Analiza wpływu palenia papierosów na występowanie wybranych

PRACE ORYGINALNE
Magdalena DOROSZYÑSKA-TOMCZYK
Analiza wp³ywu palenia papierosów na
wystêpowanie wybranych chorób g³owy i szyi
Analysis of the influence of nicotynism on selected
diseases of the head and neck
Katedra i Klinika Otolaryngologii
Collegium Medicum w Bydgoszczy
Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu
Kierownik:
Prof. dr hab. med. Henryk KaŸmierczak
Dodatkowe s³owa kluczowe:
tytoñ
palenie papierosów
choroby g³owy i szyi.
Additional key words:
tobacco
cigarette smoking
head and neck diseases
Palenie tytoniu jest nadal aktualnym problemem spo³ecznym. Polska
znajduje siê w czo³ówce pañstw o najwy¿szym zu¿yciu tytoniu. Celem pracy jest ocena palenia papierosów jako
czynnika ryzyka wystêpowania wybranych chorób g³owy i szyi. Analizie poddano 387 dokumentacji medycznych.
W grupie tej by³o 187 chorych z nowotworami z³oœliwymi, 68 ze stanami
przedrakowymi, 40 z nowotworami ³agodnymi gruczo³ów œlinowych oraz 92
z przewlek³ym zapaleniem zatok
obocznych nosa.
Cigarette smoking is still an actual
problem. Poland has a leading position in consumption of cigarettes. The
aim of this research is analysis of morbidity risk factors of selected neck and
head diseases. In our study we examined 387 patients. Among these patients were 187 patients with malignant
tumors, 68 with pre-cancer diseases,
40 with nonmalignant neoplasms of
the salivary gland and 92 patients with
chronic sinusitis.
Wstêp
Palenie tytoniu jest jednym z g³ównych
czynników ryzyka chorób uk³adu oddechowego. Na ca³ym œwiecie w 2000 roku na
skutek palenia, zmar³o 4,2 miliona ludzi.
Prognozy wskazuj¹, ¿e liczba ta wzroœnie
ponad dwa razy w latach 2025-2030 i wyniesie oko³o 10 milionów. W krajach Unii
Europejskiej w zwi¹zku z nikotynizmem
rocznie ginie 650 tysiêcy jej mieszkañców.
W Polsce zu¿ycie wyrobów tytoniowych
jest jednym z wiêkszych w skali ca³ego œwiata. Aktualnie do regularnego palenia papierosów przyznaje siê oko³o 44% mê¿czyzn i
25% kobiet. £¹cznie daje to zastraszaj¹c¹
liczbê 10 milionów polaków uzale¿nionych
od tytoniu. Z powodu chorób tytoniozale¿nych w Polsce rocznie umiera 70 tysiêcy
osób. Przygnêbiaj¹cy staje siê fakt, kiedy
uzmys³owimy sobie, ¿e mo¿na zapobiec
drastycznym statystykom, eliminuj¹c czynnik ryzyka, jakim jest tytoñ.
nie spe³nia³o jednoczeœnie obu wy¿ej wymienionych kryteriów, albo ¿adnego z nich.
W grupie kobiecej licz¹cej 34 osoby, pali³o 29, co
stanowi 85,2%. Wœród pacjentek pal¹cych 12 z nich pali³o
ponad 20 lat, 20 i wiêcej papierosów dziennie. Stanowi
to 35,2% w ca³ej badanej grupie ¿eñskiej. Siedemnaœcie osób spe³nia³o tylko jedno z kryteriów lub ¿adnego
z nich.
Wiek pacjentów waha³ siê od 39 do 82 lat, przy czym
œrednia wieku wœród mê¿czyzn wynosi³a 58,9 lat, zaœ
wœród kobiet 56,5 lat.
W ca³ej grupie licz¹cej 187 osób z nowotworem z³oœliwym regionu g³owy i szyi rozpoznano 98 raków krtani.
Stanowi to 52,4 %, czyli ponad po³owê wszystkich nowotworów z³oœliwych regionu g³owy i szyi. Wœród mê¿czyzn raka krtani wykryto w 89 przypadkach, co stanowi
58,1%. W grupie kobiecej licz¹cej 34 osoby z rozpoznanym nowotworem z³oœliwym, odnotowano 9 przypadków
raka krtani, co daje 26,4%.
Nowotwór z³oœliwy jamy ustnej stwierdzono u 18
pacjentów, co odpowiada 9,6%; u 9 mê¿czyzn i u 9 kobiet. W ka¿dej grupie uwzglêdniaj¹cej p³eæ stanowi³o to
odpowiednio 5,8% i 26,4%. Rak gard³a z uwzglêdnieniem trzech piêter rozpoznano w 26 przypadkach na 187
innych nowotworów z³oœliwych. Wœród 153 mê¿czyzn
pierwszej grupy u 20 rozpoznano raka gard³a; przy czym
u 12 chorych zajmowa³ czêœæ ustn¹, czyli piêtro œrodkowe, a u 8 gard³o dolne. Stanowi to odpowiednio 7,8% i
5,2%. Wœród 34 kobiet odnotowano 1 przypadek raka
gard³a zlokalizowanego w czêœci nosowej, 3 w czêœci
ustnej oraz 2 gardle dolnym. Udzia³ procentowy przedstawia siê nastêpuj¹co: 2,94%, 8,82% i 5,88%.
Nowotwory z³oœliwe w obrêbie gruczo³ów œlinowych
rozpoznano w 8 przypadkach na 187 osób nale¿¹cych
do pierwszej grupy, co stanowi 4,27%. Wœród mê¿czyzn
odnotowano 3 przypadki nowotworu z³oœliwego, z czego 2 zlokalizowane w obrêbie œlinianki przyusznej i jeden w œliniance pod¿uchwowej. W grupie ¿eñskiej nowotwór z³oœliwy gruczo³ów œlinowych wyst¹pi³ w 5 przypadkach, przy czym 2 umiejscowione w przyusznicy a 3
w œliniance pod¿uchwowej. Analizuj¹c udzia³ procentowy wystêpowania nowotworu z³oœliwego gruczo³ów œlinowych z uwzglêdnieniem p³ci przedstawia siê nastêpuj¹co: 1,96% wœród mê¿czyzn i 14,7% u kobiet. Odnotowano równie¿ po jednym przypadku nowotworu z³oœliwego nosa. W ca³ej grupie stanowi to oko³o 1%, zaœ w
Materia³ i metody
Adres do korespondencji:
Magdalena Doroszyñska-Tomczyk
Katedra i Klinika Otolaryngologii
Collegium Medicum
Szpital Uniwersytecki
ul. M.C. Sk³odowskiej 9
85-094 Bydgoszcz
Tel.: (+52) 585 47 10
e-mail: [email protected]
642
Analizie poddano dokumentacjê chorych leczonych
w Klinice Otolaryngologii CM UMK z 2006 r. Do badania
zakwalifikowano 387 pacjentów; 267 mê¿czyzn i 120
kobiet. Analizowano korelacjê pomiêdzy u¿ywaniem tytoniu a wystêpowaniem niektórych chorób w obrêbie g³owy i szyi. Jako kryterium przyjêto czas palenia wynosz¹cy ponad 20 lat oraz iloœæ dziennie wypalanych papierosów wynosz¹cy minimum 20. Pacjentów zakwalifikowano do jednej z czterech nastêpuj¹cych grup stanów chorobowych:
1. Nowotwory z³oœliwe g³owy i szyi.
2. Stany przedrakowe g³owy i szyi.
3. Przewlek³e zapalenie zatok obocznych nosa
ze wspó³istniej¹c¹ astm¹ lub bez.
4. Nowotwory ³agodne gruczo³ów œlinowych.
W pierwszej analizowanej grupie znajdowa³o siê
187 osób. Ze 153 mê¿czyzn - 146 pali³o papierosy, co
stanowi 95,4%. 111 z nich pali³o ponad 20 lat , co najmniej 1 paczkê papierosów dziennie. Daje to 76% w ca³ej
badanej grupie mê¿czyzn. Pozosta³e 35 osób pal¹cych
Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10
M. Doroszyñska-Tomczyk
grupie mêskiej 0,65% a w ¿eñskiej 2,9%.
Nowotwory z³oœliwe zatok obocznych nosa w liczbie 4 rozpoznano tylko wœród mê¿czyzn, z czego 3 dotyczy³y zatoki szczêkowej, a 1 zatoki czo³owej. Udzia³ procentowy wystêpowania nowotworów zatok przynosowych w ca³ej pierwszej grupie wynosi³ 2,13%, zaœ w samej tylko grupie mêskiej licz¹cej 153 chorych wynosi³
2,6%. Równie¿ w grupie mêskiej zanotowano 1 przypadek zez³oœliwienia torbieli bocznej szyi.
Wznowy procesu nowotworowego po leczeniu skojarzonym (leczenie chirurgiczne oraz onkologiczne) lub
po samym tylko leczeniu onkologicznym wyst¹pi³y w 30
przypadkach, z czego 26 wœród mê¿czyzn i 4 wœród kobiet. Procent wznów w ca³ej badanej grupie wyniós³ 16%.
W samej grupie mêskiej stanowi³ on 17 %, zaœ w grupie
kobiecej 11,7%.
Drug¹ grupê stanowili pacjenci, u których rozpoznano stan przedrakowy. Definiuj¹c go pod wzglêdem klinicznym jest to stan na pod³o¿u, którego czêœciej ni¿
zwykle (tj. w populacji ogólnej) rozwija siê nowotwór z³oœliwy. Do stanów przedrakowych zalicza siê leukoplakiê( rogowacenie bia³e), erytroplakiê , pachydermiê, przewlek³e zapalenie krtani, brodawczaki doros³ych. W analizowanej grupie licz¹cej 68 chorych, 43 stanowili mê¿czyŸni a 25 kobiety. Wœród 43 mê¿czyzn pali³o 37, co
stanowi³o 86%. Przy czym 17 z nich pali³o, co najmniej 1
paczkê dziennie ponad 20 lat, co odpowiada 39,5%. W
25-osobowej grupie kobiecej pali³o 22 pacjentki, co odpowiada 88%. Siedmioro chorych pali³o, co najmniej 1
paczkê dziennie i ponad 20 lat, co stanowi 28%. Wœród
43 osobowej grupy mêskiej u 35 z nich tj. u 81% stwierdzono stan przedrakowy krtani, w tym 4 przypadki brodawczaka krtani. U 5 pacjentów rozpoznano leukoplakiê jamy ustnej, a u 3 brodawczak jamy nosa. W grupie
kobiecej 20 rozpoznañ dotyczy³o stanów przedrakowych
krtani tj. 80%, w tym 3 brodawczaki krtani. U 5 chorych
stwierdzono obecnoœæ leukoplakii w obrêbie jamy ustnej.
Trzecia grupa pacjentów z przewlek³ym zapaleniem
zatok obocznych nosa liczy³a 52 mê¿czyzn i 40 kobiet ³¹cznie 92 osoby. Wœród 34 mê¿czyzn bez astmy pali³o
papierosy 10 chorych, z czego 5 pali³o ponad 20 lat, co
najmniej 1 paczkê dziennie. Z pomiêdzy chorych obci¹¿onych astm¹ pali³o 3 mê¿czyzn, ¿aden z nich nie spe³nia³ obu kryteriów jednoczeœnie. Wœród 23 kobiet bez
astmy pali³o 6 z nich, z czego 2 ponad 20 lat co najmniej
jedna paczkê dziennie. Pacjentek obci¹¿onych astm¹
oskrzelowa by³o 17. W tej grupie pali³y 2 pacjentki, przy
czym ¿adna z nich nie pali³a papierosów. Podsumowuj¹c z ca³ej 92 osobowej grupy pacjenci pal¹cy stanowili
22.8%. Przy czym 7,6% pali³o ponad 20 lat i co najmniej
1 paczkê dziennie, jednak ¿aden z tych pacjentów nie
by³ obci¹¿ony astma oskrzelowa.
Czwarta i ostatni¹ grupê stanowi³o 40 chorych z ³agodnymi nowotworami gruczo³ów œlinowych. W 19 osobowej grupie kobiecej pali³o 5 pacjentów, z czego 3 z
nich pali³o ponad 20 lat i co najmniej jedna paczkê dziennie. W grupie kobiecej stanowi¹cej 21 osób odnotowano 4 osoby pal¹ce. Jednak ¿adna z nich nie spe³nia³a
obu kryteriów jednoczeœnie.
W ca³ej grupie odsetek palaczy wyniós³ 22,5. Wœród
mê¿czyzn, pal¹cych odnotowano 26,3%, natomiast w
grupie kobiecej liczba ta stanowi³a 19%.
Wyniki
Spoœród 387 chorych leczonych w Klinice Otolaryngologii CM UMK 267 pali³o
papierosy, z czego 157 pali³o ponad 20 lat,
co najmniej jedn¹ paczkê dziennie i wiêcej,
co stanowi odpowiednio 69% i 40,5%. Prawie po³owa, czyli 48% stanowili chorzy z
rozpoznanym nowotworem z³oœliwym regionu g³owy i szyi (tabela I).
Wœród tej grupy najczêœciej wystêpowa³
rak krtani, bo u 52,4% pacjentów, przy czym
stosunek mê¿czyzn do kobiet wynosi³ 2:1.
Na drugim miejscu pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania – 13,9% stanowi³ rak gard³a. Trzecie miejsce – 9,6% zajmowa³y raki
jamy ustnej. Nastêpnie 4,27% – nowotwory
z³oœliwe gruczo³ów œlinowych, 2,13%-nowoPrzegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10
Tabela I
Liczba pacjentów z nowotworami g³owy i szyi.
Number of people with the head and neck cancer.
Narz¹d
Liczba m ê¿czy zn
Liczba kobiet
Krtañ
89
9
Jam a ustna
9
9
Czêœæ ustna gard³a
12
3
Gard³o dolne
8
2
Œlinianka przy uszna
2
2
Œlinianka pod¿uchw ow a
1
3
Nos
1
1
Szy ja
1
-
Nosogard³o
1
Zatoki oboczne nosa
4
-
Wznow a procesu now otw orow ego
16
4
Tabela II
Liczba pacjentów ze stanami przednowotworowymi g³owy i szyi.
Number of people with the head and neck precancer.
Narz¹d
Liczba m ê¿czy zn
Liczba kobiet
Leukoplakia krtani
5
4
Pachy derm ia krtani
3
1
Przew lek³e zapalenia krtani
23
12
Brodaw czaki krtani
4
3
Leukoplakia jam y ustnej
5
5
Brodaw czak nosa
3
–
twory z³oœliwe zatok obocznych nosa, 1%nowotwory z³oœliwe nosa. W 16% zanotowano wznowê miejscow¹ procesu nowotworowego po przebytym leczeniu skojarzonym
lub tylko leczeniu onkologicznym.
W grupie 68 pacjentów, u których rozpoznano stan przedrakowy 59 z nich pali³o
papierosy, czyli 86,7%. W tym 13 mê¿czyzn
i 7 kobiet pali³o ponad 20 lat, co najmniej
jedna paczkê dziennie. Zarówno wœród
mê¿czyzn jak i kobiet odsetek wystêpowania stanów przedrakowych krtani jest taki
sam i wynosi oko³o 80% (tabela II).
W grupie 92 pacjentów z przewlek³ym
zapaleniem zatok obocznych nosa 22,8%
by³o na³ogowymi palaczami. Wœród nich tylko 7 osób pali³o ponad 20 lat i co najmniej 1
paczkê dziennie; stanowi to 7,6%. Wœród
pacjentów z ³agodnymi nowotworami œlinianek przyusznych stanowi¹cych grupê 40
pacjentów na³ogowi palacze tytoniu stanowili 9 osób, czyli 22,5%. W tym 3 mê¿czyzn
pal¹cych minimum 20 papierosów dziennie
przez ponad 20 lat.
Dyskusja
W latach 50-tych po raz pierwszy stwierdzono bezdyskusyjnie zwi¹zek pomiêdzy
paleniem tytoniu a wyst¹pieniem raka.
Stwierdzono równie¿, ze substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym wywieraj¹ niekorzystne dzia³anie miejscowe jak i
maja niepo¿¹dany wp³yw na ca³y ustrój cz³owieka. Upoœledzenie funkcji hemoglobiny, a
co za tym idzie przewlek³e niedotlenienie
organizmu, czy redukcja iloœci przeciwutleniaczy i upoœledzona funkcja obronna ustroju prowadza do rozwoju procesu nowotwo-
rzenia . Miejscowe dzia³anie dymu tytoniowego na nab³onek p³aski powoduje, ¿e dochodzi w nim do zmian morfologicznych.
Wykazano, ¿e jeden ze sk³adników dymu
tytoniowego- Benzo(a)piren mo¿e zainicjowaæ proces nowotworzenia poprzez uszkodzenie genu supresorowego-p53.
Wiadomym jest fakt ze tytoñ ma bezpoœredni zwi¹zek z rozwojem niektórych chorób nowotworowych, nazywanych nowotworami spo³ecznymi [3].
W opracowaniach statystycznych z
2004 r. w województwie kujawsko-pomorskim odnotowano 148 zachorowañ na raka
krtani, z czego 128 przypadków stanowili
mê¿czyŸni a 19 kobiety. Jama ustna i jêzyk
klasyfikowa³y siê na drugim miejscu pod
wzglêdem czêstoœci raków regionu g³owy i
szyi. £¹cznie 52 zachorowania, w tym 35
wœród mê¿czyzn i 17 wœród kobiet. Trzecie
miejsce z liczb¹ 32 zachorowañ stanowili
pacjenci z rakiem gard³a [6].
Jak wynika z analiz statystycznych zapadalnoœæ na nowotwory z³oœliwe dotyka
coraz to m³odszej grupy pacjentów. Lewandowski i wsp. w swojej pracy obserwuj¹ obni¿anie wieku pacjentów z nowotworami
jamy ustnej [5]. Na podstawie przeprowadzonych badañ stwierdzono, ¿e w grupie
m³odych doros³ych z rakiem p³askonab³onkowym w obrêbie g³owy i szyi spo¿ycie alkoholu jest wy¿sze w porównaniu z grup¹
starszych pacjentów. Obok dymu tytoniowego niepo¿¹dane dzia³anie na nab³onek dróg
oddechowych i górnego odcinka przewodu
pokarmowego ma wysokoprocentowy alkohol [1].
Fakt ten mo¿e stanowiæ jeden z powo643
dów rozwoju raka w wieku poni¿ej 40 roku
¿ycia [4]. Jego dra¿ni¹ce dzia³anie miejscowe prowadzi do rozwoju stanu zapalnego,
co z kolei u³atwia wnikanie karcinogennych
sk³adników dymu w g³êbsze warstwy nab³onka. Oba te czynniki dzia³aj¹ synergistycznie. Zachodzi tu zjawisko mno¿enia
ryzyka, czyli multiplikacji. Ryzyko zachorowania na nowotwór z³oœliwy roœnie 10-krotnie, je¿eli na na³óg palenia tytoniu nak³ada
siê Zespól Zale¿noœci Alkoholowej. Zjawisko multiplikacji zosta³o opisane na podstawie przeprowadzonych badañ epidemiologicznych na górnym i dolnym Œl¹sku w 1992
r. [2]. Wykazano, ze poza na³ogiem alkoholowym i tytoniowym niekorzystny wp³yw ma
równie¿ dieta uboga w warzywa i owoce.
644
Wnioski
Na podstawie retrospektywnej analizy
wyselekcjonowanych grup chorych stwierdzono zwi¹zek pomiêdzy paleniem papierosów a wyst¹pieniem stanów przedrakowych jak i niektórych nowotworów z³oœliwych
w regionie g³owy i szyi. Przewlek³y nikotynizm nie wydaje siê mieæ zwi¹zku z zachorowalnoœci¹ na ³agodne guzy œlinianek i
przewlek³e zapalenie zatok obocznych nosa.
Piœmiennictwo
1. Janczewski G.: Otolaryngologia praktyczna. Via
Medica, Gdañsk 2005, 506.
2. Janczewski G., Osuch-Wójcikiewicz E.: Rak krtani
i gard³a dolnego. Alfa- Medica Press, Bielsko-Bia³a
2002, 22.
Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10
3. Kaczmarek J.: Zmiany i stany przednowotworowe
raków p³askonab³onkowych jamy ustnej i górnych
dróg oddechowych. Postêpy w Chirurgii G³owy i Szyi
2004, 2, 15.
4. Gawêcki W., Szyfter K., Szyfter W.: Rola czynników
egzogennych i epidemiologicznych w etiologii raków
p³askonab³onkowych g³owy i szyi u m³odych
doros³ych. Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1.
5. Lewandowski L., Osmola K., Nowaczyk M.:
Nowotwory z³oœliwe jamy ustnej i szyi w materiale
Kliniki Chirurgii Szczêkowo-Twarzowej w Poznaniu
w okresie 2002-2004. Otolaryngologia Polska 2007,
LXI, 3.
6. Mierzwa T., Windborska W., Stanka J. i wsp.:
Zachorowania na nowotwory z³oœliwe w województwie kujawsko-pomorskim w 2004 roku".
Wydawnictwo WM sp. z.o.o. Bydgoszcz 2006.
M. Doroszyñska-Tomczyk