FULL TEXT

R
E
C
E
Máire Messenger Davies: Children, Media and Culture, Open University Press,
Maidenhead, UK, 2011, ss. 236.
Współcześnie temat mediów, ich znaczenia w życiu człowieka oraz różnorodnych konsekwencji wynikających
z ich wykorzystania przez dzieci jest
bardzo często podejmowany w dyskursie publicznym. Máire Messenger Davies
w książce Children, Media and Culture
(„Dzieci, media i kultura”) również zajęła się tą kwestią, umiejscawiając ją na
tle szeroko pojętej kultury, analizując ją
w perspektywie interdyscyplinarnej oraz
podejmując różne aspekty z nią związane.
Książka ma dwie części. Pierwsza
z nich zatytułowana jest Studia nad dzieciństwem i koncentruje się na niektórych ze sposobów definiowania dziecka
i dzieciństwa na gruncie różnych dyscyplin. Składa się ona z pięciu rozdziałów.
W pierwszym z nich przedstawione zostały najbardziej podstawowe terminy:
dziecko, media oraz kultura.
Przedmiotem kolejnego rozdziału jest
dzieciństwo w perspektywie historycznej. Autorka powołując się na poglądy
różnych badaczy analizujących dzieciństwo przyjmujących właśnie taki punkt
widzenia, zauważa, że dzieci były różnie traktowane zarówno w kulturze, literaturze, malarstwie, jak i codziennym
życiu w zależności od epoki. Istotnym
wnioskiem z lektury tego podrozdziału,
wydaje się stwierdzenie, że wraz w rozwojem cywilizacji zwiększała się przeżywalność dzieci, ich prawa oraz zainteresowanie nimi.
W trzecim rozdziale podjęto zagadnienia związane z naukowym pojmowaniem dzieciństwa, skupiając się na
definiowaniu tej fazy rozwoju przez
biologów, najważniejszych potrzebach
dzieci, normach rozwojowych, teoriach
społecznego i edukacyjnego rozwoju,
a także języku jako narzędziu komunikacji interpersonalnej i systemie kulturowym. Przypomniano również poglądy
SZKO£A SPECJALNA 5/2010
N
SPIS ROCZNIKA 2011
Z
J
E
Z. Freuda, J. Piageta, J. Bowlby’ego, którzy zwracali uwagę na ogromne znaczenie pierwszych lat życia dziecka dla jego
rozwoju fizycznego, psychicznego oraz
emocjonalnego oraz odniesiono ten fakt
do możliwych skutków oddziaływania
mediów w tym okresie rozwojowym.
Czwarty rozdział części pierwszej poświęcony został różnym aspektom powiązań między dziećmi i mediami a polityką. Przyjrzano się kampaniom społecznym na rzecz dzieci i poprawy ich
sytuacji życiowej, reklamom, oficjalnym
raportom, wzrostowi konsumpcjonizmu
wśród tej grupy wiekowej, przepisom
prawnym, a także programom szkolnym zawierającym wiedzę o mediach.
Opisano również szczyty poświęcone
dzieciom – w Melbourne, Londynie, Rio
oraz Johannesburgu, podkreślając, że
zagadnienie podejmowane w trakcie ich
trwania uwzględniały również kwestię
mediów, szczególnie telewizji. Autorka
przedstawiła również tezę, że media pełnią ważną funkcję w kontekście identyfikacji kulturowej.
Rozdział kończący część pierwszą dotyczy dzieci i dzieciństwa w perspektywy medioznawstwa. Starano się w nim
odpowiedzieć na pytanie dotyczące
wpływu mediów na dzieci i młodzież,
sposobów korzystania z telewizji i Internetu przedstawiając zarówno wyniki
prowadzonych badań, jak i krótką historię debaty nad tymi zagadnieniami. Co
istotne, że zagrożenia i szanse dla rozwoju najmłodszego pokolenia wynikające z korzystania z mediów.
Druga część składa się z sześciu rozdziałów i zatytułowana jest Dzieci w mediach, dziecięce media. W rozpoczynającym
ją rozdziale autorka przyjrzała się sposobom prezentowania dzieci i dzieciństwa
w sztukach wizualnych na przykładzie
zdjęć, filmów, obrazów.
Kolejny rozdział został poświęcony
nieoficjalnej kulturze dziecięcej. W tym
kontekście autorka skupiła się na popularnych grach dziecięcych opartych na
rymowanych tekstach i klaskaniu, jako
77
RECENZJE
elementach wciąż obecnych w dziecięcych zabawach podwórkowych oraz
ważnym czynniku wpływającym na tworzenie ich kultury i tradycji dziecięcego
świata. Kolejnym aspektem, który został
szeroko omówiony są opowiadane bajki.
Zwrócono uwagę na ich nieprzemijającą popularność wśród dzieci, ich schematyczną strukturę oraz oddziaływanie
zarówno pozytywne, jak i negatywne.
Interesującym zagadnieniem podjętymi
w rozdziale siódmym jest ocena bajek w
kontekście feministycznym oraz przypomnienie poglądów B. Bettelheima – osoby, która przyglądała się bajkom stosując
punkt widzenia psychoanalizy.
Rozdział ósmy dotyczył dziecięcej literatury. Autorka zastanawia się nad
definicją książki dla dzieci oraz cechami
charakterystycznymi fikcji, która w nich
występuje. Podjęto tu również zagadnienie filmowej adaptacji tego rodzaju
literatury traktując ją jako integracyjną
część współczesnej kultury. Na przykładzie dwóch książek: Tajemniczego ogrodu
oraz serii o Harrym Potterze wskazano
na pozytywne znaczenie przenoszenia
wartościowych książek dla dzieci i młodzieży na ekran.
Następny rozdział koncentrował się
na telewizji adresowanej do dzieci. Autorka analizując programy przeznaczone
specjalnie dla bardzo młodych odbiorców, traktuje to medium jako nośnik
informacji oraz rozrywki dla tej grupy
wiekowej oraz przestrzeń stworzoną dla
nich i o nich. Odnosząc się do audycji,
których odbiorcami są dzieci w wieku
przedszkolnym – Teletubisiów, Ulicy
Sezamkowej oraz nieznanego w Polsce,
Małego Samolotu – autorka omawia zagadnienie surrealistycznej rzeczywistości jako czynnika szczególnie wywołującego poczucie posiadania własnej kultury przedszkolaków.
Dziesiąty rozdział dotyczy cyfrowych
mediów. M.M. Davies stara się określić,
78
czym one są, jak dzieci je używają, możliwości stwarzanych przez nie dla tej
grupy wiekowej oraz zagrożeń z nimi
związanych. Przedstawiono również
tezę, że współcześnie, odmiennie niż
jeszcze kilkanaście lat wcześniej, media
cyfrowe są głównym czynnikiem kształtującym medialny świat, w którym żyją
dzieci oraz tworzą one nowy kontekst
dzieciństwa.
W ostatnim rozdziale przedstawione zostały konkluzje. Pierwsza z nich
odnosi się do stwierdzenia, że współcześnie dzieci są tą grupą, która dzięki
rozwojowi nowoczesnych technologii
i nauk, jest bardzo często przedmiotem
rozważań naukowych. Ponadto autorka
zauważa, że relacje pomiędzy dziećmi,
mediami i kulturą zawsze powinny być
rozpatrywane w szerszej perspektywie.
W tym kontekście podkreśla, że podobnie jak przekształceniom uległy kultura
i media, zmieniły się również dzieci oraz
dzieciństwo. Niektóre z tych zmian były
implikacją oddziaływań mediów i kultury. Jednakże M.M. Davies odnotowuje
również, że pewne aspekty dzieciństwa
pozostają niezmienne.
Książka Máire Messenger Davies powinna stanowić obowiązkową lekturę
dla wszystkich osób, których zainteresowania skupiają się wokół szeroko pojętych mediów i ich roli w życiu
współczesnych społeczeństw, zwłaszcza
dzieci. Jedną z niewątpliwych zalet prezentowanej pozycji jest fakt, że zagadnienie omawiane jest w bardzo szerokiej
perspektywie, uwzględniając kontekst
nauk społecznych, psychologicznych,
politycznych, historycznych a także tych
stricte związanych z mediami. Ponadto
autorka analizując powiązania między
mediami, dzieciństwem i kulturą, omawia te zagadnienia w sposób bardzo racjonalny, niekiedy nawet alternatywny
wobec tendencji istniejących w dyskursie
społecznym, zwracając uwagę zarówno
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
RECENZJE
na negatywne, jak i pozytywne aspekty
wynikające z obecności mediów w życiu
najmłodszych pokoleń.
Należy również podkreślić, że książka
„Dzieci, media i kultura” jest doskonałym podręcznikiem dla wszystkich tych
osób, które dopiero rozpoczynają eksplorację zagadnień związanych z mediami. Napisana bowiem została w bardzo
przejrzysty sposób, nie zabrakło w niej
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
ilustracji, tabel czy innego rodzaju zestawień, które wzbogacają treść. Ponadto w książce dostępny jest słowniczek,
w którym wyjaśniono pojęcia używane w
tekście, które mogłyby być niezrozumiane przez osoby na co dzień niezajmujące
się naukowo mediami. W zakończeniu
każdego rozdziału zawarto wykaz literatury, poszerzający treści w nim zwarte.
Edyta Zawadzka
79