józef brandt - Agra-Art

JÓZEF BRANDT
(Szczebrzeszyn 1841 - Radom 1915)
POWRÓT ZWYCIÊZCÓW. PO ZWYCIÊSTWIE.
POCHÓD KOZAKÓW, 1893
olej na p³ótnie, 60,5 x 121,5 cm
sygnowany p.d.: Józef Brandt
W Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych Muzeum Narodowego
w Warszawie przechowywana jest du¿a fotografia prezentowanego
tu obrazu (nr inw. DI 579587; wymiary 31,3 x 70,8 cm). Fotografia opatrzona tytu³em Po zwyciêstwie - pochodzi z archiwum samego
Józefa Brandta, a do Muzeum zosta³a przekazana przez Rodzinê
artysty w sierpniu 1920 roku.
Zainteresowanie polskich malarzy Ukrain¹ i wschodnimi kresami
dawnej Rzeczypospolitej zrodzi³o siê pod urokiem romantycznej
poezji Antoniego Malczewskiego, Juliusza S³owackiego, Bohdana
Zaleskiego czy Wincentego Pola.
Jednym z pierwszych, którzy siêgali po „kresowe“ tematy i motywy
by³ Juliusz Kossak. Brandt by³ uczniem i przyjacielem Kossaka; za
jego to rad¹ ostatecznie porzuci³ studia in¿ynierskie i powa¿nie zaj¹³
siê malarstwem. Obaj rozkochani byli w szlacheckiej tradycji i wolnym, bujnym, pe³nym wojennych przygód ¿yciu Kozaków i dawnego
rycerstwa. W roku 1871 razem te¿ podró¿owali po Ukrainie i Podolu, rysuj¹c i szkicuj¹c stepowe krajobrazy, motywy z kresowych
miasteczek, ludowe typy, stroje, broñ i rozmaite przedmioty codziennego u¿ytku. Szkice te Brandt wykorzystywa³ póŸniej przy malowaniu obrazów.
Wa¿na dla twórczoœci artysty wyprawa na Ukrainê da³a te¿ pocz¹tek jego pasji kolekcjonera starej broni, tarcz, elementów strojów,
rzêdów koñskich, siode³, czapraków, kilimów, teorbanów czy bandurek. Gromadzi³ je w swojej monachijskiej pracowni, gdzie - ciesz¹c
oczy - by³y dlañ tak¿e niezast¹pion¹ pomoc¹ przy malowaniu.
O pe³nym entuzjazmu odbiorze tego dzie³a Brandta wymownie
œwiadczy fragment dawnej recenzji z „Tygodnika Ilustrowanego“
Prezentowany obraz - Powrót zwyciêzców (Po zwyciêstwie, Pochód
Kozaków) - Brandt namalowa³ ju¿ jako artysta dojrza³y, otoczony
s³aw¹ i ciesz¹cy siê niebywa³ym powodzeniem. Obraz, zwracaj¹cy
uwagê atrakcyjnym tematem i malownicz¹ ró¿norodnoœci¹ rekwizytów, przedstawia powracaj¹ce ze zwyciêskiej wyprawy wojska zaporoskie. Ponad zdobytymi sztandarami tryumfalnie powiewa ich
malinowa chor¹giew ze œw. Micha³em.
Obraz nale¿y uznaæ za pierwotn¹ wersjê kompozycji powtórzonej
przez artystê w roku 1894 - w szerszym kadrze i na p³ótnie o znacznie wiêkszych rozmiarach (170 x 300 cm).
To wiêksze dzie³o by³o szeroko znane; pokazywane na wielu wystawach, wielokrotnie reprodukowane w prasie i katalogach.
W roku 1898 jego du¿a reprodukcja ukaza³a siê jako premia T.Z.S.P.
Okreœlano je kilkoma tytu³ami, m.in. Pochód Kozaków, Powrót ze
zwyciêskiej wyprawy, Sk³adanie Sztandarów czy Na polu bitwy.
Losy tego obrazu nie s¹ dziœ znane. Przed wojn¹ by³ w³asnoœci¹ hr.
Marii PrzeŸdzieckiej i znajdowa³ siê w warszawskim Pa³acu PrzeŸdzieckich przy ul. Foksal. Tam zagin¹³ lub zosta³ zniszczony we
wrzeœniu 1939 r.
(1897, nr 18). Przytoczony tekst równie dobrze odnieœæ mo¿na do
obu opisanych wy¿ej obrazów przedstawiaj¹cych zwyciêski pochód
Zaporo¿ców, pochód „pe³en rycerskiego animuszu /.../ po zdobytej
wiktoryi, gdy na polu rozleg³em szykuj¹ siê pu³ki, œci¹gaj¹ oddzia³y
dzielnych junaków i bitnych wodzów, by hetman móg³ zrobiæ przegl¹d wojsk i zdobyte na nieprzyjacielu przeliczyæ sztandary. Tatarsk¹
hordê rozgromili widocznie mo³ojcy, bo, oprócz buñczuków i chor¹gwi zabranych, wiod¹ i jeñca z rêkoma z ty³u zwi¹zanymi; trêbacze
dm¹ w surmy, kawalerzyœci pal¹ z janczarek, po stepie rozlega siê
tupot nóg koñskich, szelest proporców, chrzêst zbroi i komenda atamanów. Co za ruch, co za ¿ycie, jaka wspania³oœæ i charakterystyka jeŸdŸców i wierzchowców, w których malowaniu Brandt jest mistrzem nad mistrzami!“
Obraz reprodukowany, m.in. w:
Porównaj tak¿e reprodukcje obrazu zaginionego, m.in.:
- [Catalogue] 19th Century European Paintings, Drawings, Watercolors and Sculpture, New York, October 16, 1991, s. 83, nr 97, il.;
- „Tygodnik Ilustrowany“ 1897, I pó³rocze, nr 18 z dn. 19 IV, il. na
ss. 350-351, tekst s. 357;
- H.P. Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt
Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner
Polenkreis, Hildesheim - Zürich - New York 1993, s. 75, il. 78;
- Przewodnik No XIV. Wystawa zbiorowa dzie³ Józefa Brandta,
TZSP w Warszawie 1926, s. 17, nr kat. 7, il. na s. 22 (Powrót
Kozaków; w³asnoœæ hr. M. PrzeŸdzieckiej).
- H.P. Bühler, Polska szko³a monachijska. Józef Brandt, Alfred Wierusz-Kowalski i inni, Warszawa 1998, s. 65, il. 68.
- A. Tyczyñska, K. Znojewska (oprac.), Straty Wojenne: Malarstwo
Polskie. Obrazy olejne, pastele, akwarele utracone w latach 1939
-1945 w granicach Polski po 1945, MKiDN, Poznañ 2007, kat. 25,
il.s.38.