Ewolucja liryki Jana Kasprowicza

Zmienia si´ skóra Êwiata
Ewolucja liryki Jana Kasprowicza
Droga życiowa Jana Kasprowicza – z chłopskiej chaty na Kujawach po sławę poetycką i gronostaje rektora uniwersytetu lwowskiego – odzwierciedla charakterystyczny rys epoki, w której ambitni
przedstawiciele nizin społecznych awansowali do rangi współtwórców
kultury narodowej (dotyczy to także Reymonta).
Pierwszy etap twórczoÊci – liryka spo∏eczna
Od debiutu czasopiśmienniczego w roku 1882 aż po początkowe
lata dziewięćdziesiąte XIX wieku podejmował Kasprowicz w swoich
wierszach tematykę znaną mu z własnych doświadczeń życiowych: codzienną egzystencję wsi i jej mieszkańców, ich nieustanną walkę o przetrwanie w świecie, w którym biedota zna tylko trud pracy i stałą troskę
o zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych, takich jak dach nad głową, miska strawy
Jan Kasprowicz (1860–1926) –
i odzienie chroniące przed chłodem. Z wierszy
ukoƒczy∏ studia na uniwersytecie we
o takiej tematyce, określanych mianem poezji
Wroc∏awiu. Wspó∏pracowa∏ z lwowskà
chłopskiej lub społecznej, najbardziej znany jest
prasà i da∏ si´ poznaç jako poeta,
cykl 40 sonetów Z chałupy (1888).
dramatopisarz i krytyk literacki.
We wczesnych wierszach Kasprowicza
Pierwszy tom wierszy, zatytu∏owany
mamy do czynienia nie tylko z prostą kontynuPoezje, wyda∏ w roku 1889.
acją tematyki i obrazowania liryki pozytywistycznej. O swoistości tych wierszy stanowi
brak lirycznego komentarza do losów skrzywdzonych przez świat
bohaterów, poczucie braku nadziei na odmianę rzeczywistości, dopuszczenie do głosu „opowiadacza” wywodzącego się z tego samego
kręgu społecznego co bohaterowie wierszy, wreszcie tendencja do
„przyczernienia” obrazu i nagromadzenia w nim zdarzeń świadczących o przewadze zła i cierpienia w świecie.
Okres symboliczny – Krzak dzikiej ró˝y
W roku 1898 ukazał się tom wierszy Jana Kasprowicza zatytułowany Krzak dzikiej róży, będący dowodem zdecydowanego odejścia
poety od problemów społecznych ku problematyce uniwersalno–filo438
Jacek Malczewski
Portret Jana
Kasprowicza,
1903
zoficznej. Wraz ze zmianą tematyki odmienił się także warsztat poetycki Kasprowicza. Wyraziste, niemal epickie obrazy i konkretność
języka nazywającego rzeczy i zdarzenia ustąpiły miejsca chwytom
artystycznym typowym dla epoki modernizmu: obrazom o znaczeniu przenośnym i symbolicznym, językowi o wyraźnym nacechowaniu literackim, odpowiedniemu do przekazywania nastrojów i stanów
psychicznych. Realne i konkretnie doświadczane zło i krzywda o podłożu społecznym zostały zastąpione przez znacznie mniej wyraziste
poczucie smutku świata, duchowego cierpienia wrażliwych jednostek,
kryzysu idei i braku światopoglądowego oparcia. W ten sposób dołączył Kasprowicz do poetów modernistycznych. Trzeba jednak przyznać, że w owych typowych dla epoki tematach i chwytach poetyckich osiągnął doskonałość artystyczną. Znakomitym tego przykładem
jest tytułowy, czteroczęściowy cykl wierszy tego zbioru.
Krzak dzikiej róży
w Ciemnych Smreczynach
I
W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.
www.wsip.com.pl
Jan
Kasprowicz
Krzak
dzikiej
ró˝y
w Ciemnych
Smreczynach
439