowana Phoca hispida jest najmniejszą z bałtyckich fok, zwana równieŜ nerpą, osiąga rozmiary od 125 do 160 cm długości. Samice są mniejsze, do 145 cm, waŜą
średnio do 70 kg. Ubarwienie ciała jest zwykle szarobrązowe, ciemniejsze na grzbiecie, jaśniejsze na bokach brzucha, z charakterystycznymi jasnymi liniami w kształcie wydłuŜonych
pierścieni. Od pierścieni tych pochodzi nazwa gatunku. Mała głowa z krótkim pyszczkiem
osadzona jest na krótkiej szyi. Charakterystyczne są duŜe, blisko osadzone oczy oraz jasne
wąsy o paciorkowej strukturze.
Foki te występują raczej pojedynczo. W lodzie zwierzęta te utrzymują otwory oddechowe, które są od siebie oddalone o około 2 km. Są bardzo ostroŜne i nieufne, a jednocześnie
zawsze ciekawe, podobnie jak foki pospolite. Pokarm ich jest bardzo urozmaicony. OdŜywiają się głównie małymi rybami: śledziami, babkami, stynkami, ciernikami, okoniami. Łowią
teŜ węgorzyce, ryby dobijakowate i minogi. Zjadają takŜe skorupiaki (np. podwoje) oraz mięczakami (omułki).
Nerpa jest gatunkiem arktycznym, występującym jako relikt w Bałtyku (głównie w
Zatokach Botnickiej i Fińskiej). Na początku XX wieku nerp w Bałtyku było około 200 tys.
osobników. Polowania w latach 1910-1940 oraz zanieczyszczenie środowiska spowodowały
spadek liczebności tych zwierząt. Obecnie sytuacja zaczęła się poprawiać, a zasoby bałtyckich fok obrączkowanych szacuję się na około 5,5 tys., z czego ok. 4 tys. zamieszkuje Zatokę
Botnicką. Na południowych brzegach Bałtyku gatunek ten pojawia się bardzo rzadko. Zanotowano tylko kilka obserwacji, z których większość pochodzi z plaŜ na terenie Słowińskiego
Parku Narodowego.
Foka pospolita Phoca vitulina przebywa zwykle w wodach płytkich, w pobliŜu
piaszczystych lub kamienistych plaŜ. W wodzie zwierzęta widywane są zwykle pojedynczo
lub w małych grupach, na lądzie grupują się, nie przebywając jednak zbyt blisko siebie.
Są bardzo płochliwe, a zarazem ciekawskie. Foki te łączą się w pary i przystępują do zakładania rodziny po okresie linienia, a więc we wrześniu i na początku października. Nie łączą się
w pary na całe Ŝycie. Samca od samicy cięŜko odróŜnić bowiem nie występuje u nich dymorfizm płciowy (róŜnice w wyglądzie samca i samicy). Ubarwienie ich ciała jest róŜnorodne, od
jasnoszarego po ciemnobrązowe z małymi ciemnymi plamkami, lecz strona brzuszna zwykle
jest jaśniejsza od grzbietu. Samce dorastają do 180 cm, przy wadze do 130 kg, samice zaś są
mniejsze, długość ich ciała dochodzi do 150 cm a cięŜar 105 kg. Samce są gotowe do rozrodu
w wieku 6 lat, samice dojrzałość płciową osiągają w wieku 4 lat. Pysk u tego gatunku jest
krótki tzw. „koci”, zaś oczy są duŜe i osadzone blisko siebie oraz nozdrza w kształcie litery V,
łączące się w dolnej części. Często moŜna zauwaŜyć wokół oka jasną obwódkę. Młode
szczeniaki rodzą się na przełomie czerwca i lipca na brzegu z dala od stada i wyglądem przypominają osobniki dorosłe.
Foki pospolite na świecie są jednym z najbardziej rozprzestrzenionych gatunków
wśród płetwonogich, jednak na naszym wybrzeŜu są niezwykle rzadko spotykanymi gośćmi.
W ostatnich latach odnotowaliśmy zaledwie 5 osobników tego gatunku. Ewenementem był
zaobserwowany w 1990 roku poród foki pospolitej w rezerwacie „Ptasi Raj”. Ostatnią fokę
pospolitą odnotowano w Polsce 1 listopada 2005r. na Martwej Wiśle.
42
Jedynym przedstawicielem waleni na jest w Bałtyku jest morświn (Phocoena phocoena) Gatunek jego chroniony. W Bałtyku liczny do lat 30-tych XX wieku, obecnie występuje
sporadycznie i jest skrajnie zagroŜony wyginięciem. Morświn, obok kaszalota, orki i delfinów
naleŜy do podrzędu waleni uzębionych. Jest jedynym gatunkiem walenia stale zasiedlającym
Bałtyk. Wykonane ostatnio badania genetyczne wskazują, Ŝe w Bałtyku Ŝyje separowana populacja tych zwierząt, zaliczana do zamieszkującego północny Atlantyk podgatunku Phocoena phocoena phocoena.
Występowanie morświnów jest ograniczone do strefy przybrzeŜnej wód chłodnych i
umiarkowanych półkuli północnej. W Bałtyku występują regularnie u wybrzeŜy Danii, Niemiec, połdniowej Szwecji oraz Polski. W pozostałych rejonach pojawia się nieregularnie
i bardzo rzadko. W Polsce morświny najczęściej odnotowywane są w rejonie Zatoki Gdańskiej i Puckiej. O tym, Ŝe wody te mogą być potencjalnie licznie zasiedlane przez stada tych
zwierząt świadczą statystyki połowowe z lat 20 i 30 tego wieku, gdy polskie bazy rybołówstwa dostarczały z tego skromnego wówczas odcinka wybrzeŜa znaczące ilości raportów
o złowionych morświnach. TakŜe obecne dane wskazują, iŜ rejon Zatok Gdańskiej i Puckiej
jest dla występowania morświnów szczególny. Na ostatnim spotkaniu Północnoatlantyckiego
Komitetu ds. Ssaków Morskich - NAMMCO w Norwegii skonstatowano, Ŝe ilość aktualnych
obserwacji pochodzących z Zatoki Puckiej w porównaniu z nikłą ilością raportów z innych
bałtyckich akwenów, czyni ten rejon waŜnym miejscem dla egzystencji i przetrwania bałtyckiej populacji. Spośród 61 raportów, jakie zebrano w Polsce w latach 90-tych, z rejonu Zatoki
Puckiej pochodzi jedna trzecia danych. Spotkanie z morświnem w tym rejonie jest bardziej
prawdopodobne niŜ na innych odcinkach naszego wybrzeŜa. Najczęściej zauwaŜymy nad
wodą tylko na krótko wynurzającą się górną część głowy z otworem nosowym oraz niewielką, trójkątną, czarną płetwę grzbietową. Jeśli płetwa będzie długa i sierpowata będzie naleŜała
do któregoś z gatunków delfinów. Niewielka liczba bałtyckich morświnów sprawia, Ŝe doniesień o ich występowaniu jest niezmiernie mało. Głównym wskaźnikiem bytności morświnów
w naszych wodach są raporty o znalezieniu osobników martwych w sieciach lub na brzegu.
Rzadko udaje się zobaczyć Ŝywego morświna nad powierzchnią morza. Najwięcej danych
pozyskuje się w okresie zimy i wiosny.
Brak jest danych na temat liczebności morświnów w całym geograficznym zasięgu ich
występowania. Populacja Morza Północnego została oszacowana w 1994 roku na ok. 300 tys.
osobników, Kattegatu na ponad 40 tys., a Bełtów na 6 tys. Oszacowanie liczebności populacji
bałtyckiej, przeprowadzone w granicach wód terytorialnych południowej Szwecji i Niemiec,
wskazuje na bytność ok. 600 osobników. MoŜna zatem przypuszczać, Ŝe w całym Bałtyku nie
ma ich obecnie więcej niŜ 1000 sztuk, co w porównaniu z początkiem wieku, kiedy tylko
w ciągu jednego roku łowiono kilkaset osobników, daje obraz bardzo zdziesiątkowanej populacji.
Ptaki są w regionie Bałtyku licznie reprezentowane. Regularnie spotyka się tam około
340 gatunków. Większość z nich to ptactwo wodne zamieszkujące Bałtyk. Inne, jak brodźce,
Ŝyją na wybrzeŜu lub otaczających je terenach podmokłych. W porównaniu z innymi środowiskami morskimi bogactwo gatunkowe Bałtyku jest wynikiem łącznego traktowania ptactwa
morskiego i słodkowodnego. Większość ptaków migruje między miejscami zimowania a wiosenno - letnimi terenami lęgowymi. Migracje są szczególnie wyraźne w obszarze Bałtyku,
gdyŜ północne lato, z długim dniem i bogactwem dostępnego pokarmu, jest bardzo atrakcyjne
dla gniazdowania. Z kolei zimą występuje znaczne oblodzenie. Większość ptaków opuszcza
43
dlatego Morze Bałtyckie i zimuje na południu. JednakŜe wiele osobników kaczki lodówki
z północnej Rosji zatrzymuje się na zimowiskach południowego Bałtyku, podobnie jak kaczka czernica, łabędź niemy, gęś kanadyjska i mewa srebrzysta. Wiele edredonów zimuje na
wodach duńskich. Archipelagi są wyjątkowe wśród róŜnych biotopów Bałtyku z swoim
bogactwem ptaków. W okresie lęgowym wiele wysp oferuje wspaniałą ochronę dla ptactwa
wodnego, a płytkie wody są bogate w pokarm. Zespół rozmnaŜających się ptaków tworzą
gatunki zarówno morskie jak i słodkowodne. Edredony, mewy siodłate, kamuszniki i wszystkie trzy gatunki alk - nurzyk białoskrzydły, nurzyk podbielały i alka - są wszędzie prawie
wyłącznie elementem środowisk morskich. JednakŜe w wodach słonawych Bałtyku odbywają
lęgi wraz z typowymi przedstawicielami ptactwa słodkowodnego, takimi jak perkoz dwuczuby, uhla, kaczka czernica, gągoł, łabędź niemy i mewa śmieszka.
Wśród wszystkich ptaków wodnych Bałtyku najliczniejsze są kaczki edredony. Liczbę
rozmnaŜających się ptaków ocenia się je obecnie na przynajmniej 80 tysięcy. Edredony są
szeroko rozprzestrzenione i nie występują jedynie w środkowych partiach Zatoki Botnickiej
i Zatoki Fińskiej oraz w południowo - wschodnich częściach Bałtyku.
Odmienny biotop w rejonie Bałtyku stanowią słodkowodne tereny podmokłe. Zanikły
one praktycznie w Szwecji i Danii, lecz dalej zajmują znaczące obszary republik bałtyckich
i w Polsce. Tereny te obfitują w ptactwo i tylko tam moŜna spotkać tak rzadki gatunek jak
czarnego bociana. Dolina rzeki Wisły, przez brak regulacji na większości odcinków, jest
podmokła tworząc waŜne sanktuarium dla ptactwa. Populacje ptaków wodnych w ostatnich
dekadach wykazują tendencję wzrostową. MoŜna wierzyć, iŜ jest to skutek wzrostu produkcji
większych bezkręgowców i ryb, spowodowany zwiększeniem zasobów pokarmowych w Bałtyku. Szczególnie wyraźny wzrost osiągnęły edredony, ostrygojady i kormorany. Na Zatoce
Pomorskiej, Zalewie Szczecińskim i Jeziorze Dąbskim obecnie populacja kormoranów liczy
około 10 tysięcy ptaków. Produktywność tych akwenów wynosi około 15 tyś ton ryb z czego
kormorany spoŜywają około 5,4 tyś. ton a rybacy poławiają około 3 tyś ton ryb.
Szczególne działania podjęto w celu ochrony niektórych rzadkich gatunków.
Przykładem spadku liczebności populacji jest orzeł bielik. W strefie Bałtyku Ŝyje obecnie
około 200 par tych wspaniałych ptaków, głównie w Finlandii i Szwecji. Występowały one
częściej w ostatnim wieku, lecz ich liczebność do lat 1930. spadała, wtedy w wielu miejscach
podjęto się ich ochrony. W latach 50. ich liczba ponownie zaczęła maleć, tym razem z powodu zanieczyszczeń. Jako drapieŜcy, stojący na szczycie łańcucha pokarmowego, były one
szczególnie silnie naraŜone na działanie zanieczyszczeń organicznych. W latach 1965 - 85
efektywnie rozmnaŜało się tylko 25% par, podczas gdy w prawidłowych warunkach powinno
ich być 75%. Dla ochrony orła bielika podjęto szereg działań, takich jak dokarmianie nieskaŜoną padliną umieszczaną na małych wysepkach. W chwili obecnej wydaje się, Ŝe jesteśmy
na drodze uratowania tego gatunku dla fauny bałtyckiej. Obecność ptaków bałtyckich najbardziej uwidocznia się podczas ich sezonowych migracji. Następuje masowe przemieszczanie
się migrujących ptaków, szczególnie w czasie wędrówek jesiennych, skierowanych głównie
na południowy zachód. Dla wielu ptaków wróblowatych przybywających na wschodnie wybrzeŜa otwarte wody stwarzają istotną przeszkodę i ptaki lecą wzdłuŜ wybrzeŜa na południe.
Kaczki, gęsi i brodźce przekraczają morze szeroką ławą lub przelatują nad wielkimi wyspami.
W ten sposób po obu stronach Bałtyku właściwego następuje koncentracja migrantów.
WaŜny szlak przelotów do Morza Północnego prowadzi nad Szlezwik - Holstein, gdzie ptaki,
zatrzymując się, znajdują wiele dogodnych miejsc dla odpoczynku. Po uzupełnieniu zapasów
44
pokarmu mogą kontynuować podróŜ. Marsalu w Estonii, rzeki Wisła i Odra w Polsce,
wschodnie wybrzeŜe Olandii w Szwecji i obszary Rügen to tereny pełne ptactwa w czasie
przelotów migracyjnych.
W trosce o ochronę ptaków na terenie naszego województwa utworzono obszary specjalnej ochrony(OSO) i projektuje się specjalne obszary ochrony (SOO). Lokalizację OSO
i SOO przedstawiają tabele nr 1, 2 i 3 oraz rysunek nr 1.
45
Tabela 1 Obszary specjalnej ochrony (OSO) – Ptasie - zatwierdzone
PLB320001
PLB320008
BAGNA
ROZWARO
WSKIE
OSTOJA
IŃSKA
4211.20
86300.3
0
PLB990003
ZATOKA
POMORSKA
591112.
80
PLB320004
JEZIORA
WEŁTYŃSKI
E
1306.20
PLB320005
JEZIORO
MIEDWIE I
OKOLICE
PLB320007
ŁĄKI
SKOSZEWS
KIE
15782.0
0
9593.90
PLB320003
DOLINA
DOLNEJ
ODRY
54272.5
0
PLB990002
PRZYBRZEś
NE WODY
BAŁTYKU
211741.
20
Kamień Pomorski, Wolin
Recz, Drawsko
Pom., Kalisz
Pom., Chociwel, Dobrzany,
Iński, Marianowo, Stara
Dąbrowa, Stargard, Dobra,
Węgorzyno,
Radowo Małe,
Łobez, Suchań
OBSZAR
MORSKI Rewal, Trzebiatów, Dziwnów,
Międzyzdroje,
Wolin, Kołobrzeg, Ustronie
Morskie, M.
Świnoujście,
Mielno, Będzino
Gryfino, Stare
Czarnowo
Stare Czarnowo, Bielice,
Przelewice,
Pyrzyce, Warnice, Kobylanka, Stargard
Szczeciński
Przybiernów,
Stepnica, Wolin
Goleniów, Banie, Cedynia,
Chojna, Gryfino, Kołbaskowo
Mieszkowice,
Widuchowa,
Boleszkowice,
Kostrzyn,
Szczecin
OBSZAR
MORSKI - Postomino, Darłowo, Łeba,
Dyrektor
Wolińskiego
Parku Narodowego
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Dyrektor
Drawskiego
i Ińskiego
Parku Krajobrazowego
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Wojewódzki
Konserwator Przyrody w Szczecinie
Dyrektor
Parku Krajobrazowego Doliny
Dolnej Odry
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Dyrektor
Parku Krajobrazowego Doliny
Dolnej Odry
Wojewódzki
Konserwator Przyrody w Szczecinie
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Dyrektor
Parku Krajobrazowego Doliny
Dolnej Odry
Dyrektor
Słowińskiego Parku
Narodowe-
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
46
(Dz. U. Nr 229, poz.
Ustka,
PLB320002
PLB320009
PLB320006
DELTA
ŚWINY
ZALEW
SZCZECIŃS
KI
JEZIORO
ŚWIDWIE
9171.30
44928.5
0
6157.00
Międzyzdroje
Goleniów,
Stepnica, Międzyzdroje, Wolin, Nowe
Warpno, Police,
Świnoujście
Police, Dobra
Szcz.
go
Dyrektor
Wolińskiego
Parku Narodowego
Dyrektor
Wolińskiego
Parku Narodowego
Dyrektor
Ośrodka
DydaktycznoMuzealnego
"Świdwie"
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 21 lipca 2004r.
(Dz. U. Nr 229, poz.
2313)
Tabela 2 Obszary specjalnej ochrony (OSO) – Ptasie - potencjalne
PLB320010
PLB320011
PLB320012
PLB320019
PLB320014
PLB320016
PLB320017
PLB320015
PLB320018
WybrzeŜe Trzebiatowskie
Zalew Kamieński i
Dziwna
Puszcza Goleniowska
Ostoja Drawska
Ostoja Wkrzańska
Lasy Puszczy nad
Drawą
Ostoja Cedyńska
Ostoja WitnickoDębniańska
Jeziora Wełtyńskie
OSO-ptaków
32858.12
potencjalny
OSO-ptaków
OSO-ptaków
OSO-ptaków
OSO-ptaków
12446.39
25056.44
140172.16
15415.63
potencjalny
potencjalny
potencjalny
potencjalny
OSO-ptaków
OSO-ptaków
189559.64
20765.09
potencjalny
potencjalny
OSO-ptaków
OSO-ptaków
47002.34
3000.71
potencjalny
potencjalny
Tabela 3 Specjalne obszary ochrony (SOO) – siedliskowe projektowane
PLH320020
PLH320001
PLH320002
PLH320003
PLH320004
PLH320005
WZGÓRZA
BUKOWE
BOBOLICKIE
JEZIORA
LOBELIOWE
BRZEŹNICKA
WĘGORZA
DOLINA
GRABOWEJ
DOLINA INY
KOŁO RECZA
DOLINA
KRĄPIELI
11651.10
Gryfino, Stare Czarnowo, Kobylanka, M.
Szczecin
4503.20
Bobolice, Biały Bór,
Szczecinek
Drawsko Pomorskie,
Ińsko, Węgorzyno
Polanów, Malechowo,
Sławno
Choszczno, Recz, Suchań,
229.10
Stargard Szczeciński
4424.00
433.60
8030.10
47
PLH320006
DOLINA
PŁONI I
JEZIORO
MIEDWIE
PLH320013
DORZECZE
PARSĘTY
JANIEWICKIE
BAGNO
JEZIORA
SZCZECINEC
KIE
JEZIORO
KOZIE
JEZIORO
WIELKI
BYTYŃ
KEMY
RYMAŃSKIE
POJEZIERZE
MYŚLIBORSK
IE
OSTOJA
GOLENIOWS
KA
PLH320019
WOLIN I
UZNAM
PLH320007
PLH320008
PLH320009
PLH320010
PLH320011
PLH320012
PLH320014
PLH320020
PLH320016
PLH320017
PLH320018
PLH320023
WZGÓRZA
BUKOWE
SŁOWIŃSKIE
BŁOTO
TRZEBIATOW
SKO KOŁOBRZESK
I PAS
NADMORSKI
UJŚCIE ODRY
I ZALEW
SZCZECIŃSK
I
JEZIORO
LUBIE I
DOLINA
DRAWY
28010.80
Pełczyce, Stare Czarnowo, Barlinek, Przelewice, Pyrzyce, Warnice, Dolice, Kobylanka, Stargard Szczeciński,
Białogard, Karlino,
Tychowo, Kołobrzeg,
Dygowo, Gościno, Bobolice, Barwice, Borne
Sulinowo, Grzmiąca,
Szczecinek, Połczyn
Zdrój, Rąbino, Sławoborze
162.00
Sławno, Malechowo
6391.70
Grzmiąca, Szczecinek
Nowogródek Pomorski, Myślibórz
21253.90
184.30
1826.60
2624.00
4262.80
8453.60
35132.90
11651.10
191.80
Mirosławiec, Tuczno,
Wałcz
Gościno, Rymań, Siemyśl
Myślibórz, Kozielice,
Lipiany
Goleniów, Nowogard,
Osina, Przybiernów,
Stepnica,
Dziwnów, Międzyzdroje, Wolin, M. Świnoujście
Gryfino, Stare Czarnowo, Kobylanka, M.
Szczecin
52480.20
Darłowo
Karnice, Rewal, Trzebiatów, Kołobrzeg,
Dygowo, Ustronie
Morskie, Będzino,
Mielno
Goleniów, Stepnica,
Międzyzdroje, Wolin,
Nowe Warpno, Police,
M. Szczecin, M. Świnoujście
11167.20
Drawno, Drawsko,
Kalisz, Pomorski, Złocieniec
17911.30
z listy rządowej
2004
z listy rządowej
2004 + propozycja
powiększenia
z listy rządowej
2004 + propozycja
powiększenia
z Shadow List 2004
48
PLH320036
DOLINA
PIŁAWY
UROCZYSKA
W LASACH
STEPNICKICH
BAGNO I
JEZIORO
CIEMINO
PLH320039
JEZIORA
CZAPLINECKI
E
PLH320025
PLH320033
PLH320040
PLH320040
PLH320041
PLH320042
PLH320043
JEZIORO
BOBIĘCIŃSKI
E
JEZIORO
BOBIĘCIŃSKI
E
JEZIORO
BUKOWO
JEZIORO
ŚNIADOWO
KARSIBÓR
ŚWIDWIŃSKI
PLH320044
LASY
BIERZWNICK
IE
LASY
BIERZWNICK
IE
PLH320045
MIROSŁAWIE
C
PLH320044
1998.60
Borne Sulinowo
z Shadow List 2004,
lecz inaczej ujęty na
Shadow List 2006
2579.80
Stepnica, Goleniów
z Shadow List 2006
775.20
Borne Sulinowo
Połczyn Zdrój, Barwice, Borne Sulinowo,
Czaplinek, Ostrowice,
Złocieniec,
Bobolice, Biały Bór,
Polanów, województwo pomorskie (całkowita pow. obszaru 3
375,10ha)
z Shadow List 2006
31837.70
0.00
2639.79
3290.40
177.70
585.00
Bobolice, Biały Bór,
Polanów
Darłowo, Sianów,
Mielno
Borne Sulinowo
0.00
Brzeźno
Krzęcin, Bierzwnik,
Pełczyce, województwo lubuskie (całkowita pow. obszaru
8355,50,10ha)
7917.80
Krzęcin, Bierzwnik,
Pełczyce
28776.25
PLH320047
UROCZYSKA
PUSZCZY
DRAWSKIIEJ
UROCZYSKA
PUSZCZY
DRAWSKIIEJ
WARNIE
BAGNO
Mirosławiec
Bierzwnik, Człopa,
Drawno, Mirosławiec,
Tuczno, województwo
lubuskie, wielkopolskie
(całkowita pow. obszaru 65114,20ha)
Bierzwnik, Człopa,
Drawno, Mirosławiec,
Tuczno
559.60
Będzino, Biesiekierz
PLH320047
DIABELSKIE
PUSTACIE
3197.80
PLH320046
PLH320046
4428.20
0.00
Borne Sulinowo
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004
z Shadow List 2006
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004,
lecz inaczej ujęty na
Shadow List 2006
z Shadow List
z Shadow List
z Shadow List 2004
z Shadow List 2004,
lecz inaczej ujęty na
Shadow List 2006
49
PLH220038
PLH220038
pltmp240
pltmp240
pltmp078
PLH320037
pltmp092
pltmp215
PLH320038
pltmp246
pltmp246
pltmp061
pltmp208
DOLINA
WIEPRZY I
STUDNICY
DOLINA
WIEPRZY I
STUDNICY
OSTOJA
GOLCZEWSK
A
OSTOJA
GOLCZEWSK
A
TORFOWISK
O REPTOWO
DOLNA ODRA
WZGÓRZA
KRZYMOWSK
IE
DZICZY LAS I
DOLINA
TYWY
GOGOLICE KOSA
PUSZCZA
BARLINECKA
PUSZCZA
BARLINECKA
PJEZIERZE
IŃSKIE
PLH300017
DOLINA REGI
DOLINA
RADWI,
CHOCIELI i
CHOTLI
OSTOJA NA
ZATOCE
POMORSKIEJ
STRZLINY
KOŁO
TUCZNA
DOLINA
RURZYCY
PLH300017
DOLINA
RURZYCY
PLH320022
PLH990002
PLH320021
0.00
Darłowo, Sławno, Postomino, województwo
pomorskie , całkowita
pow. obszaru
13811,40 ha
z Shadow List
4216.27
Darłowo, Sławno, Postomino
z Shadow List
175.58
Golczewo
Shadow 2006
1871.54
Golczewo
Shadow 2006
790.32
Kobylanka
Szczecin, Kołbaskowo,
Gryfino, Widuchowa,
Chojna, Cedynia, Moryń, Mieszkowice, Boleszkowice
Shadow 2006
21087.23
1203.43
8849.65
1277.85
8626.00
0.00
9445.74
Cedynia, Chojna
Gryfini, Banie,Kozielice, Myślibórz, Trzcińsko Zdrój
Trzcińsko Zdrój; Dbno
Barlinek, Nowogródek
Pomorski
województwo lubuskie, całkowita pow.
obszaru 23 627,29 ha
Shadow 2004
Shadow 2006
Shadow 2004
Shadow 2004
Shadow 2004
Shadow 2004
21087.23
Ińsko, Dobrzany
Trzebiatów, Brojce,
Gryfive, Płoty,Resko,
Radowo Małe, Łobez,
Węgorzyno, Świdwin,
Karlino,Biesiekierz,
Świeszyno, Białogard,
Tychowo,Manowo,
Polanów,Bobolice
Shadow 2004
259205.8
6
Zatoka Pomorska
Shadow 2004
18.34
Tuczno
Shadow 2004
551.60
Wałcz
województwo wielkopolskie, całkowita
pow. obszaru
Shadow 2004
12792.94
0.00
Shadow 2004
Shadow 2004
Shadow 2004
50
1 760,13 ha
PLH320015
KANAŁY
POLICKIE
0.00
5.2. NieoŜywione zasoby południowej części Bałtyku
Pośród naturalnych zasobów morskich wyróŜniane są zasoby odnawialne
i nieodnawialne. Do nieodnawialnych zalicza się surowce (kopaliny) mineralne, w tym
surowce okruchowe (kruszywa naturalne, piaski szklarskie, minerały cięŜkie, bursztyn) oraz
surowce energetyczne (ropa, gazo-kondensaty). Do surowców odnawialnych – obok zasobów
Ŝywych (ryby, mięczaki, skorupiaki, etc.) zalicza się teŜ energię pływów, energię falowania
i prądów morskich, energię termiczną i wodę słodką. Do odnawialnych zaliczyć teŜ naleŜy
energię słoneczną i energię wiatrową. Wykorzystanie tej ostatniej na płytkich wodnych obszarach przybrzeŜnych jest coraz bardziej powszechne.
Z pośród nieoŜywionych zasobów nieodnawialnych najistotniejsze znaczenie
w warunkach południowego Bałtyku mają surowce mineralne (energetyczne
i okruchowe).
W południowej części Morza Bałtyckiego zawarty jest obszar morski Wyłącznej Strefy Ekonomicznej Rzeczpospolitej Polskiej. Zajmuje on powierzchnię ponad 30,5 tys. kilometrów kwadratowych, to jest powierzchnię znacznie większą od powierzchni województwa
zachodniopomorskiego (22,9 tys. km2), i równą około 10% obszaru naszego kraju. Obszar ten
przylega
do
ponad
500
kilometrowej
długości
wybrzeŜa
Polski,
z którego połowa, leŜy w granicach województwa zachodniopomorskiego.
W tym rejonie, począwszy od 1968 roku prowadzone były kompleksowe prace geologiczno-poszukiwawcze, początkowo przez Pracownię, a później przez Oddział Geologii
Morza Państwowego Instytutu Geologicznego. Prace te wykazały występowanie w polskiej
strefie ekonomicznej wielu cennych surowców (kopalin) mineralnych.
Uwzględniając stan rozpoznania zasobów mineralnych w obrębie Wyłącznej Strefy
Ekonomicznej Rzeczpospolitej Polski, za najistotniejsze uznać naleŜy kopaliny energetyczne
obejmujące złoŜa ropy naftowej i gazu (gazo-kondensatów) oraz złoŜa surowców okruchowych, w tym głównie materiałów (kruszyw) budowlanych. Istotne znaczenie mają teŜ złoŜa
bursztynu oraz wód leczniczych i termalnych. Podrzędne znaczenie mają rozsypiskowe złoŜa
minerałów cięŜkich.
5.2.1.Zasoby energetyczne - ZłoŜa ropy naftowej i gazo-kondensatów
Poszukiwanie i zagospodarowanie oraz wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego na
Polsce
obszarze
morskim
Bałtyku,
prowadzone
było
przynaleŜnym
(i jest nadal kontynuowane) przez Przedsiębiorstwo Poszukiwań i Eksploatacji ZłóŜ Ropy
i Gazu PETROBALTIC S.A. z siedzibą w Gdańsku.
Choć w zachodniej części polskiej strefy ekonomicznej złóŜ ropy naftowej i gazu do
tej pory nie znaleziono, to jednak wyniki badań prowadzonych na obszarze lądowym województwa zachodniopomorskiego dają nadzieję na ich odkrycie w przyszłości.
W zachodniej części Bałtyku Południowego, w obszarze przyległym do rejonu województwa
51
zachodniopomorskiego, za perspektywiczne uznawane są poziomy zbiornikowe utworów
dewonu, permu i karbonu, zajmujące obszar o powierzchni około 5000 km2. W cechsztyńskim dolomicie głównym, zasoby złoŜa ropy szacowane są na około 7 mln. t (w tym w rejonie Kamienia Pomorskiego - około 2 mln.t).
5.2.2.Surowce okruchowe
Kruszywa naturalne występują głównie w obrębie ławic i płycizn przybrzeŜnych.
Tworzą je piaski, Ŝwiry i otoczaki. Są to naturalne nagromadzenia odruchów skał magmowych, metamorficznych i osadowych, odpornych na niszczenie. W latach 70-tych ubiegłego
wieku i później, Oddział Geologii Morza Państwowego Instytutu Geologicznego w Sopocie,
prowadził prace dokumentacyjne złóŜ kruszywa naturalnego na obszarze Południowego Bałtyku. Rozpoznane i udokumentowane surowce okruchowe w polskiej strefie ekonomicznej,
obejmują: złoŜa kruszywa budowlanego (o wyjątkowo wysokiej jakości), złoŜa piasków, które mogą być wykorzystywane do zasilania strefy brzegowej oraz nagromadzenia bursztynu
i złoŜa surowców metalicznych, występujących w postaci złóŜ piasków wzbogaconych
w minerały cięŜkie.
5.2.3.Kruszywa budowlane
Udokumentowano trzy złoŜa kruszywa naturalnego: „Ławica Słupska” o zasobach bilansowych 48 mln ton, „Zatoka Koszalińska” o zasobach bilansowych 37 mln ton
i „Południowa Ławica Środkowa”, gdzie zasoby zostały oszacowane na
57 mln ton.
Nadające się dla potrzeb budownictwa piaski znaleziono na Ławicy Odrzanej
i w jej otoczeniu (warstwy o miąŜszości od 1-3 m) oraz na północ od brzegu
Dziwnów –Rowy. Piaski te odznaczają się jednorodnością uziarnienia i mogą być stosowane
jako piaski podsadzkowe, budowlane oraz jako piaski dla przemysłu hutniczego (szklarskie).
Bursztyn spotykany jest na plaŜach wzdłuŜ całego wybrzeŜa zachodniopomorskiego,
jednak do tej pory nie są tu znane większe złoŜa tego surowca.
Na dnie Bałtyku Południowego występują teŜ surowce metaliczne w postaci konkrecji
polimetalicznych i rozsypiskowych złóŜ minerałów cięŜkich. Występujące w kilku rejonach
dna Bałtyku na głębokości 29-78 m konkrecje polimetaliczne nie mają istotnego znaczenia
ekonomicznego.
Będące głównie produktem rozmywania osadów polodowcowych, bałtyckie złoŜa rozsypiskowe minerałów cięŜkich, zawierają szereg cennych elementów składowych takich jak
cyrkon, ilmenit, magnetyt, rutyl i granaty. Występowanie złóŜ tych minerałów (piasków
wzbogaconych w minerały cięŜkie) stwierdzono między innymi na Ławicy Odrzanej, na głębokości 12-16, oraz w rejonie Kołobrzegu. Jak do tej pory nie są one jednak eksploatowane.
5.3. Ochrona brzegów i wybrzeŜa
Tak jak wiele innych wybrzeŜy, takŜe brzeg województwa zachodniopomorskiego poddawany jest codziennym wpływom działalności człowieka i siłom natury prowadzącym do ciągłych zmian linii brzegowej. Szacuje się, Ŝe około 70% wybrzeŜa Meklemburgii Pomorza
Przedniego określonych jest jako cofające się, co oznacza, Ŝe procesy abrazji i erozji brzegu
są silniejsze niŜ procesy akumulacii. Przeciętne cofanie się brzegu wynosi 34 m na 100 lat.
52
Niektóre ekstremalne wartości cofania się brzegu sięgają nawet 90 do 210 m w ciągu jednego
wieku. Akumulacja dominuje natomiast tylko na zaledwie 7 % długości wybrzeŜa.
W tych miejscach powstają mierzeje i wały akumulacyjne. Na wyspie Uznam wał akumulacyjny Piany o długości 14 km, połoŜony w północno-zachodniej części wyspy, tworzy największy obszar płaskiego wybrzeŜa morskiego. Tu w ciągu 200 lat materiał zakumulowany
osiągnął długość aŜ 1,8 km. Obszar ten, obecnie znajdujący się pod ochroną, powiększa się do
dnia dzisiejszego. Liczby te, świadczące o dynamice naszego wybrzeŜa, wywierają niemałe
wraŜenie. TakŜe na tak zwanym WybrzeŜu Pszczelim występują strefy znoszenia i akumulacji, jednakŜe mają one niewielkie znaczenie. Decydują o tym przede wszystkim obszary
lądowienia.
WybrzeŜe wokół Zalewu Szczecińskiego charakteryzuje się duŜą róŜnorodnością form brzegu
(strome i płaskie brzegi). Szczególnie podatne na niestrudzone oddziaływanie sił natury są
odcinki przejściowe pomiędzy wysokim a niskim wybrzeŜem, co pozostaje nie bez znaczenia
dla ludzi, którzy od dawien dawna szukają bliskości z wodą
Głównym problemem przyrodniczym tego obszaru są zmiany brzegowe w wyniku przewidywanego podnoszenia się poziomu morza.
Wstępną prognozę zmian linii brzegowych w najbliŜszym czasie i w nadchodzących stuleciach oparto na trzech wariantach zmian poziomu morza2:
- wariant optymistyczny zakłada podnoszenie poziomu morza - 0,3 m/100 lat,
- wariant akceptowany – 0,6 m/100 lat,
- wariant pesymistyczny – 1,0 m/100 lat.
W wyniku przyjętych załoŜeń dla wariantowych wzrostów poziomu morza, natęŜenie procesów abrazyjnych będzie: małe, średnie i bardzo duŜe. Oznacza to, Ŝe w prognozie procesów
abrazyjnych przyrosty niszczenia brzegów morskich będą większe w stosunku do stanu istniejącego:
- wariant optymistyczny – wzrost o 25%,
- wariant akceptowany – wzrost o 80%,
- wariant pesymistyczny – wzrost o 150%.
PowyŜsze etapy prognozowania zmian opracowano w oparciu o procesy zachodzące
w rejonach morfodynamicznych oraz w obrębie brzegów wydmowych i klifowych.
ZałoŜone, Ŝe powyŜsze wartości prognostyczne przyrostu poziomu morza będą miały
przebieg zgodny ze stwierdzonym dla ubiegłego stulecia i okresów ostatnich dekad.
Uwzględniając wyniki obserwacji procesów morfodynamicznych z ubiegłego stulecia,
na odcinku wybrzeŜa morskiego Sarbinowo – Międzyzdroje, zmiany linii brzegowych będą
stosunkowo najniŜsze. Oznacza to, Ŝe prognozowany ubytek lądu wyniesie na tym odcinku 39
ha/rok.
Z materiałów do monografii wybrzeŜa morskiego wynika, Ŝe na odcinku Świnoujście
a Jastrzębia Góra, wyznaczono 32 odcinki erodowanych brzegów klifowych, o łącznej długości 33,5 km oraz 77 odcinków wydmowych o łącznej długości 77,6 km. Stanowi to 41,2%
2
Źródło: Tendencje rozwoju polskich brzegów Bałtyku Południowego. Gdańsk 1999 r. E. Zawadzka – Kahlan.
53
tego odcinka wybrzeŜa. Jedynym odcinkiem akumulacyjnym są brzegi Zatoki Pomorskiej na
odcinku Świnoujścia.
Środki ochrony wybrzeŜa.
Ochrona wybrzeŜa, zapobieganie skutkom oddziaływania przyboju, prądów strumieniowych
czy powodziom przejawia się w róŜnego rodzaju formach. Do form tych naleŜą wydmy przeciwpowodziowe oraz połączenia wydm z zadrzewieniem czy groblami, które chronią rozległe
płaskie powierzchnie wybrzeŜy. O zapewnieniu bezpieczeństwa podczas powodzi decydują
zarówno wysokość wydmy przeciwpowodziowej, jak i ilość zawartych w niej ziaren piasku.
Wysokość wydm przeciwpowodziowych wyznacza się aktualnie na podstawie miejscowych
stałych pomiarów stanu wody. Tak teŜ, dla wydm przeciwpowodziowych o wysokości od 3,5
m n.p.m. konieczna jest szerokość korony wydmy o ekstremalnym stopniu obciąŜenia, wynosząca 40-45 m. Obsadzenie wydm roślinnością oraz integracja z pasami zadrzewień podwyŜszają stopień skuteczności oddziaływania wydm (tzw. biologiczno-inŜynieryjne środki ochrony wybrzeŜa). Za środki ochrony brzegu bliskie naturze uznaje się poszerzanie plaŜ i obszarów podatnych na zalewanie przez nawoŜenie piasku. Stosuje się to od 1968 roku. Metoda ta
pozwala jedynie na tymczasowe wyrównywanie deficytu materiału osadowego i dlatego teŜ
co 6-8 lat konieczne jest jej powtarzanie. Skuteczność działania tychŜe nasypywań zwiększa
się z dodatkową rozbudową systemu ostróg zwanych teŜ tamami poprzecznymi. Ostrogi są to
wbite w dno drewniane pale, tworzące rzędy o długości 50-90 m ustawione prostopadle do
brzegu. Redukują one oddziaływanie równoległego do brzegu przyboju i powodują osadzanie
się sedymentu w miejscu ich występowania.
Falochrony natomiast, stawiane są w miejscach o szczególnej tendencji do cofania się
brzegu. Falochrony budowane są z duŜych kamieni naturalnych na głębokości 2-4 m i w odległości od brzegu od 50 do 200 m, równolegle do linii brzegowej. Powodują one zmniejszenie się ilości naniesionego materiału poprzez osadzanie się piasku. Dawniej stosowane zabudowania przeciwpowodziowe, jak mury brzegowe czy kamienne wały, mogą być budowane,
tam gdzie nie moŜliwe jest zastosowanie intensywnych powierzchniowych środków ochrony
brzegów. W wyniku ich statycznego działania przeciw dynamicznym procesom wód Bałtyku,
zachodzi proces łamania się fal i tworzenia stref przyboju, które to mogą wywoływać skutek
odwrotny, czyli wzmacnianie procesu abrazji od strony morza. Dlatego teŜ obszary te wymagają dodatkowych poczynań w kierunku ochrony brzegu.
W największej potrzebie jest ochrona wybrzeŜa morskiego, gdyŜ tu siły oddziaływania
są szczególnie duŜe. Jednocześnie wielofunkcyjne zabudowania ochronne wybrzeŜa morskiego, z załoŜenia spełniają równieŜ funkcję urządzeń ochrony brzegu zbiorników przymorskich.
WyŜsze i mocniejsze tamy, wydmy i inne konstrukcje ochronne wybrzeŜy morskich stanowią
przeszkodę dla szybkiego podnoszenia się poziomu wód podczas powodzi, opóźniając ją na
wysokości wybrzeŜy zbiorników przymorskich, takich jak zalewy czy zatoki. Piana, Świna i
Dźwina tworzą w trakcie występowania powodzi i wód wysokich relatywnie małe dopływowe przekroje poprzeczne w zatokach i portach. W nich więc zazwyczaj występują niskie stany wód z czasowym opóźnieniem. Dlatego teŜ zabudowania ochronne brzegów śródlądowych
nie są tak niezbędne, jak w przypadku wybrzeŜy morskich. Funkcje ochronne dla miast wysokiego ryzyka powodziowego spełniają tamy. Nadzór nad tamami, jak równieŜ nad ochroną
54
przeciwpowodziową sprawują urzędy państwowe, a za tamy drugorzędne odpowiedzialne są
lokalne instytucje zarządzające obszarami wodnymi.
Bardzo waŜnym elementem jest ochrona przed sztormowymi wezbraniami odmorskimi. Nabiera to obecnie bardzo istotnego znaczenia z uwagi na prognozowane znaczne podniesienie się poziomów mórz i oceanów, co z kolei w istotny sposób większy zagroŜenia na
obszarach wybrzeŜa Bałtyku i rejonach przybrzeŜnych morskich wód wewnętrznych.
MoŜe takŜe w istotny sposób zwiększyć zasięg wpływu wód morskich na dolne biegi rzek
(tzw. cofka odmorska), co w przypadku Odry moŜe się uzewnętrzniać aŜ do ujścia Warty.
Uwzględniając stan istniejący i prognozowany tendencji rozwojowych degradacji
wybrzeŜa morskiego (ubytek lądu) naleŜy stwierdzić, Ŝe postawiony cel strategiczny 10 i 11
w SRGMWZ jest bardzo istotny i celowy dla prowadzenia ciągłych badań oraz stosowania
zabiegów ochrony wybrzeŜa Województwa Zachodniopomorskiego.
5.4. Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska3
Dotychczas prowadzone badania jednoznacznie wykazały, Ŝe to wody odrzańskie
przyczyniają się do obniŜania walorów Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej poprzez
wyraźny wpływ na jakościowe i ilościowe wartości wskaźników hydrochemicznych oraz poziom zanieczyszczenia. Ten wpływ wód odrzańskich jest szczególnie znaczący w strefie przybrzeŜnej (do 3Mm w rejonie Świnoujścia–Świna i do 1Mm w rejonie Dziwnowa – rzeka
Dziwna).
W latach kolejnych obserwowano poprawę warunków hydrochemicznych, spowodowaną przede wszystkim znaczą redukcją dostawy związków azotu i fosforu do Zatoki Pomorskiej. Wyraźnie jest widoczna redukcja stęŜeń wybranych form fosforu
i azotu w wodach Zatoki Pomorskiej. Taka poprawa mogła być moŜliwa dzięki regulacji gospodarki wodno-ściekowej na obszarze zlewiska Zatoki, co skutkuje zmniejszonymi ładunkami azotu i fosforu spływającymi do Zatoki Pomorskiej.
Badania wód Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego wykonywane są w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) oraz w ramach współpracy Grupy Roboczej W2
„Ochrona Wód” Polsko-Niemieckiej Komisji ds. Wód Granicznych.
Badania tych wód w ramach współpracy polsko – niemieckiej prowadzone są juŜ od lat sześćdziesiątych. Wykonawcą badań jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie
oraz ze strony niemieckiej laboratorium Państwowego Urzędu Środowiska, Przyrody i Geologii w Stralsundzie.
Dotychczasowy stan badań i wyniki
Wykonywane od 1991 roku (w ramach PMŚ) przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni, w oparciu o Program Monitoringu Wód Morskich COMBINE badania
stanowią wypełnienie zobowiązań sprawozdawczych Polski wynikających z Konwencji
“O ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego”.
3
Źródło: Raport w przygotowaniu Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie
55
Wody Zalewu Szczecińskiego są zasilane bardzo bogatymi w związki fosforu i azotu wodami
Odry, co powoduje ich nadmierną zasobność w związki biogenne. JednakŜe zmiany wieloletnie średnich stęŜeń ortofosforanów wykazały wyraźny spadek zawartości związków fosforu w
roku 2004 i stabilizację w roku 2005 (Rysunek 1). Wartości stęŜeń odnotowane w latach 20042005 były zbliŜone do tych obserwowanych w latach 90-tych.
Zawartość ortofosforanów w wodach Zalewu Szczecińskiego
w latach 1985-2005; wartości średnie
mg P/l
0,30
wartość średnia
0,20
0,10
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
0,00
Zmiany stęŜeń związków azotu w wieloleciu do roku 2003 wykazywały tendencję spadkową
natomiast w roku 2004 zaobserwowano nieznaczny wzrost stęŜeń azotanów w wodach Zalewu (Rysunek 2). Azotany występujące w wodach powierzchniowych przyczyniają się do
przyspieszenia eutrofizacji, procesu niekorzystnego z punktu widzenia moŜliwości gospodarczego uŜytkowania wód.
mg N/l
Zawartość azotu azotanowego w wodach Zalewu Szczecińskiego
w latach 1985-2005; wartości średnie
4,0
wartość średnia
3,0
2,0
1,0
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
0,0
Z analizy wyników badań wód Zatoki Pomorskiej przeprowadzonych w roku 2005 wynika, iŜ
średnie roczne stęŜenia azotu azotynowego kształtowały się na zbliŜonym poziomie w stosunku do roku 2004, natomiast stęŜenia azotu amonowego wzrosły w stosunku do roku 2004.
W przypadku azotanów i azotu ogólnego zaobserwowano spadek wartości średnich w stosunku do wartości uzyskanych w roku ubiegłym.
W roku 2005 w wodach Zatoki średnia roczna zawartości ortofosforanów była zbliŜona do stęŜeń zaobserwowanych w roku 2004, natomiast w przypadku stęŜenia fosforu ogólnego odnotowano znaczący spadek wartości średniej stęŜeń (Rysunek 3).
56
mgP/l
Zawartość fosforu ogólnego w wodach Zatoki Pomorskiej w
latach 1991-2005; wartości średnie roczne
0,20
0,15
0,10
0,05
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0,00
Podstawowymi czynnikami abiotycznymi kształtującymi strukturę ichtiofauny
w estuarium są temperatura i zasolenie. Nie bez znaczenia dla ichtiofauny jest równieŜ poziom trofii estuarium. Estuaria eutroficzne naleŜą do obszarów zasobnych w ichtiofaunę – do
tej grupy estuariów naleŜy równieŜ estuarium Odry. Problem zaczyna pojawiać się w momencie zanieczyszczenia antropogennego. Niska jakość wód stanowi barierę nawet dla stałych
rezydentów wód estuariowych. Wprowadzono następujący podział ekologiczny ichtiofauny
bytującej w estuariach:
-
gatunki dwuśrodowiskowe, gatunki słodkowodne;
-
gatunki typowe dla środowiska estuariowego;
-
gatunki typowo morskie, które w środowisku estuariowym znalazły się przypadkowo;
-
formy młodociane morskich gatunków wędrownych i gatunki morskie, sezonowo bytujące w środowisku wodnym.
W oparciu o przedstawione powyŜej podziały przedstawiono charakterystykę ichtiofauny estuarium Odry.
NaleŜy przyjąć, Ŝe do roku 2015 będzie następowała dalsza poprawa warunków hydrochemicznych estuarium Odry. Podstawowym problemem w dniu dzisiejszym dla poziomu
trofii wód odrzańskich jest brak oczyszczalni ścieków dla miasta Szczecina. Wraz z wybudowaniem kompleksowej oczyszczalni ścieków nastąpi dalsza poprawa jakości wód odrzańskich.
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nastąpiła zmiana przepisów obejmujących gospodarkę wodną. W ramach obowiązujących przepisów rozporządzeniem nr 3/2004
z dnia 22 kwietnia 2004 roku w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu
ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dyrektor RZGW w Szczecinie wprowadził
program w Ŝycie (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 29, poz. 525). Program wszedł w
Ŝycie 14 dni od dnia opublikowania, tj. 11 maja 2004 roku i będzie trwał przez 4 lata (do 11
maja 2008 roku). JeŜeli okaŜe się to konieczne, np. z powodu braku pełnych zakładanych jego
efektów – czas trwania programu moŜe zostać wydłuŜony. NaleŜy przypuszczać, iŜ w wyniku
tego programu nastąpi dalsza redukcja zanieczyszczenia substancjami biogennymi (w szczególności azotem).
57
Kolejnym waŜnym programem mogącym przyczynić się do poprawy jakości wód odrzańskich jest ustanowienie „Obwodu Ochronnego Wodnego” na obszarze Wolińskiego Parku
Narodowego Obwód Ochronny Wodny moŜna podzielić na sześć rejonów:
rejon 1 – Zatoka Pomorska – przybrzeŜne wody bałtyckie pomiędzy Międzyzdrojami i Świętoujściem;
rejon 2 – jezioro Wicko Wielkie;
rejon 3 – jezioro Wicko Małe;
rejon 4 – Rzeka Stara Świna;
rejon 5 – Rozlewiska i kanały Starej Świny;
rejon 6 – WybrzeŜe Lubin-Kamocice i Lubin-Przecznica (otwarty zalew).
O ile problem eutrofizacji moŜliwy jest do znacznego ograniczenia w estuarium rzeki
Odry, o tyle mogą wystąpić tu inne zagroŜenia. W estuarium rzeki Odry okresowo obserwuje
się duŜe stęŜenia metali cięŜkich (Cu, Zn, Pb, Cd), które w zasadzie nie są toksyczne dla biocenozy, ale poprzez bioakumulację mogą stanowić zagroŜenie dla ichtiofauny. W wodach
odrzańskich stwierdza się równieŜ zwiększone zawartości węglowodorów ropopochodnych sporadycznie i incydentalnie (niekontrolowane zrzuty „olejów” ze statków). NaleŜy jednak
przyjąć, Ŝe poza moŜliwymi „katastrofami” ekologicznymi w postaci niekontrolowanych
awarii prowadzących do zanieczyszczenia olejowego wód Odry, wody portowe Szczecina i
Świnoujścia są odpowiednio chronione, zgodnie z wymogami konwencji OJPOL i MARPOL.
Istotnym elementem Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej dla poprawy stanu środowiska
wodnego jest cel strategiczny 11, tj. „Monitaring środowiska morskiego i przybrzeŜnego”.
5.5. Rozwój gospodarki morskiej a ochrona środowiska
Rozwój gospodarki morskiej jest bardzo korzystny dla regionu. Wraz z rozwojem gospodarki morskiej powinno wzrastać zainteresowanie wykorzystaniem turystycznym regionu.
Obszary wodne województwa zachodniopomorskiego, charakteryzujące się unikatowymi
walorami, mogłyby być wykorzystywane turystycznie. Wśród tych obszarów naleŜy wymienić Park Krajobrazowy „Dolina Dolnej Odry” z systemem kanałów Międzyodrza, które mogą
być wykorzystywane do uprawiania sportów wodnych oraz obszary wodne Wolińskiego
Parku Narodowego. Niewykorzystany turystycznie jest równieŜ Zalew Szczeciński – obszar,
który moŜe być z powodzeniem wykorzystany przez miłośników jachtingu. Rozwój turystyki
stanowi szansę dla regionu, ale brak równoczesnego opracowania planu odpowiedniej gospodarki wodno-ściekowej moŜe stanowić zagroŜenie dla jakości wód Estuarium rzeki Odry.
Rozbudowa terenów portowych, lepsze wykorzystanie moŜliwości przemysłu stoczniowego to niewątpliwie szansa dla regionu, ale tylko w przypadku prowadzenia równoczesnej ochrony wód. Przy rozbudowie terenów portowych pogłębi się problem refulowanego
piasku. Dojścia do portów muszą być systematycznie pogłębiane. Zanieczyszczenie refulatu
w okolicach Szczecina i Świnoujścia w niektórych miejscach przekracza dopuszczalne normy. Zanieczyszczony refulat musi być odkładany na specjalnych polach, z kolei obowiązujące przepisy zabraniają składowania tego typu materiału w dolinach rzek czy na terenach
58
zalewowych. Tak więc refulat z tego obszaru musi być wywoŜony, co niewątpliwie stanowi
duŜą niedogodność dla inwestycji w tereny portowe w regionie.
KaŜde działanie mające na celu doprowadzenie do znacznego rozwoju regionu naleŜy
do działań korzystnych, pod warunkiem prowadzenia kompleksowej ochrony wód powierzchniowych – zapewnienia pełnego oczyszczania ścieków przy kaŜdym działaniu inwestycyjnym (czy związanym z turystyką czy z przemysłem) oraz zapewnienia moŜliwości prowadzenia ciągłego monitoringu chemicznego i biologicznego wód. W monitoringu biologicznym znaczącą rolę moŜe odgrywać ichtiofauna. Marchand analizował rolę ryb w monitoringu
środowiskowym i stwierdził, Ŝe właśnie ryby mogą być doskonałym wskaźnikiem biologicznym kondycji środowiska estuariowego. Wśród zalet ichtiofauny jako wskaźnika biologicznego wyróŜnili następujące fakty: ryby są obecne w róŜnych poziomach sieci troficznej, analiza treści pokarmowej obrazuje zmienność sezonową innych składowych sieci troficznej –
planktonu czy bentosu, są dobrze poznane, są stosunkowo łatwo identyfikowane juŜ podczas
badań terenowych (poza larwami i stadiami młodocianymi), są bliŜsze opinii publicznej niŜ
bezkręgowce. Whitfield i Elliott stworzyli załoŜenia systemu oceny jakości Estuarium w ramach ekologicznych standardów jakości (EcoQS – ecological quality standards). W systemie
tym jednym z waŜniejszych punktów jest ilościowa i jakościowa analiza ichtiofauny.
59
6. ANALIZA I OCENA SKUTKÓW ŚRODOWISKOWYCH REALIZACJI
STRATEGII ROZWOJU GOSPODARKI MORSKIEJ DO ROKU 2015
Dokonując oceny skutków środowiskowych osi poszczególnych celów strategicznych i kierunkowych przyjęto następujące załoŜenia metodyczne:
- kaŜde przedsięwzięcie ( inwestycja) lokalizowana w konkretnym obszarze – wpływa
negatywnie na stan pierwotnego(zastanego (środowiska),
- transport i infrastruktura techniczna mogą być realizowane wariantowo,
- inne przedsięwzięcia to wybrane wariantowo lokalizacje zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa i planami miejscowymi – realizowane na
podstawie przepisów szczegółowych,
- kategorie oddziaływania :
Symbol
Stopień oddziaływania
Punkty
o
brak oddziaływania
0
n
oddziaływanie niekorzystne
1
pn
oddziaływanie potencjalne
0,5
W efekcie analizy macierzy pól konfliktowych, skutki środowiskowe stanowią sumy punktów
oddziaływania dla poszczególnych osi priorytetowych.
Instrumentem identyfikacji skutków, a tym samym kosztów środowiskowych
i społecznych związanych z procesami rozwoju regionalnego, jest niniejsza „Prognoza”, która
zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwai Unii Europejskiej uwzględnia zasady:
-
zrównowaŜonego i trwałego rozwoju,
-
prewencji,
-
przezorności.
Zgodnie z zapisami zawartymi w Tytule I, Działu VI ustawy POŚ naleŜy identyfikować potencjalne negatywne skutki środowiskowe planowanych przedsięwzięć przed
przystąpieniem do ich realizacji tak, aby moŜna było na etapie programowania i planowania
określić przeciwdziałania negatywnym skutkom dla środowiska.
Istotnym działaniem jest stosowanie zasady przezorności, co znaczy, Ŝe odpowiednie działania powinny być podejmowane juŜ w tym czasie, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo wymaganego rozwiązania.
Ponadto dokonując oceny oddziaływania na środowisko, w przypadku braku konkretnych lokalizacji i dostępnej wiedzy o stosowanych technologiach, zastosowano w ocenie kryteria „ostrzejsze” dla całego analizowanego celu strategicznego i jego celów priorytetowych.
Dla przykładu postawiony cel 1 – Utworzenie Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego – określony jest przez 4 cele kierunkowe. Dwa z tych celów 1.1. –Modernizacja
i przebudowa drogi ekspresowej S-3 i 1.2. – Modernizacja Odry jako drogi wchodzącej
w skład Korytarza, w ocenie prognozy oddziaływania na środowisko są niekorzystne „n”
i posiadają potencjalne oddziaływania niekorzystne „pn”. W pozostałych dwóch celach
kierunkowych stwierdzono brak oddziaływania negatywnego. Stosując „kryteria ostrzejsze”
dla całego celu strategicznego przyjęto wyniki dwóch celów kierunkowych, które wpłyną
negatywnie na środowisko przyrodnicze.
60
Zestawienie celów strategicznych i kierunkowych dla gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego
Cele startegiczne
Skutki środowiskowe
Skutki środowiskowe
Emisja
zanieczyszczeń
powietrza
Emisja
hałasu
Wytwarzanie
odpadów
Wytwarzanie
ścieków
2
3
4
5
1
Zmiana Zmiana
stosun- w środoków
wisku
wodnych morskim
6
7
Ubytek
PrzeStraty w
Oddziaływanie na skutki
gruntów kształce- bioróŜno- Obszary Obszary Zabytrolnych nia krajo- rodności szczegól- Natura
ki
lub
brazu
nie wraŜ2000
leśnych
liwe
8
9
10
11
12
13
n
n
pn
pn
o
pn
n
n
pn
o
pn
o
pn
pn
n
n
pn
o
pn
o
o
o
o
o
1. Utworzenie Środkowoeuropejskiego Korytarza
Transportowego
n=4
pn = 5
Razem 6,5 pkt
n=2
pn= 4
razem 4 pkt
2. Poprawa konkurencyjności portów poprzez inwestycje i zmiany w strukturze
organizacyjno-prawnej
3. Stworzenie zrównowaŜonego, dostępnego i zintegrowanego systemu transportowego w woj. zachodniopomorskim
14
n
n
pn
pn
0
pn
n
n
pn
o
pn
o
n= 2
pn= 5
Razem 6,5 pkt
61
4. Zdynamizowanie rozwoju pn
małych portów morskich
zachodniopomorskiego wybrzeŜa
n
pn
n
n
pn
o
pn
o
o
o
o
o
n= 2
pn= 4
Razem 4,0 pkt
n
n
o
pn
o
pn
o
o
o
o
o
5. Wzmocnienie pozycji
konkurencyjnej stoczni zachodniopomorskich na światowym rynku budowy i
remontów statków
n= 3
pn= 1
Razem 3,5 pkt
6. Usprawnienie systemu
transportu morskiego
pn
7. Zwiększenie udziału Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze portów morskich
pn
pn
pn
pn
o
pn
o
o
o
o
o
o
pn= 5
Razem 2,5 pkt
pn
n
n
pn
o
o
o
pn
o
o
o
n=2
pn=4
Razem pkt 4,0
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
pkt 0,0
9. Kształcenie i wychowanie o
wysokowykwalifikowanej
kadry dla potrzeb gospodarki
morskiej
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Pkt 0,0
8. Prowadzenie badań rozwojowych w obszarze gospodarki morskieh
62
o
o
n
pn
pn
pn
o
o
o
o
o
o
10. Ochrona brzegów morskich i wód Morza Bałtyckiego
n=1
pn=3
Razem pkt 2,5
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
11. Monitoring środowiska
morskiego i przybrzeŜnego
Suma pkt 0,0
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Suma pkt 0,0
o
13. Promocja wizerunku
województwa zachodniopomorskiego jako obszaru
turystyki morskiej
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Suma pkt 0,0
pn
pn
n
n
pn
pn
n
n
pn
o
o
o
n=4
pn=5
Suma pkt 6,5
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Suma pkt. 0,0
pn
o
n
n
o
pn
o
o
pn
o
o
o
n=2
pn=3
Suma pkt.3,5
12. Edukacja ekologiczna i
promocja ekoturystyki
14. Dostosowanie infrastruktury turystycznej oraz oferty
do rosnących wymagań
turystów
15. Ochrona zasobów rybnych Morza Bałtyckiego
16. Poprawa efektywności
sektora rybołówstwa oraz
podniesienie konkurencyjności polskiego przetwórstwa
rybnego
63
o
17. Stworzenie systemu
zarządzania obszarami morskimi w zakresie eksploatacji
zasobów wód i dna morskiego
o
o
o
18. Zabezpieczenie odpowiednich warunków wykorzystania zasobów Morza
Bałtyckiego stosownie do
zasad zrównowaŜonego
rozwoju!
pn
pn
o
pn
o
pn
o
o
o
o
Pn=4
Suma pkt 2,0
pn
pn
o
pn
o
pn
o
o
o
o
Pn=4
Suma pkt 2,0
64
Zestawienie celów strategicznych i ich ocena oddziaływania na środowisko dla
gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego
Cele strategiczne
Suma punktów
1. Utworzenie Środkowoeuropejskiego Korytarza
Transportowego
6,5
2. Poprawa konkurencyjności portów poprzez
inwestycje i zmiany w strukturze organizacyjno-prawnej
4,0
3. Stworzenie zrównowaŜonego, dostępnego
i zintegrowanego systemu transportowego
w województwie zachodniopomorskim
6,5
4. Zdynamizowanie rozwoju małych portów morskich zachodniopomorskiego wybrzeŜa
4,0
5. Wzmocnienie pozycji konkurencyjnej stoczni
zachodniopomorskich na światowym rynku
budowy i remontów statków
3,5
6. Usprawnienie systemu transportu morskiego
2,5
7. Zwiększenie udziału Ŝeglugi śródlądowej
w obsłudze portów morskich
4,0
8. Prowadzenie badań rozwojowych w obszarze
gospodarki morskiej
0,0
9. Kształcenie i wychowywanie wysokowykwalifikowanej kadry dla potrzeb gospodarki morskiej
0,0
10. Ochrona brzegów morskich i wód Morza Bałtyckiego
2,5
11. Monitoring środowiska morskiego i przybrzeŜnego
0,0
12. Edukacja ekologiczna i promocja ekoturystyki
0,0
13. Promocja wizerunku województwa zachodniopomorskiego jako obszaru turystyki morskiej
0,0
65
14. Dostosowanie infrastruktury turystycznej oraz
oferty do rosnących wymagań turystów
6,5
15. Ochrona zasobów rybnych Morza Bałtyckiego
0,0
16. Poprawa efektywności sektora rybołówstwa
oraz podniesienie konkurencyjności polskiego
przetwórstwa rybnego
3,5
17. Stworzenie systemu zarządzania obszarami
morskimi w zakresie eksploatacji zasobów
wód i dna morskiego
2,0
18. Zabezpieczenie odpowiednich warunków
wykorzystywania zasobów Morza Bałtyckiego
stosownie do zasad zrównowaŜonego rozwoju
2,0
Przedstawiona powyŜej ocena prognostyczna oddziaływania celów strategicznych
realizowanych w regionie zachodniopomorskim jest następująca:
a) duŜe oddziaływanie na środowisko cele 1,3 i14,
b) średnie oddziaływanie na środowisko cele 2, 4, 5, 7, 16,
c) niewielkie oddziaływanie na środowisko cele 6 i 10,17,18,
d) brak oddziaływania na środowisko cele 8, 9, 11, 12, 13, 15.
Uzyskane wartości punktowe są z natury ocenami względnymi, odnoszącymi się do
teoretycznych, a moŜliwych skutków realizacji danego przedsięwzięcia w określonym
(bez konkretnej lokalizacji) w środowisku. ZałoŜeniem do oceny oddziaływania na środowisko przyjęto paradygmat, Ŝe kaŜda działalność człowieka w środowisku przyrodniczym
powoduje jego zmiany bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe
i długoterminowe, stałe, chwilowe.
We wszystkich przedsięwzięciach ujętych w celach strategicznych Strategii Rozwoju
Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego, które według oceny posiadają
duŜe i średnie oddziaływanie na środowisko, moŜna ich ostateczne skutki negatywne minimalizować poprzez zastosowanie poniŜszych zasad:
Obszary przyrodnicze podlegające ochronie muszą być uŜytkowane zgodnie z celem, do
którego zostały powołane. Wprowadzenie na tereny przyrodniczo chronione nowych
inwestycji lub przebudowa istniejących, mogłaby być realizowana tylko w warunkach,
gdy przeprowadzone postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko będzie
dopuszczało do realizacji przedsięwzięcia.
W rozwiązaniach szczegółowych realizowanych przedsięwzięć naleŜy stosować Najlepsze Dostępne Techniki (BAT). Stosowanie techniki BAT ma na celu zapobieganie degradacji środowiska poprzez:
66
- stosowanie surowców przyjaznych środowisku;
- wytwarzanie produktów przyjaznych środowisku (podlegających wtórnemu wykorzystaniu);
- efektywne wykorzystanie wody, energii, surowców;
- minimalizacja odpadów i wtórne wykorzystanie;
We wszystkich realizowanych przedsięwzięciach naleŜy minimalizować negatywne skutki
środowiska, stosując zasady kompensacji środowiska.
W rozwiązaniach lokalizacyjnych naleŜy stosować wariantowe moŜliwości tych przedsięwzięć.
Dla obszarów Natura 2000 przewiduje się realizację inwestycji celu publicznego jeŜeli
za tym przewaŜają konieczne wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor właściwego urzędu morskiego moŜe zezwolić na realizację planów lub przedsięwzięć, które mogą mieć negatywny wpływ na obszary Natura 2000.
JeŜeli na obszarze Natura 2000 występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym, zezwolenie, moŜe zostać udzielone wyłącznie w celu:
- ochrony zdrowia i Ŝycia ludzi;
- zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
-
uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego;
- wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
Kompensacja przyrodnicza jest to zespół działań obejmujących w szczególności roboty
budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie
skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danymterenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. (art. 3, p. 8 ustawy POŚ). Wybór sposobu kompensacji naleŜy wyznaczać indywidualnie na podstawie przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia.
Stosując powyŜsze zasady realizacji przedsięwzięcia w środowisku, naleŜy minimalizować negatywne skutki oddziaływania na środowisko w celach strategicznych 1, 3
i 2, 4, 5, 7, tym bardziej, Ŝe zdecydowana większość obszarów związanych z gospodarką
morską w województwie zachodniopomorskim znajduje się na obszarze Natura 2000
(zał. mapa). Ten fakt narzuca jednoznaczne zasady postępowania przy realizacji poszczególnych celów strategicznych i priorytetowych SRGM WZ.
Aktualnie i w perspektywie zakładanego rozwoju gospodarki morskiej w regionie
zachodniopomorskim jest w Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego postawiony cel strategiczny pkt 10 „Ochrona brzegów morskich i wód
Morza Bałtyckiego” w szczególności w celu kierunkowym pkt. 10.3 „Stworzenie systemu
zagospodarowania wyrefulowanego piasku i składowania refulatu zanieczyszczonego”
(w klasyfikacji – odpad niebezpieczny).
67
Utrzymanie torów podejściowych do portów wybrzeŜa zachodniego na Zatoce
Pomorskiej i Zalewie Szczecińskim, wiąŜe się z systematycznym urobieniem refulatów.
W zakresie obecnym stan ten przedstawia się następująco - aktualnie Urząd Morski
w Szczecinie eksploatuje dwa pola refulacyjne:
- pole refulacyjne „Mańków:, o pow. 120 ha, zlokalizowane na wschodnim brzegu toru
wodnego Świnoujście – Szczecin, rejon km 44 – na działkach geodezyjnych 500 i 437/4
w obrębie Bogusławie, gm. Stepnica,
- pole refulacyjne „D” (w rozbudowie do pow. 181 ha), usytuowane po stronie zachodniej
toru wodnego Świnoujście – Szczecin, rejon km 15,24 – na działkach geodezyjnych 416,
283/1, 361/4 w obrębie 10 Świnoujście Miasto.
Ponadto istnieją pola refulacyjne, aktualnie nieeksploatowane:
- pole refulacyjne „Dębina” (w trakcie odbudowy), o pow. 20,24 ha – usytuowane po
wschodniej stronie toru wodnego Świnoujście – Szczecin, rejon km 59,3 – 60,4 na działkach geodezyjnych 910/3 (część), 910/4,912/3 (część), 912/4 w obrębie Nad Odrą 25,
gmina miasto Szczecin,
- nieuŜytkowane, wymagające odbudowy pole refulacyjne „Chełminek”. Wyspa Chełminek pow. 11,84 ha, usytuowane na Zalewie Szczecińskim po stronie wschodniej toru
wodnego Świnoujście – Szczecin w rejonie km 36,0,
- nieuŜytkowane, ale przewidziane do ewentualnej eksploatacji pole refulacyjne „Międzywodzie” w Międzywodziu o pow. Ok. 4 ha.
Na pola refulacyjne odkładany jest urobek spełniający wymogi rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i stęŜeń substancji, które
powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498). Przed pracami czerpalnymi wykonywane są badania laboratoryjne. Po zakończeniu II Etapu modernizacji toru wodnego Świnoujście – Szczecin, tj. po roku 2012, planowane jest przystąpienie do pogłębienia
toru wodnego tak, aby na całej jego długości (około 64 km) osiagnięta została głębokość 12,5
m. Dla uzyskania załoŜonych parametrów toru przewiduje się około 15 mln m3 urobku, i na tę
wielkość powinny być zapewnione pola odkładu.
Uwzględniając powyŜsze potrzeby w zakresie składowania refulatów w ramach celu
strategicznego 2 i celu kierunkowego 2.1. „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej”, naleŜy pilnie zlokalizować zakład separujący z refulatów zanieczyszczenia od piasków rzecznych. Zakładana wielkość odzyskanych surowców mineralnych wynosi, około
60%, które między innymi powinny stanowić podstawowy materiał do uzdatniania terenów
portowych.
68
7. PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
Przyjęte rozwiązania w SRGMWZ, nie zakładają rozwiązań znacząco odziaływujących na środowisko. Niemniej jednak w przypadku wystąpienia realizacji przedsięwzięć
znacząco zagraŜających środowisku (patrz cele strategiczne nr 1,2, 3, 4) naleŜy postępować
zgodnie z obowiązującym systemem prawnym w tym zakresie, tj. zgodnie z Rozdziałem VI
Prawo ochrony środowiska – „Postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko”.
Istotnym problemem w problematyce Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej jest
ochrona przed siłami natury powodującymi degradację wybrzeŜa, ubytek lądu, a tym samym
wywierającymi negatywne skutki dla rozwoju turystyki. Innym istotnym problemem jest zjawisko powodziowe, zamulanie torów wodnych i odkładanie urobku z ich pogłębiania.
8.ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA
ŚRODOWISKO
Realizacja celów powinna odbywać się kaŜdorazowo w sposób pozwalający zachować
równowagę przyrodniczą.
W rozwiązaniach szczegółowych kaŜdorazowo, naleŜy stosować „Najlepsze Dostępne
Techniki“ (BAT), czyli najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom technologii
i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych mających na celu zapobieganie emisjom lub, jeśli jest to praktycznie niemoŜliwe, ograniczenie emisji i wpływu na środowisko jako całość. Stosowanie
BAT ma na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez:
- stosowanie surowców przyjaznych środowisku;
- wytwarzanie produktów przyjaznych środowisku (podlegających wtórnemu wykorzystaniu);
-
efektywne wykorzystanie zasobów (woda, energia, surowce);
- minimalizację ilości odpadów i ich wtórne wykorzystanie.
Najlepsze moŜliwe techniki naleŜy stosować w nowopowstałych instalacjach, a istniejące
instalacje objąć programem dostosowawczym do wymogów BAT.
Ewentualne inwestycje prowadzące do realizacji celów strategii powinny unikać
obszarów konfliktowych, zwłaszcza terenów objętych ochroną przyrodniczą. Wprowadzenie
(oraz projekt wprowadzenia na terenie województwa dalszych obszarów sieci Natura 2000),
spowodowało znaczne powiększenie powierzchni chronionej. KaŜdorazowo naleŜy szukać
rozwiązań alternatywnych dla tych inwestycji tak, aby minimalizować negatywne oddziaływanie na środowisko.
Zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, jeŜeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy
miejscowo wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor właściwego urzędu morskiego, moŜe
zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony
69
obszar Natura 2000, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.
JeŜeli na obszarze Natura 2000 występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym,
zezwolenie, moŜe zostać udzielone wyłącznie w celu:
- ochrony zdrowia i Ŝycia ludzi;
- zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
- uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego;
- wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
9. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W
PROJEKCIE STRATEGII
Określone w strategii misje oraz cele strategiczne o wysokim stopniu agregacji powaŜnie
utrudniają lub wręcz uniemoŜliwiają identyfikację ich rzeczywistych skutków środowiskowych. Oderwanie celów od konkretnych lokalizacji, w których będzie ostatecznie prowadzona ich realizacja, nie stwarza moŜliwości precyzyjnego określenia skutków środowiskowych
prognozowanych zmian, a tym samym jednoznacznego wskazania poŜądanych metod i skali
ich eliminacji lub, co najmniej ograniczania ich wpływu a tym samym proponowanie rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie strategii jest niemoŜliwe.
Ponadto głównym zagadnieniem alternatywnym dla realizacji SRGMWZ jest drugi cel strategiczny „Poprawa konkurencyjności portów poprzez inwestycje i zmiany w strukturze organizacyjno-prawnej’.
10. INFORMACJE O PRZEWIDYWANYCH METODACH ANALIZY REALIZACJI
PROJEKTU STRATEGII
Podstawą skutecznego wdraŜania SRGM WZ jest reagowanie na ujawniające się róŜnice między jej załoŜeniami a efektami realizacji działań cząstkowych. Wymaga to zbudowania z jednej strony sprawnego systemu monitorowania, pozwalającego na szybki wgląd
w postępy prowadzonych działań, z drugiej zaś – systemu obiektywnej oceny (ewaluacji) wyników podjętych działań. Skutecznie działające systemy monitoringu i ewaluacji pozwalają na
prawidłową alokację środków finansowych kierowanych na poszczególne zadania, co ma
istotne znaczenie w sytuacji ograniczonej wielkości tych środków.
Za słuszną uznać naleŜy równieŜ ideę trzypoziomowego systemu monitoringu, a w tym:
Monitoring rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej;
Monitoring realizacji celów strategii;
Monitoring realizacji
i przedsięwzięć.
i
finansowania
konkretnych
programów,
projektów
70
Monitorowanie i ocena
System monitorowania Strategii opierać się będzie o okresową ocenę na podstawie
wypełnionych kart oceny realizacji. Karta oceny realizacji powinna być sporządzana w ścisłym powiązaniu i z wykorzystaniem matrycy logicznej przygotowanej w fazie planowania.
Proponuje się, aby bieŜąca ocena realizacji dokonywana była w okresie półrocznym. Powinna ona pozwolić na natychmiastowe dostosowanie działań lub ich elementów do zmieniających się warunków zewnętrznych, takich jak: zmiana partnerów, inne źródła finansowania,
czy zmiana przewidzianych zadań. Jednostka koordynująca i zarządzająca projektem, przygotowując karty oceny realizacji, będzie jednocześnie przedstawiła stopień rozbieŜności pomiędzy efektami zaplanowanymi a osiągniętymi. Zatwierdzenia kart ocen projektu dokonywać
będzie Departament Rozwoju Gospodarki Morskiej Urzędu Marszałkowskiego w Szczecinie,
do którego zadań w ramach budowy, uzgadniania, opiniowania oraz realizacji Strategii naleŜeć będzie równieŜ współdziałanie i współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego
(gminnego i powiatowego) oraz z organizacjami, instytucjami i podmiotami gospodarczymi.
WaŜnym elementem procesu monitorowania i oceny realizacji Strategii będzie
sporządzanie co roku przez Departament Rozwoju Gospodarki Morskiej karty osiągnięcia
wskaźników monitoringu, których zastawienie znajduje się w tabeli na następnej stronie.
Zakłada się, ze w wyniku realizacji Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa
Zachodniopomorskiego oraz zamierzonych w jej ramach projektów i inwestycji województwo
osiągnie wskaźniki na poziomie zbliŜonym do opisanego w ilościowym scenariuszu optymistycznym. Zadaniem Departamentu jest nie tylko monitorowanie poziomu tych wskaźników,
ale równieŜ reagowanie, jeśli załoŜony poziom wskaźników nie zostanie osiągnięty poprzez
kolejne inwestycje i zadania, które pozwolą na osiągnięcie zamierzonych rezultatów.
PoniŜej zamieszczono podstawowe wskaźniki monitoringu:
- Udział podmiotów gospodarki w liczbie podmiotów ogółem;
- Udział pracujących w podmiotach gospodarki morskiej w ogólnej liczbie pracujących;
- Udział obrotów w kontenerach w ogólnej liczbie obrotów ładunkowych w portach morskich;
- Przeciętna pojemność statków wchodzących do portów morskich w ruchu międzynarodowym w tonach;
- Udział ruchu pasaŜerskiego w portach morskich w ruchu w Polsce ogółem;
- Średnia pracochłonność produkowanych statków (w tys. CGT0).
Wprowadzenie systemu monitoringu (oraz powiązanego z nim systemu ewaluacji)
pozwoli wyeliminować w duŜym stopniu problem dezaktualizacji załoŜeń i celów Strategii
wynikającej ze zmieniających się warunków funkcjonowania podmiotów realizujących poszczególne projekty w ramach opracowanej strategii, zmian prawodawstwa oraz innych warunków i okoliczności mogących wpłynąć na zasadność podejmowanych działań.
Ewaluacja
Integralnym elementem Cyklu Zarządzania Projektem jest jego ewaluacja.
Ma ona na celu m.in.:
-
sprawdzenie skuteczności działań;
-
promowanie osiągniętych sukcesów;
71
-
zapobieganie niepowodzeniom przy realizacji poszczególnych projektów.
Ocena realizacji projektów w ramach opracowanej Strategii polegać będzie na ich
ewaluacji okresowej i ewaluacji ex post. Ewaluacji poddawane jest osiągnięcie zamierzonych
produktów, rezultatów oraz oddziaływania, a takŜe osiągnięcia wskaźników monitoringu.
Ewaluacja będzie dokonywana pod kątem realizacji Strategii na poziomie celów poszczególnych projektów i celów strategicznych określonych w dokumencie.
11. METODY REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
11.1. Programy wykonawcze i harmonogramy realizacji celów
Po uzgodnieniu i przyjęciu niniejszego dokumentu naleŜy opracować program wykonawczy do Strategii, zawierający:
Szczegółowe wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony
środowiska w programach zadaniowych;
Szacunek kosztów osiągania celów polityki ekologicznej województwa (krótkoi średniookresowych), w odniesieniu do racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych oraz w odniesieniu do jakości środowiska;
Harmonogramy zadań nakładanych na uŜytkowników, w zakresie doskonalenia narzędzi i instrumentów polityki ekologicznej, współpracy międzynarodowej, sporządzania
programów wykonawczych i prowadzenia kontroli realizacji polityki ekologicznej oraz
dokonywania jej oceny i aktualizacji. Harmonogramy te powinny zawierać, co najmniej, nazwę zadania, nazwę organu odpowiedzialnego i organów współpracujących
oraz sposób i termin realizacji zadania;
Strategię rozwoju systemu zarządzania środowiskowego gospodarce morskiej.
Realizacji polityki ekologicznej gospodarki morskiej będą słuŜyć takŜe inne programy i harmonogramy wykonawcze, których wdraŜanie będzie stymulowane juŜ istniejącymi
i
wprowadzanymi
narzędziami
polityki
ekologicznej
oraz
procedurami
kontroli
z wykorzystaniem uzgodnionych mierników. Programy te powinny być zintegrowane
ze strategiami, politykami i programami dotyczącymi poszczególnych sektorów gospodarki,
a takŜe z polityką zagospodarowania przestrzennego. Na etapie realizacji celów krótkoterminowych i w pierwszym okresie realizacji celów średniookresowych powinny to być:
Strategia transportu morskiego w powiązaniu z transportem lądowym;
Program rozwoju gospodarki portowej i przystani morskich;
Program rozwoju przemysłu okrętowego;
Strategia rozwoju rybolóstwa morskiego;
Strategia rozwoju Ŝeglugi przybrzeŜnej i śródlądowej;
Program eksploatacji zasobów wód i dna morskiego;
72
Program ochrony środowiska morza Bałtyckiego i pasa nadbrzeŜnego;
Program szkolnictwa morskiego;
Program rozwoju turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego.
Polityka ekologiczna województwa oraz programy wykonawcze, o których wyŜej
mowa, powinny być wykorzystywane przy sporządzaniu programów wojewódzkich, powiatowych i gminnych, a takŜe programów ponadlokalnych i międzywojewódzkich, jeśli właściwe organy samorządowe podejmą decyzję o potrzebie sporządzania takich programów.
Do wymienionych strategii i programów stanowiących bezpośrednie rozwinięcie
polityki ekologicznej województwa powinny nawiązywać plany działań na rzecz realizacji
celów ekologicznych i wdraŜania rozwoju zrównowaŜonego przyjmowane w ramach polityki
energetycznej, przemysłowej, transportowej, gospodarki morskiej oraz polityki przestrzennej i
polityki regionalnej. Najlepiej, gdyby stanowiły one odpowiedni rozdział w programach branŜowych (np. transport i ochrona środowiska, zdrowie i ochrona środowiska, energetyka i
ochrona środowiska, budownictwo i ochrona środowiska, itd.) oraz programach rozwoju regionalnego, w celu zapewnienia spójności polityki województwa i polityki jednostek samorządu terytorialnego. Do sektorowych programów wykonawczych, które będą słuŜyć realizacji polityki ekologicznej województwa, naleŜy teŜ zaliczyć wyspecjalizowane polityki, strategie i programy odnoszące się do wyodrębnionych dziedzin samej ochrony środowiska i gospodarowania zasobami naturalnymi, przede wszystkim do gospodarki wodnej i leśnej oraz
do prac geologicznych i racjonalnej eksploatacji zasobów kopalin, wód morskich i dna morskiego.
11.2. Kryteria wyboru priorytetów
Ujmowane w programach realizacyjnych polityki ekologicznej zadania powinny być
hierarchizowane z wykorzystaniem następujących kryteriów:
A. Kryteria pierwszej grupy (dla ustalenia priorytetów w realizacji zadań i podziału dostępnych środków publicznych):
- likwidacja bezpośrednich zagroŜeń dla Ŝycia i zdrowia ludzi;
- przeciwdziałanie degradacji środowiska w obrębie terytorium wód morskich i wewnętrznych;
- przeciwdziałanie zagroŜeniom globalnym (zmiany klimatyczne, warstwa ozonowa).
B. Kryteria drugiej grupy (dla wyboru w ramach ustalonych priorytetów konkretnych
przedsięwzięć inwestycyjnych w ochronie środowiska):
- efektywność ekologiczno-ekonomiczna (minimalizacja nakładów na jednostkę efektu)
z zastosowaniem Najlepszych Dostępnych Technik (BAT);
- częściowe lub pełne samofinansowanie (uzyskanie korzyści ekonomicznych poza ekologicznymi);
- demonstracyjny charakter przedsięwzięć (moŜliwość powielania rozwiązań).
PowyŜsze kryteria w obrębie kaŜdej grupy usytuowane są w porządku hierarchicznym.
73
11.3. Plan wdraŜania i zarządzania
Sprawną realizację opracowanej Strategii oraz osiągnięcie załoŜonych w niej celów
zapewni stosowanie przewidzianych w niniejszym rozdziale elementów Cyklu Zarządzania
Projektem – CZP , a więc planu wdraŜania i ewaluacji Strategii. Przewidziane narzędzia
planowania i zarządzania zapewnią praktyczny mechanizm, który zagwarantuje, Ŝe zadania
inwestycyjne i projekty, propozycje projektów i zadań inwestycyjnych to czynności:
-
odpowiadające uzgodnionej Strategii oraz potrzebom beneficjentów;
-
są wykonalne pod względem realnych moŜliwości osiągnięcia celów oraz pozwolą na
wykorzystanie mocnych stron gospodarki morskiej Pomorza Zachodniego oraz szans
stojących przed tą gospodarką zidentyfikowanych w przekrojowej analizie SWOT;
-
są trwałe, a więc w trwały sposób likwidują słabe strony gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego oraz pozwalają uniknąć zagroŜeń zidentyfikowanych
zarówno w sektorowych analizach SWOT jak i w przekrojowej analizie SWOT.
Narzędziem, jakie zostanie zastosowane w ramach Cyklu Zarządzania Strategią Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015 będzie tzw.
rama logiczna (Logical Freamwork Approach – LFA). Jest ona, zdaniem autorów Strategii,
efektywną techniką pozwalającą instytucji zarządzającej na identyfikowanie
i analizowanie problemu oraz na definiowanie celów oraz działań, które naleŜy podjąć, by te
problemy rozwiązać.
System zarządzania
Dla kaŜdego z określonych w poszczególnych segmentach gospodarki morskiej celów
cząstkowych, a więc celów strategicznych rozpisanych na cele kierunkowe
i szczegółowe przewiduje się następujące etapy ich osiągnięcia:
Sformułowanie konkretnych projektów (zadań) słuŜących realizacji zamierzonego celu.
Pomysły poszczególnych projektów na dalszych etapach wdraŜania rozwijane będą
w operacyjne programy projektów, które w bardziej szczegółowy sposób opiszą zadania inwestycyjne i projekty opisane jako cele strategiczne.
Faza planowania: stworzenie rocznych i/lub wieloletnich inwestycyjnych programów operacyjnych obejmujących projekty (zadania) przewidziane do realizacji. Na tym waŜnym etapie
wdraŜania Strategii podjęte zostaną decyzje dotyczące:
- źródeł finansowania poszczególnych projektów (zadań);
- sposobów wdraŜania/realizacji poszczególnych projektów (zadań) – ustalone zostaną
przy tym konkretne zasady wdraŜania projektów, które pozwolą kontrolować przebieg
wdraŜania na kolejnym etapie Cyklu Zarządzania Projektem. W fazie tej zostanie równieŜ przewidziany sposób ewaluacji procesu wdraŜania poszczególnych projektów (zadań) oraz wskazane zostaną osoby i jednostki organizacyjne odpowiedzialne za wdraŜanie i zarządzanie przebiegiem Cyklu Zarządzania Projektem.
Faza wdraŜania, monitorowania i oceny bieŜącej, w której projekt – przy wykorzystaniu
posiadanych i uzgodnionych zasobów - jest uruchamiany i realizowany. W tej fazie jednostka
74
organizacyjna
odpowiedzialna
za
zarządzanie
realizacją
Strategii
oceniać
będzie aktualny postęp realizacji poszczególnych projektów (zadań) w stosunku do celów
i w razie konieczności dokonywać korekt w sposobie wdraŜania.
11.4. Ewaluacja
Integralnym elementem Cyklu Zarządzania Projektem jest jego ewaluacja.
Ma ona na celu m.in.:
-
sprawdzenie skuteczności działań;
-
promowanie osiągniętych sukcesów;
-
zapobieganie niepowodzeniom przy realizacji poszczególnych projektów.
Ocena realizacji projektów w ramach opracowanej Strategii polegać będzie na ich
ewaluacji okresowej i ewaluacji ex post. Ewaluacji poddawane jest osiągnięcie zamierzonych produktów, rezultatów oraz oddziaływania, a takŜe osiągnięcia wskaźników monitoringu. Ewaluacja będzie dokonywana pod kątem realizacji Strategii na poziomie celów poszczególnych projektów i celów strategicznych określonych w dokumencie.
Ewaluacja okresowa
Ewaluacja okresowa związana jest ściśle z fazą wdraŜania, monitorowania i oceny
bieŜącej. UmoŜliwia ona bowiem w dokonanie w razie potrzeby korekty lub reorientacji procesu wdraŜania danego projektu, a tym samym jego kontrolowanie i sprawne zarządzanie
nim.
Ewaluacja ex post
Podstawowym celem ewaluacji ex post jest porównanie efektów realizacji Strategii
z zaangaŜowanymi środkami oraz załoŜonych krótko i długoterminowych efektów z faktycznie osiągniętymi, wyciągnięcie wniosków na temat przyjętych instrumentów działania oraz
zastosowanej polityki. SłuŜyć temu będzie przede wszystkim analiza wskaźników monitoringu. Wartości tych wskaźników mierzone będą po zakończeniu waŜniejszych projektów,
w określonych odstępach czasu, zgodnie z przewidywanym okresem pojawienia się efektów,
a takŜe wraz z upływem kaŜdego roku realizacji Strategii. Źródłami informacji pozwalającymi dokonywać ewaluacji ex post będą:
-
dane pochodzące z procesu monitorowania;
-
dokumentacja projektowo – techniczna i kosztorysowa;
-
oficjalne dane statystyczne;
-
inne dokumenty dotyczące realizacji projektu.
Aktualizacja
Ewentualne zmiany w zapisach Strategii, wynikające z procesu monitorowania i ewaluacji jej wdraŜania, mogą być dokonywane na bieŜąco w matrycach logicznych poszczególnych projektów (zadań). Natomiast zasadnicze zmiany dotyczące celów strategicznych i priorytetowych kierunków rozwoju sektorów gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego mogą być wprowadzone uchwałą Sejmiku Województwa na wniosek Departamentu Rozwoju Gospodarki Morskiej.
75
12. TRANSGRANICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
Sprawy oddziaływania transgranicznego reguluje Konwencja z Espoo o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, ratyfikowana przez Polskę w 1997
roku. Podstawową zasadą tej procedury jest wprowadzenie obowiązku informowania o planowanym podjęciu działalności mogącej mieć wpływ na środowisko innych państw.
DuŜe przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko wymagające
obligatoryjnie sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, zgodnie z „linią demarkacyjną” są domeną krajowych programów operacyjnych.
Projekt SRGM WZ nie przewiduje realizacji przedsięwzięć zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla środowiska w kontekście transgranicznym. Planowany rozwój
portów małych, średnich i duŜych, rozbudowa infrastruktury portowej i transportowej, zwiększenie udziału Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze portów morskich oraz stworzenie alternatywnych rodzajów transportu, ochrona brzegów rzek i morza, ochrona zasobów rybnych Morza
Bałtyckiego, zarządzanie obszarami morskimi w zakresie eksploatacji zasobów i dna morskiego nie będą znacząco oddziaływać transgraniczne, a działania, które wymagają udziału
strony sąsiadującej będą z nią uzgadniane. Działania te szczególnie dotyczą prowadzenia inwestycji w obszarze Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej szczególnie w dziedzinie
turystyki i ochrony środowiska.
W kontekście regionalnym realizacja nowoczesnych sieci infrastruktury technicznej
i transportowej, w tym zwłaszcza dróg, przyczyni się do lepszej spójności z sąsiednimi
regionami. Jednocześnie przyjęcie do realizacji planowanych rozwiązań zapobiegających
i ograniczających niekorzystne oddziaływanie na środowisko, powinno wyeliminować ewentualne konflikty w zagospodarowaniu terenów przygranicznych sąsiednich województw,
a takŜe ograniczyć niekorzystne oddziaływanie na środowisko Morza Bałtyckiego i granicznej rzeki Odry.
PołoŜenie województwa zachodniopomorskiego wzdłuŜ Morza Bałtyckiego (185 km
brzegu morskiego) oraz wzdłuŜ granicy państwowej pomiędzy Polską a Niemcami (dolina
Odry, Puszcza Wkrzańska, Zalew Szczeciński, wyspa Uznam) wywołuje potrzebę podejmowania wspólnych działań na rzecz ochrony środowiska na terenach przygranicznych.
Potrzeba ta wynika z wieloletniego nawarstwienia się problemów wymagających rozwiązania
w ramach współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej w obszarze dwóch środowisk:
morskiego i lądowego. Strefy przygraniczne państwa i województw wyróŜniają się duŜym
nagromadzeniem obszarów cennych przyrodniczo objętych róŜnymi formami ochrony przyrody, stanowiącymi waŜne ogniwa w krajowym systemie obszarów chronionych.
Przyjmując załoŜenie, Ŝe rzeka graniczna i jej dolina mogą stać się w określonych
warunkach stymulatorem kształtowania transgranicznych więzi regionalnych oraz mając
świadomość obiektywnej nierozdzielności ekosystemów przez podziałały administracyjne
i świadomość wysokiej rangi znacznych fragmentów układu przyrodniczego strefy przygranicznej w europejskiej sieci ekologicznej, naleŜałoby z ustaleń SRGM WZ przenieść do planu
zagospodarowania przestrzennego województwa ustalenia z zakresu ochrony środowiska do
naturalnych struktur przyrodniczych (np. geomorfologiczno – hydrograficzno – geobotanicznych), sprzyjających zachowaniu róŜnorodności siedliskowej a w szczególności zachowaniu
siedlisk w wysokim stopniu naturalności. Takie podejście wymaga stałej i kompleksowej
76
współpracy międzynarodowej. Dotyczy całej doliny rzeki Odry, jej estuarium i Zatoki Pomorskiej oraz wybrzeŜy Morza Bałtyckiego.
Zmiana sytuacji politycznej oraz społeczno–gospodarczej w Polsce i we wschodnich
Niemczech w latach 90. spowodowała, Ŝe współpraca międzynarodowa mająca na celu
ochronę cennych obszarów przyrodniczych w rejonach przygranicznych nabrała oczekiwanego wymiaru. Efektem wielu inicjatyw podejmowanych wcześniej na rzecz utworzenia transgranicznego obszaru chronionego w dolinie Odry, była „Wspólna Deklaracja w sprawie
utworzenia obszaru chronionego w Dolinie Dolnej Odry”, podpisana w 1992 roku w Bonn
przez stronę polską i niemiecką. Na mocy tego dokumentu powołany został obszar o nazwie
„Międzynarodowy Park Dolna Odra”, którego centralną częścią był teren między Kanałem
Hohensaaten –Fridrichstal i nurtem Odry wraz z przyległymi terenami po stronie niemieckiej
oraz teren Międzyodrza od Widuchowej po kanał Skośnica po stronie polskiej. Cele utworzenia tego transgranicznego obszaru określone zostały następująco:
- ochrona przyrody ze szczególnym uwzględnieniem naturalnych ekosystemów oraz ich
zabezpieczenia przed negatywnym wpływem działalności człowieka;
- szczególna ochrona bytujących gatunków roślin i zwierząt oraz biotopów poprzez utworzenie na tym obszarze kombinacji strefy ochrony ścisłej, częściowej i wspierającej,
w których na podstawie skoordynowanego planu ochrony i zarządzania obowiązywać
będą zróŜnicowane warunki ochrony;
- badania naukowe, edukacja ekologiczna i kwalifikowana turystyka przyrodnicza;
- rozwój turystyki w strefie graniczącej z obszarami ochrony ścisłej i częściowej.
Podpisujący ten dokument zobowiązali się do zagwarantowania kaŜdej ze stron swobodnego korzystania z odrzańskiej drogi wodnej oraz wykorzystywania doliny dolnej Odry
w zabiegach przeciwdziałających zagroŜeniu powodziowemu. Na tym obszarze ochrona przyrody i krajobrazu oraz funkcja przeciwpowodziowa są ze sobą integralnie związane i nie mogą się wykluczać.
Aktualnie „Międzynarodowy Park Dolna Odra” obejmuje znacznie większy obszar: po
stronie niemieckiej jest to utworzony w 1995 roki Park Narodowy „Dolina Dolnej Odry”
(Unteres Odertal) oraz strefa wspierająca o statusie obszaru chronionego krajobrazu, a po
stronie polskiej utworzone w 1993 roku Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry i Cedyński
Park Krajobrazowy z otulinami .
Podobnie rzecz się ma z Programem Zielona Wstęga Odra-Nysa, to jest eliminującym
uwarunkowaniem dla transportowego zagospodarowania rzeki. Działania te mogą mieć daleko idące konsekwencje dla realizacji zamierzeń rozwojowych regionu i poszczególnych gmin,
szczególnie na skutek ograniczenia swobody lokalizacji obiektów produkcyjnych o róŜnym
stopniu uciąŜliwości dla środowiska.
Bardzo waŜna dla województwa jest takŜe realizacja środowiskowo-wodnej i przeciwpowodziowej warstwy Programu dla Odry 2006, będącego efektem tzw. Inicjatywy szczecińskiej
po wielkiej powodzi w 1997 roku.
Nowe zobowiązania współpracy polsko–niemieckiej związane będą z proponowanym
utworzeniem na obszarze Puszczy Wkrzańskiej transgranicznego obszaru chronionego p.n.
„Świdwie – Gottesheide”. Obszar ten obejmować będzie rezerwat „Świdwie” i projektowany
77
rezerwat „Pepowo” a po stronie niemieckiej rezerwat „Gottesheide” oraz obszary wspomagające. Ideą utworzenia tego obszaru chronionego jest zagwarantowanie prowadzenia wspólnej polityki ochrony, zagospodarowania i zarządzania na terenach o podobnych cennych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, powiązanych ze sobą w sposób naturalny
(obszar zlewni jeziora Świdwie). Ma to istotne znaczenie dla rezerwatu „Świdwie” (obiekt
chroniony Konwencją Ramsarską), który w duŜym stopniu uzaleŜniony jest od stabilności
ekologicznej na obszarach funkcjonalnie z nim związanych.
UŜytkowanie przestrzeni przyrodniczej w strefach przygranicznych nie moŜe tworzyć barier
w funkcjonowaniu powiązań ekologicznych oraz w kształtowaniu systemów ochrony przyrody.
Przyjęty w Meklemburgii-Pomorzu Przednim model pasmowego kształtowania
sieci osadniczej (rozwoju przestrzeni zurbanizowanej czy teŜ model zdecentralizowanej
koncentracji) realizowany przez Wspólny Wydział Planowania Przestrzennego Kraju
Związkowego Brandenburgii i Berlina ma określone implikacje dla przestrzennego rozwoju naszego województwa, a w szczególności sfery gospodarczej. W odróŜnieniu od Niemiec układ sieci osadniczej w Południowej Skanii (Szwecja), z rozproszonymi centrami
koncentracji, ma niewielki wpływ na rozwiązania wprowadzane w województwie zachodniopomorskim, bowiem wszystkie kontakty odbywają się drogą morską, a więc za pośrednictwem wybranych jednostek sieci, posiadających porty morskie lub lotnicze.
Ocenia się, Ŝe zobowiązania wynikające z zapisów „Traktatu o przystąpieniu Polski
do UE” w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska naturalnego determinować będą
działania administracji rządowej i samorządowej, co najmniej do połowy następnej dekady.
78
13. PODSUMOWANIE
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 62. 627 z późn.
zm.) w zgodna z Dyrektywą 2001/42/WE art. 40 nakazuje dla projektów programów odnoszących się do dziedzin: energetyki, transportu, gospodarki odpadami, gospodarki wodnej,
turystyki, telekomunikacji, wykorzystania terenu, ustalających ramy dla późniejszych realizacji przedsięwzięć mogących negatywnie wpływać na środowisko, przeprowadzać
postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Jej elementem jest dokument zwany prognozą oddziaływania na środowisko.
Dokument ten sporządzono zgodnie z:
- Dyrektywą 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (SEA Directive) w sprawie
oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, określająca wymagania
przeprowadzenia oceny w odniesieniu do programów mogących mieć znaczące oddziaływanie na środowisko,
- Dyrektywą 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska, dostosowaną do postanowień Konwencji z Aarthus, gwarantującej dostęp do informacji
o środowisku będących w posiadaniu organów władzy publicznej, kaŜdemu, kto zwróci się
z wnioskiem o ich udostępnienie,
- Konwencją o ochronie europejskiej dzikiej fauny i flory i ich siedlisk naturalnych. Brno, 19
września 1979 r.,
- Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów i siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów NATURA 2000 (Dz. U. z 2005 r., nr 94, poz. 795).
Przedmiotem opracowanej Prognozy jest Strategia Rozwoju Gospodarki Morskiej
Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015 na środowisko.
Celem Prognozy jest identyfikacja skutków środowiskowych realizacji postanowień
Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015,
a więc ustalenie czy przyjęte w dokumencie priorytety i działania gwarantują bezpieczeństwo
środowiska przyrodniczego oraz sprzyjają jego ochronie i zrównowaŜonemu rozwojowi.
Zakres szczegółowości Prognozy odpowiada art. 41 ust.2 i 2a cytowanej wyŜej ustawy.
W ramach Prognozy wyodrębniono następujące obszary oceny Strategii Rozwoju
Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015:
Kompletność diagnozy oraz trafność analizy SWOT, zawartych w SRGM WZ w aspekcie zagadnień ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju;
Zgodność celów z zakresu ochrony środowiska i sprzyjających rozwojowi zrównowaŜonemu proponowanych w SRGM WZ z celami przyjętymi w międzynarodowych, krajowych i regionalnych dokumentach środowiskowych oraz identyfikację potencjalnych
pól konfliktów;
79
Ocenę trafności działań SRGM WZ w stosunku do zidentyfikowanych problemów ekologicznych województwa;
Identyfikację i ocenę skutków środowiskowych realizacji celów strategicznych
i kierunkowych SRGM WZ ;
Ocenę przewidywanych metod i częstotliwości analizy postępu realizacji SRGM WZ.
Diagnozę oraz Analizę SWOT przedstawioną w SRGM WZ uznano generalnie za wyczerpujące w aspekcie zagadnień ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju. Zalecono jedynie drobne korekty i uzupełnienia treści.
Analiza zgodności określonych w poszczególnych Priorytetach i działaniach SRGM WZ
celów z zakresu ochrony środowiska i sprzyjających rozwojowi zrównowaŜonemu, z celami
przyjętymi w międzynarodowych, krajowych i regionalnych dokumentach środowiskowych,
nie stwierdziła celów sprzecznych z polityką ekologiczną Państwa i Wspólnoty Europejskiej.
Wiele celów SRGM WZ będzie mieć pozytywny wpływ na realizację celów sformułowanych
w najwaŜniejszych dokumentach strategii sektorowych, a takŜe Programu Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego.
Wpływ największej grupy celów określono jako mieszany - oznacza to, Ŝe poziom ogólności
ich zapisu lub szeroki zakres załoŜonych działań nie pozwala – przynajmniej na etapie
Prognozy na jednoznaczną ocenę ich wpływu na realizację nadrzędnych celów środowiskowych.
Analiza trafności działań przyjętych w SRGM WZ, w stosunku do zidentyfikowanych problemów ekologicznych wykazała, Ŝe zdecydowana większość z nich ma szansę na rozwiązanie lub zminimalizowanie.
Strategia Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do
roku 2015 nie przyczyni się natomiast do zmniejszenia zagroŜenia powodzią w dolinie Odry
i rzek Przymorza, ograniczenia zagroŜeń osuwiskami w obrębie brzegów morskich i krawędzi wysoczyzn oraz podniesienia jakości zasobów leśnych. Problemy te mają jednak szansę
na rozwiązanie w ramach krajowych programów operacyjnych, dysponujących znacznie
większą pulą środków.
Strategia Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015
jest dokumentem planowania strategicznego, posługującym się kategoriami ogólnymi i syntetycznymi. Nie odnosi się wprost do przestrzeni, nie zawiera listy konkretnych przedsięwzięć.
Stąd teŜ – kierując się zasadą przezorności – dla oceny jego oddziaływania na poszczególne
elementy środowiska regionu, w prognozie OOŚ naleŜało przewidywać bardzo szerokie spektrum potencjalnych konfliktów, mogących podczas realizacji powodować nieprzewidziane
skutki dla środowiska.
Zidentyfikowano cele strategiczne i cele kierunkowe, w obszarze, których najliczniej grupują
się przedsięwzięcia mogące w sposób znaczący oddziaływać na komponenty środowiska.
Są to przede wszystkim:
Cel strategiczny 1- Utworzenie Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego;
80
Cel strategiczny 3 - Stworzenie zrównowaŜonego dostępnego i zintegrowanego systemu
transportowego.
Znaczącą presję na środowisko mogą powodować teŜ grupy przedsięwzięć związane z:
celem strategicznym 2 – Poprawa konkurencyjności portów,
celem strategicznym 5 – Wzmocnienie pozycji konkurencyjnej stoczni,
celem strategicznym 7 – Zwiększenie Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze portów morskich.
Zwraca uwagę, Ŝe relatywnie znaczące skutki środowiskowe niesie z sobą równieŜ
realizacja związana z odpadami. Okazuje się, Ŝe stosowane dziś technologie unieszkodliwiania odpadów, wytwarzania odnawialnej energii i oczyszczania ścieków nie są doskonałe.
Rozwiązując pewne problemy – potencjalnie groŜą narastaniem innych.
Potencjalnie uciąŜliwe oddziaływanie technologii unieszkodliwiania ścieków i odpadów stanowi potwierdzenie potrzeby ograniczania – u źródła – ilości wytwarzanych odpadów, produkowanych ścieków i zuŜywanej energii. Tu właśnie potrzebne są rozwiązania innowacyjne–
nie tylko podnoszące wydajność produkcji i efektywność gospodarowania, ale oszczędzające
środowisko jako system naturalnej równowagi.
Nie moŜna wykluczyć szkodliwego wpływu niektórych planowanych działań na
obszary Natura 2000.
Znaczące oddziaływanie moŜe powodować budowa lub rozbudowa dróg, linii kolejowych czy
węzłów transportowych w sąsiedztwie obszarów chronionych włączonych lub planowanych
do włączenia do istniejącej sieci komunikacyjnej.
W przypadku konieczności projektowania inwestycji na tych obszarach, naleŜy rozwaŜać nieszkodliwe (lub mniej szkodliwe) lokalizacje alternatywne lub - w przypadku, gdy będą one
niemoŜliwe – kompensację przyrodniczą. Kompensacja powinna zapewnić spójność i właściwe funkcjonowanie Sieci Natura 2000.
Oddziaływanie innych, potencjalnie związanych z SRGM WZ przedsięwzięć mogących
pogorszyć stan środowiska naleŜy ocenić w prognozach do nowo projektowanych i aktualizowanych sektorowych strategii i programów wojewódzkich, planach ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdziałania skutkom suszy, programach ochrony środowiska, programach
ochrony środowiska przed hałasem, planach gospodarki odpadami, planach zagospodarowania przestrzennego oraz bezwzględnie w raportach o oddziaływaniu konkretnych przedsięwzięć na środowisko. W wymienionych opracowaniach naleŜy zaproponować stosowne działania łagodzące negatywne wpływy przedsięwzięć na środowisko lub alternatywne rozwiązania.
Poprawa stanu środowiska uzyskana w wyniku realizacji działań SRGM WZ będzie pozytywnie oddziaływała na zdrowie ludzi i jakość ich Ŝycia. Oddziaływanie to będzie miało zwykle charakter bezpośredni, a jego skutki dla zdrowia uwidocznią się przewaŜnie w dalszej
perspektywie czasu. Osobną grupę stanowią przedsięwzięcia oddziałujące na organizm ludzki
w sposób bezpośredni i szybko odczuwalny. NaleŜą do nich działania związane z rozwojem
infrastruktury, lecznictwa uzdrowiskowego.
81
Wybrane dla generalnej oceny realizacji Strategii Rozwoju Gospodarki Morskiej Województwa Zachodniopomorskiego wskaźniki zintegrowanego postępu ekonomicznego pozwalają
względnie dobrze monitorować procesy zachodzące w sferze społeczno-gospodarczej, gdzie
znaczną rolę odgrywa moŜliwość kompensacji strat i zysków w skali obszarów. Środowisko
przyrodnicze charakteryzuje się jednak szczególną wraŜliwością, gdzie zmiana kaŜdego
z elementów najczęściej skutkuje zachwianiem całej równowagi.
Istotnymi elementami SRGM WZ w zakresie ochrony środowiska są trzy cele strategiczne:
- cel strategiczny 10 – Ochrona brzegów morskich i wód Morza Bałtyckiego,
- cel strategiczny 11 – Monitoring środowiska morskiego i przybrzeŜnego,
- cel strategiczny 12 – Edukacja ekologiczna i promocja ekofarystyki.
PowyŜsze cele strategiczne bezpośrednio i pośrednio w okresie krótko i długoterminowym mają wpływ na zachowanie, ochronę i rekultywację środowiska morskiego.
Zakładane tu przedsięwzięcia są inwestycjami neutralnymi w zakresie oddziaływania na środowisko.
82