docRoczniki bibl_53_imprimatur.indb - Roczniki Biblioteczne
download 
Reklamacja Transkrypt
Roczniki bibl_53_imprimatur.indb - Roczniki Biblioteczne
KRONIKA 315 VI OGÓLNOKRAJOWA NARADA BIBLIOGRAFÓW „BIBLIOGRAFIA W ERZE CYFROWEJ” BIBLIOTEKA NARODOWA W WARSZAWIE, 23–24 PAŹDZIERNIKA 2008 (Z DODATKIEM OSOBISTYCH REFLEKSJI AUTORKI SPRAWOZDANIA) CZY TO OSTATNIA NARADA? VI Ogólnokrajową Naradę Bibliografów (dalej: Narada lub VI Narada) wyróżnia wśród wcześniejszych nie tylko główne hasło Bibliografia w erze cyfrowej, lecz także sugestia dyrektora Biblioteki Narodowej dr. Tomasza Makowskiego, aby na niej zamknąć ten cykl spotkań bibliografów1. Przypomnijmy – Narady Bibliografów odbywały się począwszy od 1956 r. (kolejne: 1966, 1978 1995, 2003). Zdaniem organizatorów ostatniej Narady „dotychczasowa formuła Ogólnokrajowych Narad chyba »się przeżyła«, bowiem zanadto kojarzy się obecnie z »naradami produkcyjnymi rodem z PRLu«. Pora więc pomyśleć o innej formule spotkań częściej organizowanych – przede wszystkim mając na uwadze obecne tempo wielorakich zmian ”. Tak w przybliżeniu brzmi jeden z wniosków sformułowanych na zakończenie VI Narady. Można zatem spodziewać się, że zamknie ona ten ważny, ponad półwieku trwający cykl spotkań polskiej społeczności teoretyków i praktyków – bibliografów oraz bibliotekarzy. UŻYTKOWNICY I KORZYSTANIE Z BIBLIOGRAFII Celowo podkreślam udział bibliotekarzy w Naradach, choć to przecież truizm. Jednak ze względu na szczególne zasługi bibliotekarzy, warto zatrzymać się przy nich. Bibliotekarze są bowiem z jednej strony reprezentantami warsztatów najbardziej aktywnych i produktywnych, tworzących i udostępniających bibliografie. Z drugiej zaś – dzięki bezpośredniemu uczestniczeniu w doradztwie bibliograficznym, udostępnianiu oraz wykorzystywaniu źródeł bibliograficznych, na Naradach pośredniczą w przekazywaniu głosu użytkowników bibliografii, relacjonując ich opinie i dzieląc się własnymi doświadczeniami z ich bezpośredniej obsługi, obserwacji ich potrzeb, upodobań i zachowań informacyjnych. Te aspekty wiedzy o użytkownikach zasobów informacji bibliograficznej, szczególnie ważne z punktu widzenia kryteriów oceny ich jakości i efektywności, zmieniają się gruntownie pod wpływem technologii zapisu cyfrowego oraz sieciowej komunikacji i dostępności zasobów. Potrzeba nam zatem nie tylko wysiłków na rzecz zmiany postaci 1 VI Krajowa Narada Bibliografów, [w:] Aktualności BN z 24 X 2008 [dok. elektr. on-line] http://www.bn.org.pl/_img/aktualnosci/narada_bibliografow1.jpg [odczyt 3 III 2009]: „Otwierający Naradę dr Tomasz Makowski, zwracając uwagę, że bibliografia obecnie znajduje się w okresie przełomowym – wejścia w erę cyfrową – zaapelował o częstsze organizowanie spotkań bibliografów, bowiem pięcioletni okres przerwy sprawia, że zbyt wiele czasu poświęca się na Naradach na sprawozdawczość, a za mało pozostaje na merytoryczną dyskusję. Zdanie dyrektora Makowskiego podzielili uczestnicy Narady, zgłaszając we wnioskach końcowych ten sam postulat”. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb315 315 2009-11-23 09:11:22 316 KRONIKA i metod dystrybucji zasobów informacji bibliograficznych, lecz także refleksji i systematycznych badań związanych z użytkownikami, dostępnością zasobów oraz sposobami ich wykorzystywania w sieci WWW. Aspekty użytkowania bibliografii nie były dotąd uprzywilejowane w programach Narad Bibliografów2. Także na VI Naradzie – poza nielicznymi wypowiedziami – trudno było wyłowić nawet drugoplanowe i marginesowe odniesienia do tych spraw. Wydaje się, że pomijanie punktu widzenia użytkownika w procesie zmian technologii można odczytywać jako stereotypowy znak raczej początkowych faz wdrażania systemów informatycznych, w których uwaga organizatorów koncentruje się na technologicznych aspektach tworzenia zasobów informacji oraz na procedurach funkcjonalnych, zwłaszcza na zmianach metod opisu bibliograficznego, formatach danych itp. Daleka zatem jeszcze droga do dojrzałości „wrastania i zakorzeniania się bibliografii w »pejzażu ery cyfrowej«”. Stąd też przywołam tu i podkreślę głęboko słuszną opinię Jadwigi Woźniak-Kasperek, że: „Zintegrowanie bibliografii z innymi elementami pejzażu sieci, z jej zasobami informacji i metainformacji wydaje się dziś pilnym i ambitnym zadaniem czekającym na realizację3. Dodam – oczekującym na priorytetowe miejsce w długofalowym planie skoordynowanych działań w dziedzinie bibliografii, gdyby plan taki miał powstać. VI Narada była ku temu dobrą okazją. Jednak w jej programie nie zaplanowano wystąpień, a w konsekwencji również dyskusji, które sprzyjałyby precyzowaniu perspektyw i planów rozwoju dziedziny bibliografii oraz systemów bibliograficznych. Co nie oznacza, rzecz jasna, że uczestnicy Narady nie usłyszeli wielu interesujących wiadomości, jednak bez zachęty do podjęcia dyskusji. O DUCHU OBRAD I… O POTRZEBIE CIĄGŁOŚCI W POSTRZEGANIU WŁASNEGO WARSZTATU PRACY Zasadna będzie – jak sądzę – jeszcze przed omówieniem toku obrad oraz programu VI Narady refleksja nad ogólną atmosferą, zwaną też „duchem obrad”. Świadoma jestem przy tym, jak subiektywna może być taka osobista z natury rzeczy „miara”. Mimo to włączam tę refleksję do sprawozdania, znajdując dla niej wsparcie zarówno w opublikowanych i przywołanych poniżej materiałach, jak i we własnych, trwających ponad 35 lat więziach z Biblioteką Narodową, zwłaszcza z Instytutem Bibliograficznym (dalej: IB). W IB bowiem w latach 1973–1975, rozpoczęłam prace nad analizą systemu organizacyjnego BN oraz budowę założeń projektowych zintegrowanego systemu informatycznego BN, z głównym celem usprawnienia procesów tworzenia bieżącej bibliografii narodowej (dalej: bbn). Wypada najpierw odnieść się do tekstów przemówień powitalnych dr. Tomasza Makowskiego oraz mgr Wandy Klenczon – kierowniczki IB. Przemówienia te dotyczyły przede wszystkim zmian organizacyjnych, bezpośrednio łączących się z funkcjono2 Zwracałam na to uwagę m.in. w sprawozdaniu z V Narady – zob. Roczniki Biblioteczne (47) 2003, s. 284–285. 3 Fragment referatu na VI Naradzie – Jadwigi WOŹNIAK-KASPEREK, Organizacja informacji w bibliografii: tradycja i nowe możliwości, s. 1 [tekst wydr. ‘rkps’, udost. przez Autorkę]. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb316 316 2009-11-23 09:11:22 KRONIKA 317 waniem oraz sprawnością organizacyjną właśnie systemu bbn. Wprowadzone zmiany zostały scharakteryzowane niemal wyłącznie w kategoriach zadowolenia, słuszności i pomyślności, po prostu – sukcesu! Nawet marginesowo nie wspomniano o trudnych, często kontrowersyjnych rozwiązaniach, takich jak niemal zupełne wyeliminowanie zadań badawczych z planowych działań IB, czy też o opóźnieniach przygotowań do koniecznej wymiany głównego oprogramowania systemu BN oraz związanych z tym trudnych operacjach migracji zasobów danych do nowego „środowiska” informatycznego. VI Narada mogła stać się forum wymiany opinii i dyskusji o tego rodzaju tematach, które należałoby wprowadzić do szerokiego dyskursu w środowisku bibliografów. Rzecz jasna, odbiór przemówień powitalnych był zróżnicowany wśród uczestników Narady i zależał od stopnia znajomości i od konsekwencji zmian organizacyjnych w BN. Wielu uczestników nie skrywało zaskoczenia powitaniami w tonacji pełnego zadowolenia, kiedy wokół narastała ostra dezaprobata dla wielu pociągnięć w BN. Zarówno te zmiany, jak i powody niezadowolenia, a także próby wyjaśnienia i uzasadnienia odmiennych stanowisk zostały opisane w tekstach wystąpień sejmowych „w sprawie problemów i nieprawidłowości w funkcjonowaniu Biblioteki Narodowej”, udostępnionych w Internecie w listopadzie 2008 r. tj. wkrótce po VI Naradzie4. Nie miejsce tu na szczegółowe odniesienia do przywołanych publikacji. Trudno jednak powstrzymać się od komentarza, który skłoni, być może, czytelników do lektury przywołanych wystąpień sejmowych. Tytuł interpelacji M. Kidawy-Błońskiej oraz pytanie kończące jej wypowiedź dobrze charakteryzują ton całego tekstu5. Z odpowiedzi na tę interpelację wynika, że postawione zarzuty są dla odpowiadającego Autora najczęściej „niezrozumiałe”, ponieważ … podjęto poważne działania reformatorskie wewnątrz BN, co w tekście potwierdzać mają opisy licznych przykładów wprowadzonych reform. Przykra to lektura, ale – jak się wydaje – uzasadnia tutaj refleksję nad „duchem Narady”. Jednocześnie budzi wątpliwości, czy zasadne było ogłoszenie aż w postaci interpelacji sejmowej tych niewątpliwie ważnych i trudnych, ale jednak wewnętrznych spraw BN? Także odpowiedź na interpelację nie trafia mi do przekonania. Nie mogła też chyba szerzej być dobrze przyjęta, skoro sam jej Autor w tekście pisał o tym, że nie rozumie, o co chodzi Autorce interpelacji! Są to bowiem sprawy biblioteczne dość mocno nacechowane zaszłościami oraz unikatową specyfiką największej książnicy w kraju, ale wyrastające z ogólniejszych zjawisk patologii organizacyjnych. Te natomiast, mają niewątpliwy wpływ na zewnętrzny wizerunek instytucji, którego pogarszanie się w Bibliotece Naro4 Małgorzata KIDAWA-BŁOŃSKA, Interpelacja nr 6170 do ministra kultury i dziedzictwa narodowego w sprawie problemów i nieprawidłowości w funkcjonowaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie (30 października 2008 r.) [dok. elektr. on-line], http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/ 4EAB8CF0 [odczyt 3 III 2009]. Tomasz MERTA, Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 6170 [Małgorzaty Kidawy-Błońskiej, przesłaną 5 listopada 2008 r. [podp. 24 listopada 2008 r.] (SPS-023-6170-08)] w sprawie problemów i nieprawidłowości w funkcjonowaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie [dok. elektr. on-line], http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/4EAB8CF0 [odczyt 3 III 2009]. 5 M. KIDAWA-BŁOŃSKA, op. cit.: „Co Pan Minister zamierza przedsięwziąć, aby zamortyzować konflikty, wyciszyć rosnące napięcie i doprowadzić do ostatecznej likwidacji patologicznego stanu, który w przykry dla wszystkich sposób zakłóca prawidłową pracę naszej narodowej biblioteki?” Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb317 317 2009-11-23 09:11:23 318 KRONIKA dowej przywołuje Autorka interpelacji jako główny powód szukania pomocy w sejmie. Według wzorów „dobrej roboty” (ang. best practice) w takich sytuacjach organizacyjnych poszukuje się rozwiązań raczej w czasie wewnętrznych dyskusji, narad i konsultacji, wreszcie podejmuje się decyzje mocą organów powoływanych do wspierania kadry kierowniczej w procesach zarządzania (kolegia, rady pracownicze oraz naukowe itd.). Warto jeszcze nawiązać tutaj do przykładu jednej ze zmian organizacyjnych, której szczególne znaczenie słusznie podkreślił dyrektor BN w swoim przemówieniu powitalnym. Otóż zaprzestano wreszcie dublowania w Bibliotece Narodowej procedur opisu nowości dotąd opracowywanych oddzielnie – raz na potrzeby bbn i drugi raz – katalogów. Wprowadzenie tej zmiany to niewątpliwy sukces, zważywszy jej konsekwencje ekonomiczne oraz usługowe wynikające ze skrócenia łącznego czasu realizacji procedur opracowania nowości, a dzięki temu także skrócenia czasu początkowego dostępu zarówno do informacji bibliograficzno-katalogowych, jak i do fizycznej postaci opracowywanych dokumentów. Co bardzo ważne – zmiana ta wreszcie stworzyła możliwość dostosowania struktury ciągu procedur, tj. procesu opracowania bibliograficznego i bibliotecznego dokumentów, do logiki zmian technologicznych przy tworzeniu zbiorów danych w systemie telematycznym. Procedury te służą wprawdzie przede wszystkim zapisowi nowych danych, ale także przesyłaniu ich na odległość oraz komunikowaniu się jednostek organizacyjnych i pracowników uczestniczących w procesach tworzenia zasobów systemu BN, a zarazem udostępnianiu ich użytkownikom i czytelnikom6. Jest to dobry przykład „węzła konfliktowego”, powstającego często na skutek potrzeby odejścia od utrwalonego – dziś już anachronicznego stereotypu organizacyjnego, zwanego w uproszczeniu „zasadą niekrzyżowania się drogi książki i czytelnika”. Odejście w BN dopiero obecnie od dublowania opisów „w imię odmiennych interesów bbn oraz innych użytkowników informacji o nowościach” – po latach uporczywego dublowania wielu procedur opisu dokumentów, po części uzasadnionych przed wprowadzeniem informatycznego systemu przetwarzania i przesyłania danych oraz przed ujednoliceniem zasad opisu – jest jednocześnie dowodem niebywałej wprost opieszałości w podejmowaniu decyzji organizacyjnych. Pozwalam sobie na tę ostrość konstatacji tylko dlatego, że w latach 1973–1975 uczestniczyłam w opracowaniu oraz przedyskutowaniu i ocenie przez władze BN, wreszcie opublikowaniu wyników i wniosków tych prac m.in. związanych z pilną potrzebą wprowadzenia zmian w strukturze i organizacji procesów opracowywania dokumentów, co uzasadniono w diagnozie systemowej (analizie) oraz w pierwszych założeniach zintegrowanego systemu informatycznego BN7. Ponownie, tym razem przez Krzysztofa Goneta, zostały poddane szczegółowej analizie różnorakie uwarunkowania potrzebnych zmian oraz zaproponowana metodyka ich wprowadzania – najpierw w pracy magisterskiej, a nieco później 6 Aspektów tych dotyczy m.in. opis tzw. przestrzeni pośredniczenia w systemie działań bibliotecznych (zob. Anna SITARSKA, Systemowe badanie bibliotek, wyd. 2, Białystok: Książnica Podlaska 2005, s. 136–190. 7 Anna SITARSKA [red.], Założenia ogólne kompleksowego systemu Biblioteki Narodowej; oprac. Barbara Karamać, Warszawa: Biblioteka Narodowa 1974, 163 kk., 1–9 rys.; (Materiały, Analizy, Informacje: Prace w problemie węzłowym nr 06.1.3/07-30: Automatyzacja procesów bibliotecznych i bibliograficznych / OPD BN). Toż: (skrót), tamże, 1975, 32 s.; taż, Analiza systemowa Biblioteki Narodowej w Warszawie: (studium wstępne) tamże, 1975 masz. powiel. 83 s., [17] k. tabl. (Materiały, Analizy, Informacje / Ośrodek Przetwarzania Danych BN). Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb318 318 2009-11-23 09:11:23 KRONIKA 319 w publikacjach wyników badań i praktycznych doświadczeń Autora, zdobytych w czasie pracy w BN8. Wnioski zgłaszane w cytowanych pracach, związane ze swoistą „rewolucją organizacyjną” nie zdezaktualizowały się całkowicie, choć zmieniły się gruntownie parametryczne właściwości strumienia wpływu nowych dokumentów9, a w konsekwencji również wielkości tworzonych zbiorów danych bibliograficznych i katalogowych. Wydaje się jednak, że w dalszym ciągu aktualne są niektóre wnioski z opracowanego kontekstu badawczego i metodycznego zmian organizacyjnych, towarzyszących informatyzacji warsztatu bibliograficznego i katalogowego BN10. Może wykorzystanie przynajmniej niektórych z tych wniosków przy wprowadzaniu zmian w ostatnich latach zapobiegłoby, choćby części tych „nieprawidłowości”, które legły u podstaw interpelacji sejmowej, a także nie pozostały bez wpływu na atmosferę i program VI Narady. Tok obrad i program VI Krajowej Narady Bibliografów wzorem poprzednich lat składał się z dwóch niezależnych części: (1) poprzedzającej część główną – jednodniowej Sesji Jubileuszowej, która poświęcona była 100. rocznicy śmierci Karola Estreichera 8 Krzysztof GONET, Procesy gromadzenia i opracowania zbiorów w nowym budynku Biblioteki Narodowej w Warszawie: projekt zmian organizacyjnych i metodycznych oraz zakresu działania. Praca magisterska napisana pod kier. Anny Sitarskiej. Warszawa: UW IINiB, 1981, dostęp: w Bibliotece Inst. Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW; tenże, Metoda opisu warsztatu bibliotecznego dla potrzeb automatyzacji. Przegląd Biblioteczny (54) 1986, z. 2, s. 147–170; tenże, Zmiany i ich konsekwencje jako kategoria pojęciowa analizy i projektowania na przykładzie elementów systemu Biblioteki Narodowej, Rocznik Biblioteki Narodowej (21/22) 1985/1986 (druk. 1990), s. 285–310. 9 Tomasz MAKOWSKI, Rekordowe opracowanie… [dok. elektr. on-line z 3 marca 2009]: „w 2008 r. zarejestrowano 158 849 j./wol., przekazanych Bibliotece Narodowej przez wydawców w ramach egzemplarza obowiązkowego. BN, http://www.bn.org.pl/index.php?id=1&archiwum [dostęp 15 IV 2009]. 10 Biblioteka Narodowa [portal on-line]: O bibliotece – struktura – instytuty: Instytut Bibliograficzny, http://www.bn.org.pl/index.php?id=2&struktura=1&z=2 [odczyt 6 II 2009]; strona ta podaje zmieniony zakres działań IB oraz nowy podział na 9 pracowni, które tworzą wewnętrzną strukturę Instytutu; niestety – w odróżnieniu od strony poświęconej Instytutowi Książki i Czytelnictwa – w charakterystyce zakresu działania IB nie znajdujemy żadnych odniesień do obowiązków badawczych Instytutu, co dosyć gruntownie zmienia jego charakter z instytutu badawczego w jednostkę produkcyjno-usługową wytwarzania, udostępniania i upowszechniania informacji bibliograficznych. Fakt ten tłumaczy w pewnej mierze, wspomniany wcześniej brak w programie VI Narady wypowiedzi związanych ze strategią lub długofalowym planem koordynowanych działań badawczych i praktycznych o zasięgu krajowym w dziedzinie bibliografii. Prace rozwojowe, które towarzyszą wydawaniu bbn są bardzo ważne (np. w zakresie języka haseł przedmiotowych i UKD oraz formatów danych), ale mają jedynie wymiar metodyczno-instruktażowy, daleki od potrzeb całej dziedziny bibliografii. Istnieje wprawdzie w IB Pracownia Teorii i Organizacji Bibliografii, trudno jednak pozyskać wiadomości o zakresie oraz rezultatach jej prac w ostatnich kilku latach. Sprawozdanie Biblioteki Narodowej za rok 2008 opublikowane w postaci drukowanej książki w maju 2009 r. na inaugurację Tygodnia Bibliotek (zob. http://www.bn.org.pl/aktualnosci/38sprawozdanie-biblioteki-narodowej-za-rok-2008.html) oraz w postaci dokumentu elektronicznego na stronach WWW BN (zob. http://www.bn.org.pl/download/document/1241790645.pdf) poświęca pracom naukowym osobny rozdział. Ocenę „wkładu bibliograficznego” w tym rozdziale, zwłaszcza w świetle VI Narady, pozostawiam czytelnikom, którzy przy okazji będą mieli niespodziankę – symboliczne rysunki Zbigniewa Herberta na „przekładkowych” stronach tytułowych rozdziałów. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb319 319 2009-11-23 09:11:23 320 KRONIKA (22 X 2008) oraz (2) głównej – dwudniowej części zatytułowanej Bibliografia w erze cyfrowej (23–24 X 2008). Te pozornie całkowicie autonomiczne części Narady łączyły się w sferze problemowej zagadnieniami narodowej bibliografii retrospektywnej, obecnymi w obydwu częściach. Spójnia ta jednak nie została wykorzystana przez organizatorów Narady. Sesja Estreicherowska, której materiały – zgodnie z zapowiedziami organizatorów – ukazały się stosunkowo szybko, bo już w połowie 2009 r. jako nr 47 serii Prac Instytutu Bibliograficznego11, była wypełniona głównie referatami o życiu, zainteresowaniach naukowych oraz rodzajach działalności Karola Estreichera seniora, twórcy Bibliografii polskiej. Spośród 7 referatów wygłoszonych w czasie sesji, większość – bo aż pięciu – autorów wypowiedzi była ze środowiska Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeden tylko referat dotyczył prac bezpośrednio związanych z Bibliografią polską, a ściślej z budową informatycznego systemu danych bibliograficznych z tym dziełem związanych na różne sposoby (wypowiedź prof. Wacława Waleckiego z UJ Działalność Centrum Badawczego „Bibliografii polskiej” Estreicherów). Dla piszącej te słowa prawdziwą ozdobą Sesji było Wspomnienie o Estreicherach prezentowane przez historyka – prof. Stanisława Grzybowskiego, prawnuka seniora Karola Estreichera. Wspomnienie pełne było osobistych emocji Autora, ale nie zabrakło w nim miejsca na podkreślenie trwałych wartości wynikających zawsze z tradycji rodzinnych. W młodości nierzadko buntował się przeciw niektórym tradycjom „Karol starszy”. Ale też czerpał z nich np. dziś szczególnie cenione „umiejętności przełamywania barier własnej dyscypliny i […] odróżniania spraw ważnych od nieważnych”, czy też stale aktualne przekonanie, że „do najważniejszych zadań uczonego humanisty [zalicza się] rolę strażnika kultury i tradycji narodowej”12. Słuszny był – jak sądzę – pomysł organizatorów Sesji Jubileuszowej, aby jej główne akcenty tyczyły życia i środowiska rodzinnego, wielokierunkowych i wielobarwnych zainteresowań oraz różnych nurtów działalności Karola Estreichera seniora. Dzięki temu bibliografowie i bibliotekarze zgromadzeni na Sesji Jubileuszowej mieli szansę usłyszeć coś naprawdę nowego w stosunku do najlepiej znanych sobie „bibliograficznych stron życia” Jubilata. Dostępna już drukowana publikacja materiałów z sesji zwalnia ze szczegółowego opisu programu. Warto jednak zatrzymać się przy kilku sprawach. Po pierwsze, wypada wrócić jeszcze do referatu prof. Wacława Waleckiego nie tylko ze względu na jego ścisłe związki z głównym tematem VI Narady, lecz także znaczenie prac Centrum Badawczego Bibliografii Polskiej (na Wydziale Polonistyki UJ) dla bibliologii oraz wielu innych dziedzin humanistyki, w których retrospektywna bibliografia narodowa jest fundamentalnym narzędziem pracy. Dziwne wydaje się, że ani podczas głównych obrad Narady, kiedy była mowa o bibliografii retrospektywnej, ani też w czasie Sesji Jubileuszowej nie zostały zdyskontowane opublikowane w Internecie (w ciągu półrocza bezpośrednio poprzedzającego VI Naradę!) bardzo krytyczne oceny prac tego Centrum, nie tyle oparte na mery11 Karol Estreicher (1827–1908) – bibliograf, bibliotekarz, historyk teatru: sesja jubileuszowa w 100. rocznicę śmierci Karola Estreichera, Warszawa, 22 października 2008, Warszawa: Biblioteka Narodowa 2009, 116 s. (Prace Instytutu Bibliograficznego, nr 47). 12 Materiały z Sesji, s. 114 (zob. powyżej przyp. 10) wg Stanisław GRZYBOWSKI, Karol Estreicher młodszy czyli wspomnienia rodzinne, [w:] Karol Estreicher (1906–1984), t. 2: Losy spuścizny, red. Zbigniew Kazimierz Witek, Kraków: Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych 2007, s. 11–16. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb320 320 2009-11-23 09:11:23 KRONIKA 321 torycznych przesłankach, ile na emocjonalnej i rażącej pewności siebie13. Czy stało się tak dlatego, że w programie Jubileuszowej Sesji organizatorzy w ogóle nie przewidzieli czasu na dyskusję? Stąd też raczej zdawkowe wydały się uprzejme zapewnienia o przyszłej współpracy BN z Centrum Badawczym na UJ, przekazane na zakończenie VI Narady. Po drugie, referat Marii Bryndy o Centralnym katalogu starych druków wygłoszony nie bez kozery w czasie Jubileuszowej Sesji, nie dostarczył przesłanek skłaniających do dyskusji o przyszłości tego cennego źródła bibliotecznego nie tylko dla indywidualnych użytkowników, lecz także dla wielu krajowych i zagranicznych prac bibliotecznych i bibliograficznych w „erze cyfrowej”14. Po trzecie wreszcie, ani na Sesji Jubileuszowej (wobec stanowiska prof. W. Waleckiego i Centrum UJ o swoistej „nietykalności” zasobów Bibliografii polskiej autorstwa Estreicherów), ani w głównej części VI Narady nie było żadnej wypowiedzi o potrzebie opracowania i wprowadzenia w życie skoordynowanego współdziałania wielu bibliotek i innych warsztatów bibliograficznych na rzecz przyszłej – cyfrowej postaci polskiej, narodowej bibliografii retrospektywnej, postrzeganej jako funkcjonalnie spójna całość dokumentująca polskie piśmiennictwo. PROGRAM GŁÓWNY VI OGÓLNOKRAJOWEJ NARADY BIBLIOGRAFÓW Obrady toczyły się dwa dni. Łącznie przedstawiono 18 referatów w trzech sesjach każdego dnia. Na dyskusję, wnioski i uchwały przewidziano tylko 1,5 godziny na końcu obrad drugiego dnia. W rezultacie, już pod nieobecność wielu ważnych osobistości, bez specjalnego „zaczynu”, pobudzającego dyskusję, dość pośpiesznie przedstawiono uchwały, z których „tak naprawdę” mogła zapisać się w pamięci jedynie – wspomniana już na początku – uchwała zgodna z propozycją dr. Tomasza Makowskiego, aby w przyszłości gruntownie zmienić charakter i nazwę tego rodzaju ogólnokrajowych spotkań. W strukturze tematycznej programu VI Narady wyraźnie widoczna jest intencja organizatorów, aby pierwszego dnia zmieściły się przede wszystkim referaty sprawozdaw13 Biblioteka 2.0: Forum społeczności czytelników i bibliotekarzy bibliotek cyfrowych. Scalak – Bibliografia Polska Estreicherów – sugestie [on-line] http://forum.biblioteka20.pl/printview. php?t=212&start= 0&sid=e6ca6c3c31e05c130b3c38b3a456e267 [dostęp 20 07 2009]; trudno nie zwrócić tutaj uwagi na arogancki ton krytyki zawodowych bibliotekarzy wypowiadających się autorytatywnie na tym forum bez dowodów doświadczenia i zrozumienia specyfiki opracowania starych druków na poziomie potrzebnym w badaniach naukowych, a nie tylko w działalności promującej nowe technologie informacyjne! Celne ostrzeżenia przed takimi wystąpieniami znajdują się w tekście Henryka Hollendra z przykładem cyfrowego zapisu nigdy niezaistniałej w „realu” edycji polsko-łacińskiego słownika Grzegorza Knapskiego, „stworzonej” na skutek „sklejenia kawałków” cyfrowego zapisu, czerpanych z różnych egzemplarzy drukowanych, pochodzących z odmiennych wydań słownika (Henryk HOLLENDER, Digitalizacja to właściwa odpowiedź, ale jakie było pytanie? O kulturze dokumentu cyfrowego, [w:] Od digitalizacji zaawansowanej do dojrzałej: XIII edycja konferencji z cyklu DIGITALIZACJA: 13 I 2009, Warszawa: Centrum Promocji Informatyki 2009, s. 34, 42). 14 W wydanych materiałach Sesji Jubileuszowej brakuje wyjaśnienia, dlaczego referat M. Bryndy został w nich pominięty; w tekście powitalnego wprowadzenia Elżbiety Stefańczyk referat ten jest przecież wymieniony (zob. s. 6 materiałów opisanych w przyp. 10). Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb321 321 2009-11-23 09:11:23 322 KRONIKA cze dotyczące obowiązków Biblioteki Narodowej w zakresie edycji oraz rejestracji bibliografii retrospektywnej i bieżącej, a także dopełniania jej zasobów zaległymi danymi bądź nowymi kategoriami dokumentów15. Dzień drugi był poświęcony wystąpieniom problemowym i wiadomościom o nowych rozwiązaniach praktycznych związanych z dziedziną bibliografii w ogólności16. Taki jednoznaczny podział ma oczywiście swoje zalety, ale też – jak to bywa – z radykalnie ostrymi podziałami wiedzy rozłącznie wystąpiły w programie wypowiedzi na tematy sobie bliskie w praktyce dnia codziennego. Gdyby referaty o charakterze sprawozdawczym były wcześniej dostarczane uczestnikom Narady, a na każdej sesji po krótkich jedynie streszczeniach z tezami referatów mogły odbywać się dyskusje, wtedy udałoby się zapewne powiązać w dyskusji występujące na różnych sesjach zbieżne wątki tematyczne. Może wtedy udałoby się „wyłuskać” z nich najpilniejsze oraz najważniejsze rozwiązania (choćby w praktyce) – problemy polskiej bibliografii. Pierwsza sesja głównej części Narady, oprócz referatu na temat obchodzonego uroczyście 80-lecia BN oraz IB, poświęcona była dwu fundamentalnym tematom – bieżącej i retrospektywnej bibliografii narodowej (referaty Wandy Klenczon i Grażyny Fedorowicz). Autorki odnotowały w nich wszystkie – jak się wydaje – najważniejsze faktograficzne i metodyczne aktualne sprawy związane z osobna z każdą z tych części narodowej rejestracji. Umknęły im chyba inne, zwłaszcza funkcjonalne wątki, które łączą te dwie części istotne z punktu widzenia ich przemian związanych z „cyfrową erą bibliografii”. Z perspektywy użytkowników informacji bibliograficznej polska bibliografia narodowa będzie mogła wreszcie – miejmy nadzieję w niezbyt odległej przyszłości – być postrzegana przez użytkowników przestrzeni sieciowej jako względnie spójna całość elektronicznej dokumentacji piśmienniczego dziedzictwa narodowego. Można by było to osiągnąć już obecnie mimo różnych utrudnień, gdyby podjęto próbę opracowania dla istniejących zasobów bibliograficznych ich logicznie spójnej struktury architektonicznej oraz metainformacyjnych objaśnień w celu powiązania wzajemnie komplementarnych zbiorów. 15 23 października 2008: sesja I: Elżbieta STEFAŃCZYK, 80-lecie Biblioteki Narodowej i Instytutu Bibliograficznego; Wanda KLENCZON, Polska bieżąca bibliografia narodowa – stan prac, problemy, perspektywy; Grażyna FEDEROWICZ, Polska retrospektywna bibliografia narodowa; sesja II: Anna WASILEWSKA, Bibliografia narodowa dokumentów elektronicznych; Maria WRÓBLEWSKA, Bibliografia narodowa dokumentów dźwiękowych; Lucyna SZANIAWSKA, Bibliografia narodowa dokumentów kartograficznych; sesja III: Mariola NAŁĘCZ, Opracowanie bibliograficzne druków muzycznych; Lidia DERFERT-WOLF, Bibliograficzna baza danych o zawartości czasopism technicznych BazTech – zasady tworzenia i kierunki rozwoju. 16 24 października 2008: sesja I: Jadwiga WOŹNIAK-KASPEREK, Organizacja informacji w bibliografiach: tradycja i nowe możliwości; Jarosław PACEK, Problemy rejestracji dokumentów elektronicznych; Alina GROCHOWSKA, Prace Komitetu Technicznego nr 242 ds. Informacji i Dokumentacji PKN w latach 2003–2008; Marzena PRZYBYSZ, Zakład Dokumentacji Księgoznawczej BN – informacyjno-bibliograficzne centrum wiedzy o książce; sesja II: Marta GRABOWSKA, Bibliografia a informatyka: rozważania metodologiczno-terminologiczne; Sylwia WESOŁOWSKA, Bibliografie regionalne w erze Internetu; Danuta URBAŃSKA, Polskie bibliografie dziedzin i zagadnień wobec nowych technologii informacyjnych; sesja III: Adam JACHIMCZYK, Format danych ONIX (Online Information Exchange); Grażyna JAROSZEWICZ, Bibliografia załącznikowa – norma a praktyka; Adam ŻUREK, Interaktywna, multimedialna bibliografia Śląska. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb322 322 2009-11-23 09:11:23 KRONIKA 323 Nie miejsce tu oczywiście na szczegóły takiej koncepcji, w której istotną właściwością funkcjonalną i proceduralną winno być stałe – a nie jak dotąd akcyjne „od czasu, do czasu”, wyznaczanego specjalnymi dotacjami – wprowadzanie aktualizacji dopełniających oraz korygujących dane, odpowiednio do postępów retrokonwersji oraz wyników badań nad tym dziedzictwem piśmienniczym. Na przykład warto wskazać choćby dwa różne jakościowo elementy takiej wizji: (1) miejsce oraz sposób udostępniania bibliografii polskich w Internecie i (2) sposób prezentowania w sieci WWW zasobu danych „Przewodnika Bibliograficznego”. Pierwszy przykład wiąże się z potrzebą stworzenia samodzielnego serwisu (a może portalu?) udostępniającego informacje bibliograficzne oraz ich sieciowe powiązania z informacją o pełnotekstowych zapisach cyfrowych poszukiwanych i bibliograficznie zidentyfikowanych dokumentów. Wprowadzenie takiej samodzielnej formy prezentacji pozwoliłoby „wydobyć na światło dzienne” zasoby bibliograficzne dotąd często ukryte pod niejednoznacznymi nazwami („bazy danych”, „katalogi” itp.) na głębokich poziomach w strukturach stron WWW, przede wszystkim w serwisach i portalach bibliotek, ale także różnych innych instytucji tworzących bibliografie na marginesie głównego nurtu działalności. W tym kontekście byłaby do rozważenia zasadność wprowadzenia odrębnego adresu sieciowego dla polskiej bibliografii narodowej17. Proponowane zmiany ułatwiłyby potencjalnym użytkownikom dostęp do informacji bibliograficznych o polskim piśmiennictwie, zwracając przy tym uwagę na poprawność terminologiczną oraz stosowane kryteria podziałów tworzących strukturę wzajemnie dopełniających się zasobów danych retrospektywnych oraz bieżących, zawierających dane o różnych typach dokumentów18. Co więcej, ułatwiłoby to również systemowe łączenie informacji bibliograficznych z dostępnym w sieci zapisem cyfrowym tekstów, których mogą dotyczyć informacje bibliograficzne. Drugi z przykładów łączy się z pograniczem omawianych zagadnień bibliografii bieżącej i retrospektywnej, tj. z zależnościami między kategoriami danych oraz formami prezentacji zasobów informacji „Przewodnika Bibliograficznego”. Z jednej strony bowiem należy budować te zasoby zarówno w kategoriach wymagań stawianych bieżącej rejestracji, jak i zasobom bibliografii retrospektywnej; z drugiej zaś – trzeba zważać na zależności między czasem zapisu oraz publikowania danych a formą prezentacji danych „Przewodnika” w pliku pdf oraz w bazie danych MARC21. Zaznaczę przy tym, że obecnie ponad 35-letnie zasoby „Przewodnika”, obejmujące dane od 1973 roku, to ponad pół miliona rekordów (558 022 w sierpniu 2009) materiałów retrospektywnych drugiej połowy XX i pierwszej dekady XXI w.19 Pilna zatem wydaje się potrzeba podjęcia OD ZARAZ 17 Można by np. wprowadzić rozwiązanie podobne do przyjętego dla Cyfrowej Biblioteki Narodowej POLONA – zob. dwie współistniejące ścieżki dostępu: (1) http://www.polona.pl/dlibra oraz (2) http://www.bn.org.pl/zasoby-cyfrowe-i-linki/cbn-polona 18 Bardziej szczegółowe ujęcie tych zagadnień zob. Marta NEUGEBAUER, Dostępność polskich informacji bibliograficznych w Internecie: analiza stanu i pożądane kierunki doskonalenia [fragmenty pracy magisterskiej napisanej w latach 2004–2006 w IINiB UJ pod kier. A. Sitarskiej], [w:] Anna SITARSKA, Z warsztatu bibliografa, Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego 2006, s. 254–347. 19 Dla porównania: liczebność danych w zasobie informacji Bibliografii polskiej 1901–1939 obejmuje: w kartotece, która jest podstawą doboru danych do edycji drukowanej oraz bazy danych Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb323 323 2009-11-23 09:11:24 324 KRONIKA prac nad systemowymi metodami płynnego przekształcania bieżących zasobów danych „Przewodnika Bibliograficznego” na zasoby retrospektywnej bibliografii. Zważywszy na rozmiary tych zasobów, trzeba się liczyć z nie mniej groźną „pułapką czasu”, w jaką wpadła tzw. kontynuacja Estreichera. Wydaje się, że w referatach o bieżącej i retrospektywnej bibliografii nie dość było dowodów świadomości tej potrzeby działań innych niż tylko dopełnianie bazy „Przewodnika Bibliograficznego” danymi retrospektywnymi. Jakie są bieżące starania IB o to, żeby baza „Przewodnika” była nie tylko komasacją tygodniowych materiałów bibliografii bieżącej, okresowo ujednoliconych jedynie w zakresie formalnej struktury rekordów? Kiedy na początku lat 70. XX w. równolegle rozpoczęły się prace nad projektowaniem systemu informatycznego BN oraz nad ujednoliceniem materiałów do edycji Bibliografii polskiej 1901–1939, mimo wielu podejmowanych wysiłków nie udało się w żadnym aspekcie powiązać tych dwóch kierunków prac, tak aby wykorzystać potencjał technologii elektronicznej danych nie tylko w przygotowaniu druku tej edycji, ale też z myślą o potrzebie połączenia w przyszłości zasobu zawartych w niej informacji z dalszymi częściami bibliografii retrospektywnej XX w. Byłoby dobrze, aby u progu „cyfrowej ery” udało się wreszcie przynajmniej rozpocząć tego rodzaju pracę. W dwu kolejnych sesjach pierwszego dnia dość wyraźnie zarysowały się niedobory kompozycji programu. Wśród pięciu referatów była praca Anny Wasilewskiej dotycząca sytuacji w polskiej rejestracji dokumentów elektronicznych, a dopiero drugiego dnia pojawił się ogólny i zarazem porównawczy referat Jarosława Packa o problemach rejestracji elektronicznych dokumentów sieciowych, które są obecnie na całym świecie w centrum uwagi użytkowników sieci WWW. Gdyby te dwie wypowiedzi znalazły się obok siebie, albo przynajmniej w odwrotnej kolejności, uczestnicy VI Narady mieliby dogodniejsze warunki oceny stanu rzeczy w jednym z najmłodszych i bardzo jeszcze niedojrzałych ogniw naszej rejestracji narodowej. „Bibliografia Dokumentów Elektronicznych” ukazywała się najpierw jako wkładka do „Przewodnika Bibliograficznego” (2001–2008), a od 2009 r. jest ogniwem samodzielnym, tylko w dwoistej postaci elektronicznej – plików pdf i bazy danych. Bardzo dyskusyjne są w tym ogniwie kryteria doboru i selekcji, zwłaszcza pomijanie niektórych kategorii materiałów sieciowych20, których przede wszystkim dotyczył referat Jarosława Packa, uwzględniający również problematykę zmian w terminologii i typologii dokumentów elektronicznych. Te ogólne aspekty uzasadniały usytuowanie wspomnianego referatu w programie drugiego dnia wśród wystąpień o lokalnej problematyce, zwłaszcza w sąsiedztwie referatów Aliny Grochowskiej o pracach normalizacyjnych PKN w latach 2003–2008 oraz Marty Grabowskiej o relacjach między bibliografią i informatyką – rozważania metodologiczno-terminologiczne. W programie pierwszego dnia nie było żadnego wystąpienia o rejestracji bibliograficznej wydawnictw ciągłych, która z reguły była stale występującym tematem na krajowych naradach bibliografów. Jak należy interpretować tę zmianę? Czy są już uregulowane wszystkie problemy rejestracji w bbn? Czy zmalała ranga publikacji czasopiśmienniczych, czy rynek tych wydawnictw ustabilizował się? Czy też mamy do czynienia z „ucieczką” i cyfrowej postaci w CBN POLONA ok. 300 tys. rekordów, z czego drukowane tomy 1–11 obejmują 86 220 opisów, a baza z danymi t. 1–9 – 50 942 rekordy (wg http://www.bn.org.pl/katalogi-i-bibliografie/bibliografia-narodowa/bibliografia-polska-1901-1939; odczyt 10 VIII 2009). 20 Najwięcej zastrzeżeń budzić może pomijanie takich kategorii dokumentów, jak: raporty z prac naukowo-badawczych, normy i inne dokumenty normalizacyjne oraz dokumenty życia społecznego. Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb324 324 2009-11-23 09:11:24 KRONIKA 325 od trudności? Przykładem marginesowego potraktowania „gorących” aspektów rejestracji wydawnictw ciągłych może być włączenie kształtowanych dopiero zasad narodowej rejestracji elektronicznych czasopism, zwłaszcza takich, które istnieją tylko w sieciowej postaci on-line. Kryteria ich doboru i selekcji, dalekie od precyzji oraz pełności, znalazły się wśród zasad „Bibliografii dokumentów elektronicznych”, w której mają być rejestrowane „w wyborze wydawnictwa ciągłe publikowane w kraju z adresem redakcji i siedzibą wydawcy na terenie Polski”. Z referatów wygłoszonych pierwszego dnia Narady, z kilku względów trzeba zatrzymać się przy wiadomościach podanych przez Lidię Derfert-Wolf (z Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy) w referacie o rozwoju bazy BazTech. Jest to bowiem bardzo dobra charakterystyka procesu zmian sukcesywnie wprowadzanych w ciągu ostatniego 10-lecia dzięki zbiorowemu wysiłkowi i „trzymaniu ręki na pulsie” postępu technologii informacyjnych. Doprowadziły one do przekształcenia się tej bazy danych bibliograficznych w znacznie poszerzony funkcjonalnie system informacji sieciowej, już nie tylko o zawartości czasopism technicznych. Z metodycznego punktu widzenia łączą się te wiadomości najbardziej z referatem Danuty Urbańskiej pt. Polskie bibliografie dziedzin i zagadnień wobec nowych technologii informacyjnych z drugiego dnia Narady. BazTech jest przykładem pomyślnej, a zarazem charakterystycznej drogi rozwoju i przekształcania się bibliografii dziedzinowej w system różnorodnych informacji „ery sieciowej i cyfrowej”. W przypadku bazy BazTech – początkowym impulsem jej powstania była decyzja – podjęta pod presją coraz ostrzejszych kryteriów selekcji w ogólnej rejestracji narodowej BZCz – całkowitego wycofania z BZCz czasopism z zakresu nauk i praktycznych dziedzin techniki, a następnie zorganizowanie i stworzenie w trybie współdziałania wielu instytucji bazy danych o ich zawartości. W grupie referatów wygłoszonych drugiego dnia Narady, dotyczących bibliografii specjalnych, oprócz wspomnianych już wypowiedzi Jarosława Packa i Danuty Urbańskiej, zostały zaprezentowane sprawy bibliografii regionalnych (Sylwia Wesołowska i Adam Żurek) oraz bibliologicznej (Marzena Przybysz). Jedyne w swoim rodzaju było wystąpienie Adama Jachimczyka (z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach) na temat formatu danych ONIX (od ang. Online Information eXchange), stosowanego w środowisku księgarsko-wydawniczym. Format ten rozwijany w ostatnim dziesięcioleciu, może służyć w różnego rodzaju kontaktach systemów bibliotecznych z siecią dystrybucji nowości na rynku wydawniczym. Wydaje się, że mógłby spełniać pożyteczną rolę tzw. „narzędzia pomostowego” przy kontroli pełności wpływu egzemplarza obowiązkowego (monitowanie braków!). Ciekawym przykładem realizacji funkcji promocyjnych w działalności bibliograficznej jest prezentowana przez Adama Żurka multimedialna bibliografia Śląska. Problematyka bibliografii specjalnych w ujęciu referatów na VI Naradzie, choć prezentowana z wieloma ciekawymi aspektami, nie stworzyła syntetycznego obrazu ani wartych podkreślenia dokonań, ani też najważniejszych spraw, które w najbliższym czasie należałoby objąć staraniami o ich zaprojektowanie i realizację. Ta konstatacja dotyczy tyleż zadań BN, co i polskiej działalności bibliograficznej w całości. Dla przykładu – wśród szczegółowych zadań związanych teoretycznie z bieżącą bibliografią narodową pozostaje rejestracja publikacji urzędowych. Obecnie – wobec ustawicznego jeszcze kształtowania się w Polsce samorządności niescentralizowanej – ze wszech miar potrzebna byłaby rejestracja polskich publikacji samorządowych. Czy pod kierunkiem IB BN mogłyby podRoczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb325 325 2009-11-23 09:11:24 326 KRONIKA jąć się takiego zadania w praktyce nasze bibliografie terytorialne – regionalne i lokalne? Ich główna struktura oparta jest na podziale administracji terytorialnej, a to sprzyjałoby współpracy bibliotek publicznych z samorządami, zwłaszcza w świetle nałożonych na samorządy obowiązków informacyjnych, precyzowanych przez Ustawę o dostępie do informacji publicznej21. Niestety, obecnie żadna komórka w strukturze IB BN nie zajmuje się bibliografią terytorialną, co zapewne nie pozostaje bez wpływu na brak wielu cech systemowych w większości naszych bibliografii lokalnych i regionalnych. Ogólne referaty wygłoszone na VI Naradzie były w znaczącej części pragmatyczne w swojej wymowie, choć – jak to w dyscyplinach stosowanych – z konieczności miały ważne odniesienia do praktyki bibliograficznej. Przywołuję je tutaj, na zakończenie sprawozdania, z nadzieją, że dzięki temu uda mi się wyraźniej zaakcentować ich wagę i zachęcić do lektury. Liczę na to, że da się uniknąć przysłonięcia informacji o istnieniu tych wypowiedzi wieloma szczegółowymi sprawami praktycznymi, które zostały poruszone wcześniej w tym sprawozdaniu. Czynnikiem spajającym cztery tematy, zaliczone tutaj do referatów ogólnych, są wybrane przez autorów aspekty problematyki języka, występującej w dziedzinie bibliografii22. Dotyczą one zarówno tworzenia, jak i stosowania standardów terminologicznych dziedziny, reguł stosowania narzędzi językowych w praktyce bibliograficznej, nowych koncepcji zbliżenia elementów języka opisu danych bibliograficznych do języka użytkowników źródeł bibliograficznych, zwłaszcza w środowisku sieci WWW. Wspomniana już we wprowadzeniu wypowiedź J. Woźniak-Kasperek pt. Organizacja informacji w bibliografiach, zawiera cenne refleksje związane z ewolucją znaczenia wielu podstawowych pojęć w działaniach związanych z danymi bibliograficznymi23. Co bardzo istotne, i wyróżniające ten referat spośród innych, to zainteresowanie Autorki odniesieniami rozważanych spraw do punktu widzenia użytkownika, jego potencjalnych kompetencji, potrzeb, a zarazem upodobań. Pojęcie organizacja informacji (lepiej chyba byłoby – organizowanie!) wyjaśnia Autorka, jako „szczegółową metodykę” (s. 2) postępowania przy tworzeniu i wyszukiwaniu danych bibliograficznych, odnosząc się bezpośrednio do jej wybranych aspektów. Co bardzo ważne – podjęte wątki są rozwijane od tradycyjnej, klasycznej podstawy pojęciowo-terminologicznej do najnowszych rozwiązań lub propozycji dla praktyki. Pozostałe referaty mają dość ściśle określony tytułami zakres rozważań. Najbardziej dyskusyjne wydają się rozważania naukoznawcze Marty Grabowskiej, która w swoich refleksjach metodologiczno-terminologicznych pozostaje nazbyt daleko od głównych celów dwu dyscyplin o gruntownie odmiennych paradygmatach. Dobrze się stało, że nie zabrakło tych ogólnych referatów, one bowiem są pewną dokumentacją tego, że wokół dokonań praktycznych rozwija się również myśl akademicka związana z dziedziną bibliografii. Anna Sitarska 21 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej Dz.U. 2001, nr 112, poz. 1198. 22 Por. wymienione w przypisie 16 referaty Jadwigi Woźniak-Kasperek, Jarosława Packa, Aliny Grochowskiej i Marty Grabowskiej. 23 Autorka – jak sądzę – nawiązuje w kompozycji i ujęciu wybranego przez siebie tematu do wybitnej książki Elaine SVENONIUS, The Intellectual Foundation for Information Organization, Cambridge, Mass.: MIT Press 2000, 255 ss. (Digital libraries a. electronic publishing). Roczniki Biblioteczne 53/2009 © for this edition by CNS Roczniki bibl_53_imprimatur.indb326 326 2009-11-23 09:11:24
