zDolny Ślązak Gimnazjalista

zDolny Ślązak Gimnazjalista
BLOK HUMANISTYCZNY
XI DOLNOŚLĄSKI KONKURS DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH
II ETAP - POWIATOWY
18.11.2010 r., godz. 1200
Czas trwania 90 minut
TWÓJ KOD
Cz
P
A
B
∑
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
Zagubiona cnota honoru
Honor jest pojęciem janusowym. Ma dwa oblicza, zewnętrzne i wewnętrzne, wspólnotowe i prywatne, reputację i świadomość. Aspekt
zewnętrzny jest dawniejszy: jak świadczy etymologia wyrazów greckich (timé) i rzymskich (honos), początkowo chodziło o materialne
dowody uznania dla heroicznych czynów i cech osobowości bohaterów.
Na początku było to równieŜ pojęcie klasowe: tylko „dobrze urodzeni” mogli być ludźmi honoru. Ale juŜ w staroŜytnej Grecji
pojawiała się myśl, Ŝe skoro wywyŜszenie szlachty oparte jest na jej cnotliwości, a honor stanowi uwieńczenie cnoty to kaŜdy człowiek
zdobywający honorowe laury staje się równy szlachcicowi. Trzeba było dopiero rewolucji francuskiej, by ta myśl przyjęła się szeroko
w Europie. […]
Jakie są wymogi honoru? Ulegały one historycznym i społecznym przemianom. Tak znacznym, Ŝe juŜ Montaigne odróŜniał
honor „prawdziwy” od „fałszywego”, opartego na zewnętrznych rytuałach. […]
Były jednak wymogi honoru stałe i niepodwaŜalne: odwaga, wierność, słowność, wielkoduszność. Są to postulaty sztywne,
kodeksowe, nie oparte na przewidywanych skutkach naszych czynów, a nawet wobec nich obojętne. A więc normy, obowiązujące
niezaleŜnie od konwencji, czyli mówiąc najprościej - normy niepraktyczne. Wojownik czy rycerz (przez wieki ich głównie dotyczyło
pojęcie honoru) mieli walczyć otwarcie, nie uciekając się do podstępów, nie wykorzystując przewagi, jaką daje np. nierówny grunt czy
utrata konia przez przeciwnika. Wahanie się, rozwaŜanie szans, było uznawane za haniebny przejaw tchórzostwa. Wierność danej
sprawie albo przyjacielowi obowiązywała nawet w sytuacjach beznadziejnych. Danego słowa naleŜało dotrzymać bez względu na
okoliczności.
Ta zasada ignorowania względów praktycznych jest zapewne najistotniejszą cechą ideału honoru, gdy się go rozpatruje jako wartość,
występującą w Ŝyciu zbiorowym.
Wynalazek prochu i wprowadzenie do walki armat - które zabijały z daleka, bez rozróŜnienia między dzielnymi a tchórzami spotkał się z gwałtownym potępieniem pisarzy, przywiązanych do idei honoru. […]
Honor był początkowo głównie ideałem, odnoszącym się do jednostek, i to wybitnych; ale juŜ na wojnę trojańską patrzono
niekiedy w kategoriach obraŜonego honoru Achajów, którzy musieli pomścić odebranie Agamemnonowi przez Parysa jego Ŝony
Heleny. O zespołowej czci Franków słyszymy w „Pieśni o Rolandzie” i właśnie od średniowiecza trwa tradycja mówienia o honorze
narodów, armii czy poszczególnych oddziałów. […]
Element bezinteresownej słuŜby sprawie, gotowości do ofiary i obojętności na praktyczne skutki, przetrwał w pojęciu honoru
zbiorowego aŜ do naszej współczesności i potęŜnie podbudował poczucie więzi wspólnotowych, a zwłaszcza narodowych. Był
podstawą patriotyzmu, polegającego nie na wrogości wobec innych, ale stawianiu sobie samemu wymagań. Działo się tak zwłaszcza
w narodach, które musiały walczyć o swoją wolność.
Zadaniem wodza jest wszakŜe nie tylko zdobywanie sławy i honoru, własnego i zespołowego, ale odniesienie zwycięstwa.
W czasach nowoŜytnych osiągnięcie sukcesu uwaŜa się za naczelne zadanie polityka. Ma on być skuteczny - uczy Machiavelli –
i powinien dobierać środki uświęcane przez cel. Mniej więcej od XVI wieku pojęcie honoru zbiorowego ewoluuje, odchodząc (czasem
bardzo daleko) od ideału opartego na przestrzeganiu surowych zasad kodeksu i odnosząc się coraz bardziej do wojskowych i innego
rodzaju materialnych sukcesów. Honor zbiorowy utoŜsamiany jest coraz częściej z rozgłosem, a rozgłos wynika ze zwycięskiej siły. To
naduŜycie wielkiego słowa: naprawdę honor oznacza nie skuteczność, ale odwagę i dotrzymanie słowa.
Od końca wieku XVIII następuje inny jeszcze proces: nacjonalizacja honoru, utoŜsamienie honoru zbiorowego z interesami
danego narodu. Honor Francuzów czy Prusaków polega juŜ nie tyle na zachowaniu przez nich określonych reguł „uczciwego”
wojowania, ile na tym, Ŝe mają odnosić zwycięstwa. Jak dzisiaj w sporcie: „honor” druŜyny sprawdza się nie tyle w przestrzeganiu fair
play, ile w pokonywaniu innych.
Wśród Polaków te procesy przebiegały inaczej. Przez kilka pokoleń owa „polska wyjątkowość” była dla nas przedmiotem
chluby, hasłem spajającym narodową zbiorowość, a takŜe obiektem zarówno szyderstw, jak i skrywanego czasem podziwu innych.
Przypisywane Poniatowskiemu słowa o honorze Polaków nie odnosiły się do zwycięstw, ale do polskiego przywiązania do
niepodległości - czyli do zbiorowej wolności woli.
Odpowiedź Zdzisława Najdera na pytanie: Czy honor jest wartością,
do której moŜna się dziś odwołać w kulturze, w Ŝyciu społecznym,
gospodarczym i politycznym?, zawarta w tekście Zagubiona cnota
honoru, w: Więź 9 (491)/1999
CZĘŚĆ A
1. Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego janusowe oblicze w kontekście pierwszego akapitu tekstu. (1 pkt)
...........................................................................................................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
„zDolny Ślązak Gimnazjalista” 2010/2011, blok humanistyczny, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
2. Czym zajmuje się etymologia jako dział językoznawstwa? ( 1 pkt)
............................................................................................................................................................................................................
3. Wymień trzy róŜne cechy rycerza, które składały się na średniowieczny kodeks honorowy. Zachowaj formę przymiotników.
(1 pkt.)
..............................................................................................................................................................................................................
4. Uzasadnij, dlaczego zwrot dobrze urodzeni został ujęty w cudzysłowie. (1 pkt)
............................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................
5. Czemu słuŜy w tekście przywołanie mitu o wojnie trojańskiej i Pieśni o Rolandzie? (1 pkt)
................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................
6. Korzystając z tekstu, wyjaśnij pojęcie makiawelizmu (1 pkt)
..............................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................
7. Co jest istotą patriotyzmu, którego elementem jest honor w wymiarze zbiorowym? Odpowiedz, odnosząc się do akapitu 8.
(1 pkt)
................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................
8. Na czym polega, według autora wypowiedzi, zasada fair play we współczesnym sporcie? (1 pkt)
.....................................................................................................................................................................................................................
9. O jakim zjawisku językowym świadczy uŜycie w tekście zwrotu fair play? (1 pkt)
......................................................................................................................................................................................................................
10. Zastąp synonimem wyraz ewoluuje w zdaniu. Mniej więcej od XVI wieku pojęcie honoru zbiorowego ewoluuje,
odchodząc od ideału opartego na przestrzeganiu surowych zasad kodeksu i odnosząc się coraz bardziej do wojskowych
i innego rodzaju materialnych sukcesów. (1 pkt)
.......................................................................................................................................................................................................................
11. Podaj antonim wyrazu: nacjonalizacja (1 pkt)
.......................................................................................................................................................................................................................
12. Wyjaśnij pisownię wyrazu wahadło. (1 pkt)
.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
13. Wymień cztery zwroty obecne w potocznym języku polskim, które odnoszą się do honoru. (2 pkt.)
.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
14. Wyjaśnij sposób rozumowania, który pozwolił honor przypisać nie tylko przedstawicielom stanu szlacheckiego (akapit
2.). (2 pkt.)
.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................
„zDolny Ślązak Gimnazjalista” 2010/2011, blok humanistyczny, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
2
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
15. Czym - według Montaigne - zasadniczo róŜni się honor prawdziwy od honoru fałszywego? Odpowiedz jednym zdaniem
wielokrotnie złoŜonym. (2 pkt.)
.......................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................
16. Narysuj wykres zdania: Wymogi honoru, na który tak chętnie się powołujemy, są tylko względnie stałe, poniewaŜ
zmieniają się w czasie i uzaleŜnione są od kręgu kulturowego. (2 pkt.)
17. Postaw tezę do części wypowiedzi Zdzisława Najdera, odnoszącej się do honoru Polaków. (2 pkt.)
.......................................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................................
18. Wypisz z podanego fragmentu tekstu trzy róŜne przykłady środków artystycznego wyrazu, ilustrując je cytatami. (3 pkt.)
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem
Ani zmieniony wypadków strumieniem.
......................................... ..........................................................................................................................................
......................................... ..........................................................................................................................................
......................................... ..........................................................................................................................................
CZĘŚĆ B
Tabela odpowiedzi do zadań 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25
Zakreśl X właściwą odpowiedź. W kaŜdym zadaniu tylko jedna odpowiedź jest poprawna.
W razie pomyłki otocz błędnie zaznaczoną odpowiedź kółkiem i jeszcze raz zaznacz X dobrą
odpowiedź.
19
20
21
22
23
24
25
A
A
A
A
A
A
A
B
B
B
B
B
B
B
C
C
C
C
C
C
C
D
D
D
D
D
D
D
Poprawność odpowiedzi
Suma
19. Na początku swojego panowania Bolesław Krzywousty musiał stawić czoła najazdowi niemieckiemu. W którym roku miała
miejsce spektakularna obrona Głogowa?
A. 1017.
B. 1109.
C. 1118.
D. 1226.
20. Rok 1320 był symbolicznym momentem zjednoczenia Polski po rozbiciu dzielnicowym.
Z jakim wydarzeniem naleŜy go wiązać?
A. Wstąpieniem na tron Kazimierza Wielkiego.
B. Traktatem pokojowym z KrzyŜakami.
C. Śmiercią Wacława III.
D. Koronacją Władysława Łokietka.
21. W 1610 roku Polacy pokonali pod Kłuszynem
A. wojska rosyjskie.
B. wojska tureckie.
C. armię austriacką.
D. wojska kozackie.
22. WskaŜ błędną informację na temat konfederacji barskiej:
A. przeciwstawiała się reformom w Polsce.
B. była przeciwna mieszaniu się Rosji
w wewnętrzne sprawy Polski.
C. występowała przeciw królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
D. była za zniesieniem liberum veto i wolnej elekcji.
23. Podczas wojny w obronie Konstytucji 3 Maja Stanisław August Poniatowski ustanowił order
A. Virtuti Militari.
B. Św. Stanisława.
C. Orła Białego.
D. Polonia Restituta.
„zDolny Ślązak Gimnazjalista” 2010/2011, blok humanistyczny, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
3
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
24. W 1797 r. wydano odezwę do rodaków: „Przybywajcie koledzy, rzucajcie broń, którą was nosić przymuszono, bijemy się
za sprawę wspólną wszystkich narodów, za wolność pod walecznym Bonaparte, zwycięzcą Włoch”. Jej autorem był
A. Adam Mickiewicz.
B. Józef Wybicki.
C. Gen. Jan Henryk Dąbrowski.
D. Adam Jerzy Czartoryski.
25. „Wojna partyzancka” dominowała podczas
A. powstania listopadowego.
B. powstania styczniowego.
C. wojny francusko – pruskiej.
D. wojny krymskiej.
26. Do poniŜszych opisów dopisz właściwe pojęcie (2 pkt.)
A. Zbrojne powstanie szlachty przeciw królowi w celach politycznych. W Polsce miały miejsce w XVI i XVII wieku.
B. Ceremonia przekazania lenna przez seniora wasalowi, odbywająca się po złoŜeniu hołdu lennego przez wasala.
A. ……………………………………………………………………………….….
B. …………………………………………………………………………………..
27. Rozwiń skróty (2 pkt.)
SDKPiL
PPS
……………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
28. Oto fragmenty waŜnych w dziejach Polski dokumentów. Podaj ich nazwy. (3 pkt.)
„Przyrzekamy równieŜ, Ŝe ani nowych ustaw nie wydamy, ani nie polecimy wzywać ziemian na wojnę bez zgody sejmiku ziemskiego”
.....................................................................................................................................................................................................................
„Wiadomo czynimy niniejszym pismem, iŜ za Ŝywota naszego nie mamy mianować ani obierać króla, aby zawdy wiecznymi czasy
wolne obieranie zostało wszem stanom koronnym”.
....................................................................................................................................................................................................................
„Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy
konfederackie(…), rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosimy.”
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
29. Podanym niŜej wydarzeniom, związanym z zawartymi traktatami pokojowymi lub rozejmowymi, przyporządkuj właściwe
terytoria, które państwo polskie na mocy tych traktatów zyskiwało lub traciło. (3 pkt.)
A. pokój w Budziszynie
B. II pokój toruński
C. rozejm w Andruszowie
1.
2.
3.
4.
Galicja
część Ukrainy
Milsko i ŁuŜyce
Pomorze Gdańskie
A…….,
B……..,
C…..…,
30. Dopasuj odpowiednią postać do miejsca bitwy . Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca, łącząc litery z cyframi.
(4 pkt.)
A.
B.
C.
D.
Jan Karol Chodkiewicz
Stanisław śółkiewski
Jeremi Wiśniowiecki
KsiąŜę Józef Poniatowski
1.
2.
3.
4.
5.
Beresteczko
Psków
Zieleńce
Kircholm
Kłuszyn
31. Do podanych wydarzeń dopisz datę.
A……..,
B……… ,
C……… ,
D………
(4 pkt.)
A. Bitwa pod Płowcami
………………………
B. Konstytucja Nihil novi
…………………..…..
C. Trzeci rozbiór Polski
………………………
D. Wybuch powstania styczniowego
………………………
„zDolny Ślązak Gimnazjalista” 2010/2011, blok humanistyczny, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
4