Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród pacjentek i żeńskiego
Transkrypt
Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród pacjentek i żeńskiego
PRACE ORYGINALNE Karolina CHMAJ-WIERZCHOWSKA Joanna BUKS Beata PIÊTA Tomasz OPALA Rozpowszechnienie palenia tytoniu wród pacjentek i ¿eñskiego personelu medycznego Dissemination of smoking tobacco among patients and female medical personnel Katedra Zdrowia Matki i Dziecka Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpital Kliniczny Dyrektor Szpitala: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Opala Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Opala Dodatkowe s³owa kluczowe: nikotyna uzale¿nienie palenie tytoniu personel medyczny Additional key words: nicotinism addition tobacco smoking medical staff Adres do korespondencji: Dr Karolina Chmaj-Wierzchowska Katedra Zdrowia Matki i Dziecka Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 60-535 Poznañ, ul. Polna 33 Tel. 61 841 92 73; faks: 61 841 92 88 e-mail: [email protected] Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10 Wstêp: Za pocz¹tek pandemii palenia tytoniu uznaje siê XIX i XX wiek, a prognozy co do jego ograniczenia wydaj¹ siê pesymistyczne. Obecnie na wiecie notuje siê 1,2 miliarda palaczy tytoniu, co stanowi 1/3 ca³ej populacji. Cel pracy: Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia tytoniu wród kobiet bez wykszta³cenia medycznego i z wykszta³ceniem medycznym. Materia³ i Metoda: Badanie przeprowadzono metod¹ sonda¿u diagnostycznego, technik¹ ankiety zawieraj¹cej 15 autorskich pytañ, w okresie od lutego do maja 2009 roku, wród 328 kobiet. Ankietowane, do celów statystycznych, zosta³y zakwalifikowane do dwóch grup badawczych. Grupê I. stanowi³o 156 pacjentek bez wykszta³cenia medycznego. Grupa II. to 172 kobiety z wykszta³ceniem medycznym, bez schorzeñ wspó³istniej¹cych. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki: W grupie I (n=156) rednie BMI wynosi³o 23,5±3,3 kg/m2 . Wród kobiet nie pal¹cych 35,9 % pali³o w przesz³oci rednio 14 papierosów dziennie przez okres oko³o 9 lat. Corocznym badaniom kontrolnym poddaje siê 80% respondentek. W grupie II (n=172) rednie BMI w kg/m2 wynosi³o 21,9±2,0. Wród kobiet nie pal¹cych 20,3 % pali³o w przesz³oci, rednio oko³o 9-10 papierosów dziennie, przez rednio 8,5 roku. Wizyty kontrolne jeden raz do roku przeprowadza 91% kobiet. Wnioski: Z przeprowadzonych przez nas badañ mo¿emy przypuszczaæ, ¿e wród badanej populacji nast¹pi³a tzw.: moda na niepalenie. Introduction: The beginning of tobacco smoking pandemic is alleged to be dated in the 19th and 20th century and forecasts for its limitation is rather pessimistic. Currently in the world tobacco smokers stand for 1,2 billion people which is one third of the total population. Aim of the thesis: The aim of the current thesis was assessment of popularization of smoking tobacco habit among women with and without medical education. Material and method: The study has been performed in the form of a survey based on a questionnaire comprised of fifteen original questions in the period of February - May 2009 among 328 women. For the purpose of this study the respondents were divided into two groups. Group 1 has been formed of 156 patients without medical education whereas group 2 contained 172 women with medical education with no coexisting diseases. The results were statistically analyzed. Results: In group 1 (n=156) medium BMI was 23,5±3,3kg/ m2. Among non-smoking women 35,9% of them used to smoke 14 cigarettes a day for the period of approximately 9 years. 80% of the respondents undergo annual control tests. In group 2 (n=172) medium BMI was 21,9±2,0kg/ m2. Among non-smoking women 20,3% of them used to smoke 9-10 cigarettes a day for the period of approximately 8.5 years. 91% of the respondents undergo annual control tests. Conclusions: The present study brings a conclusion that among the tested population appeared a "nosmoking fashion" Wstêp Krzysztof Kolumb odkrywaj¹c 12 padziernika 1492 roku nieznan¹ wyspê San Salvador i otrzymuj¹c tytoñ nie przypuszcza³, ¿e podarowana przez Indian rolina stanie siê przyczyn¹ wiatowej pandemii palenia tytoniu. Skonstruowanie w 1881 roku pierwszego papierosa doprowadzi³o do wyranego wzrosty konsumpcji papierosów i za pocz¹tek pandemii palenia tytoniu uznaje siê XIX i XX wiek. Niestety po 500 latach choroby odtytoniowe sta³y siê przyczyn¹ co 10 zgonu na wiecie a prognozy co do jego ograniczenia wydaj¹ siê pesymistyczne [6,8]. Obecnie na wiecie notuje siê 1,2 miliarda palaczy tytoniu, co stanowi 1/3 ca³ej populacji. Najwiêkszy odsetek palaczy ¿yje w krajach rozwijaj¹cych siê, z czego 360 milionów w Chinach [8]. W Polsce przyjmuje siê, ¿e a¿ 33% osób doros³ych to czynni palacze, z czego 40% to mê¿czyni, a 25% to kobiety. Odnotowuje siê, ¿e w Polsce z powodu palenia tytoniu umiera oko³o 60 tys. mê¿czyzn i a¿ 10 tys. kobiet. W 1990 roku rednia utrata d³ugoci ¿ycia z powodu pa- 883 lenia tytoniu wynosi³a 17 lat [2]. Niedawno opublikowane wyniki badañ epidemiologicznych oraz prognozy na 2020 rok wskazuj¹, ¿e z powodu chorób odtytoniowych umrze oko³o 10 milionów osób, co oznacza, ¿e choroby odtytoniowe stan¹ siê przyczyn¹ co 3 zgonu na wiecie [8]. Pomimo ogromnego postêpu nauki, wdro¿onej profilaktyki i wielu kampanii antynikotynowych oraz leczenia, palenie tytoniu jest nadal ogromnym problemem spo³ecznym a zarazem plag¹ wspó³czesnej medycyny. Kto jest dotkniêty problemem nikotynizmu? Jest to niew¹tpliwie problemem spo³eczny, dotycz¹cy wszystkich rodowisk, w tym równie¿ pracowników s³u¿by zdrowia [2,5]. Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wród kobiet bez wykszta³cenia medycznego i z wykszta³ceniem medycznym - pracowników s³u¿by zdrowia. Materia³ i metoda Badanie przeprowadzono metod¹ sonda¿u diagnostycznego, technik¹ ankiety zawieraj¹cej 15 autorskich pytañ, w okresie od lutego do maja 2009 roku, wród 328 kobiet. Na pytania zawarte w ankiecie odpowiada³a losowo wybrana grupa respondentek powy¿ej 18. roku ¿ycia (nieciê¿arne pacjentki oraz ¿eñski personel medyczny Ginekologiczno-Po³o¿niczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Ankietowane, do celów statystycznych, zosta³y zakwalifikowane do dwóch grup badawczych. Grupê I. stanowi³o 156 pacjentek, (redni wiek w latach 36,0±9,6; mediana Me=31,5) bez wykszta³cenia medycznego. By³y to pacjentki poradni przyszpitalnej, które zg³osi³y siê na kontrolne badanie ginekologiczne, bez chorób gruczo³u piersiowego w wywiadzie. Grupa II. to 172 kobiety (redni wiek w latach 31,8±7,5; Me=30,5) z wykszta³ceniem medycznym, bez schorzeñ wspó³istniej¹cych. Wyniki W grupie I (n=156) rednie BMI wynosi³o 23,5±3,3 kg/m2. Wród kobiet nie pal¹cych 35,9 % pali³o w przesz³oci rednio 14 papierosów dziennie przez okres oko³o 9 lat. Corocznym badaniom kontrolnym poddaje siê 80% respondentek. Comiesiêczne badanie piersi przeprowadza grupa 33 kobiet a 48 nie wykonuje samokontroli gruczo³ów piersiowych. Poród 90 kobiet, które rodzi³y (jeden poród u n=39, dwa i wiêcej porodów u n=51) 18 z nich nie karmi³o dziecka piersi¹, a wród 72 karmi¹cych rednia d³ugoæ karmienia naturalnego wynosi³a 4,1 miesiêcy. Pierwsze dziecko rodzi³y maj¹c rednio 22,5 lat. Z wywiadu poronienie wystêpowa³o u 36 kobiet (jedno u n=24, dwa lub wiêcej u n=12). Antykoncepcjê stosuje 51 respondentek (tabletki n=24, 3 kobiety maj¹ za³o¿on¹ wk³adkê domaciczn¹ a 24 stosuj¹ inne metody antykoncepcji). Pozosta³¹ charakterystykê grupy zawarto w tabelach I i II. W grupie II (n=172) rednie BMI w kg/ m2 wynosi³o 21,9±2,0. Wród kobiet nie pal¹cych 20,3 % pali³o w przesz³oci, rednio oko³o 9-10 papierosów dziennie, przez rednio 8,5 roku. Wizyty kontrolne jeden raz do roku przeprowadza 91% kobiet. Comiesiêczne badanie piersi wykonuj¹ 62 kobiety a 22 nie przeprowadza samokontroli gruczo³ów piersiowych. Poród 80 kobiet, które rodzi³y (jeden poród u n=36, dwa i wiêcej porodów u n=44) tylko 4 nie karmi³y dziec- 884 Tabela I Charakterystyka grup. Characteristic of groups. Charakterystyka Grupa I (n=156) Wiek [lata] BMI (masa/wzrost2 ) [kg/m2] Pierwsza miesi¹czka (rok ¿ycia) D³ugoæ cyklu (dni) D³ugoæ krwawienia (dni) Wykszta³cenie Zawodowe rednie Wy¿sze zawodowe Wy¿sze Miejsce zamieszkania < 5.000 mieszkañców 5.001-50.000 50.001-100.000 >100.001 Stan cywilny Panna Mê¿atka Rozwódka Wdowa Liczebnoæ grupy Grupa II (n=172) 36,0±9,6 23,5±3,3 13,2±1,3 28,9±2,9 5,6±1,1 31,8±7,5 21,9±2,0 13,3±1,1 28,9±1,8 5,0±1,2 33 (21,2%) 93 (59,6%) 6 (3,8%) 24 (15,4%) 0 (0,0%) 18 (10,5%) 108 (62,8%) 46 (26,7%) 30 (19,3%) 33 (21,1%) 33 (21,1%) 60 (38,5%) 30 (17,4%) 30 (17,4%) 14 (8,2%) 98 (57,0%) 33 (21,1%) 99 (63,5%) 15 (9,6%) 9 (5,8%) 84 (48,8%) 78 (45,4%) 8 (4,7%) 2 (1,2%) Tabela II Charakterystyka zachowañ zdrowotnych w poszczególnych grupach. The characteristic of health behaviours in individual groups. Liczebnoæ grup Charakterystyka Grupa I (n=156) Grupa II (n=172) Palenie papierosów Nie pali papierosów Palenie 1-15 sztuk/dzieñ 16-30 sztuk/dzieñ 39/156 117 36 3 24/172 148 16 8 Aktywnoæ fizyczna Nie uprawia sportu Czêciej ni¿ raz w tyg. Raz w tyg. Raz na dwa tyg. Raz w miesi¹cu 69/156 87 36 30 3 0 110/172 62 40 34 20 16 Spo¿ywanie alkoholu Nie spo¿ywa 105/156 51 138/172 34 ka piersi¹. rednia d³ugoæ naturalnego karmienia wynosi³a 6,6 miesiêcy. Pierwsze dziecko kobiety rodzi³y maj¹c rednio 24,4 lat. Z wywiadu jedno poronienie wyst¹pi³o u 22 kobiet. Antykoncepcjê stosuje 96 respondentek (tabletki n=38, 6 kobiet ma za³o¿on¹ wk³adkê domaciczn¹ a 52 stosuj¹ inne metody antykoncepcji). Pozosta³e dane prezentuj¹ tabele I i II. Dyskusja Od 1.05.1996 roku w Polsce obowi¹zuje Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Artyku³ 5 wy¿ej wymienionej ustawy zabrania palenia wyrobów tytoniowych na terenie zak³adów opieki zdrowotnej poza pomieszczeniami wyodrêbnionymi i odpowiednio przystosowanymi [10]. Z kolei celem badañ ¯o³nierczuk-Kieliszek i wsp. [11] by³o ustalenie m.in. intensywnoci palenia tytoniu przez pacjentów i personel zak³adów opieki zdrowotnej. Otó¿ 30,3% badanych mê¿czyzn i 20,5% kobiet pali³o codziennie (najni¿szy odsetek stwierdzono wród pacjentów szpitala, a najwy¿szy wród pacjentów przychodni). Personel szpitala by³ w Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10 najwiêkszym stopniu przeciwny istniej¹cym ograniczeniom palenia na terenie zak³adów opieki zdrowotnej. A¿ 60% palaczy pali³o papierosy przebywaj¹c w obrêbie szpitala lub przychodni, w tym 22,5% pali³o tak¿e poza wyznaczonymi do tego celu miejscami [11]. Wiele z negatywnych skutków nara¿enia na dym tytoniowy ustêpuje po zaprzestaniu palenia. Zatem uzasadnionym wydaje siê byæ wdra¿anie akcji uwiadamiaj¹cych zagro¿eñ jakie wynikaj¹ z ekspozycji na bierne palenie. Dym tytoniowy zawiera ponad 4300 zwi¹zków chemicznych, toksycznych, mutagennych i teratogennych. Udowodniono, ¿e ponad 60 substancji ma dzia³anie karcynogenne [2]. Wed³ug definicji Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) palenie tytoniu jest chorob¹ przewlek³¹, opisan¹ w Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób [9]. Dlatego pal¹ce i nara¿one na dym tytoniowy rodowisko medyczne nale¿y do szczególnej grupy, wiadomych zagro¿eñ i konsekwencji zdrowotnych, palaczy. Czy jednak palenie papierosów jest bardzo rozpowszechnione wród pracowników s³u¿by zdrowia? Badania przeprowadzone przez K. Chmaj-Wierzchowska i wsp. Kazdepkê-Ziemiñsk¹ i wsp. [7] dowiod³o, ¿e palenie papierosów w s³u¿bie zdrowia jest zjawiskiem ogólnie powszechnym. Osoby pal¹ce stanowi³y 29% co by³o zgodne ze wiatowymi danymi. W przeprowadzonych badaniach wykazano, ¿e wiêkszy odsetek palaczy obserwuje siê wród ni¿szego personelu jak równie¿ osoby czêciej pal¹ce wywodz¹ siê ze rodowisk obci¹¿onych nikotynizmem. Na uwagê zas³uguje równie¿ fakt, ¿e odsetek pal¹cych po³o¿nych i pielêgniarek jest porównywalny z odsetkiem pal¹cych kobiet z ca³ej populacji [7]. Wród personelu medycznego wed³ug Kaplana i wsp. [3,4] 44.8% pielêgniarek oraz 35% lekarek wypala oko³o 20 papierosów w ci¹gu ka¿dego dnia [3,4]. Natomiast na podstawie naszych danych z kwestionariusza, mo¿emy wnioskowaæ, ¿e wród badanej populacji nast¹pi³a jednak moda na niepalenie (85% ankietowanych po³o¿nych i lekarek wobec 75% kobiet z grupy kontrolnej deklarowa³o niepalenie). Odsetek ankietowanych, niepal¹cych kobiet, jest wy¿szy ni¿ w grupie ankietowanych pulmonologów [1]. Z badania sonda¿owego, przeprowadzonego w 2006 roku podczas XXIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Chorób wynika, ¿e palaczami by³o 11,3% badanych (13,8% mê¿czyzn i 10% kobiet), 25,1% stanowili byli palacze a nigdy nie pali³o 63,6% lekarzy [1]. Z obserwacji Kawada i wsp. [6] wynika tak¿e, ¿e byli palacze czêciej, regularnie uprawiaj¹ sport ni¿ osoby pal¹ce [6]. Z naszych danych wynika, ¿e aktywnoæ fizyczna podejmowana by³a czêciej wród pracowników medycznych (64%) i oparta by³a na bardziej intensywnych zajêciach typu aerobik lub p³ywanie. Natomiast wród pacjentek poradni (44,2%) preferowane by³o Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10 raczej spacerowanie. Niestety z naszych danych wynika, ¿e oko³o 30,6% pacjentek kontroluje regularnie piersi a samodzielne badanie gruczo³ów piersiowych, regularnie jeden raz w miesi¹cu, przeprowadza 41,3% kobiet z wykszta³ceniem medycznym. Natomiast, wród pracowników medycznych, na podstawie obserwacji Kulika i wsp. [8] wynika, ¿e tylko 24% pielêgniarek przeprowadza regularn¹, comiesiêczn¹ samokontrolê piersi [8]. Wy¿szy odsetek comiesiêcznych badañ zaobserwowano wród 55.7% po³o¿nych [3] oraz 64.1% lekarek- ginekologów i po³o¿ników [4]. wiadomoæ regularnoci wykonywania ginekologiczne i cytologiczne wykonywane s¹ doæ regularnie, przez 80% pacjentek i 91% kobiet sporód personelu medycznego, corocznie. Ograniczanie palenia papierosów a zarazem ekspozycji na dym tytoniowy i nara¿enie na bierne palenie w rodowisku pracy jakim jest szpital czy poradnia przyszpitalna, przez personel medyczny, ma szczególne znaczenie. Z jednej strony, problem ten dotyczy ochrony zdrowia i wzorców prezentowanych pacjentom. Z drugiej strony problem palenia tytoniu ma te¿ aspekt ekonomiczny, zwi¹zany m.in. z kosztami czasu pracy traconego na palenie, czêstszymi zwolnieniami w przypadku choroby odtytoniowej, zwiêkszonym ryzykiem wypadków i zagro¿enia po¿arem. Wnioski 1. Z przeprowadzonych przez nas badañ mo¿emy przypuszczaæ, ¿e wród badanej populacji nast¹pi³a tzw.: moda na niepalenie. 2. Z obserwacji wynika, ¿e badania ginekologiczne i cytologiczne wykonywane s¹ doæ regularnie, przez 80% pacjentek i 91% kobiet sporód personelu medycznego, corocznie. Pimiennictwo 1. Czajkowska-Malinowska M., Ciesielska A., Kru¿a K. i wsp.: Rozpowszechnienie palenia tytoniu i postawy wobec palenia wród polskich pneumonologów. Pneumonol. Alergoz. Pol. 2008, 76, 148. 2. Jêdrzejewska B., Kalinowski P.: Rola pracowników ochrony zdrowia w profilaktyce na³ogu palenia tytoniu. Wiad. Lek. 2001, 1, 190. 3. Kaplna B., Yogev Y., Fisher M. et al.: Self-health attitudes and practices of obstetrics and gynecology nurses in Israel. Clin. Exp. Obstet. Gynecol. 2002, 29, 115. 4. Kaplna B., Yogev Y., Sulkes J. et al.: Attitude towards health and hormone therapy among female obstetrician-gynecologists in Israel. Maturitas. 2002, 43, 113. 5. Kara-Perz H., Perz S., Popow M. i wsp.: Czynne i bierne nara¿enie na dym tytoniowy cz³onków zespo³u ratownictwa medycznego. Przegl. Lek. 2008, 65, 600. 6. Kawada T.: Comparison of daily life habits and health examination data between smokers and ex-smokers suggests that ex-smokers acquire several healthy - lifestyle practices. Arch. Med. Res. 2004, 35, 329. 7. Kazdepka-Ziemiñska A., Jagielska I., Janicki R. i wsp.: Rozpowszechnienie palenia tytoniu wród pracowników Kliniki Po³o¿nictwa i Chorób Kobiecych Collegium Medicum w Bydgoszczy. Przegl. Lek. 2010, 77, 983. 8. Kulik T.B., Skorzyñska H., Rudnicka-Drozak E. et al.: Prophylaxis of breast cancer among nurses in health care settings in the city of Lublin. Ann. Univ. Mariae. Curie Sklodowska. 2003,58,208. 9. Pirogowicz I., Szerszeñ M., Gwiazda E. i wsp.: Palenie papierosów przez personel medyczny i ocena tego problemu przez pal¹cych i niepal¹cych pacjentów. Przegl. Lek. 2008, 65, 595. 10. Zieliñski J.: Obci¹¿enia wynikaj¹ce z palenia tytoniu. Pneumonol. Alergol. Pol. 2008,76, 170. 11. ¯o³nierczuk-Kieliszek D., Kulik T., Chemperek E. i wsp.: Postawy pacjentów i personelu medycznego wobec palenia tytoniu na terenie zak³adów opieki zdrowotnej. Zdrow. Publiczne 2006, 116, 255. 885