19 JÓZEF BRANDT Zainteresowanie polskich malarzy Ukrain¹ i

19 JÓZEF BRANDT
(Szczebrzeszyn 1841 - Radom 1915)
POWRÓT ZWYCIÊZCÓW. PO ZWYCIÊSTWIE.
POCHÓD KOZAKÓW, 1893
olej, p³ótno
60,5 x 121,5 cm
sygn. p.d.: Józef Brandt
*450 000 z³
estymacja: 500 000 - 700 000
W Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych Muzeum Narodowego w Warszawie przechowywana jest du¿a fotografia prezentowanego tu obrazu (nr inw. DI 579587; wymiary 31,3 x 70,8 cm).
Fotografia - opatrzona tytu³em Po zwyciêstwie - pochodzi z archiwum samego Józefa Brandta, a do Muzeum zosta³a przekazana
przez Rodzinê artysty w sierpniu 1920 roku.
Zainteresowanie polskich malarzy Ukrain¹ i wschodnimi kresami dawnej Rzeczypospolitej zrodzi³o siê pod
urokiem romantycznej poezji A. Malczewskiego, J. S³owackiego, B. Zaleskiego czy W. Pola. Jednym z pierwszych, którzy siêgali po „kresowe“ tematy i motywy by³ Juliusz Kossak. Brandt by³ uczniem i przyjacielem
Kossaka; za jego to rad¹ ostatecznie porzuci³ studia in¿ynierskie i powa¿nie zaj¹³ siê malarstwem. Obaj
rozkochani byli w szlacheckiej tradycji i wolnym, bujnym, pe³nym wojennych przygód ¿yciu Kozaków i dawnego rycerstwa. W roku 1871 razem te¿ podró¿owali po Ukrainie i Podolu, rysuj¹c i szkicuj¹c stepowe krajobrazy, motywy z kresowych miasteczek, ludowe typy, stroje, broñ i rozmaite przedmioty codziennego u¿ytku.
Szkice te Brandt wykorzystywa³ póŸniej przy malowaniu obrazów. Wa¿na dla twórczoœci artysty wyprawa na
Ukrainê da³a te¿ pocz¹tek jego pasji kolekcjonera starej broni, tarcz, elementów strojów, rzêdów koñskich,
siode³, czapraków, kilimów, teorbanów czy bandurek. Gromadzi³ je w swojej monachijskiej pracowni, gdzie ciesz¹c oczy - by³y dlañ tak¿e niezast¹pion¹ pomoc¹ przy malowaniu.
Prezentowany obraz - Powrót zwyciêzców (Po zwyciêstwie, Pochód
Kozaków) - Brandt namalowa³ ju¿ jako artysta dojrza³y, otoczony s³aw¹ i ciesz¹cy siê niebywa³ym powodzeniem. Obraz, zwracaj¹cy uwagê atrakcyjnym tematem i malownicz¹ ró¿norodnoœci¹ rekwizytów,
przedstawia powracaj¹ce ze zwyciêskiej wyprawy wojska zaporoskie. Ponad zdobytymi sztandarami tryumfalnie powiewa malinowa
chor¹giew ze œw. Micha³em Archanio³em.
Obraz nale¿y uznaæ za pierwotn¹ wersjê kompozycji powtórzonej
przez artystê w roku 1894 - w szerszym kadrze i na p³ótnie o znacznie wiêkszych wymiarach (170 x 300 cm). To wiêksze dzie³o by³o
szeroko znane; pokazywane na wielu wystawach, wielokrotnie reprodukowane w prasie i katalogach. W 1898 jego du¿a reprodukcja ukaza³a siê jako Premia TZSP. Okreœlano je kilkoma tytu³ami, wystêpowa³o m.in. jako Pochód Kozaków, Powrót ze zwyciêskiej wyprawy,
Sk³adanie Sztandarów czy Na polu bitwy. Losy tego obrazu nie s¹
dziœ znane. Przed wojn¹ by³ w³asnoœci¹ hr. Marii PrzeŸdzieckiej
* Obiekt sprowadzony spoza UE; patrz punkt 10.b regulaminu.
i znajdowa³ siê w warszawskim Pa³acu PrzeŸdzieckich przy ul. Foksal.
Tam zagin¹³ lub zosta³ zniszczony we wrzeœniu 1939 r.
O pe³nym entuzjazmu odbiorze tego dzie³a Brandta wymownie œwiadczy fragment dawnej recenzji z „Tygodnika Ilustrowanego“ (1897, nr
18). Przytoczony tekst - równie dobrze - odnieœæ mo¿na do obu wersji kompozycji przedstawiaj¹cej zwyciêski pochód Zaporo¿ców, pochód „pe³en rycerskiego animuszu /.../ po zdobytej wiktoryi, gdy na
polu rozleg³em szykuj¹ siê pu³ki, œci¹gaj¹ oddzia³y dzielnych junaków
i bitnych wodzów, by hetman móg³ zrobiæ przegl¹d wojsk i zdobyte na
nieprzyjacielu przeliczyæ sztandary. Tatarsk¹ hordê rozgromili widocznie mo³ojcy, bo, oprócz buñczuków i chor¹gwi zabranych, wiod¹ i jeñca z rêkoma z ty³u zwi¹zanymi; trêbacze dm¹ w surmy, kawalerzyœci pal¹ z janczarek, po stepie rozlega siê tupot nóg koñskich, szelest proporców, chrzêst zbroi i komenda atamanów. Co za ruch, co za
¿ycie, jaka wspania³oœæ i charakterystyka jeŸdŸców i wierzchowców,
w których malowaniu Brandt jest mistrzem nad mistrzami!“
Obraz reprodukowany, m.in. w:
- [Catalogue] 19th Century European Paintings, Drawings, Watercolors and Sculpture, New York, October 16, 1991, s. 83, nr 97, il.;
- H.P. Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt
Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner
Polenkreis, Hildesheim - Zürich - New York 1993, s. 75, il. 78;
- H.P. Bühler, Polska szko³a monachijska. Józef Brandt, Alfred
Wierusz -Kowalski i inni, Warszawa 1998, s. 65, il. 68.
Porównaj tak¿e reprodukcje obrazu zaginionego, m.in.:
- „Tygodnik Ilustrowany“ 1897, I pó³rocze, nr 18 z dn 19 IV, il. na
ss. 350-351;
- Przewodnik No XIV. Wystawa zbiorowa dzie³ Józefa Brandta,
TZSP w Warszawie 1926, s.17, nr kat. 7, il. na s. 22 (Powrót Kozaków; w³. hr. M. PrzeŸdzieckiej).