Zwiększenie świadomości pacjentów w zakresie

Zwiększenie świadomości pacjentów w zakresie wiedzy
dotyczącej chorób dolnego odcinka układu moczowego.
Increasing patient awareness of knowledge on diseases of the lower urinary tract.
Choroby dolnego odcinka układu moczowego to jedne z częstszych schorzeń pojawiających
się wraz z wiekiem u mężczyzn, których dokuczliwe objawy pogarszają istotnie jakość życia. Wiedza
na ich temat jest czynnikiem przekładającym się na poprawę zgłaszalności się chorych do urologa, a
co za tym idzie na poprawę ogólnego zdrowia populacyjnego wśród mężczyzn.
W ramach programu edukacyjno-badawczego przeprowadzonego przez firmę Brass na
zlecenie firmy Gedeon Richter, mającym na celu zwiększenie świadomości pacjentów w zakresie
wiedzy dotyczącej chorób dolnego odcinka układu moczowego, edukowano grupę 29.390 mężczyzn
będących w trakcie terapii pod opieką poradni i gabinetów urologicznych. Wśród uczestników
dominowali pacjenci w wieku 62-72 lat, głównie mieszkańcy miast, z wykształceniem średnim.
Najczęściej przyczyną wizyty u urologa było męskie LUTS. Innymi powodami była obawa
przed rakiem stercza oraz podwyższone PSA. Niestety niektórzy mężczyźni nie dostrzegają objawów
choroby z dolnego odcinka układu moczowego lub je lekceważą, a jedyną przyczyną ich zgłoszenia się
do lekarza urologa była namowa przez bliskie mu osoby (Ryc. 1)
Ryc. 1 Przyczyny, z powodu których chory się zgłosił.
Ogólnie mężczyźni w Polsce reprezentują niski poziom wiedzy na temat chorób stercza i
metod ich leczenia. Zaledwie co 8 mężczyzna bierze udział w odpowiednich badaniach
profilaktycznych. Łagodny rozrost gruczołu krokowego jest chorobą populacyjną mężczyzn po 60.
roku życia. Szacuje się, że choruje na nią co drugi mężczyzna w 6. dekadzie życia, natomiast jedynie
co piaty osiemdziesięciolatek nie ma objawów wskazujących na łagodny rozrost gruczołu krokowego
(ŁRGK).
Zainteresowanie edukacją chorych na temat ŁRGK i pozostałych chorób z dolnego odcinka
układu moczowego zarówno u pacjentów jak i urologów jest wciąż bardzo duże. Obie grupy
dostrzegają pozytywne efekty takich działań. Większość chorych chce mieć wpływ na swój proces
leczenia a przez to wyraża chęć zdobywania wiedzy na temat swoich chorób. Dlatego też część
chorych przyniosła na rozmowę edukacyjną wyniki badań, którym poddali się sami lub na zlecenie
lekarza pierwszego kontaktu. Ponad 30% edukowanych przyniosło wyniki badania ogólnego moczu i
posiew moczu. Blisko połowę mniej liczna grupa dostarczyła wyniki pomiaru poziomu kreatyniny.
Najwięcej edukowanych (53,7%) przyniosło wyniki badania poziomu PSA a 28,7 % zgłosiło się na
wizytę edukacyjną z wynikiem badania USG (Ryc. 2)
Ryc. 2 Czy chory przyniósł wyniki badań.
Raport z programu edukacyjno-badawczego wykazał, że pełną wiedzą na temat chorób z
dolnego odcinka dróg moczowych wykazało się zaledwie 13,6% pacjentów. Brak wiedzy na temat
choroby odnotowano aż u 23,0% ankietowanych pacjentów. Natomiast ponad połowa
ankietowanych chorych posiadała częściową wiedzę. Brak wiedzy na temat choroby częściej
wskazany był przez lekarzy u osób starszych. Przeciętny wiek (mediana) takiej osoby to 69 lat,
podczas gdy przeciętny wiek (mediana) osoby posiadającej pełną wiedzę wynosiła 63 lata.
Zdobyte wykształcenie chorego przekłada się na jego chęć edukacji na temat swoich
schorzeń. Odsetek świadomych chorych był największy wśród pacjentów z wykształceniem wyższym,
a najniższy wśród pacjentów z wykształceniem podstawowym (Ryc. 3). Zaobserwowano także
zależność pomiędzy stopniem wiedzy pacjenta a jego miejscem zamieszkania. Mieszkańcy dużych
miast (powyżej 100.000 mieszkańców) są bardziej wyedukowani. Przeciwieństwem nadal jest wieś,
gdzie aż u 42,0% badanych stwierdzono braki wiedzy na temat choroby. Próbą uzasadnienia tego
wniosku może być fakt dostępności tych obu grup pacjentów do lekarzy specjalistów z dziedziny
urologii.
Ryc. 3 Wiedza pacjentów na temat choroby a wykształcenie
Pomimo przeprowadzonej edukacji chorego przez lekarza urologa na temat chorób z dolnego
odcinka dróg moczowych zdecydowana większość z nich (80,7%) potrzebuje wciąż dodatkowych
informacji na temat swojej choroby i metod jej leczenia. Ponad połowa edukowanych, posiadających
według zadanych kryteriów pełną wiedzę, potrzebuje jeszcze więcej informacji na temat swojej
choroby i jej leczenia. Aż 70,6% pacjentów oczekuje bezpośredniej rozmowy z lekarzem urologiem.
Blisko połowa chorych chciałaby otrzymać ulotkę informacyjną. Natomiast chęć edukacji poprzez
program TV wskazano w 18,6% przypadków. Zaledwie co 10 pacjent oczekuje pomocy dydaktycznych
w formie strony internetowej. Na podstawie powyższych danych wnioskować można, że treść
przekazywana pacjentowi jest zbyt ogólna i niewystarczająca lub niezrozumiała dla coraz bardziej
zainteresowanego leczeniem chorego. Stanowi to dla nas lekarzy wyzwanie, któremu musimy
sprostać, jeśli chcemy zachować autorytet.
Ponad 55% ankietowanych pacjentów poddanych edukacji uważała, że okresowe badania
gruczołu krokowego chorych z dolegliwościami LUTS pozwalają na rozpoczęcie leczenia w
odpowiednim momencie, prewencję powikłań oraz redukują konieczności leczenia operacyjnego.
Ponad połowa ankietowanych pacjentów zdawała sobie sprawę, że okresowe badania gruczołu
krokowego, nawet jeśli nie wystąpiły dolegliwości dolnych dróg moczowych, przeciwdziałają
przeoczeniu raka prostaty w początkowych fazach rozwoju. Niepokoi natomiast fakt, że aż ponad
13% uczestników nie zgadza się z tymi opiniami, pomimo odbytej edukacji.
Warto zwrócić uwagę, że zaawansowany wiek chorych utrudnia nieco ich edukację i wymaga
większego zaangażowania ze strony edukatora. Niezwykle istotną rolę w tym procesie odgrywa
komunikacja lekarz–pacjent. Bardzo ważny jest język i używana terminologia, którą często należy
dostosowywać do możliwości percepcyjnych chorego.
Zwiększenie świadomości pacjentów na temat własnej choroby znacznie ułatwia późniejszą
współpracę z nimi. Chory wyedukowany nie przerywa stosowania zaordynowanych leków, dba o
ciągłość terapii, zdaje sobie sprawę z konsekwencji jej przerwania i świadomie decyduje się na
ewentualne leczenie zabiegowe. W ten sposób zyskujemy partnerów rozumiejących chorobę, jej
skutki oraz cele stosowanej terapii. Edukacja mężczyzn na temat schorzeń dolnych dróg moczowych
oraz monitorowanie efektów przeprowadzonej edukacji są niezwykle ważne, konieczne i powinny
być na stałe wdrożone jako jeden z elementów procesu leczniczego. Jej efekty długoterminowe
najprawdopodobniej wpłyną pozytywnie na zdrowie męskiej populacji Polaków. Potwierdzeniem
mogą być wyniki omawianego programu. W ramach przeprowadzonych badań u zdecydowanej
większości pacjentów (78,3%) wstępnie rozpoznano łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH). U co
10 pacjenta zdiagnozowano raka prostaty (CaP).
Edukacja pacjentów to proces zmieniania ich wiedzy, postaw i umiejętności oraz
oddziaływania na ich zachowanie w celu utrzymania lub poprawy zdrowia. Z punktu widzenia
pacjenta, najważniejszą osobą, która powinna uczyć o zdrowiu i chorobie jest lekarz. Działania
edukacyjne powinny charakteryzować się partnerskim traktowaniem się przez obie strony,
respektowaniem wartości, preferencji i potrzeb pacjenta, uwzględniać kontekst społecznoekonomiczny chorego oraz angażować go w proces podejmowania decyzji terapeutycznych i
zachęcać do aktywnego udziału w leczeniu. Prawidłowo przeprowadzona edukacja powinna
wyzwalać poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie, łagodzić lęk i strach przed chorobą,
zapewnić zarówno szeroką, rzetelną informację jak i profesjonalne wsparcie emocjonalne. Edukacja
pacjentów przynosi wymierne korzyści zarówno w sferze klinicznej jak i społecznej, pomaga chorym
w radzeniu sobie z własnymi problemami zdrowotnymi, wpływa dodatnio na ich satysfakcję,
samopoczucie i proces leczenia. Z tego powodu uznawana jest za integralną część dobrej jakościowo
opieki zdrowotnej i dlatego stanowi od lat jedno z ważnych wyzwań dla polskiego systemu ochrony
zdrowia.
Na podstawie raportu końcowego z programu edukacyjno-badawczego „Zwiększenie
świadomości pacjentów w zakresie wiedzy dotyczącej chorób dolnego odcinka układu moczowego.”
firmy Brass.
opracował:
dr n. med. Artur Gibas, specjalista urolog, FEBU,
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Gdańsk.