STeGoS – Bi - Bl – Biotyt 80

SEKCJA
Słownik Terminów GeOlogicznych dla Skalników
[ Część 8. ]
Bieg i upad
- Blok tektoniczny
Bituminy – 1) występujące w skałach substancje
organiczne rozpuszczalne w rozpuszczalnikach or-
bieg
tw
wars
y
upad
”
iczna
eolog
ia „g
rzchn
powie
β
bieg
bieg
płasz
poziomczyzna
a
α1α2
γ
upad
ganicznych; 2) kopalne paliwa gazowe (gaz ziemny),
płynne (ropa naftowa oraz produkty jej przemian i
Fragment kryształu
ciemnego łyszczyku
(Sljudjanka, Syberia).
BIOTYT – najpospolitszy minerał z grupy () łyszczyków, o wzorze K(Mg,Fe,Mn)3
[(OH,F)2 | AlSi3O10], często skałotwórczy (m.in. w granitach, pegmatytach, gnejsach,
licznych łupkach metamorficznych, piaskowcach szarogłazowych), krystalizuje
w układzie jednoskośnym ( układ krystalograficzny), choć jego kryształy często
przyjmują formy pseudoheksagonalne ( pseudo-), pokrój jego kryształów jest
zazwyczaj tabliczkowy lub blaszkowy, często występuje w drobnołuskowych skupieniach, choć niekiedy powierzchnia pojedynczych „płyt” biotytowych sięga kilku
metrów kwadratowych (np. 7 m2 w kamieniołomach Evje w Norwegii); zazwyczaj
czarny, o charakterystycznym perłowym połysku i doskonałej jednokierunkowej
łupliwości (dzięki niej łatwo można uzyskiwać cienkie blaszki minerału); wykorzystywany jako materiał izolacyjny; nazwa nadana w 1847 r. przez J.F.L. Hausmanna,
od nazwiska francuskiego fizyka Jean-Baptiste Biota, który zajmował się m.in. właściwościami optycznymi łyszczyków.
80
nk 36 | 7/2008
Skręcony krystaloblast granatu w łupku łyszczykowym (obraz mikroskopowy).
Elementy opisujące położenie powierzchni
geologicznej (w tym przypadku warstwy):
bieg i upad oraz azymut biegu (α1, α2) i
upadu (β) oraz kąt upadu (γ).
rozpadu) i niektóre stałe (niektóre tzw. węgle bitumiczne, wosk ziemny, () asfalt naturalny); określenie „bitumiczny” (np. łupek, piasek) wskazuje,
że oprócz głównych składników budujących skałę
istotną jej część stanowi substancja b.; rozproszona
substancja b. występuje w różnorodnych skałach
(głównie łupkach osadowych – np. krajowych łupkach miedzionośnych), łatwo staje się barwnikiem
nadającym skałom odcień zdecydowanie ciemny (doskonałym przykładem jest wapień dębnicki).
Blast – właściwie krystaloblast – ziarno mineralne powstające lub wzrastające w wyniku blastezy; blasteza
– proces rekrystalizacji skały bez jej przetopienia, charakterystyczny dla () metamorfizmu (przemian skał
zachodzących w wysokim ciśnieniu i temperaturze, na
głębokościach rzędu co najmniej kilku kilometrów); b.
są więc odpowiednikami kryształów, tworzącymi się
w warunkach metamorficznych, często wzrastają one
w trakcie procesów polegających na przemieszczaniu względem siebie poszczególnych części skały, w
związku z tym przyjmują formy wydłużone, rozwleczone albo skręcone (np. blasty typu „kuli śnieżnej”,
czyli snowballs).
Blok tektoniczny – masa skalna oddzielona od
otaczających obszarów uskokami, rozłamami tektonicznymi itp.; ich rozmiary mogą być b. różnorodne
– niekiedy są widoczne w skali pojedynczego kamieniołomu, ale za b.t. można też uznać np. Grenlandię;
wewnętrzna budowa b.t. może być niejednorodna
(skomplikowana), ale na wszelkie naciski tektoniczne
reaguje on jako całość.
Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdżon
www.nowykamieniarz.pl
FOT. I RYS: P. ZAGOŻDŻON (2), UNIVERSITY OF ALBERTA (1)
Bieg i upad – terminy opisujące położenie w przestrzeni
wszelkich planarnych (płaskich) powierzchni geologicznych (np. warstw i pokładów, ale też uskoków, spękań,
szczelin, warstwowania czy żył mineralnych); b. definiowany jest jako ślad przecięcia powierzchni „geologicznej”
z dowolną płaszczyzną poziomą; upad płaszczyzny to
kierunek jej największego spadku – bieg i upad są do siebie prostopadłe; aby móc liczbowo określać orientację w
przestrzeni planarnych struktur geologicznych, wyróżnia
się ponadto azymuty ich biegu i upadu oraz kąt upadu;
azymut biegu (α1, α2) to jeden z kątów pomiędzy biegiem
a kierunkiem północnym (jak na azymut przystało – mierzony zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara);
azymut upadu (β) to, odpowiednio – kąt pomiędzy północą a rzutem prostokątnym linii upadu na płaszczyznę
poziomą; kąt upadu (γ – pionowy) zawiera się pomiędzy
płaszczyzną poziomą a powierzchnią geologiczną.